Tornio

Tornio (veps. i suom.)
Torneå (roč.)
Duortnus (pohjoižsaam.)
	Lidnanznam;
Valdkund	Suomenma
Eläjiden lugu (2024)	21,002 ristitud
Pind	1,348,53 km²
Pämez'	Jukka Kujala; (2021—)
Telefonkod	+358-
Aigvö	tal'vel UTC+2,; kezal UTC+3

Tornio (mugažo suomen kelel, virktas [ˈtornio], roč.: Torneå, pohjoižsaam.: Duortnus [ˈtuo̯rtnuːs], inarisaam.: Tuárnus) om lidn da meriport Suomenman lodehes, sen Laplandii-agjas. Agjan kahtenz' lidnankund nelläspäi eläjiden lugun mödhe.

Istorii

Ezmäižed eländpunktad oma löutud kaivandusil Turneel'ven-jogensun randoil, datiruišoiš 6.-5. voz'tuhal EME i Skandinavijan kaikiš amuižembišpäi. Tornion aluz om pandud jogen Suen-sarehe vn 1621 lidnan statusanke Ročinman kunigahan laskendan jäl'ghe, nimitihe jogen mödhe. Oli elokaz lidn, torguihe Laplandijanke. Edel 19. voz'sadad eläjiden mamankel' oli saamen kelen Kemin variant. Venäman imperijan sodagarnizon 19. voz'sadal, lähine Haparand zavodiše kut ročin pagenijoiden žilo. Ühtištadihe lidnad Alatornio- i Karunki-kundoidenke vl 1973.

Tornio šingotase opendusen keskuseks, rosttumatoman terasen tegimel («Outokumpu Oyj»), oluden kompanijal, meriportal i torguindturizmal röunmanno.

Geografijan andmused

Lidn sijadase Baltijan meren Botnižen lahten pohjoižrandanno, Turneel'ven-jogensun randoil (suom.: Tornionjoki 565 km pitte). Aigan mändes tahond libuse kaikenke Skandinavijan pol'sarenke ühtes, i sirtas merivaldmoid suvhe.

Matkad Hel'sinkihesai om 635 km suvhe orhal, 735 km avtotedme vai raudtel, agjan Rovanem'-keskushesai om 101 km pohjoižpäivnouzmha orhal, 122 km avtotel vai raudtedme. Lähembaine lidn om Haparand (Ročinma, roč.: Haparanda, suom.: Haaparanta) ani päivlaskmha röunman taga, raudtesild ühtenzoitab lidnoid vspäi 1919, avtotesildad oma saudud vll 1939 i 1979. Lähembaine tatanmaine civiline Kemi-Tornio-lendimport (KEM, 66,8 tuh. passažiroid vl 2018) sijadase 18 km suvipäivnouzmha Kemi-lidnas, tehtas reisid Hel'sinkihesai.

Klimat om subarktine neps, lämuden vajehtused pehmdasoiš merel. Voden keskmäine lämuz om +2,7 C°, kezakun-elokun +12,9..+16,5 C°, tal'vkun-keväz'kun −4,9..−9,8 C°. Ekstremumad oma −41,7 C° (uhoku) i +33,6 C° (heinku). Kezaaigan minimum om −3,0 C° (eloku), tal'vaigan maksimum om +8,4 C° (viluku). Voib panda halad miččel taht kul kezaaigan (heinkun minimum om 0 C°). Paneb sadegid 642 mm vodes, läz tazomäras kuidme, enamba kül'mkus (69 mm), vähemba keväz'kus-sulakus (32..36 mm kus). Lumikatken keskmäine süvüz sase 77 santimetrhasai tal'ves.

Vn 2022 andmusiden mödhe lidnan ühthine pind om 1348,53 km², sidä kesken kuiv ma — 1188,70 km², vezi i sokaz ma — 39,16 km², meri otab 120,67 nellikkilometrad.

Tobmuz

Tornion municipaline suim kogoneb 43 ezitajaspäi.

Edeližed lidnan ohjandajad oma Timo Nousiainen (kezaku 2015 — 2021), Raimio Ronkainen (2010−2015), Hannes Manninen (1973–2010).

Eläjad

Vl 1980 lidnankundan eläjiden lugu oli 21 076 ristitud, vl 2000 — 22 617 ristitud, vl 2010 — 22 513 ristitud, vl 2020 — 21 640 ristitud. Kaikiš suremb kundan ristitišt oli 23 285 eläjad vl 1996.

Mamankelen mödhe (2016): suomen kel' — 96,8 %, ročin kel' — 0,4 %, saamen keled — 0,1 %, toižed keled — 2,7 %.