گلوبلائزیشن

گلوبلائزیشن اک ایسا کم اے جیدے چ لوکل سوسايیٹیاں تے کم کاج سڑک وائی جعاز تے انٹرنیٹ دی راہ سارے جگ نال رلے ہوندے نیں۔

بین القوامیت (جاں بین القوامیت، گلوبلیکرن، سرب-ویاپکتا) قومانتری ملاپ دا اک عمل اے جو دنیاوی خیالاں، پیداواراں، وچاراں اتے سبھیاچار دے ہور پہلوآں دی ادلا-بدلی صدقہ اٹھدا اے۔ ڈھوآ-ڈھوائی اتے دور-کمیونیکیشن دے بنیادی ڈھانچے وچ ہوئی ترقی،جہناں وچ تار پربندھ اتے مگروں انٹرنیٹ وی شامل اے، صدقہ اس کاروائی وچ ہور وی تیزی آئی اے جہناں نے معاشی اتے تہذیبی رجھیویاں وچلے وٹاندریاں نوں ہور ودھا دتا اے۔

بھاویں کجھ ودوان بین القوامیت دا سوما اجوکے ویلے وچ مندے ہن پر کئی ہور ودوان ایہدے ماضی نوں یورپ دے کاڈھ ویلہ(کھوج ویلہ) اتے نویں دنیا ول دے سفراں توں وی بہت پرانا مندے ہن۔ کئی تاں ایہنوں عیسیٰ توں تن ہزار ورھے پہلاں تک لے جاندے ہن۔ پچھلے 19ویں سینکڑے اتے اگیترے 20ویں سینکڑے وچ دنیا دے ارتھچاریاں اتے ورسیاں دی سانجھ بڑی تیزی نال ودھی

اس تجزیہ وچ بین القوامیت اتے بھومنڈیکرن آدی پداں دی ورتوں کیتی جاندی اے۔ ایہہ ساڈے سمیا دا ایسا بہچرچت ورتارا اے، جس نے جیون دے ہر کھیتر وچ جویں کھیتی، صنعت، صحتَ تے سکھیا، سیاست، سماج، اطلاع تے کمیونیکیشن قلعواں اتے سوچ وچار نوں متاثر کیتا اے۔

اس دا مطلب اے- معاشی کریاواں نوں دیساں دیاں سیماواں توں اگے دنیا پدھر `تے پونجی تکنیک تے جانکاری دے وہاء نوں ہور وڈا کرنا تے ڈونگھائی تک لے جانا اے۔

اس کرکے اس نوں ‘دنیا پنڈ` دے طور `تے پیش کرن دی کوشش کیتی گئی۔

بین القوامیت دا شبد 1991 ورساں توں بہت زور نال ساری دنیا وچ آیا۔ اس وچ زندگی دے تقریباً سارے ہی پتھّ سماجی، سیاسی، تہذیبی، معاشی نیتک اتے مذہبی آ گئے جس کرکے ماحول وچ نگھار آیا؛ قدراں-قیمتاں دا تیزی نال وگٹھن ہویا۔ بین القوامیت دے اثر نال پنجابی بھارتی سماج دے تہذیبی روپانترن دا گھیرا صرف سرمائیدار کسانی تے درمیانی کسانی اتے شہراں وچ وسوے جن دھوما تک ہی محدود اے۔ اس طبقہ نیفرید دے پیغام

“رکھی مسیع کھائِ کے ٹھنڈا پانی پی ویکھ پرائی چوپڑی

نہ ترسائی جی" نوں وسار کے سادہ جیون

دتا۔ سبھیاچار توں مطلب سمچی جیون سٹائل توں وی اے، جس اپر بین القوامیت دا اثر اے۔ ‘سبھیاچار اک جٹّ اتے جٹل سسٹم اے؛ جس وچ کسے انسانی سماج دے مقررہ تریخی پڑائ اتے پرچلت قدراں-قیمتاں تے اوہناں نوں ظاہر کردے انسانی وہار دے پیٹرن پدارتھک اتے انٹیکجوئل ورتارے شامل ہندے ہن۔

بین القوامیت دے سماجی تے تہذیبی سروکار

بین القوامیت دے سماجی تے سبھیاچار سروکار ول جھات ماریئے تاں بین القوامیت اجوکے یگ دا سبھ توں اہم اتے چرچت ورتارا اے۔ جدید یگ دی تریخی رفتار نے بین القوامیت دا جہڑا رخ اتے روپ اختیار کیتا اے، اسدے بہپکھی نکل رہے ہن تے ہور ودھ نکلنگے۔ ایہہ بہپکھی نشان اپنیاں بہپکھی سمبھاوناواں اتے کئی انڈٹھیاں سیماواں جاں دشواریاں نوں چنھت کردے ہن۔ ڈاکٹر۔ گربھگت سنگھ نے 'گلوبلائیجیشن اینڈ کلچر' کتاب دے کرتا جوہن ٹوملسن دا حوالہ دے کے بین القوامیت دے اصول اتے کردار بارے ایہہ سٹہ کڈھیا کہ:

