İçeriğe atla

Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Sözleşme

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Sözleşme
Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme
  Taraflar (161)
  İmzalayıp onaylamayanlar (9)
  İmzalamayanlar (27)
TürBirleşmiş Milletler sözleşmesi
YerNew York, Amerika Birleşik Devletleri
Onay10 Aralık 1984
Yürürlük26 Haziran 1987

Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele ve Cezaya Karşı Sözleşme, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda 10 Aralık 1984 tarihli oturumunda 39/46 sayılı kararla kabul edilmiş ve 26 Haziran 1987 tarihinde yürürlüğe girmiş sözleşmedir. Bu protokol, insan hakları ihlalleri olduktan sonra müdahale etme mantığı üzerine kurulmuştur.

Sözleşmenin İçeriği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Literatürde kısaca İşkenceye Karşı Sözleşme (İKS) (İngilizce: Convention Against Torture (CAT) olarak da geçen sözleşme üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde (Madde 1-16) işkencenin tanımı yapılmış ve Taraf Devlet'lerin uyması gereken yükümlülükler verilmiştir. İkinci Bölüm'de (Madde 17-24) kurulacak olan İşkenceye Karşı Komite'nin seçilme yönteminde, görev ve işleyişinden söz etmektedir. Üçüncü ve son Bölüm ise (Madde 25-33) Birinci bölüm Maddeler'i şu konuları düzenlemektedir.

I. Bölüm - Maddi Hükümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • İşkencenin tanımı. Madde 1'de bu sözleşmenin kapsamına giren işkencenin tanımı yapılacaktır. Buna göre bir suçu ortaya çıkarma veya cezalandırmak amacıyla kamu görevlileri tarafından veya onların teşviki, rızası ile işlene acı verici herhangi bir fiildir. Ancak yasal yaptırımlardan kaynaklanabilecek acı ve ıstırap işence sayılmaz.
  • Devletlerin İşkenceyi Önleme Yükümlüğü. Madde 2, Taraf Devletlerin işkenceyi önlemek için gerekli yönetimsel ve yasal önlemleri almasını öngörür. Savaş durumu, olağanüstü hâl bile işkence yapılması meşru kılamaz.
  • İade yasağı (Madde 3) Sanıkların işkence görmesi muhtemel olan ülkelere Taraf Devlet'ler tarafından iadelerinin yasaklanmasını öngörür.
  • Beşinci madde, sorumluluk alanlarında gerçekleşen işkencenin cezalandırılması için, Taraf Devletleri sorumlu kılar.
  • İlgili Devlet işkence görebilmesi kaygısıyla iade etmediği sanığı, kovuşturur ve yargılar. (Madde 7)
  • Madde 8, İade anlaşmalarında, işkence suçlularının da iadesinin yer almasını düzenler.
  • Taraf Devletler, işkenceyle ilgili suçların ceza davalarında, ellerindeki kanıtları ulaştırmakla yükümlüdür (Madde 9)
  • Sanıklarla resmi süreçte bağlantılı olabilecek ilgili kamu görevlilerine (emniyet, sağlık personeli vb) işkencenin yapılmaması için gerekli mesleki eğtimleri vermek Taraf Devletlerin görevidir. (Madde 10)
  • Madde 11, sorgulama yöntemlerini denetlemeyi;
  • Madde 12, devletin sorgulama yükümlülüğünü;
  • Madde 13, işkence mağdurunun yetkililere şikayet hakkını;
  • Madde 14, mağdurların rehabilitasyon ve tazminat hakkını;
  • Madde 15, işkence altında verile ifadelerin geçersiz olacağını;
  • Madde 16, işkence noktasına varmayan diğer insanlık dışı, zalimane ve küçük düşürücü muameleler için özellikle 10,111,12,13. maddelerdeki hükümleri uygulanacağını düzenler.[1]

II. Bölüm - Uluslararası Uygulama Hükümleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Madde: Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komite

Sözleşme'nin II. Bölüm'ü (17.-24. maddeler) Komite üyelerinin sayısını, seçilme yöntemini, görev süresini ve görev ve işlevlerini içeren maddelerden oluşur. 17 maddeye göre Komite 10 üyeden oluşur. Her bir Taraf Devlet en fazla iki aday ile seçime katılabilir. Seçim gizli oyla yapılır. Komite üyeleri 4 yıl için seçilirler, her iki senede bir görevi biten beş üye için yeni seçim yapılır, daha önceki üyeler, tekrar aday olabilirler. Madde 18'e göre Komite Üyeleri mutlak çoğunluk (6 oy) ile kararı alabilirler. 19 madde raporları düzenler, buna göre Taraf Devletler, anlaşma yürürlüğü girdikten sonra (26 Haziran 1987) bir sene içinde anlaşma hükümlerini yerine getirebilmek için aldıkları önlemleri açıklayan rapor verirler. Üyelik boyunca her 4 yılda bir ve Komite'nin talebi olduğunda da rapor vermekle yükümlüdürler. Ayrıca somut olaylara yönelik raporlar ve bunlara Komite'nin verdiği yanıtlar düzenli olarak Birleşmiş Milletler İnsan Hakları yüksek Komiserliği'nin sitesinde 14 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yayınlanmaktadır. Madde 20'de Komite sistematik işkence olduğu kanısına vardığı durumunda izlenecek prosedürün ana hatları verilmektedir. Böyle bir durum da, üye veya üyeler gizli araştırma yapmak ve rapor hazırlamak üzere görevlendirilebilir. İlgili devletlerin işbirliği istenir ve gerektiğinde ziyaretler yapılır.[1]

