Idalischi Sprooche

Di idalische Sprooche sìn e Ùndergrùppe vù de ìndogèrmanische Sprooche. Dass si – wie friehner vermüetet worre isch – mìt de keltische Sproochfamììlie nööcher verwandt sìn, isch bìsheer nò nìt noochgwììse.

Ìm Alterdùùm, bevoor s Latinisch, wùù sälber zù de idalische Sproochfamììlie ghöört, di andere Sprooche ùs derre Grùppe zrùckdrängt hät, sìn sälli ùf de idaliänische Halbìnsle ùn ùf Sizilie gschwätzt worre. Wänn si ussgstorbe sìn, cha nìt genau bstìmmt werre, di meiste sìn abber wohl ìn de Antike ùn no voor de Zittwändi verschwùnde. Ùs em Latin hän sich deno di hǜtige romanische Sprooche entwìckelt.

Schrìftligi Züügnìss vù de idalische Sprooche gìt's ìn größere Mänge nùme vùm Latin, em Oskisch ùn em Ùmbrisch. Vù de andere sìn nùme no weenigi chùrzi Ìnschrìfte ǜǜbrig.

Ìn de Sproochwǜsseschaft sìn mìt em Begrìff „idalischi Sprooche“ nìt öbbe alli Sprooche gmeint, wùù ìm alterdǜǜmlige Idalie gschwätzt worre sìn, sùndern nùme zwei Grùppe devùù; sälli sìn sälber no ìn vili Ùndergrùppe ùn Dialäkt ùnderdeilt gsìì. De Grooßdeil vù de Sprooche cha nìt genau züegordnet werre, wiil si z weenig bezüügt sìn; nùme fǜr d'Namesgäber vù de beide Ùndergrùppe cha d'Züeordnig mìt Sicherheit gsait werre. Di beide Ùndergrùppe existiere drùm, wiil s Latinisch ùn s Faliskisch ùf de eine ùn s Oskisch ùn s Ùmbrisch ùf de andere Sitte äng mìtenand verwandt sìn.

Bim Messapisch, wùù z Apulie gschwätzt worre isch, hät's sich ùm e illyrische Dialäkt ghandelt; Veneetisch isch wohrschints e eigene Zwiig ìnnerhalb vù de ìndogèrmanische Sprooche gsìì. Lepontisch hät zù de festlandkeltische Sprooche ghöört.

Ìn de Antike hät's z Idalie usserdèm no Sprooche gee, wùù nìt zù de ìndogèrmanische Sproochfamììlie ghöört hän, wie s Edrùskisch ùn s Rätisch, wù beid zu de tyrsenische Sprooche ghööred.

Ùnder de moderne idalische Sprooche verstoht mer sälli, wùù vùm Vulgärlatin abstamme. Si werre voor allem z Idalie, Frankriich, Spanie, Portugal, Rumänie ùn Sǜǜd- bìs Mìttelameerika gschwätzt.

Glììderig

Latino-faliskischi Sprooche
- Latin
  - romanischi Sproche
- Falìskisch
Oskisch-ùmbrischi Sprooche (oft au Sabellischi Sprooche gnännt)
- Oskisch
- Ùmbrisch
- Äquisch
- Marrukinisch
- Marsisch
- Pälignisch
- Sǜǜd-Pikenisch
- Sabinisch
- Vestinisch
- Volskisch
unchlari Züeghörigkeit
- Elymisch
- Sikulisch

Gschicht

D'Ùrsprüng vù de idalische Sprooche lììge nìt z Idalie. D'Sprächer sìn ùm 1500 v. e. Chr. vù Mìttel- bìs Ostöiropa, wùù si entlang de Donau gläbt ghaa hän, iigwandert. Voor-e-ne hän ùf de Apenninehalbìnsle d'Edrùsker ùn anderi nìt-ìndogèrmanischi Völcher gläbt.

Di älteste Züügnìs vù de idalische Sprooche sìn zwüschem 6. ùn em 5. Johrhùndert v. e. Chr. entstande. Si sìn mìt em altidalische Alphabeet gschrììbe worre, wùù sich vùm griechische Alphabeet ableitet. Es macht sich e Iiflùss ùs em Griechisch ùn ùs em Edrùskisch bemerkbaar.

Dùrch d'Vergrößerig vùm Römische Riich isch s Latin di dominantesti vù de idalische Sprooche worre. Sällem sinni verwandte Sprooche z Idalie sìn bìs ìns erscht Johrhùndert v. e. Chr. ussgstorbe. Ùs em spötere Vùlgärlatin hän sich deno di romanische Sprooche usebìldet.

S Veneetisch, wùù ìm 1. Johrhùndert ussgstorbe isch, wùù abber dùrch Ìnschrìfte sogar vollständigi Sätz devùù erhalte sìn, isch äng mìt de idalische Sprooche verwandt gsìì ùn wìrd ne sällewääg vù mänke Linguiste au züegordnet.

De Radoslav Katičić hät noochgwììse, dass de nordöstlig Deil vù de römische Brovìnz Illyrie züe-n-re anthroponymische Eiheit ghöört hät, wùù sich vù Istrie (em Gèbiet, wùù s Veneetisch verbreitet gsìì isch) bìs an di östlige Alpe erstreckt hät. Di benochberti dalmato-pannonischi anthroponymischi Eiheit, wùù au vù de Römer beherrscht worre isch, hät au vili Gmeinsamkeite mìt em erschte ghaa.

Sälli Entdeckige zeige, dass di idalische Sprooche bìs ìns mìttler Öiropa verbreitet gsìì sìn.

Moderni idalischi Sprooche

De Begrìff „moderni idalischi Sprooche“, wùù allerdings rèlatiiv sälte aazdräffe isch, ùmfasst 48 Sprooche, iideilt ìn zwei Ùndergrùppe:

di latinofaliskische Sprooche, wùù am Änd nùme ei hǜt doti Sprooch devùù ǜǜbrig blììbe isch: s Latinisch.
di romanische Sprooche, wùù sich ùs em erschte Zwiig entwìckelt hän. Dää Begrìff fìndet hüffiger Aawändig wie dää vù de moderne idalische Sprooche.

Di romanische Sprooche werre meistens ìn zwei Grùppe ùnderdeilt, wùù vù de Lììnie zwüsche La Spezia ùn Rimini vùnenand drännt werre:

westligi Romania: Langues d'oïl, Frankoprovenzalisch, Rätoromanisch, Okzitanisch, Katalanisch, Spanisch, Portugisisch ùn di galloidalische Sprooche z Nordidalie
östligi Romania: Variatione vùm Idliänische z Mìttel- ùn Sǜǜdidaliänie, Dalmatisch (ussgstorbe), Rumänisch
Sardisch, wùù zù de afrikanische Romania (hǜt ussgstorbe) ghöört hät.

E anderi Klassifikation mìt drèi Zwiig isch sälli:

westligi Famììlie mìt em Rumänisch ùn sinne Variatione
östligi Famììlie, wùù 38 vù de idalische Sprooche dezüeghöre, ùnderdeilt ìn
- di idalodalmatischi Grùppe mìt sechs Sprooche, wùù z Idalie, Sizilie ùn Dalmatie gschwätzt werre (drùnder s Idaliänisch), ùn
- di westligi Grùppe mìt 32 Sprooche (drùnder s Französisch, s Rätoromanisch ùn di ibeeroromanische Sprooche)
sǜǜdligi Grùppe mìt em Sardisch ùn em Korsisch

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Langues_italiques“ vu de franzeesische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Italische_Sprachen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.