بین القوامیت کی اے؟

بین القوامیت اوہ عمل جاں اک جوڑ کرن اے جس نال سبھیاچار کوساں، راج اک پیچیدہ تعلقات وچ لچک نال اکٹھے ہو گئے ہن۔ نویاں ادارےآں، سوچ وچار، امیجنری ہوند وچ آئے ہن جو وشوی وی ہن اتے مقامی وی۔ رفتار، تبدیلی جاں جاری سینیٹرگ نال مقامی وشوی بن رہا اے تے وشوی ستھانکاں وستاں، سرمائے، کرتی اتے علم دا بے روک وہاء بین القوامیت دے پچھانیوگ پاسار ہن۔ اطلاع تے تکنالوجی دے وسپھوٹ نے دونیاں نوں اک گلوبل پنڈ وچ بدل کے رکھ دتا اے۔ اس سمچے ماحول نے اک نویں قسم دی سوچ اتے فکر نوں جم دتا اتے اس بدلے ہوئے ماحول وچ وکھ وکھ دیساں دی پرسپر نربھرتا وچ تاں وادھا ہویا ہی اے نال ہی نال نسلاں، وسوں، تکنالوجی، سرمائے اتے علم دے میڈیئے دے بے روک وہاء صدقہ اک دوسرے وچ رچمچ جان دی عمل کم شیل اے۔ بہپکھی پدھر تے بہو-پاساری آدان حاصل، جس وچ معاشی، سماجی، تہذیبی اتے بھاشائی پکھ شامل ہن۔

بین القوامیت دے اثر

سماجی جیون اپر اثر

بین القوامیت دی اس عمل دا سانجھی سماجی زندگی، رہن-سہن، خوراک، قدراں قیمتاں، ریتی روازاں، منورنجن اتے ساہت اپر بہپکھی اُتے بہو پاساری اثر پیا اے تے پے رہا اے۔ سبھاچار توں مطلب اک سمچی جیون سٹائل توں اے، جس اپر اس بین القوامیت دا پچھانن یوگ اثر اے۔ انٹرنیٹ، کمپیوٹر پھیکس، ٹیلیوژن ورگیاں کمیونیکیشن سہولتاں نے ویلے تے ستھان دی دوری نوں لگبھگ ختم کر دتا اے۔ دکھّ دی پدھر اپر دیکھیئے تاں اس بدلاء دا سروپ ہاں پکھی پرتیت ہندا اے، مگر گہن جاں بھتّ دی پدھر اپر اس عمل نے امیر اتے غریب وچالے پاڑے نوں ودھا دتا اے۔ ایہہ سامراجی طاقتاں ولوں کیتا جا رہا اجیہا تہذیبی حملہ اے جسنے پنجابی سمچے بھارتی سبھیاچار، جیون-سٹائل، ورثے اتے رہنی بہنی دی ہوند دے برقرار رہن دے سوالیا نشان لگا دتا اے۔ کیبل ٹی وی نال جڑیا ساڈے دیس دی سبھلی جماعت دا اک اک گھر برزوآں قدراں-قیمتاں لئی اک کلاس روم بن گیا اے۔ اشتہار فضول خرچی والے کھپت سبھیاچار نوں اتشاہ دے رہے ہن۔ اطلاع تکنالوجی جس اپر بین القوامیت دا سمچا دارو-صدار انحصار اے، دا سماج سبھیاچار اثر گولنیوگ اے۔

تکنالوجی

اس دی وی دکھّ لوک تانترک اتے برابری دی اے۔ شے حالت ایہہ اے کہ ہندوستان دی اک عرب آبادی وچ صرف 14 لکھ انٹرنیٹ کنیکشن ہن، جنہاں وچوں ادھے نالوں ودھ سرکاری ہن۔ ملک دی اتھی توں ودھ آبادی نوں ٹیلیفون دی چھوہ تک نصیب نہیں ہوئی اس بین القوامیت دے اثر ہیٹھ دنیا بڑی تیزی نال دو حصیاں وچ ونڈی جا رہی اے - اک اوہ نے جو ای-میل بھیج اتے حاصل کر سکدے ہن، دوسرے اوہ جو اجیہا نہیں کر سکدے۔ انٹرنیٹ دا استعمال خاص حق سمپنّ لوکاں دی آبادی ہور گھٹ کر جاندا اے۔ اطلاع تکنالوجی دے وسپھوٹ دے اثر دے حوالہ وچ پنجاب دی حالت سمچے ہندوستان دی حالت نالوں وکھری نہیں۔ اتھے مصلیٰ اس نویں تکنالوجی دے بے تکے خلاف دا نہیں۔ اس تکنالوجی وچ محنت دے ویلے نوں گھٹ کرن دی بے پناہ گنجائش دا اے مگر اتھے مکھ مصلیٰ پیداوار اتے حق دے سماج سانسکرتک سمضموناں دے خلاف دا اے۔

