Çud

Çud (Eski Doğu Slavcası: чудь, romanize: čudǐ, Fince: tšuudi, Kuzey Samice: čuhti), günümüzde Estonya, Karelya^[1] ve kuzeybatı Rusya^[2] olan topraklarda yaşayan Baltık-Fin halkları için erken Doğu Slav kaynaklarında kullanılan bir terimdir. Terim, aynı zamanda diğer Fin-Ugor halklarını tanımlamak için de kullanılmıştır.^[3]

Tartışmalı olsa da, Baltık-Fin halklarını (muhtemelen erken Estonlar) nitelemek için "Çudlar" teriminin ilk kullanımı yaklaşık 1100'de, ilk Doğu Slav kroniklerinde bulunmaktadır.^[4] İlk Vakayiname'ye göre, I. Yaroslav'ın işgal orduları 1030'da bir savaşta "Çudlar"ı yendi ve Yuryev kalesini (günümüzde Tartu, Estonya'da) kurdu.

Eski Doğu Slav kroniklerine göre Çudlar Kiev Knezliği'nin kurucuları arasındadır.^[4]

Etimoloji

Terimin kökenine dair bazı hipotezler bulunmaktadır. Çud, Gotça halk anlamına gelen bir kelimeden (bkz. Töton) türetilen, Slavcada yabancı veya garip anlamına gelen tyudyo'dan türetilmiş olabilir. Başka bir hipoteze göre ise orman tavuğunun Fin-Ugorca isminden türetilmiştir. Bir başka hipoteze göre ise Çud, Samice düşman anlamına gelen tshudde veya čuđđe'den türetilmiştir.^[5]^[6] Ancak bu, Ladoga Gölü çevresindeki ticaret merkezlerinde önemli derecede Sami varlığı gerektirirdi.^[6]

Kimlik

Çudların geleneksel olarak Baltık-Fin halklarına ait olduklarına inanılır, ancak özellikle hangi halktan olduklarına dair tartışmalar vardır. Çudlarla ilk temaslarının ardından Slavlar, diğer Fin dillerini konuşan halkları da Çudlar olarak isimlendirdi ve böylece Rus kültürel geleneğinde Çud Fin-Ugor halkları için bir ortak isim haline geldi. Birçok yazar, Çudların Vepsler olduğunu iddia ederken kimisi Karelya'da yaşadıklarını, kimisi de Setoların Çudların torunları olduğunu düşünür.^[5] Yakın zamanda Luga ve Volhov nehir havzalarında toponimi üzerine yaptığı araştırmaların ardından Finlandiyalı Fin-Ugor bilimci Pauli Rahkonen, bölgede konuşulan dilin sadece Ladoga Gölü'nün güney kıyılarının ve Finlandiya Körfezi'nin çevresinde Baltık-Fin dilleri olduğu, bu iki nehrin daha yukarı kısmında dilin bölgedeki hidronimlere bakarak Baltık-Fin dilleri dışındaki diğer Fin-Ugor dillerini temsil ettiği kanısına vardı.^[7] Ancak, bir diğer Finlandiyalı Fin-Ugor bilimci olan Janne Saarikivi'nin Kuzey Rusya'da alt tabaka toponimi üzerine yaptığı araştırmaya göre Beyaz Deniz havzasındaki Zavoloşka Çudları Baltık-Fin dillerini konuşmuş olabilir.^[8]

Kroniklerde Çudlar

Doğu Slav İlk Vakayiname'si, Çudları Kriviçler, Vepsler, İlmen Slavları ve Vikinglerle beraber Rus Hanlığı'nın kurucularından olarak bahseder. Diğer eski Doğu Slav kroniklerinde, "Çudlar" terimi birkaç Baltık-Fin halkını, özellikle de eski Eston gruplarını tanımlamak için kullanılmıştır. 1030'da Kiev knezi I. Yaroslav, Çudlara karşı yürüttüğü bir askeri seferi kazandı ve Yuryev'de (günümüzde güneydoğu Estonya'da bulunan Tartu) bir kale inşa etti.^[9] Kievli yöneticiler, kroniklere göre Yuryev'in Sosollar adlı bir Eston kavmi tarafından yakıldığı^[10] 1061'e kadar yakındaki Ugaunia ilçesindeki Çudlardan vergi topladı.^{[kaynak belirtilmeli]} Orta Çağ'daki Doğu Slav kroniklerinde bahsedilen Çudlara karşı akınların çoğu, günümüz Estonya'sında gerçekleşti. Estonya ile Rusya arasındaki sınırı oluşturan Peipus Gölü, Rusya'da Çud Gölü olarak da bilinir. Ancak Çudların daha eski dönemlerden kalma birçok tanımı, Mordvinler ve Komilerin arasındaki Zavoloşka Çudları gibi Estonya'dan çok uzaktaki halklardan bahseder.

