Celile
Celile (İbranice: הַגָּלִיל, romanize: ha-galil; Arapça: الجليل, al-jalīl),[1] kuzey İsrail'de bulunan bir bölgedir. Celile, geleneksel olarak Yukarı Celile (הגליל העליון, romanize: ha-galil ha-elyon; Arapça: الجليل الأعلى, al-jalīl al-a'alaa) ve Aşağı Celile (גליל תחתון, romanize: galil tahton; Arapça: الجليل الأسفل, al-jalil al-asfal) şeklinde ikiye ayrılmış tepelik bölgeye atfedilir. Günümüzde, İsrail'deki Karmel Dağı'nın kuzeydoğusundaki bölgeyi kastetmek için kullanılır.
Kuzeyde Antik Dan kentinden Hermon Dağı'nın yamaçlarına, Lübnan Dağı'ndan güneyde Karmel Dağı'nın sırtlarına ve Cenin'in kuzeyindeki Fakua Dağı'na, doğuda Ürdün Vadisi'nden batıda Yizrael Vadisi'ne ve Akdeniz kıyısında Akka kentine, güneydoğuda Bet Şean'dan kuzeydoğuda Taberiye Gölü'ne kadar uzanan, Hula Vadisi'ni de içine alan bölgedir. Bu tanımlama ile, Celile bölgesi, İsrail'in Kuzey Bölgesi'nin, Golan Tepelerinin ve Menaşe Tepelerinin büyük kısmı ile çakışıktır. Ancak Kiryat Tivon'u içine almaz. Batı Celile (İbranice: גליל מערבי Galil Mâravi) ismi, Yukarı Celile'nin batı kısımlarını, kıyılarını ve Aşağı Celile'nin kuzeybatısını belirtmek için kullanılmaktadır. Akka idari biriminin de büyük kısmını içine almaktadır. Celile Sapı denilen bölge, İsrail'in kuzeydoğusunda kuzeye doğru uzanmaktadır. Batısında Lübnan, Yukarı Celile'nin Hula Vadisi ve Ramot Naftali Dağları vardır. Tarihsel olarak, Lübnan'ın güneyinde Litani Nehrinin doğu-batı yönünde aktığı kısımda, nehrin güneyinde kalan bölge de Celile'ye dâhil kabul edilir.
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölge için Celile ismine rastlanan en eski kaynak Tanah'tır.[2] Celile'nin büyük kısmı ile çakışık olan Naftali bölgesi, Vadedilmiş Toprakların on iki İsrail boyu arasında paylaştırılması sırasında Naftali boyuna düşen bölgedir.[3] Bölgenin Türkçedeki ismi Arapça el-Celîl versiyonundan gelmektedir. Arapça isim de İbranice HaGalil'den (הגליל) gelmektedir. Bunun kelime kökeni galildir. Anlamı, "bir yerleşim bölgesi" veya "daire"dir. Kelimenin muzaf kalıpta kullanımı galil hagoyim (גְּלִיל הַגּוֹיִם) Yeşeya 8:23'te görülmektedir.[4]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgeye Celile ismini veren en eski kaynak, Tanah’tır. Tanah’ta anlatıldığına göre Celile bölgesi, Naftali ve Dan oymaklarına tahsis edilmişti. Bununla birlikte, Dan oymağının mensupları, Filistin’in her yerinde rastlanabilirdi. Bunun sebebi, Danlıların, yargılama göreviyle vazifeli olmaları ve bu yüzden de İsrailoğullarının her yerleşim birimine dağılmış olmalarıydı. Tanah’ta Naftali’nin yer adı olarak geçtiği yerlerde, kastedilen bölge yaklaşık olarak Celile ile aynıdır. 1. Krallar’ın dokuzuncu bâbında, Süleyman Peygamber’in Sayda kralı 1. Hiram’a Celile’de yirmi yerleşim yerini hediye ettiği anlatılır. 1. Hiram, kendisine verilen toprakları kabul etti ve buraları “Kabul diyarı" olarak adlandırdı. Bu isim, “değersiz” anlamına gelmektedir.[5]
Celile, İsrail yurdunun bütün kuzeyini kapsıyordu. Celile, Herod Tetrarkisi döneminde, ülkeyi meydana getiren üç bölgeden birisiydi. Roma hakimiyeti döneminde, Yahudiye eyâleti, Yehuda, Samiriye, Paralya ve Celile olmak üzere dört kısma ayrılmıştı. Romalılar, MS 6'da Filistin'i işgal ettiklerinde, bölgeyi Yahudiye eyaletine dönüştürdüler. Roma Yahudiyesi, Yehuda, Samiriye ve Edom'dan oluşuyordu. Celile ise kısa bir dönem eyaletin parçası olup, daha sonra yaklaşık iki ilâ üç asır boyunca, Yahudiye eyaletinden ayrıldı.