پونجیواد

پونجیواد: بین القوامیت دی اس عمل نے ساڈے نظر دائریاں نوں وسیع ساڈیاں ہکبندیاں نوں کمزور، ساڈے بارڈراں نوں سوکلا، ساڈیاں وفاداریاں نوں پرورتت اتے سارے وپار نوں کھلھا کیتا اے مگر کی اس کھلھ دا فائدہ سبھ لوکاں اتے سبھ دیساں نوں ہو رہا اے؟ سوال اے کہ وستواں، سیواواں، وتی پونجی اتے وپار دے بین القوامیت دا لابھ کنھاں ملکاں، ویکتیاں تے اکائیاں نوں ہو رہا اے؟ صرف اوہناں ملکاں ویکتیاں تے اکائیاں نوں جہڑیاں اس سبھ کجھ اپر قابض ہن۔ دنیا بینک دنیا وپار تنظیم اتے آئی ایم ایف دیاں ادارےآں سرمایہ داری حاکماں دیاں چالا نوں ہی تیسری دنیا دے ملکاں اپر ٹھوس کے اوہناں اپر غلبے نوں ودھا رہیاں ہن۔ اصل وچ ایہہ اجیہی عمل اے، جس دے تحت غریب ملکاں دے لوکاں متعلق، بناں کسے ذمہ واری دے، اوہناں دے دیساں دی معیشت نوں سامراجواد دے انسہی بناؤن دا مقصد کیتا جا رہا اے۔ ایہہ سمچی عمل وچ اک دھر وڈے منافعے کما رہی اے غریب ہور غریب اتے امیر ہور امیر ہندا جا رہا اے۔ تیجی دنیا دے ملکاں دی سن اتے اپر ماڑا اثر پین نال معاشی سندہالی بے روزگاری، نہ برابری اتے سنکٹاں وچ وادھا ہو رہاہے۔ لگبھگ تیہہ ورھے پہلاں چین دی کمیونسٹ پارٹی دی کہی گل اپر اج وی کنتو نہیں کیتا جا سکدا کہ 'پرانے کلونیکل' دا خاتمہ ہو گیا اے، پر اس دی تھاں نویں کلونیکل نے لئی اے۔ بھیڑیئے نوں اگلے بوہے تھانی باہر کڈھ دتا گیا اے، پر شیر پچھلے بوہے راہیں اندر آ گیا اے۔

کھان-پین وچ تبدیلی

ٹی۔وی۔ چینلاں، وستاں دی بے اوڑک تے زبردست اشتہار بازی اتے اوہناں دی دکھّ بھرپور پیداوار نے ساڈیاں کھان-پین دیاں عادتاں اپر وی اپنا اثر چھڈیا۔ وکمت سرمایہ داری ملکاں وچ ویلے دی گھاٹ، بھجّ نٹّ، پیسے دی بہتات، رسوئی گھراں ونچ بکائداں غذا تیار نہ ہونا اتے خاندانی ڈھانچیا دی ٹٹ بھجّ وچوں فاسٹ-پھوڈٹ جاں انسٹینٹ غذا دی لوڑ نے جم لیا۔ اسنوں اک فیشن وجوں لوکاں دی جیون سٹائل دا انگ بنا دتا اے۔ اک پاسے وستاں دا ہڑ اے، اوہناں دی اشتہار باجی اے۔ ملٹینیشنل کمپنیج نے اپنے دوائیاں دے ناواں اتے برینڈا نوں ساڈے اوچیتک تک دھکّ دتا اے تے ساڈی غلام نفسیات بنھاں سوچے سمجھے ایہناں ول کھچی جا رہی اے۔ ایہہ کمپنیاں اجیہی نفسیات دا لابھ اٹھا چوتھا منافع کما رہیاں ہن۔

