İade Fermanı (1629)

İade Fermanı (kopya)

6 Mart 1629'da Otuz Yıl Savaşları'nın ilk on bir yılını, Katoliklerin askeri alandaki zaferleri izleyince Kutsal Roma İmparatoru II. Ferdinand tarafından Viyana şehrinde ilan edilen İade Fermanı; Augsburg Barışı'ndan sonra oluşan dinsel ve bölgesel durumları tersine çevirmeyi amaçlıyordu. Augsburg Antlaşması'nda yer alan "Reservatum ecclesiasticum" ilkesi 1555'ten sonra Katolik kilisesine ait toprakların laikleşmesini engellemişti çünkü Katolik toprakları yasal olarak Protestan kontrolüne devredilemezdi. Buna rağmen uzun yıllardır süregelen zayıf imparator yönetimi, "Reservatum ecclesiasticum" ilkesini uygulamaktan acizdi.

Arka plan

Belirleyici ve etkili otoritenin eksikliğinin yanı sıra Protestanların yasal yoruma bakışı, toprakların değeri ve karakteristik olarak Katolik olan her şeyden hoşlanmamaları; birkaç prensin, "cuius regio, eius religio" antlaşması ve geleneksel olarak uygulanması yüzünden bazı Katolik kilisesi toprakları laikleştirildi.

1555'te imzalanan Augsburg Barışı, Speyer Diyeti'nin (1526) sonucunu onaylamıştı; bu, kendilerine katılmamayı kabul ederek bir sonuç olarak sona erdi. Augsburg Antlaşması ile de onaylanan bu ilkeyle Almanya'daki Lüterciler ile Katolikler arasındaki o eski şiddet tekrar yükselen gerginlikler Otuz Yıl Savaşları'nı getirene kadar sona ermişti.

Bütün bunların arkasında, bütün olarak Avrupa'da ve özellikle Kutsal Roma İmparatorluğu içerisindeki Alman devletlerindeki miras uygulamaları vardı. Toprak ve toprak üzerindeki kontrol, hem zenginlik hem de güç kaynağıydı. Bu yüzden soylu aileler, küçük oğullarını prens-piskopos ya da prens-başrahip olarak atayarak mümkün olabildiğince çok araziyi kontrol etmeye çalıştılar.

Ferman

İade Fermanı, Augsburg Antlaşması'nın "Reservatum ecclesiasticum" ilkesini geriye dönük olarak uygulanmasını sağlamaya yönelik bir girişimdi. Kutsal Roma İmparatorluğu'nun yaklaşık 1,800 devletinin farklı çıkar gruplarına ayrılmasına neden olan çok büyük bir kutuplaştırıcı etkisi oldu.

Ferman tam olarak uygulanacak olsaydı zaten laikleşmiş olan Bremen ve Magdeburg başpiskoposluklarını, 12 piskoposluğu ve Alman topraklarındaki 100'den fazla dini bölgeyi etkileyecekti. Ferman sonucunda Protestanlardan Katoliklere büyük bir güç ve mülkiyet transferi yaşandı ve normalde tarafsız kalacak birçok küçük Alman prensinin bakış açısını değiştirerek savaşı bölücü bir dini mücadele ve bir hanedan iktidarı mücadelesi olarak görmelerine sebep oldu.

Diğer devletler de paralı askerler tarafsız devletlerden geçtiğinde veya yiyecek arama esnasında tarafsız toprakları harap ettiğinden büyük ölçüde etkilendi. Binlerce Protestan, genellikle savaşı genişleten Protestan kontrolündeki devletlere kaçtı ve Orta Almanya, bazı tahminlere göre, savaş öncesi nüfusunun %25 ila %50'sini kaybederek muazzam bir şekilde harap oldu. Bunun temel nedeni rakip orduların sürekli olarak gıdaları ele geçirmesi ve kıtlığa sebep olmasıdır, sivil ölümlerin çoğu kıtlığın yan etkilerinden kaynaklanır ve kıtlık nedeniyle düşüş yaşanmış yerlere bir de endemik hastalıklar vurarak ölüm sayısını arttırmıştır.