Folklorda Çudlar

Rus halk efsanelerinde, Çudlardan yüce ve güzel görünümlü bir halk olarak bahsedilir. Çudların bir karakteristiği, açık renkli gözler anlamına gelen 'beyaz gözlü' olmalarıdır.

Rus bylina'ları, Slavlar onların topraklarını işgal ederken Çudların nasıl yok edildiğini anlatır. Bir Çud kasabası saldırıya uğradığında Çud kadınları, soyguna veya tecavüze uğramamak için kendilerini mücevher ve çocukları ile boğarlardı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Rusya'nın kuruluşunu anlatan kroniklerde Çudlar, Slavlar ve Varyaglar (Varegler) ile birlikte kurucu ırklardan biri olarak anılır.

Halk etimolojisi, Çud kelimesini Eski Slavca çujoy (yabancı), çudnoy (ilginç) veya çud (garip) kelimelerinden türetir. Alternatif bir köken ise harika, muhteşem, müthiş, çekici anlamlarına gelen çudnyi'dir.

Çudlar, bazı Sami efsanelerinde^{[kaynak belirtilmeli]} ve kısmen bu efsanelerden esinlenen 1987 yapımı Samice film Ofelas'ta geleneksel jenerik kötüler olarak yer alır.^[11]

Terimin tarihsel kullanımı

9. yüzyıl Doğu Avrupa'sında Çudlar ve diğer etnik gruplar

Sonraki zamanlarda Çudlar terimi daha çok doğu Baltık-Fin halklarını, özellikle de Vepsler ve Votları tanımlamak için kullanılırken çuhna ve çuhonets gibi Çud'dan türetilmiş bazı kelimeler batıdaki Finler ve Estonlar için kullanılmıştır. Rusya'nın Finlandiya'yı fethinin ve Finler ile Saint Petersburg arasındaki artan temasların ardından, Finler Çud kelimesini aşağılayıcı buldu ve Rusların Finler için uygun bulduğu serfliğe işareti ettiğini düşündü. Ancak aşağılayıcı kelime olarak daha çok kullanılan, yine Finler ve Estonları tanımlayan ve 1939-40'taki Kış Savaşı kadar yakın bir tarihte kullanılan çuhna idi.^{[kaynak belirtilmeli]}

Günümüz Rus halk ağzında, çuhna çoğunlukla Vepsler için kullanılır. Çudlar (veya Kuzey Çudları), bazı antropologlar tarafından Vepsler için kullanılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Komilerin destan-şiir geleneğinde Çud aynı zamanda Komi kahramanları ve kafirlerini, Eski İnananları, Komilerden başka halkları veya haydutları (son ikisi Sami folklorunda tipik efsanelerdir) tanımlar. Çudlar (Čuđit) hakkındaki efsaneler İskandinavya'dan Ural Dağları'na, güneyde Ladoga Gölü'ne, Vologda bölgesinin kuzey ve doğu kısımlarından Kirov bölgesinden geçerek Komi-Permyak Okrugu'nun içlerine doğru uzanan geniş bir coğrafyada görülür. Kuzey Avrupa'dan gelen göçmenler yoluyla bu efsaneler Ural Dağları'nın ötesine de ulaşmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Çud, Arhangelsk bölgesinde bir hakaret haline gelmiştir. 1920 kadar yakın bir tarihe kadar bölge halkı, yaramaz çocukları korkutmak için Çudların efsanelerini kullanmıştır.^[5]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Lind, John H. (2004). "The politico-religious landscape of medieval Karelia" [Orta Çağ Karelyası'nın siyasi-dini manzarası]. Fennia (İngilizce). Helsinki. 182 (1): 3-11. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
^ Ryabinin, E. A. (1987). "The Chud of the Vodskaya Pyatina in the light of new discoveries" [Yeni keşifler ışığında Vodskaya Pyatina Çudları] (PDF). Fennoscandia Archeologica (İngilizce): 87-104. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
^ Jääts, Indrek (2009). "The Komi, Ethnic Stereotypes, and Nationalities Policy in Late Imperial Russia" [Geç İmparatorluk Rusyası'nda Komiler, Etnik Stereotipler ve Uluslar Politikası]. The Russian Review (İngilizce). 68 (2): 199-220. ISSN 0036-0341. 9 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
^ ^a ^b Abercromby, John (1898). The Pre- and Proto-historic Finns [Tarih Öncesi ve Prototarihsel Finler] (İngilizce). D. Nut. s. 13.
^ ^a ^b ^c Drannikova, Natalia; Larsen, Roald (30 Eylül 2008). "Representations of the Chuds in Norwegian and Russian Folklore" [Çudların Norveç ve Rus Folklorunda Temsilleri]. Acta Borealia (İngilizce). 25 (1): 58-72. doi:10.1080/08003830802302893.
^ ^a ^b Uino, Pirjo (1997). Antik Karelya (Fince). Helsinki: Suomen muinaismuistoyhdistyksen aikakausikirja 104. s. 101.
^ Rahkonen, Pauli (2011). "Finno-Ugrian hydronyms of the River Volkhov and Luga catchment areas" [Volhov ve Luga nehir havzalarının Fin-Ugor hidronimleri] (PDF). Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja – Journal de la Société Finno-Ougrienne (İngilizce). Helsinki: Fin-Ugor Derneği. 93: 205-266. 31 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
^ Substrata Uralica. Studies on finno-ugrian substrate in northern russian dialects [Kuzey Rusya lehçelerinde Fin-Ugor alt tabakası üzerine çalışmalar] (PDF) (Tez) (İngilizce). Tartu: Tartu University Press. 2006. ISBN 978-9949-11-474-0. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. (also 9949-11-474-8)
^ Tvauri, Andres (2012). The Migration Period, Pre-Viking Age, and Viking Age in Estonia [Estonya'da Göç Dönemi, Viking Öncesi Çağ ve Viking Çağı] (İngilizce). ss. 33, 59, 60. 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
^ Mäesalu, Ain (2012). "Could Kedipiv in East-Slavonic Chronicles be Keava hill fort?" [Doğu Slav kroniklerindeki Kedipiv, Keava tepe kalesi olabilir mi?] (PDF). Estonya Arkeoloji Dergisi (İngilizce). 1 (16supplser): 199. doi:10.3176/arch.2012.supv1.11. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
^ Hjort, Mette; Lindqvist, Ursula (2016). A Companion to Nordic Cinema [İskandinav Sinemasına Bir Yoldaş] (İngilizce). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1118475287.