فیشن پرستی

سبھیاچار بدلاء جیون دا نیم اے مگر ایہہ بدلاء جیکر بدل رہی زندگی دی ضرورت وچوں ہوئے تاں ہی صلاحون یوگ ہندا اے نہیں تاں سہج فیشن پررفتار۔ نرسندیہ پرچلت ہو رہے لباساں نے ساڈے لباس دے مول ڈھنگ طریقیاں نوں زبردست ضرب لائی اے۔ لباس دے بین القوامیت نے سانوں لباساں وچوں وی ننگا کر دتا اے۔  اس فیشن پچھے وی ساڈے ٹی۔وی۔ چینلاں اتے فلماں دا ہی وڈا ہتھ اے۔ انج ہی ساڈے ریتی روازاں اتے نیتک قدراں قیمتاں اپر وی اس بدلاء دا ڈریکٹ اثر اے۔ رسماں دا وی ونجیکرن ہو رہاہے۔ ٹی۔وی۔ چینلاں اپر نیم ننگے جاں ننگے جسماں نے کام اتیجنا وچ وادھا کیتا اے۔ ویاہ ورگی پوتر ادارہ وپاریکرن دے اثر توں بچی نہیں۔  ویاہ پربلے اتے ویاہ-باہرے کام سمضموناں نے پنجابی انسان سماجی توں ودھیرے پراکرتک دھراتل اپر لیا کھڑا کر دتا اے۔ شہری گٹھ وچ اس نگھار دا ودھیرے شکار ہوئی اے۔

جات-پات

بین القوامیت دے مفاد اتے منافعے دی بنیاد اپر کھلوتے تجزیہ نوں پورے دنیا نوں اک پروار وجوں گرہن کرن والے بھارتی تجزیہ وسودیو کٹمبکم جاں سکھ دھرم وچلی سربتّ دے بھلے دی، اول اﷲ نور اپایا قدرت کے سبھ بندے جاں مانس کی جات سبھے ایکو پہچانبو والی دنیا نظر جاں انسانی برابری دی بنیاد اپر کھلوتے مارکسسٹ وچاردھارا نال متعلق انتر قوم پرستی دے تجزیہ نال خلط متل کرن والی بھلّ اے۔ مارکسسٹ وچاردھارا دا انگ انتر قومی مترجمہ رنگ، جات، جماعت اتے نسل دے وترکیاں دے خاتمے اتے سانجھی مانوی-ملھاں دی گل کردا اے، اس وچ منڈی، وپار جاں جنسیکرن نوں منفی ستھان حاصل اے جدکہ بین القوامیت اس دے وادھے دا سوما اے۔ اس دا لابھ حاکم جماعتاں نوں تاں ہو سکدا اے، لکائی نوں نہیں۔

سٹہ

سبھیاچار بدلاء جیون دا نیم اے، مگر ایہہ بدلاء جیکر بدل رہی زندگی دی ضرورت وچوں پیدا ہووے تاں صلاحون یوگ ہندا اے، نہیں جاں محض فیشن پرستی۔ پچھلے ویلے وچ کھان-پین توں علاوہ پہنن دیاں، ہار شنگار دیاں عادتاں وچ و طوفانی تبدیلی واپری اے۔ وکھ وکھ دباواں کارن واپر رہیاں ایہناں تبدیلیاں ول اشارہ کرن دا نیم ایہہ ہرگز نہیں کہ اسیں ہر پرکار دی تبدیلی جاں بدلاو دے مخالف ہاں۔ مکھ مسلاں زریعاں دی بہلتا دا نہیں، اوہناں دی ونڈ دا اے، اس اساوی ونڈ صدقہ پیدا ہوئی انسان مارو انتظام اتیجت پشو برتیاں جاں امانویکرن دی عمل دی نیچر پچھانن دا اے۔ نرسندیہ اس وچ ہی بہت کجھ ترکہینتا، ہنیر برتی، دھارمک-تئسدھ، کرم، سبھیاچار، ان پڑھتا، کٹڑتا، پچھڑپن، فرقو، جنون، الادواد اتے خدغرض جاتیواد دی بنیاد اپر کھڑا اے۔ ساڈا بین القوامیت دا تجزیہ منڈی وپاریکرن جاں ونجیکرن اپر مشتمل نہیں بلکہ اندھ وشواساں، جاتاں، قوماں، جماعتاں اتے بھرماں توں مکت آپسی بھائیچارے تے بھگتری مطلب دی تند وچ بجھے، ایسے انسان دی سرجنا دا ہونا چاہیدا اے، جس وچ انسان خود نوں انسان دی اولاد محسوس کرے، اسدی مکمل پرتیبدھتا انسانی نسل دے جیون دی خوش حالی نال ہوئے اتے اسدے فیصلے کبیلائی وفاداری جاں منافعے وچوں نہیں انسانی سروکاراں جاں چنتاواں وچ اپنی ہوند کہن کرن۔