Hristiyanların geleneksel bilgilerine göre, Celile bölgesi Meryem ve Marangoz Yusuf'un memleketi olarak geçer. Bölgedeki Nasıra kasabası, Meryem oğlu İsa'ya izafe edilir. Nasıra'ya atfen İsa'ya "Nasıralı İsa" da denir. Kitab-ı Mukaddes'te İsa'nın çocukluğunun geçtiği yerdir ve Hristiyanlıktaki en önemli hac merkezlerinden birisidir. Bununla birlikte İsa'nın Filistin'deki Beytüllahim kasabasında doğduğuna inanılır. Yeni Ahit'i oluşturan üç sinoptik incil, İsa'nın tebliğinin büyük kısmını bu bölgede -özellikle Nasıra'da ve Kefernahum'da- gerçekleştirdiğini anlatmaktadır.[6] Yeni Ahit'te, İsa'nın birçok mucizesini Celile bölgesinde meydana getirdiği anlatılmaktadır.
Mişna ve Talmud'da -yaptıkları yorumlarla- isimleri zikredilen ve Tannaim periyoduna ait birçok Yahudi bilgininin memleketi Celile'dir. Bunlar arasında Honi HaMâgel, Celileli Yosi, Celileli İşmael sayılabilir. Yahudi dininin önemli kurucularından Yohanan ben Zakay, Celile'de uzun süre kalmıştır ve memleketi Celile olabilir.[7]
Orta Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]İslâm Devleti, 638'de bölgeyi fethettiği zaman, Celile'yi Cündü'l-Ürdün vilayetinin bir parçası yaptı. Önemli şehirleri, Taberiye (Kades), Beysan (Bet Şean), Akka, Saffuriye ve Kabil idi.[8]
Şii Fatimi Devleti, 10. yüzyılda bölgeyi ele geçirdi. Fatimi Halifesi, merkezleri Lübnan Dağı ve kısmen Celile olan Dürzi dininin kurucularını desteklemiştir. Daha sonra bölgeyi Müslümanların elinden ele geçiren Haçlılar Celile'yi, Celile Prensliği hâline getirdi.
Osmanlı devri
[değiştir | kaynağı değiştir]1492 ve devamında İspanya'dan sürülen Yahudiler, Osmanlı İmparatorluğu tarafından kabul edildiler ve Osmanlı topraklarına yerleştirildiler. Celile'deki Safed kenti, bir dönem, Yahudi milletinin evrensel dokumacılık merkezi ve aynı zamanda Yahudiliğin öğretiminin yapıldığı merkez oldu. Günümüzde de Safed, Yahudilerin dört kutsal şehrinden birisidir. Diğer üçü Kudüs, el-Halil ve Taberiye'dir. Safed aynı zamanda bir Kabala öğretim merkezidir.
18. yüzyılın ortalarında Celile, Arap lider Zahir el-Ömer'in başkaldırısı sonrası onun idaresine geçti. Yaklaşık 25 sene boyunca Celile'nin yönetimi Zahir el-Ömer'de kaldı. Daha sonra Osmanlılar, Cezzar Ahmet Paşa komutasında bölgeyi geri aldılar.
