Bizans mimarisi

Bizans mimarisi, Bizans İmparatorluğu mimarisidir. İmparatorluk, Büyük Konstantin, Roma İmparatorluğu başkentini Roma'dan Byzantion'uma doğuya taşıdığı 330 yılından sonraki Roma İmparatorluğu'nun sanatsal ve kültürel varlığını adresler. Byzantion, "Yeni Roma", sonradan Konstantinopolis ismini almıştır, bugün İstanbul olarak adlandırılmaktadır. İmparatorluk, bir Milenyumdan fazla yaşamış, Avrupa'da Orta Çağ ve Rönesans mimarlığını etkin şekilde etkilemiş, 1453 yılında İstanbul'un fethinden sonra Osmanlı mimarisini etkilemiştir.

Sicilya'nın Norman Krallarının Palatine şapeli. Bizans mimari yaklaşımı ile inşa edilmiş ve mozaikler Bizans sanatçılar tarafından yapılmıştır.

Genel bakış

Erken Bizans mimarisi, Roma mimarisinin devamı şeklindedir. Mimari sitillerdeki değişim, teknolojik gelişmeler ile politik ve egemenlik alanlarındaki gelişmelerin sonucu, Yakın Doğu'nun kesin etkisi ile dolmuş ve kilise mimarisinde kare-haç tip plan kullanarak ayrışmış bir stil en sonunda ortaya çıkmıştır.

Erken Dönem Mimari

Sant’Apollinare Nuovo bazilikası

Erken dönem Bizans mimarisinin ana örnekleri, I. Justinianus hükümdarlığı döneminden gelir ve Sofya'da bulunan Aya Sofya Kilisesi yanında Ravenna ve İstanbul'da görülebilir. Batı mimarisinin tarihindeki en büyük atılımlardan biri Justinianus'un mimarlarının kiliselerin kare planından kemerler üzerine dairesel kubbelere geçmeleridir.

Ravenna'da, uzunlamasına Sant’Apollinare Nuovo bazilikası ve on kenarlı, merkezi yapılı San Vitale Kilisesi mevcuttur. İstanbul'da bulunan Justinianus anıtları, kubbeli Aya Sofya ve Aya İrini kiliseleridir, fakat daha eski ve küçük Aziz Sergios ve Bacchos (Küçük Aya Sofya) kiliseleri hem boylamasına bazilika hem de merkezi bina elemanlarının her ikisini taşımaları nedeniyle bir model olarak düşünülebilirler.

İstanbul'da bulunan 6. yüzyıl Aya İrini Kilisesi, erken dönem Bizans mimarisine bir örnektir

Kilise dışı yapılar arasında, Büyük Saray harabeleri, yenilikçi İstanbul Surları (192 kule ile) ve Yerebatan Sarnıcı (yüzlerce klasik sütunun yeniden kullanılması) sayılabilir. Ravenna'da bulunan Ostrogot sarayının bir duvar resminde erken dönem Bizans sarayı görülebilir.

Selanik'in koruyucu azizi Hacı Demetrios'a adanmış mabet, Sina Dağı'nda bulunan Aziz Katerina Manastırı, Günümüz Gürcistan'ında bulunan Djvari Manastırı ve Eçmiadzin'in üç Ermeni kilisesi ana olarak 7. yüzyıldan sonra tarihli Justinianus dönemini izleyen Bizans illerinde bulunan mimari gelişmeler anlamında göze çarpan örneklerdir.

430 metre uzunluğunda "Sangarios Köprüsü" ve 17 metre kirişli tek kemerli "Karamağa Köprüsü" diğer önemli mühendislik örnekleridir.

Orta Dönem

Bizans tarihinin orta döneminde çok iddialı mimari projeler görülmez. İkonoklazmdan yıllardan, Selanik'te bulunan Aya Sofya kilisesi günümüze ulaşmıştır. Bir diğer ana yapı, İznik'te 1920'li yıllarda yıkılıp günümüze ancak resimleri ulaşan bir kilisedir.

Geleneksel olarak Bizans sanatının özü kabul edilen Makedon Hanedanı dönemi, arkasında mimarlıkta kalıcı miras bırakmamıştır. I. Basileios'un bugün her ikisi de günümüze ulaşmamış Faros (surlardaki deniz feneri) yanındaki Theotokos kilisesi ve Nea Ekklisia kilisesi döneminin kare-haç tip mabedlerine model olarak hizmet etmişlerdir. Bu döneme ait diğer eserler, 9. yüzyıla ait Güney İtalya'da bulunan Cattolica di Stilo ve yaklaşık 1000 yılına ait Yunanistan'da bulunan Hacı Lukas kilisesi, IX. Konstantinos'un Chios'ta bulunan Nea Moni ve yaklaşık 1050 yılına ait Atina yakınlarında bulunan Dafni Manastırı olarak sıralanabilir.

