Milica Hrebeljanović
| Milica Hrebeljanović | |
|---|---|
|
| |
| Datum rođenja | oko 1335. |
| Datum smrti | 11. novembar 1405. |
| Titula | kneginja, namesnica Srbije |
| Period | 1389-1393. |
| Prethodnik | Lazar Hrebeljanović |
| Naslednik | Stefan Lazarević |
| Poreklo i porodica | |
| Dinastija | Lazarevići |
| Otac | Vratko Nemanjić |
| Supružnik | Lazar Hrebeljanović |
| Deca | Stefan Lazarević Vuk Lazarević Mara Jelena Dragana Teodora Olivera |
Kneginja Milica Hrebeljanović (*oko 1335. — †11. studenog 1405.), je bila žena kneza Lazara i vladarka Srbije nakon kosovske bitke.
Vladala je kao namesnica kneževine Srbije od pogibije kneza Lazara 1389. do punoletstva svog sina Stefana 1393. godine. Tokom njenog namesništva učinila je kneževinu Srbiju vazalom Osmanskog carstva, kako ne bi potpala pod vlast konkurentske dinastije Brankovića.
U kosovskoj epici se često naziva carica Milica. Srpska pravoslavna crkva je slavi kao sveticu.
Milica je daljim poreklom pripadala bočnoj liniji bivše vladarske dinastije Nemanjića, pošto je njen otac, knez Vratko, bio praunuk Vukana, najstarijeg sina Stefana Nemanje.
Milica je rođena je oko 1335. godine, a oko 1353. udala se za Lazara Hrebeljanovića. Poslije smrti cara Uroša, Lazar postaje knez Raške s prijestolnicom u Kruševcu. Ona i Lazar imali su tri sina (Dobrivoj, Stefan i Vuk) i pet kćeri (Jelena, Mara, Dragana, Teodora i Olivera). Ćerke su udavali za okolne gospodare, čime je jačao dinastički uticaj.
Sinovi:
Ćerke:
- Mara(1355—1426), udata za Vuka Brankovića oko 1371. godine[1][2][3]
- Jelena (?—1443), udata prvo za Đurđa II Balšića oko 1386. godine[1][3], potom za Sandalja Hranića 1411. godine
- Dragana[2][4] (?—?), udata za Jovana Šišmana ili njegov sina Aleksandra, oko 1386. godine[2]
- Teodora (Jelena) (?—pre 1405)[4] udata za Nikolo II Gorjanskog, oko 1387. godine[1][3]
- Olivera (oko 1378[1] — 1443[4]/1444[1]), data u harem sultana Bajazita 1390. godine
Kad je njen muž knez Lazar 1389. poginuo u Kosovskoj bitci, Milica je preuzela upravljanje državom, jer su joj sinovi bili još maloletni.[2] Za vreme njenog namesništva, Srbija je postala vazalna Otomanskom carstvu.
U trenutku njenog preuzimanja vlasti, kralj Bosne Tvrtko je bio prijatelj Srbije, koji se smatrao naslednikom Nemanjića i pomogao je u Kosovskoj bici protiv Osmanlija. Oblasni vladar Kosova Vuk Branković, muž njene ćerke Mare, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice Prištine je postao najmoćniji srpski velikaš, nesumnjivog međunarodnog ugleda. Njega su i Dubrovčani i Mlečani primali kao glavnog među srpskom gospodom.[5] Branković je poneo istu titulu koju je pre njega koristio knez Lazar (gospodar Srbljem i Podunaviju).
Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju, prodrevši duboko, do srca Šumadije. Žigmundove snage su u oktobru prešle Savu i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave Borač i Čestin[5], kod današnjeg Knića. Neki smatraju da je upad Ugara možda bio u vezi sa pregovorima Ugara i Brankovića.[6] Sam Branković prema njenoj oblasti nije preduzimao neprijateljstava.[7] Kneginja Milica je za svaki slučaj zamolila Dubrovnik za utočište, koje su joj oni odobrili.[7] Osetivši da bi je Vuk Branković uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima.[6] Milica i njen sin su otputovali u maloazijski grad Sivas, gde je sultan Bajazit boravio, kako bi mu se formalno potčinili.[8]
1390. godine kneginja Milica je sazvala sabor u Žiči, na kome je Danilo III postavljen za patrijarha, čime je došlo do dvovlašća u srpskoj crkvi. U narednom periodu, postojala su dva "pećka patrijarha", Jefrem u patrijaršijskoj prestonici Peći, u oblasti Brankovića, i Danilo III u Žiči, u oblasti Lazarevića.