.svg)
1831'de Osmanlı Suriyesinin bir parçası olan Celile, ayrılıkçı Kavalalı İbrahim Paşa'nın idaresine geçti. 1840'a kadar süren bu idare sırasında uygulanan sert siyasi ve toplumsal uygulamalar, yerel halkı canından bezdirdi ve 1834 Arap İsyanı'na yol açtı. Bu isyanın kaosu sırasında gerçekleştirilen Safed Yağması ve sonrasında Yahudilerin bölgeyi terk etmeleri sonucu Safed'deki nüfusları önemli ölçüde azaldı. Arap isyancılar, Mısırlı kuvvetler tarafından mağlup edildiler. 1838'de bu defa Celileli Dürziler yeni bir ayaklanma başlattılar. Bu olaylar yaşanırken, 1834 ve 1837'de yaşanan depremler bölgedeki birçok kenti harab etti.
1866'da bölgenin ilk hastanesi olan Nasıra Hastanesi, Amerikan Ermeni misyoner Kalust Vartan tarafından, Alman misyoner Johannes Zeller'in yardımı ile kuruldu. 20. yüzyılın başlarında -I. Dünya Savaşı'na kadar- Celile, Osmanlı Suriyesinin bir parçası olmaya devam etti. Bölge, Beyrut Vilayeti'nin en güneyi olarak idare edilmekteydi. Bölge Birinci Dünya Savaşı'nın neticesinde Britanya idaresine geçti.
Britanya idaresi ve İsrail yönetimi
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun mağlup olması sonucunda Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı. Osmanlı, savaşta işgal edilmiş topraklarını kaybetti. Celile, İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi kapsamında Britanya'ya devredildi. 1920'de bölge Britanya Mandası yapıldı. 1923'te Celile, Birleşik Krallık Filistin Mandası'nın parçası hâline getirildi.
1948 Arap-İsrail Savaşı'ndan sonra Celile'nin yaklaşık tamâmı İsrail'in hâkimiyetine geçti. Bölgedeki Arap nüfusun büyük kısmı mülteci durumuna düştü. Onlarca köy nüfussuz hâle geldi. Bununla birlikte Nasıra, Akka, Sahnin, Tamra, Şefa Amr kentlerindeki Arap nüfusun çoğu, Dürzilerle birlikte yaşama konusunda yaşanılan bir uyum sürecinden sonra, bölgede kaldı. 1967'de İsrail, Altı Gün Savaşı'nda Golan Tepeleri'ni alana dek, Suriye Ordusu tarafından Taberiye Gölü yakınlarındaki İsrail kibutzları top atışına maruz kalmıştır.
1970'lerde ve 1980'lerde Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ), Lübnan merkezli olarak Aşağı ve Yukarı Celile'deki köylere ve kentlere top atışları yapmayı sürdürdü. İsrail 1979'da Litani Operasyonu ve 1982'de Celile İçin Barış Operasyonu ile buna karşılık verdi. Operasyonların resmi amacı, Lübnan'ın güneyindeki FKÖ altyapısını yok etmek ve Celile'de ikamet edenlerin güvenliğini sağlamaktı. İsrail, 1985 yılına kadar sürecek bir süreçte Güney Lübnan'ın büyük kısmını işgâl etti.
2000'lere kadar Hizbullah ve daha önceki bir dönemde de Emel Hareketi, İsrail Savunma Kuvvetleri ile savaşmaya devam etti. Ara ara Yukarı Celile'yi Katyuşa roketleriyle ateş altına aldılar. Mayıs 2000'de İsrail başbakanı Ehud Barak, Lübnan'ın güneyindeki İsrail kuvvetlerini geri çekme kararı aldı. İsrail güçleri iki ülke arasındaki resmi sınırın güneyinde konuşlandırıldı.
