Ayala Planı
Ayala Planı (İspanyolca: Plan de Ayala), devrimci lider Emiliano Zapata tarafından Meksika Devrimi sırasında hazırlanan bir belgedir.[1] Zapata bu yazıda Başkan Francisco Madero'yu, devrimin önemli bir siyasi belgesi olan San Luis Potosí Planı'nda (İspanyolca: Plan de San Luis Potosí) somutlaşan devrimci ideallere ihanet etmekle suçlamış ve toprak reformu vizyonunu ortaya koymuştur.[2] Plan ilk olarak 28 Kasım 1911 tarihinde Ayala, Morelos kasabasında ilan edilmiş ve daha sonra 19 Haziran 1914 tarihinde değiştirilmiştir.[2][3] Ayala Planı devrime etki eden önemli bir belge olmuş, bununla birlikte 1920'ler ve 1930'larda Meksika'daki toprak reformunu etkilemiştir.[4] Aynı zamanda Ayala Planı, Zapatistaların temel metnidir.[4]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Meksika devriminden önce, Meksika'nın tarıma elverişli topraklarının çoğu sıradan insanların değil büyük toprak sahiplerinin elindeydi. Bu büyük mülkler haciendas olarak adlandırılıyordu; köylülerin ve yerli halkların ortak mülkiyetindeki toprakları da kamulaştırıyorlardı.[5] Bu çiftçilerin çoğu büyük toprak sahipleri için düşük ücretlerle çalışmak zorundaydı ve kendilerini ya da ailelerini beslemek için yiyecek yetiştirecek toprakları yoktu. Bu durum Meksika'nın kırsal kesimlerinde hayal kırıklığı meydana getirmişti ve toprak reformu Meksika Devrimi'ne yol açan ana meselelerden biriydi. Ayrıca bu durum, Zapata'nın Ayala Planı'ndaki fikirlerini de büyük ölçüde etkilemiştir.[5]
Emiliano Zapata, Meksika devrimi sırasında güneydeki Morelos eyaletinden gelen devrimci bir liderdi.[6] Meksika başkanı Porfirio Díaz'ın devrilmesi sırasında, Madero'nun San Luis Potosi Planı'nda özellikle toprak reformu konusunda verdiği sözler nedeniyle Francisco Madero'nun yanında yer almıştır.[6] 8 Haziran 1911'de Madero, Zapata ile bir araya gelmiş ve tarım reformunun görüşülmesi için ön koşul olarak Zapata'nın ordusunun silahsızlandırılmasını talep etmiştir.[6] Zapata buna karşı çıkmış ve Madero daha sonra 6 Kasım'da başkan seçilmiştir. Ardından silah bırakmayı reddettiği için Zapata'yı kanun kaçağı ilan etmiştir.[4] 28 Kasım 1911'de Zapata, Otilio Montaño Sánchez'in yardımıyla Ayala Planı'nı yayınlamıştır.[6] Ayala'da öğretmenlik yapan Sánchez, kardeşiyle birlikte çalıştıktan sonra Zapata ile tanışmıştır. Sánchez daha sonra Zapata ile birlikte Ayala Planı'nı yazmıştır.[6] Belgenin yayınlanması Madero'nun başkan olmasından sadece üç hafta sonra meydana gelmiştir.[5]
Plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Plan, yerel bir öğretmen ve Zapata'nın akıl hocası olan Otilio Montaño Sánchez'in yardımıyla hazırlanmıştır.[1] Zapata'nın ideolojisini ve vizyonunu "Reforma, Libertad, Justicia y Ley!" ("Reform, Özgürlük, Adalet ve Hukuk!") sloganında özlü bir şekilde detaylandırmış,[7] Zapata'nın ölümünden sonra Tierra y Libertad! olarak kısaltılmıştır.[8] ("Toprak ve Özgürlük!", ilk kez Ricardo Flores Magón tarafından kitaplarından birinin başlığı olarak kullanılan bir ifadedir).[9]
Plan, burada özetlenen on beş madde içermektedir:
- Zapata, Madero'nun devrimini kınayarak Madero'nun tek motivasyonunun kendi iktidarını ilerletmek olduğunu iddia eder. Zapata ayrıca Madero'nun San Luis Potosi Planı'nı uygulamadığını da belirtir.[4] Madero'nun devrim vaatlerini yerine getirmediğini, Díaz'ın hükûmetinin büyük bölümünü olduğu gibi koruduğunu ve vaatlerin yerine getirilmesini talep eden halkı şiddetle bastırdığını belirtir. Zapata Madero'nun yönetme yeteneğine sahip olmadığını ilan eder ve tüm Meksikalıları devrimi sürdürmeye çağırır.[10]
- Zapata, Madero'nun artık başkan olarak tanınmadığını ve onu devirmeye çalıştıklarını belirtir.[10]
- General Pascual Orozco "Devrim Şefi" olarak aday gösterilir fakat kabul etmemesi hâlinde Zapata kendisi aday olur.[10]
- Morelos Eyaleti Cuntası, aşağıdaki hususların San Luis Potosí Planı'na eklemeler olduğunu ve kendisini zafere ya da ölüme kadar planın ve ilkelerinin savunucusu ilan ettiğini beyan etmiştir.[10]
- Morelos Eyaleti Cuntası, Madero ve Díaz hükûmetinin kalıntıları devrilene kadar taviz vermeyecektir.[10]
- "Toprak ağaları, científicos[a] veya patronlar" tarafından halktan alınan mülkler, o mülkün tapusuna sahip olan vatandaşlara iade edilecektir. Toprağın kime ait olduğunu belirlemek için devrim zaferinden sonra mahkemeler kurulacaktır; "Söz konusu mülklerin mülkiyeti her ne pahasına olursa olsun, silah elde tutulacaktır. Söz konusu mallar üzerinde hakkı olduğunu düşünen gaspçılar, Devrimin zaferi üzerine kurulacak özel mahkemeler önünde iddialarını dile getirebilirler."[5]