11. yüzyıl Yunanistan'da bulunan Hacı Lukas kilisesi, Makedon Hanedanı döneminin mimarisinin örneğidir.

Makedon döneminde Yunan misyonerler tarafından Hristiyan yapılan Slav ülkelerinde de kapalı haç tipi baskındır. Günümüz Kuzey Makedonya'da bulunan Ohri Aya Sofya Kilisesi ve günümüz Ukrayna'sında bulunan Kiev Aya Sofya Katedrali çoklu yan kubbeler ile yükseklik kazanmış ve zamanın modasına şahitlik eden örneklerdir.

Komnenos ve Palaiologos Dönemleri

İstanbul ve Küçük Asya'da, Komnenos dönemine ait mimari Elmalı Kilisesi, Kapadokya kaya kiliseleri, İstanbul'da Pantokrator Manastırı ile Theotokos Kyriotissa Kilisesi dışında neredeyse yok olmuştur.

Yapısal Evrim

Renovasyon altında, Ayasofya'nın içi, görkemli Bizans Mimarisinin birçok özelliğini gösterir.

Etkisi

Temel olarak, Bizans mimarisi, batıda, Romanesk ve Gotik mimarilerine yol açmıştır. Doğuda, erken İslami mimarisinde derin etkisi olmuştur. Emeviler döneminde (661-750), Bizans sanatı, erken İslam mimarisini etkilerken, Bizans sanatsal mirası özellikle Suriye ve Filistin'de olmak üzere yeni İslam sanatına temel kaynak olmuştur. Kudüs'te 691 tarihli Kubbetü's-Sahre, Şam'da 709-15 tarihli Emevi Camii gibi Suriye ve Filistin'de ayırt edici erken İslam eserlerinde, önemli Bizans etkileri görülebilir. Kubbetü's-Sahre, plan ve kısmen dekorasyon konularında Bizans sanatına açık bir referans verir. Emevi Camisi'nin planı, 6. ve 7. yüzyıl normal Hristiyan bazilikalarınınkiler ile belirgin bir şekilde benzerdir, ancak cami Hristiyan bazilikalarının aksine boyuna değil enine doğru değiştirilip, genişletilmiştir. Bu değişiklik cemaatin daha rahat ibadet etmesine hizmet etmiştir. Caminin orijinal mihrabı, kıble duvarının ortasında değil, neredeyse doğu parçasının ortasında yer alır. Bu özellik, mimarın, Hristiyan yarım kubbe etkisinden kaçınmak için mihrabı enine duvarın ortasına koymaması olarak açıklanır. İslam ve Magribi mimarisini betimleyen çini işçiliği, geometrik şekiller, çoklu kemerler, kubbeler ve renkli tuğlalar ve taş işçiliği bazı boyutları ile Bizans mimarisinden etkilenmiştir. Bulgaristan, Rusya, Romanya, Sırbistan, Gürcistan, Ukrayna ve diğer Ortodoks ülkelerde, Bizans mimarisinin etkisi daha uzun olmuş ve sonuçta kendi yerel mimari ekollerinin doğumuna yol açmıştır.

19. yüzyıl Gotik uyanışında küçük bir takibe sahip Neo Bizans mimarisi, Londra'da Westminster Katedrali ve yaklaşık 1850 - 1880 yılları arası Bristol'da Magribi mimarisi ile Bizans sitilinin ögelerini birleştiren sanayi binalarında yaygın kullanılan "Bristol Bizansı" gibi mücevherler ile sonuçlanmıştır.

Ayrıca bakınız

• Orta Çağ Sırp mimarisi
• Aziz Giorgi Kilisesi (Kurbinovo), 12. yy. Makedonya Cumhuriyeti
• Yeni Bizans mimarisi

Kaynakça

• Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Byzantine Art". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. 

Konuyla ilgili yayınlar

• Fletcher, Banister; Cruickshank, Dan, Sir Banister Fletcher's a History of Architecture 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Architectural Press, 20th edition, 1996 (first published 1896). ISBN 0-7506-2267-9. Cf. Part Two, Chapter 11.
• Cyril, Mango (1985). Byzantine Architecture. Londra: Electa, Rizzoli. 

Dış bağlantılar

• Overview of Byzantine architecture in Constantinople28 Kasım 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.