Dış bağlantılar

The Pskov 3rd Chronicle [Pskov Üçüncü Vakayinamesi] (İngilizce). Savignac, David tarafından çevrildi. 31 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2017.

[Lind-1] Lind, John H. (2004). "The politico-religious landscape of medieval Karelia" [Orta Çağ Karelyası'nın siyasi-dini manzarası]. Fennia (İngilizce). Helsinki. 182 (1): 3-11. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.

[2] Ryabinin, E. A. (1987). "The Chud of the Vodskaya Pyatina in the light of new discoveries" [Yeni keşifler ışığında Vodskaya Pyatina Çudları] (PDF). Fennoscandia Archeologica (İngilizce): 87-104. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.

[3] Jääts, Indrek (2009). "The Komi, Ethnic Stereotypes, and Nationalities Policy in Late Imperial Russia" [Geç İmparatorluk Rusyası'nda Komiler, Etnik Stereotipler ve Uluslar Politikası]. The Russian Review (İngilizce). 68 (2): 199-220. ISSN 0036-0341. 9 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.

[PPFP141-4] Abercromby, John (1898). The Pre- and Proto-historic Finns [Tarih Öncesi ve Prototarihsel Finler] (İngilizce). D. Nut. s. 13.

[Drannikova-5] Drannikova, Natalia; Larsen, Roald (30 Eylül 2008). "Representations of the Chuds in Norwegian and Russian Folklore" [Çudların Norveç ve Rus Folklorunda Temsilleri]. Acta Borealia (İngilizce). 25 (1): 58-72. doi:10.1080/08003830802302893.

[:0-6] Uino, Pirjo (1997). Antik Karelya (Fince). Helsinki: Suomen muinaismuistoyhdistyksen aikakausikirja 104. s. 101.

[7] Rahkonen, Pauli (2011). "Finno-Ugrian hydronyms of the River Volkhov and Luga catchment areas" [Volhov ve Luga nehir havzalarının Fin-Ugor hidronimleri] (PDF). Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirja – Journal de la Société Finno-Ougrienne (İngilizce). Helsinki: Fin-Ugor Derneği. 93: 205-266. 31 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.

[8] Substrata Uralica. Studies on finno-ugrian substrate in northern russian dialects [Kuzey Rusya lehçelerinde Fin-Ugor alt tabakası üzerine çalışmalar] (PDF) (Tez) (İngilizce). Tartu: Tartu University Press. 2006. ISBN 978-9949-11-474-0. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. (also 9949-11-474-8)

[9] Tvauri, Andres (2012). The Migration Period, Pre-Viking Age, and Viking Age in Estonia [Estonya'da Göç Dönemi, Viking Öncesi Çağ ve Viking Çağı] (İngilizce). ss. 33, 59, 60. 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.

[10] Mäesalu, Ain (2012). "Could Kedipiv in East-Slavonic Chronicles be Keava hill fort?" [Doğu Slav kroniklerindeki Kedipiv, Keava tepe kalesi olabilir mi?] (PDF). Estonya Arkeoloji Dergisi (İngilizce). 1 (16supplser): 199. doi:10.3176/arch.2012.supv1.11. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.

[hjort-11] Hjort, Mette; Lindqvist, Ursula (2016). A Companion to Nordic Cinema [İskandinav Sinemasına Bir Yoldaş] (İngilizce). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1118475287.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]