Nakon toga, patrijarh Danilo III je 1390. godine na saboru potvrdio odluku kneginje Milice, da Srbija sklopi mir sa sultanom i postane vazal Otomanskog carstva.[8] Vlasteli oko kneginje se činilo da se s Turcima može lakše nagoditi nego s Mađarima i da je opasnost od Turaka manje neposredna.[7] Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, čime su Srbiju učinili vazalnom, pre sredine 1390. godine.[5] Sporazumom sa sultanom, Srbija se obavezala na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da Miličini sinovi Stefan i Vuk sa vlastelom jednom godišnje odlaze na sultanov dvor i potvrđuje pokornost. Milica je u sultanov harem poslala najmlađu ćerku Oliveru. U srpske gradove uđoše turske čete.[7]
Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.[6]
Podvrgavanjem Moravske Srbije Turcima, kneginja Milica i Vuk Branković su se našli na različitim zaraćenim stranama. Medijavelista John V. A. Fine zaključuje da je kneginja Milica, izgleda, lično povela "klevetničku kampanju" protiv Vuka Brankovića, koja je potom uticala na epiku i kasnije izvore.[9]
Ubrzo, krajem 1391. godine Zemlja Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Januara 1392. godine oni su zauzeli Skoplje i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov vazal.[5] U avgustu 1392. godine, na dvoru Brankovića u Prištini je boravila kneginja Milica.[10] Malo potom, Vuk je dozvolio odnošenje moštiju kneza Lazara iz njegove prestonice Prištine, u manastir Ravanicu u Srbiji.[10]
1393. godine Miličin stariji sin Stefan Lazarević je postao punoletan, čime je njeno namesništvo formalno okončano. Ona je tada otišla sa svojom rođakom Jefimijom u manastir Ljubostinju, koji je sama osnovala. U njemu se zamonašila i dobila ime Evgenija, ali nije napustila državne poslove, već se redovno uključivala u politiku.
Nakon punoletstva, Miličin stariji sin Stefan je vodio vazalne trupe u otomanskim pohodima na nekoliko susednih zemalja. On je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede u napadu na Vlašku 1395. godine.[2] Bajazitove snage su prešle Dunav i do bitke je došlo 17. maja 1395. godine[11] na Rovinama, nedaleko od današnjeg Arada[11]. Bitka se verovatno okončala otomanskim porazom[5][11], ali Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se na danak[11].
Otomansko širenje na Balkanu pokrenulo je poslednji veliki krstaški pohod kojim su udružene snage evropskih zemalja (Sveto rimsko carstvo, Ugarska, Francuska, Vlaška, Poljska, Engleska, Škotska, Švajcarska, Venecija, Đenova i vitezovi drugih zemalja) pokušale da zaustave Otomansko carstvo. Bajazitovim snagama su se priključili srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu[12].
Do odlučujuće bitke kod Nikopolja došlo je 25. septembra i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni oklopnici, predvođeni Stefanom Lazarevićem, nakon čega počinje pokolj krstaša.[12]
Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. Vidinska Bugarska, zauzeta je Zemlja Brankovića sa njenom prestonicom Prištinom, Morejska despotovina je ponovo opustošena, naredne godine je zauzeta Atina (1397), a Carigrad je ostao u okruženju.[13] Knjeginja Milica i njen sin Stefan su od ove otomanske pobede imali velike koristi.
Sultan Bajazit I je poslednjeg nezavisnog srpskog gospodara Vuka Brankovića, koji je osam godina ranije porazio njegovu vojsku, uhvatio živog. Brankovića su Turci bacili u tamnicu, gde je nakon godinu dana teških muka izdahnuo.[14]
Veći deo zemlje Brankovića sultan je predao na upravu Miličinom sinu Stefanu, kao nagrada za njegovu ulogu u bici kod Nikopolja.[15][16] Vukovoj udovici Mari i njenim sinovima (Grguru, Đurđu i Lazaru) je ostao samo uski pojas zemlje oko Vučitrna i Trepče, dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta.[5]
Januaru 1398. godine Stefan je u vodio vazalne srpske trupe u osmanlijskom pohodu na Bosnu, i stigao do Glasinca.[15][17] Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, nije postigao nikakav uspeh.[5]
Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili vojvoda Nikola Zojić, koji je imao posede u Toplici i Hvosnu[18] i vojvoda Novak Belocrkvić, koji je imao posede oko Rudnika.[18] Pobuna je ugušena uz dolazak turskih trupa. Već u drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju. Istog proleća, Stefanova majka Milica je sa svojom savetnicom monahinjom Jefimijom otišla na dvor sultana Bajazita u Bursu.[2] U Srbiju se vratila pre 23. maja. U povratku iz Burse one su donele mošti svete Petke, koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, Lazaricu[2].