2006 Lübnan Savaşı'nın karakteristik bir özelliği, Hizbullah'ın görece uzun mesafeli Katyuşa saldırılarıydı. Hizbullah, günün her saati Celile'nin herhangi bir yerine isabet edecek roket saldırılarını sürdürdü. Roketler Celile dışında, Şaron Ovası, Yizrael Vadisi ve Ürdün Vadisi kadar güneye isabet etmiştir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Celile'nin büyük kısmı 500 ilâ 700 metre civarında yüksekliklere sahip kayalık arazidir. Tabur Dağı ve Meron Dağı bölgenin önemli dağlarıdır. İsrail'in diğer yerlerine nazaran Celile'nin sıcaklığı görece düşüktür ve çok yağış almaktadır. Bu iklimin bir sonucu olarak bölgede vahşi hayat ve bitki örtüsü zengindir. Ayrıca, her sene göçmen kuşlar soğuk iklimlerden Afrika'ya yolculuk ederken ve daha sonra geri dönüşlerinde Hula-Ürdün koridorunu kullanırlar. Bölgedeki ırmaklar ve –özellikle Yukarı Celile'deki- şelaleler, geniş yeşil araziler ve renkli kır çiçekleri, Kutsal Kitap ile alâkalı kentler bölgeyi önemli bir turistik mekâna dönüştürmektedir.
Yüksek yağış miktarı (900–1200 mm), ılıman sıcaklıklar ve yüksek dağlardan dolayı (Meron Dağı 1000–1208 m. civarındadır), Yukarı Celile'nin ayırt edici bitki örtüsü bulunmaktadır. Bunların başında içinde dikenli ardıç (Juniperus oxycedrus), Lübnan sediri (Cedrus libani), siklamenler, şakayıklar ve bazı zamanlar Meron Dağı'nda görülen mor çiçekli ormangülü sayılabilir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgedeki kalabalık yerleşim yerleri olarak Akka, Nahariye, Nasıra, Safed, Karmiel, Şağur, Şefa-Amr, Afule ve Taberiye sayılabilir.[9] Hayfa liman kenti, bütün Celile için ekonomik bir merkez durumundadır.
Engebeli arazisinden dolayı tarih boyunca Celile'deki yerleşim yerlerinin birçoğu köydür. Yollar göreceli olarak az sayıdadır.[10] Nahariye'den güneye doğru Akdeniz kıyısı boyunca bir demiryolu uzanmaktadır. Başka bir demiryolu doğuya doğru, 2015'te hayata geçirilmek üzere projelendirilmiştir. Bölge ekonomisinin kaynağı tarım ve turizmdir. Bölge nüfusuna iş olanakları sağlaması için sanayi bölgeleri geliştirilmektedir. İsrail hükûmeti bölgeye yatırım yapmak üzere Milken Enstitüsü ve Koret Ekonomik Gelişme Fonu tarafından kurulmuş olan Celile Finans Kurumuna fon sağlamaktadır.[11]
Müslüman çoğunluk, Dürzi ve Hristiyan Araplar bölgede büyük bir Arap nüfus oluşturmaktadır.[12][13] Dürzi ve Hristiyan Arapların İsrail'deki çoğunluğu Celile bölgesinde ikamet etmektedir.[14][15] Bölgedeki diğer önemli azınlıklar, Bedeviler, Maruniler ve Çerkezlerdir.
