Mapatano ya Kimataifa dhidi ya Utesaji

     Nchi wanachama      Nchi zilizotoa sahihi bila kuidhinisha      Nchi mabazo hazikutoa sahihi

Mapatano ya Kimataifa dhidi ya Utesaji ni mkataba ulioundwa kwa azimio la Mkutano Mkuu wa Umoja wa Mataifa tarehe 10 Desemba 1984. Unakataza kila aina ya utesaji, adhabu yoyote ya kikatili, ya kinyama na ya kidhalilishaji au kutendea watu kwa namna inayoudhi utu wao. Baada ya kusainiwa na nchi 20, mapatano dhidi ya utesaji yalianza kutumika rasmi tarehe 26 Juni 1987. Sasa inatambuliwa kama Siku ya Kimataifa ya Kushikamana na Wahanga wa Utesaji.

Tangu kuanzishwa kwa mapatano hayo, kukatazwa kwa utesaji na adhabu za kikatili kumezidi kukubaliwa kama nguzo wa haki ya kimataifa. Mnamo Oktoba 2019, mapatano yalikubaliwa na nchi 169.

Sehemu ya 1 (vifungu 1-16) ina ufafanuzi wa utesaji (kifungu cha 1), na inashikilia nchi wanachama kuchukua hatua madhubuti kuzuia kitendo chochote cha utesaji katika eneo lolote chini ya mamlaka yao (kifungu cha 2). Hii ni pamoja na kuhakikisha kuwa utesaji ni kosa la jinai chini ya sheria za kitaifa za nchi wanachama (Kifungu cha 4), kuunda mamlaka juu ya vitendo vya mateso yaliyofanywa na au dhidi ya raia wa chama hicho (Kifungu cha 5), kuhakikisha kwamba kuteswa ni kosa la ziada (Kifungu cha 8), na kuanzisha mamlaka ya ulimwengu kujaribu kesi za kuteswa ambapo mshtakiwa anayedaiwa haziwezi kutolewa tena (Kifungu cha 5). Vyama lazima wachunguze haraka madai yoyote ya kuteswa (Kifungu cha 12 na 13), na wahasiriwa wa kuteswa, au wategemezi wao katika kesi ikiwa waathirika walikufa kwa sababu ya kuteswa, lazima iwe na haki ya kutekelezwa kwa fidia (Kifungu cha 14). Vyama lazima pia vizuie utumizi wa ushahidi unaozalishwa kwa kuteswa katika korti zao (Kifungu cha 15), na ni marufuku kufukuza, kuwachana, au kuwabadilisha watu mahali ambapo kuna sababu kubwa za kuamini watateswa (Kifungu cha 3).

Ufafanuzi

Kulingana na kifungu cha 1, utesaji unamaanisha "kila tendo linalolenga kusababisha maumivu makubwa ya kimwili au kiakili, kwa mfano kwa kusudi la kumlazimisha mtu kukiri kosa au kutoa habari kuhusu matendo yake mwenyewe au ya mtu mwingine, au kumwadhibu kwa tendo alilofanya, ... au kwa sababu yoyote nyingine, kama tendo linatekelezwa na mtumishi wa serikali au na mtu mwingine mwenye nafasi rasmi, au tendo limeagizwa naye au kutekelezwa kwa kibali chake au kutopingwa naye. Utesaji haumaanishi maumivu au mateso yanayotokana na adhabu zinazolingana na sheria."

Muhtasari

Agano hilo linafuata muundo wa Azimio la Haki za Binadamu (UDHR), Agano la Kimataifa juu ya Haki za Kiraia na Kisiasa (ICCPR) na Agano la Kimataifa juu ya Haki za Uchumi, Jamii na Utamaduni (ICESCR), lililo na utangulizi na vifungu 33, vilivyogawanywa kwa sehemu tatu:

Sehemu ya Kwanza

Sehemu ya 1 (Kifungu cha 1-16) ina ufafanuzi wa kuteswa (Kifungu cha 1), na inashikilia vyama kuchukua hatua madhubuti kuzuia kitendo chochote cha kuteswa katika eneo lolote chini ya mamlaka yao (Kifungu cha 2). Hizi ni pamoja na kuhakikisha kuwa kuteswa ni kosa la jinai chini ya sheria ya manispaa ya chama (Kifungu cha 4), kuanzisha mamlaka ya kisheria juu ya vitendo vya utesaji yaliyotendwa na au dhidi ya raia wa nchi husika (Kifungu cha 5), kuhakikisha kwamba tesaji ni kosa la kumrejesha mkosaji ahukumiwe katika nchi alikofanya makosa yake (Kifungu cha 8), na kuanzisha mamlaka ya kisherina ya kilimwengu kufungua kesi za utesaji ambako mshtakiwa hawezi kutolewa (Kifungu cha 5). Nchi wanachama zinapaswa kuanzisha mara moja uchunguzi wa madai yoyote ya utesaji (vifungu vya 12 na 13). Wahanga wa tesaji wanahitaji kuwa haki ya kupata fidia (Kifungu cha 14). Nchi wanachama zinapaswa kuzuia matumizi ya ushahidi mahakamani uliopatikana kwa njia ya utesaji. (Kifungu cha 15).

