Rys

Ryschörner i de verschidenste Farbe.

Systematik

	Monokotyledone
	Commelinide
Ordnig:	Süessgrassartigi (Poales)
Familie:	Süessgreser (Poaceae)
Gattig:	Rys (Oryza)
Art:	Rys

Wüsseschaftlige Name

Oryza spec. (insb. Oryza sativa L. und Oryza glaberrima Steud.)

L.

Als Rys wärde d Getreidechörner vo der Pflanzenart Oryza sativa u der Oryza glaberrima bezeichnet. D Oryza sativa wird wältwyt i vilne Länder about, der Oryza glaberriama, wo ou „afrikanische Rys“ heisst, wird houptsächlech z Weschtafrika about. Zur Gattig Rys (Oryza) ghöre näbscht de beide erwähnte Ryspflanze no 17 wyteri Arte, die sy aber nid domestiziert worde.

Der Rys isch vor allem z Asie es Grundnarigsmittel u bildet dermit d Narigsgrundlag für e ganz grosse Teil vo der Wältbevölkerig. Es git näbst em Rys nur no drei Nutzpflanze wo no grösseri Mänine produziert werde nämlech: Ds Zuckerrohr, der Meis u der Weize (Stand 2016), woby nur der Meis zum ne gringe Teil als Läbesmittel gnutz werd. Der Grüstiteil vom Meis wo about wird, isch Fuettermeis. Dä isch vil z Hert für e Mönschlech verzehr. Bi der Wältgetreideärndi zehlt der Rys drum zäme mit em Weize zu de beide wichtigschte Getreidearte für die mönschlechi Ernährig.

Di dunkle Getreidechörner, wo im Handel u i der Gastronomii „wilde Rys“ heisse, ghöre botanisch nid zur Gattig Rys (Oryza), sondern zur Gattig Wasserrys (Zizania). Dä wird i däm Artikel nid behandlet.

Gschicht u Kutivierig

Afrika

Z Weschtafrika wird tratitionell d Ryspflanze Oryza glaberrima about. Me nimmt a, dass d Domeschtizierig vo öppe 2000 bis 3000 Jahr z Massina-Binnendeta z Niger stattgfunde het.

Vom Ertag här isch der „afrikanisch Rys“ em asiatische Rys (Oryza sativa) sehr ändlech. Der Asiatisch Rys isch aber nid der Afrikanische umgäbig abasst u isch drum afäliger für Schädling u bruucht vil me Wasser als der afrikanisch Rys.

Wirtschaftlechi Bedütig

Ds Houpbroduktions Gebier vom Rys isch Asie. 91% vor Wältwyte Rys bedarf chunnt us däm Egge vo der Wält.

Syt 1997 wird ou i der Schwyz Rys kommerziell aboue. U zwar im Kanton Tessin im Maggiadelta u ir Magadinoebene i der Umgäbig vo Locarno. Der Ertrag isch 400 Tonne im Jahr.