Celile'nin kuzey-orta bölümüne Orta Celile de denmektedir. Kuzeyde Lübnan sınırından, güneyde Yizrael Vadisi'nin kuzey ucuna kadar uzanmaktadır ve Nasıra, Sahnin kentlerini de kapsamaktadır. %75 civarında Arap nüfusu barındırmaktadır. Yahudi nüfus Yukarı Nasıra gibi yüksek rakımlı kentlerde yerleşmiş bulunmaktadır. Orta Celile'nin kuzey yarısı, Karmiel ve Sahnin'i içine alır ve “Celile’nin Kalbi” olarak bilinir. Doğu Celile, yaklaşık olarak %100 Yahudi nüfustan oluşmaktadır. Doğu Celile, Celile Sapı'nı (Celile Parmağı), Ürdün Vadisi'ni, Taberiye Gölü kıyısını ve Yahudiliğin dört kutsal şehrinden ikisini içine almaktadır. Celile'nin güneyi, Yizrael Vadisi'ni, Fakua Dağı civarını içine almaktadır ve yaklaşık olarak %100 Yahudi nüfustan oluşmaktadır. Bunun istisnası olarak, Batı Şeria sınırı yakınında küçük Arap köyleri mevcuttur. Batı Celile'nin nüfusunun yaklaşık %80'i Yahudidir. Lübnan sınırına kadar bu şekilde devam etmektedir. Yahudiler ayrıca Yukarı Celile'nin engebeli bölgelerinde azınlık teşkil etmektedirler.
Yahudi Vekaleti (Jewish Agency), bölgede Yahudi nüfusunun artırılması için teşebbüste bulunmaktadır.[16] Bununla birlikte Yahudi olmayan nüfusun nüfus artış oranı da yüksek rakama sahiptir. 2006 itibarıyla Celile'deki 1.2 milyon yerleşimcinin %46.9'u Yahudilerden oluşmaktaydı.[17]
Son yıllarda Celile, Haridi Yahudi nüfusundan iç göç almaktadır. Göçün sebebi, Orta İsrail'deki yükselen konut fiyatlarına tepkidir.[18]
|
Commons'ta dosyalar |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Galilee" 10 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ^ Örnek için bkz. Yuşa, 21:32 10 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Ancient Jewish History: The Twelve Tribes of Israel 4 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Jewish Virtual Library; Erişim Tarihi: 08 Aralık 2016
- ^ "Isaiah, 8:23". 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2016.
- ^ 1. Krallar, 9:13
- ^ Matta 4:13, 8:5, 11:23, 17:24; Markos 1:21, 2:1, 9:33, Luka 4:23, 4:31, 7:1, 10:15; Yuhanna 2:12, 4:46, 6:17, 6:24, 6:59
- ^ Jewish Encyclopedia; 1906; "Yohanan b. Zakkai" 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; Solomon Schechter, Wilhelm Bacher
- ^ Guy Le Strange; Palestine Under the Moslems 13 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; 1890; s. 30-32
- ^ “Places to visit in Israel; City: Haifa 4 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”, govisitisrael.com. Erişim Tarihi= 17.01.2017
- ^ Cynthia Astle, “Galilee in Jesus' Time Was a Center of Change 15 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”. Erişim Tarihi= 17.01.2017
- ^ Matthew Krieger; “Gov't expected to join financing of huge northern development project”; 15.11.2007. Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Israel Central Bureau of Statistics (2013). "LOCALITIES(1) AND POPULATION, BY POPULATION GROUP, DISTRICT, SUB-DISTRICT AND NATURAL REGION 1 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". STATISTICAL ABSTRACT OF ISRAEL (Report). Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Dina Kraft; “In Galilee, Israeli Arabs finding greener grass in Jewish areas 13 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”; Jewish Telegraphic Agency; 03.11.2008. Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Israel Central Bureau of Statistics (2013). "SOURCES OF POPULATION GROWTH, BY DISTRICT, POPULATION GROUP AND RELIGION 5 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". STATISTICAL ABSTRACT OF ISRAEL (Report) . Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Israel Central Bureau of Statistics (2002). “The Arab Population in Israel 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.” (Report). Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Gil Sedan; “30 settlements planned for Negev and Galilee 26 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”; Jewish Telegraphic Agency; 08.08.2003. Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Ofer Petersburg; “Jewish population in Galilee declining 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”; YNet News; 12.12.2007. Erişim Tarihi=17.01.2017
- ^ Ofer Petersburg; “Haredim 'taking over' periphery 18 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”; YNet News; 23.02.2011. Erişim Tarihi=17.01.2017