Nchi wanachama zinatakiwa kutoa mafunzo kuhusu marufuku dhidi ya utesaji na kuelimisha wafanyakazi wao wanaotekeleza sheria, pamoja na raia wote wanaohusika na ulinzi, mahojiano, au matibabu ya mtu yeyote anayekamatwa kwa namna yoyote au kukaa kwenye mahabusu au gerezani. (Kifungu cha 10). Nchi wanachama zinapaswa kusimamia utaratibu huu katika eneo lolote chini ya mamlaka yao, ili kuzuia vitendo vyote vya utesaji (Kifungu cha 11).

Sehemu ya Pili

Nchi wanachama zinatakiwa kutoa mafunzo kuhusu marufuku dhidi ya utesaji na kuelimisha wafanyakazi wao wanaotekeleza sheria, pamoja na raia wote wanaohusika na ulinzi, mahojiano, au matibabu ya mtu yeyote anayekamatwa kwa namna yoyote au kukaa kwenye mahabusu au gerezani. (Kifungu cha 10). Nchi wanachama zinapaswa kusimamia utaratibu huu katika eneo lolote chini ya mamlaka yao, ili kuzuia vitendo vyote vya utesaji (Kifungu cha 11).

Sehemu ya Tatu

Sehemu ya tatu (vifungu 25-31) inasimamia kuridhia, kuingia kwa nguvu, na marekebisho ya mapatano. Pia inajumuisha utaratibu wa usuluhishi wa mizozo kati ya nchi wanachama (kifungu cha 30).

Nyongeza ya hiari

Itifaki ya Hiari ya Mapatano dhidi ya Mateso na Ukatili mwingine ilipitishwa na Mkutano Mkuu mnamo Desemba 18, 2002 na kutumika tangu tarehe 22 Juni 2006, inatoa fursa ya "mfumo wa ziara za kawaida zinazofanywa na mashirika huru ya kimataifa na kitaifa kwa mahali ambapo watu wananyimwa uhuru wao, ili kuzuia utesaji na ukatili mwingine, pamoja na adhabu zisizoruhusiwa." Utekelezaji husimamiwa na Kamati Ndogo ya Kuzuia Utesaji na Ukatili Mwingine.

Kufikia Oktoba 2016, mapatano haya ya nyogeza huwa na wanachama halisi 76 na nchi shiriki 90.

Kamati dhidi ya Utesaji

Kamati dhidi ya Utesaji (Committee against Torture - CAT) ni kikundi cha wataalamu wa haki za binadamu wanaofuatilia utekelezaji wa mapatano kati ya nchi wanachama. Kamati hiyo ni moja kati ya mikono minane ya UM inayoshughulika maswala ya haki za binadamu. Nchi wanachama zote zinalazimika chini ya mapatano kuwasilisha taarifa za mara kwa mara kwa CAT kuhusu utekelezaji wake.

Kamati inachunguza kila taarifa na kuwasilisha maazimo yake na mapendekezo kwa wanachama. Katika hali maalumu, CAT inaweza kuzingatia malalamiko au mawasiliano kutoka kwa watu binafsi wanaodai kwamba haki zao chini ya mapatano zimekiukwa.

Tovuti za Nje

• Convention against Touture
  • Official text of the Convention
  • List of parties Ilihifadhiwa 8 Novemba 2010 kwenye Wayback Machine.
  • Optional Protocol
  • U.N. Committee against Torture
  • Human Rights Watch summary of the Convention
  • List of links to other related documents
  • Human Rights First; Tortured Justice: Using Coerced Evidence to Prosecute Terrorist Suspects (2008)
  • Human Rights First; Leave No Marks: Enhanced Interrogation Techniques and the Risk of Criminality
  • International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT); What is torture? Defining torture Ilihifadhiwa 25 Septemba 2021 kwenye Wayback Machine.
  • Introductory note by Hans Danelius, procedural history note and audiovisual material on the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment in the Historic Archives of the United Nations Audiovisual Library of International Law
  • UN Convention against Torture (1984-2014) - Research Guide, UNOG Library
  • UN Convention against Torture (1984-2014) - Bibliography (Books/Articles), UNOG Library

Maazimio ya Kamati dhidi ya Utesaji

• Committee against Torture – Jurisprudence
• CAT decisions on Refworld
• Decisions of the Committee Against Torture