III. Bölüm - Son Hükümler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anlaşmanın yürürlüğü giriş sürecindeki süreler, sözleşmede değişiklik yapılacağı zaman izlenecek yol, anlaşmazlık olduğu takdirde hangi kurumun yetkili olduğu (Türkiye 30. Maddede Uluslararası Adalet Divanı'nın yetkili kılınması hususunu kabul etmeyerek, çekince koymuştur) gibi konular ele alınır.[1]

Türkiye ve Sözleşme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 25 Ocak 1988'de imzalanan sözleşme, 21 Nisan 1988 tarih ve 3441 sayılı kanunla kabul edilmiş. Söz konusu kanunu 29 Nisan 1988 tarih ve 19799 sayılı resmi gazete yayınlanmıştır ve o tarihte yürürlüğe girmiştir.[2] Daha sonra yayınlanacağı belirtilen beyan ve itirazi kayıt ise 10 Ağustos 1988 tarihinde 19895 saylı resmi gazetede sözleşmenin Türkçe ve İngilizce metni ile birlikte her iki dilde yayınmıştır. T.C. Hükûmeti olarak İşkenceye Karşı Komite'nin sözleşmeden doğan yetkisinin kabul edildiği beyan edilmiş; itirazi kayıtta ise 30. Madde'nin birinci fıkrasında geçen, Taraf Devletler arasında sözleşmeden doğan anlaşmazlık durumunda Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne başvurulacağı koşulunu kabul etmemiştir. İlgili Madde'nin 2. fıkrasında Taraf Devletlere tanınan Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne (Uluslararası Divan) gitmeme seçeneğini kullanarak, itirazı kayıtla sözleşmeyi kabul etmiştir. Yani Türkiye ile ilgili, sözleşmenin yorumlanmasından kaynaklanan bir anlaşmazlık olduğunda Uluslararası Adalet Mahkemesi'ne gidilmeyecektir.[3]

İşkenceye Karşı Sözleşmeye Seçmeli Protokol

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Küçük Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşme'nin Seçmeli Protokolü (İngilizce: Optional Protocol to the United Nations Convention against Torture and Other Cruel,Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, kısaca OPCAT); Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun elli yedinci oturumunda, 18 Aralık 200 tarih ve 2200A (XXI) sayılı kararıyla kabul edilmiş, BM İşkence Karşı Sözleşme'ye taraf olan devletlerin katılabileceği bir seçmel protokol kabul edilmiş, imza, onay ve katılma açılmıştır.[4] Bu protokola sadece BM İşkenceyi Önleme Sözleşmesine taraf olan devletler, isterler ise katılabilirler.[5]

BM Genel Kurulu tarafından hazırlanan Protokol, 22.06.2006 Tarihinde yürürlüğe girmiş ve Türkiye tarafından 16.09.2005 Tarihinde imzalanmış, 23.02.2011 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilerek 6167 sayılı Kanun olarak kanunlaşmıştır. Kanun 12.03.2011 tarih ve 27872 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.[6]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Cüneyd Er (2005). "İşkenceye Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi" (PDF). Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mart 2017. 
  2. ^ "İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun" (PDF). Resmi Gazete, Sayı:19799. 29 Nisan 1988. s. 2. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mart 2017. 
  3. ^ "YÜRÜTME VE İDARE BÖLÜMÜ - Milletlerarası Sözleşme" (PDF). Resmi Gazete, Sayı: 19895. 10 Ağustos 1988. ss. 1-19. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mart 2017. 
  4. ^ "İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol". Bilgi Üniversitesi - İnsan Hakları Merkezi. 13 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2017. 
  5. ^ Çeviren: Elif Şimşek (2007). Birleşmiş Milletler İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele ya da Cezaya Karşı Sözleşmenin Seçmeli Protokolü / İşkenceyi Önleme Kılavuzu. Türkiye İnsan Hakları Vakfı. s. 25. 
  6. ^ [1] 27 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Resmi Gazete

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birleşmiş_Milletler_İşkenceye_Karşı_Sözleşme&oldid=33921576" sayfasından alınmıştır