Jagter-versamelaar
Jagter-versamelaars is gemeenskappe wat die meeste van of al hulle kos kry deur wilde diere te jag en wilde plante te versamel. Daarteenoor is landbougemeenskappe afhanklik van gedomestiseerde spesies.
Om te jag en versamel was die mens se eerste en suksesvolste aanpassing – dit het deur minstens 90 persent van die menslike geskiedenis voortgeduur.[1] Ná die Neolitiese Omwenteling, waarin landbou ontwikkel het, is baie jagter-versamelaars wat nie hulle leefstyl verander het nie, deur landbougemeenskappe verdring of verower.[2]
Net ’n paar moderne gemeenskappe word as jagter-versamelaars geklassifiseer, en baie van hulle vul hulle versameling aan met eenvoudige vorme van landbou.[3][4]
Argeologiese bewyse
[wysig | wysig bron]
Die Amerikaanse argeoloog Lewis Binford het in die 1970's voorgestel die mens het aanvanklik sy kos gekry deur te aas en nie te jag nie.[5] Mense in die vroeë Steentydperk het in woude en beboste gebiede gewoon en seekos, eiers, neute en vrugte bymekaargemaak wat hulle saam met die aas geëet het. Volgens dié hipotese het hulle nie groot diere doodgemaak vir vleis nie, maar die karkasse gebruik van diere wat óf deur roofdiere doodgemaak is óf aan natuurlike oorsake dood is.[6] Jagter-versameling en aasetery kon ná mekaar of selfs terselfdertyd toegepas gewees het.
Homo erectus het vermoedelik jagter-versameling sowat 1,8 miljoen jaar gelede begin, en blykbaar het Homo sapiens sowat 0,2 miljoen gelede daarmee begin. Prehistoriese jagter-versamelaars het in klein groepe gewoon wat uit verskeie families bestaan het.[7] Dit het die enigste bron van voeding gebly tot aan die einde van die Mesolitikum sowat 10 000 jaar gelede en is geleidelik deur die verspreiding van die Neolitiese Omwenteling vervang.
Vanaf die oorgang tussen die Middel- tot Laat Paleolitikum, sowat 80 000 tot 70 000 jaar gelede, het sommige jagter-visser-versamelaarsgroepe begin spesialiseer deur minder (en groter) diere te jag en ’n kleiner versameling kos bymekaar te maak. Dit het ook die ontwikkeling van gespesialiseerde gereedskap soos visnette, vishoeke en beenharpoene tot gevolg gehad.[8] Die oorgang na die daaropvolgende Neolitikum is hoofsaaklik gekenmerk deur die ongekende ontwikkeling van landboupraktyke. Landbou het sowat 12 000 jaar gelede in die Midde-Ooste begin ontwikkel, asook onafhanklik in baie ander wêrelddele, insluitende Suidoos-Asië, dele van Afrika, Meso-Amerika en die Andes.
In dié tydperk is die verbouing van plante in woude ook toegepas. Dit het in prehistoriese tye begin aan beboste rivieroewers en aan die nat voorheuwels van die moesonstreke. Families het hulle lewe probeer verbeter deur hulle onmiddellike omgewing aan te pas – hulle het nuttige plante geïdentifiseer, beskerm en verbeter terwyl ongewenste spesies uitgeskakel is.[10]
Sommige groepe het hulle jagter-versameling voortgesit, maar hulle getalle neem voortdurend af. Baie van hulle kom in die ontwikkelende wêreld voor, in óf droë streke óf tropiese woude. Gebiede wat hulle voorheen bewoon het, word al hoe meer deur nedersettings en landbougrond oorgeneem, en dit lei daartoe dat hulle dikwels na ander plekke trek.
Die Amerikaanse antropoloog Jared Diamond meen ook dit het gelei tot die afname in wilde kossorte, veral diere. Volgens hom het die meeste soogdierspesies in Noord- en Suid-Amerika teen die einde van die Pleistoseen uitgesterf weens oorbenutting deur mense:[11] een van verskeie verduidelikings wat bestaan vir die Kwartêre Uitwissing daar.
Vanweë die byna universele afhanklikheid van die mens op landbou, kom die paar hedendaagse jagter-versamelaarskulture meestal voor in streke wat nie vir landbou geskik is nie.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Lee, Richard B.; Daly, Richard Heywood (1999). Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers. Cambridge University Press. p. inside front cover. ISBN 978-0521609197.
- ↑ Stephens, Lucas; Fuller, Dorian; Boivin, Nicole; Rick, Torben; Gauthier, Nicolas; Kay, Andrea; Marwick, Ben; Armstrong, Chelsey Geralda; Barton, C. Michael (30 Augustus 2019). "Archaeological assessment reveals Earth's early transformation through land use". Science (in Engels). 365 (6456): 897–902. doi:10.1126/science.aax1192. hdl:10150/634688. ISSN 0036-8075. PMID 31467217.
- ↑ Codding, Brian F.; Kramer, Karen L., reds. (2016). Why Forage? Hunters and Gatherers in the Twenty-first Century. Santa Fe; Albuquerque: School for Advanced Research, University of New Mexico Press. ISBN 978-0826356963.
- ↑ Greaves, Russell D.; et al. (2016). "Economic activities of twenty-first century foraging populations". Why Forage? Hunters and Gatherers in the Twenty-First Century. Santa Fe, Albuquerque: School for Advanced Research, University of New Mexico Press. pp. 241–262. ISBN 978-0826356963.
- ↑ Binford, Louis (1986). "Human ancestors: Changing views of their behavior". Journal of Anthropological Archaeology. 3: 235–257. doi:10.1016/0278-4165(84)90003-5.
- ↑ The Last Rain Forests: A World Conservation Atlas by David Attenborough, Mark Collins
- ↑ Groeneveld, Emma (9 Desember 2016). "Prehistoric Hunter-Gatherer Societies". Ancient History Encyclopedia (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2020. Besoek op 9 April 2018.
- ↑ Fagan, B. (1989). People of the Earth, pp. 169–181. Scott, Foresman.
- ↑ Stephens, Lucas; Fuller, Dorian; Boivin, Nicole; Rick, Torben; Gauthier, Nicolas; Kay, Andrea; Marwick, Ben; Armstrong, Chelsey Geralda; Barton, C. Michael (30 Augustus 2019). "Archaeological assessment reveals Earth's early transformation through land use". Science (in Engels). 365 (6456): 897–902. doi:10.1126/science.aax1192. hdl:10150/634688. ISSN 0036-8075. PMID 31467217.
- ↑ The forest-garden farms of Kandy, Sri Lanka op Google Boeke
- ↑ Jared Diamond (1998). Guns, Germs and Steel. London: Vintage. ISBN 0-09-930278-0.
Skakels
[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