- Zapata, Meksika vatandaşlarının büyük çoğunluğunun çok az toprağa sahip olduğunu ya da hiç toprağa sahip olmadığını belirtmektedir. Buna ek olarak, birçok vatandaşın toplumda yükselmek için hiçbir yolu olmadığını belirtmiştir.[4] Bu gerçekler nedeniyle, Meksika tekellerinin mülklerinin üçte birinin alınacağı ve topraksız köylere ve bireylere yeniden dağıtılacağı ilan edilmiştir; "Pueblos'a (köylere), mevcut Karşı Devrimin kaynağı olan toprak, kereste ve su konusunda adalet içinde hak ettikleri şey verilsin."[11]
- Bir önceki noktaya ek olarak, bu plana karşı çıkan tekel sahipleri mülklerinin geri kalan üçte ikisini kaybedeceklerdir. Bu mülkler savaş tazminatı ve devrim mücadelesinin kurbanlarına, özellikle de dul ve yetimlere ödeme olarak kullanılacaktır.[10]
- Önceki iki noktayı uygulamak için mevcut kamulaştırma yasaları kullanılacaktır.[10]
- Madero'nun devriminin San Luis Potosí Planı'nı destekleyen ancak bu plana karşı çıkan üyeleri hain olarak kabul edilecek ve cezalandırılacaktır.[10]
- Savaş masrafları San Luis Potosí Planı'nda belirtildiği şekilde karşılanacaktır.[10]
- Devrimci zaferin ardından, devrimci şeflerden oluşan Cunta, daha sonra seçimleri yönetecek olan geçici bir başkan seçecektir.[10]
- Devrimci zaferden sonra, her eyaletin devrimci şefleri, Cunta'da, kamu güçlerini organize etmek için seçimleri yönetecek eyalet için bir vali seçecektir. Bu, genellikle halkın aleyhine işleyen memur atamalarından kaçınmak için yapılacaktır.[10]
- Zapata, Madero ve hükûmetin diğer diktatörlük yanlılarını istifaya çağırır ve istifa etmemeleri halinde onları ölümle tehdit eder.[10]
- Zapata, Meksikalıları Madero'ya karşı ayaklanmaya çağırır ve bir kez daha onu ve yönetme kabiliyetini suçlar; "Meksikalılar! Bir adamın kurnazlığının ve kötü niyetinin skandal bir şekilde kan döktüğünü düşünün, çünkü yönetmekten acizdir; onun hükümet sisteminin anavatanı boğduğunu ve kurumlarımızı süngülerin kaba kuvvetiyle çiğnediğini düşünün...[10]
19 Haziran 1914'te General Orozco'nun Zapata'ya karşı Victoriano Huerta'nın yanında yer almasının ardından plan değiştirilmiştir. Bu durum yüzünden Devrim Şefliği görevinden alındı ve Zapata bu göreve getirildi.[4] Değişiklik, planın asıl amacını onaylamış ve Madero'nun öldürülmesi emrini veren Victoriano Huerta'nın devrilmesine ve plan ilkelerine sadık bir hükûmetin kurulmasına kadar çatışmanın devam etmesini öngörmüştü. Planın geri kalanında hiçbir değişiklik yapılmamıştır.[4]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Diaz'ın teknokratik danışmanlarından oluşan grup. 20. yüzyılın başında modernleşme programının bir parçası olarak işlev görmüştür.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Newell, Peter E. (1997). Zapata of Mexico. Black Rose Books Ltd. 13 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024.
- ^ a b Millon, Robert P. (1995). Zapata: The Ideology of a Peasant Revolutionary. International Publishers Co. s. 60.
- ^ Guillermo de la Peña (1982). A legacy of promises: agriculture, politics and ritual in the Morelos highlands of México. Manchester University Press ND. s. 63. 13 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024.
- ^ a b c d e f g Minster, Christopher. "Emiliano Zapata and the Plan of Ayala". ThoughtCo (İngilizce). 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021.
- ^ a b c d Wasserman, Mark (2012). The Mexican Revolution: A Brief History with Documents. Boston: Bedford/St.Martin's. ISBN 978-0-312-53504-9.
- ^ a b c d e Brunk, Samuel (2010). The Posthumous Career of Emiliano Zapata: Myth, Memory, and Mexico's Twentieth Century. Austin, Texas: University of Texas Press.
- ^ Clark Hodges, Donald (1995). Mexican anarchism after the revolution. University of Texas Press. s. 15.
- ^ Noble, John (2000). Mexico Volume 10. Lonely Planet. s. 237. 16 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024.
- ^ Argenteri, Letizia (2003). Tina Modotti: between art and revolution. Yale University Press. s. 101. 16 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024.
- ^ a b c d e f g h i j k l m "Plan de Ayala". users.pop.umn.edu. 21 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2016.
- ^ Womack Jr., John (1968). Zapata and the Mexican Revolution. New York: Vintage. s. 394.