En büyük etki Kuzeydoğu Almanya'da oldu. Ferdinand'ın gücünün en zayıf olduğu yer burasıydı. Ferdinand, İmparatorluk yöneticilerini laikleşmiş eyaletleri ve şehirleri devralıp yönetmeleri için atadı ve yaklaşık 100 yıldır İmparatorluk yönetiminden bağımsız olan bir alanda otoriteyi tekrar kurdu. Ferdinand'ın bu eylemleri prensler arasında hoş karşılanmadı ve ayrıca bu hamle Fransızları alarma geçirerek Fransızların savaşa müdahalesine yol açtı.

Alman prensleri hiçbir şey yapamadı. Protestan koalisyonunun yok edildiğini düşünüyorlardı. Wallenstein, İmparatorluk otoritesini sağlamak için 134,000 askerden oluşan devasa ordusuyla sahadaydı.

Wallenstein, kendisine ait olduğunu düşündüğü bölgeye izinsiz olarak girdiğini düşündüğü için bu fermandan hoşlanmadı ancak İmparatorluk için üzerine düşeni tam olarak yaptı. Wallenstein, "Elektörlere görgü kurallarını öğreteceğim. Onlar imparatora bağlı olmalı, imparator onlara değil" dedi. Elektör prensler ise Ferdinand'a Wallenstein'i görevden alması için baskı yaptı ve Bavyera Elektörü Maximilian'ın arkasında toplandılar.

Elektörlerin aradığı fırsat 1630'da geldi, II. Ferdinand Regensburg'daki toplantıda oğlu III. Ferdinand'ın Kutsal Roma İmparatoru olarak seçilmesini istedi. Yasalara göre Kutsal Roma İmparatorunu, Alman Elektör prensleri seçiyordu. Bu nedenle II. Ferdinand, oğlunu halef yapabilmesi için elektörler ile işbirliği yapmak zorundaydı. Ferdinand, ayrıca elektörlerin Avrupa'daki savaşlara İmparatorluğun daha fazla müdahale etmesini de onaylatmak istiyordu.

Saksonya Elektörü I. John George ve Bradenburg Elektörü George William (her ikisi de Protestan), İade Fermanı'nı protesto etmek için uzak durdular. Hazırda bulunan elektörler, savaşa katılmaları sonucunda kazanacaklarının çok az şey olduğunu fark ettiler. Buna rağmen Maximilian yine de Ferdinand'dan Wallenstein'in görevden alınmasını istedi.

Elektörlerin oylarını almak için Ferdinand 1630 Ağustos'unda Wallenstein'i görevinden aldı, Wallenstein ise itibarını kurtarmak için istifa etmesine izin verildiğini savundu. Avrupa'nın en güçlü askeri figürünün görevinden alınması, Elektörler için büyük bir zaferdi ve Regensburg'daki bu toplandı Ferdinand için bir yenilgi olarak görülmektedir.

1630 yılının Temmuz ayında Gustaf Adolf, Protestanların zulme uğradığını söyleyerek 4,000 adamıyla Pomeranya'ya indi ve bütün bu olanlar gölgede kaldı. Wallenstein'in yokluğunda Ferdinand, yeni gelen bu İsveç tehdidini durdurmak için Maximilian ve Tilly Kontu'na başvurdu.

1635 yılında İade Fermanı, Prag Barışı'nın şartları gerekçesiyle fiilen iptal edildi. Kardinal Dietrichstein liderliğindeki Dominikanve Don Diego Quiroga liderliğindeki Kapusen toplam 22 ilahiyatçı, fermanın iptali yönünde oy kullandı. Lamormaini liderliğindeki Cizvit azınlık ise fermanın iptaline karşı oy kullandı. Cizvitlerde, fermanın barışın menfaatini doğrultusunda karara bağlanması "Tanrıyı hoşnut etmeyecektir" ve karar dünyevi güçlere bırakılacak anlayışı oluşmuştu.