Nakon poraza Milicinog sina Stefana i njegovog gospodara Bajazita u bici kod Ankare 1402. godine, dolazi do borbe za vlast među Bajazitovim sinovima. U tom sukobu lokalni hrišćanski vladari su se priklonili raznim zaraćenim stranama i došlo je do opšte borbe za teritorije. Krajem oktobra iste godine, Miličini sinovi su krenuli u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz Bara, preko zemlje Balšića uputio ka Kosovu. Stefanove snage su stigle do Gračanice i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke u kojoj su snage Brankovića, ojačane otomanskim odredima, poražene[2].
U međuvremenu, kneginja Milica je poslala pojačanje svojim sinovima. Veći deo trupa, pod komandom mlađeg sina brata Vuka, je napao snage kojima je komandovao sin pokojnog Vuka Brankovića, Đurađ Branković. Stariji sin Stefa je, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu,[5] ali glavnina snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, je poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio Đurađ Branković. Lazarevići su se posle bitke povukli u utvrđeno Novo Brdo, u kome je došlo do svađe između Miličinih sinova. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ratne veštine i gubitke u ljudstvu.[5]
Borba sa Brankovićima nije bila završena, čak je dodatno zakomplikovana sukobom između Stefana i Vuka. Vuk je u leto 1403. godine napustio Srbiju[2] i uputio se kod Sulejmana, da od njega zatraži vojsku kojom bi starijeg brata primorao da mu ustupi deo države na upravu. Milica je pokušala da spreči sukob i krenula za njim. Tokom svog boravka na Sulejmanovom dvoru ona je uspela da, pre oktobra 1404. godine[2][5], pomiri braću i da izgladi odnose Stefana i Sulejmana.[5]
Tokom 1403. godine, Sulejman je u Galipolju zaključio sporazum sa nizom hrišćanskih država. Jedna od odredbi sporazuma odnosila se i na Srbiju. Njen sin Stefan je zadržavao svoje dotadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje sultanu vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.[5]
1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine[2][5], uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg brata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.[5]
Pred smrt primila je monaški zavet velike shime i dobila novo ime Efrosinija. U manastiru Ljubostinji provela je svoje poslednje dane, tu je umrla 11. novembra 1405. godine. U tom manastiru je i sahranjena.
- U narodnoj predaji knez Lazar se često naziva carem pošto je bio najveći oblasni gospodar i nasljednik cara Uroša. U skladu s tim se i Milica često naziva carica Milica.
- "Rubin" Kruševac proizvodi vino koje nosi ime kneginje Milice.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Aleksa Ivić, „Rodoslovne tablice srpskih dinastija i vlastele“ (treće dopunjeno izdanje), Novi Sad, 1928. (Lazarevići)
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Genealogy - Balkan states: The Lazarevici”. Pristupljeno 25. 2. 2010.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''”. Pristupljeno 25. 2. 2010.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/4_1.html
- ↑ 8,0 8,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 412), 2009.
- ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 413), 2009.
- ↑ 10,0 10,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 414), 2009.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
- ↑ 12,0 12,1 David Nicolle, „Nicopolis 1396: the last Crusade“, Oxford, 1996. ISBN 978-1-85532-918-8 (en) (str. 40 i 64. Arhivirano 2014-09-24 na Wayback Machine-u)
- ↑ Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
- ↑ »Bog ubio Vuka Brankovica...«
- ↑ 15,0 15,1 Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.
- ↑ „Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine”. Arhivirano iz originala na datum 2012-12-14. Pristupljeno 2014-05-13.
- ↑ „Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine”. Arhivirano iz originala na datum 2012-12-14. Pristupljeno 2014-05-13.
- ↑ 18,0 18,1 Marko Šuica, „Nemirno doba srpskog srednjeg veka“ , Beograd, 2000. ISBN 86-355-0452-6
Primarni izvori:
Naučni radovi:
- Vasilije Marković, „Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji“ (prvo izdanje), Sremski Karlovci, 1920.
- Svetozar Radojčić, „Portreti srpskih vladara u srednjem veku“ (fototipsko izdanje originala iz 1934. godine sa dopunama), Beograd, 1996. ISBN 86-80879-07-X
- Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
- Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
- Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
- Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
- Jovan Deretić, „Kulturna istorija Srba“ , Beograd, 2005. ISBN 86-331-2386-X
- John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, The University of Michigan Press, 2009.[1]
- Mila Milosavljević: Najvoljenija srpska carica(„Pravoslavlje“, br. 959, 1. ožujka 2007.) Arhivirano 2010-03-15 na Wayback Machine-u
- Lijepe i umne ponos roda svog („Srpsko nasleđe“)
- Potomci kneza Lazara i kneginje Milice
| Vladari Raške | Stefan Nemanja • Stefan • Vukan • Radoslav • Vladislav • Uroš I • Dragutin • Vladislav II • Milutin • Konstantin • Uroš III • Dušan • Uroš V |  |
|---|---|---|
| Vladarke Raške | ||
| Arhiepiskopi | ||
| Susedni vladari | ||
| Susedne vladarke | ||
