Цыганы: Розніца паміж версіямі

	Цыганы ; (Rromane dźene)
	Цыганскія музыкі (Брно)
Агульная колькасць	7397000. (2015 г.)
Рэгіёны пражывання	ЗША — 727900 (2015 г.) ; Бразілія — 800000 (2010 г.); Іспанія — 650000 (2002 г.); Сербія — 147604 (2011 г.); Венгрыя — 308957 (2010 г.) ; Румынія — 621573 (2011) ; Балгарыя — 325343 (2011) ; Расія — 220000 (2010) ; Украіна — 47587 (2001) ; Польшча — 16 725 (2011 г.) ; Латвія — 6 452 (2011 г.); Беларусь — 7079 (2009 г.) ;
Мова	цыганская
Рэлігія	хрысціянства, іслам
Блізкія этнічныя групы	гуджаратцы, пенджабцы, раджастханцы, сіндхі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Актуальная версія на 23:06, 31 мая 2024

Цыганы́ (саманазва: Rromane dźene), таксама рома (адз. л. ром) — агульная назва каля 80 этнічных груп паўднёваазіяцкага паходжання, якія размаўляюць на цыганскай мове. Насяляюць пераважна краіны Еўропы, Амерыкі, Аўстралію, азіяцкія часткі Расіі і Турцыі. Агульная колькасць (2015 г.) — 7 397 000 чал.^[19]

Да цыган таксама адносяць косаўскіх ашкалі, заходнеазіяцкіх дом, закаўказскіх боша, сярэднеазіяцкіх пар'я і мугат, паўднёваазіяцкіх банджара, уйгурскіх эйну.

Назвы

Еўрапейскія народы традыцыйна маюць розныя назвы для цыган. Аднак у большасці выпадкаў выкарыстоўваюцца дзве групы назваў. Першая вызначае гэты народ як «егіпцян» (баскск.: Ijito, англ.: Gypsy, валон.: Djupsyins, ісп.: Gitano, італ.: Gitani, фр.: Gitans). Другая сугучна беларускай назве (ням.: Zigeuner, італ.: Zingari, рум.: Țigani, фр.: Tsiganes, ісп.: Gitano, венг.: Cigányok, балг.: Цигани, турэцк.: Çingeneler), відавочна паходзіць ад грэч. Τσιγγάνοι. Этымалогія другой групы назваў невядома. Выказваюцца думкі, што яна можа паходзіць ад скажонага візантыйскага слова αθίγγανος або ад яўрэйскага слова צוען‏ (адзін з раёнаў Ніжняга Егіпта). Акрамя таго, некаторыя назвы паходзілі ад мянушак: венг.: Fáraók népe («фараонава племя»), фр.: Manouches (ад асабістага імя персідскага паходжання перс.: منوچهر), фінск.: Mustalaisiksi (літаральна «чорны бы грэчка») і г. д.

У сваю чаргу, сярод цыган былі пашыраны супольныя саманазвы ром (этымалогія канчаткова не высветлена) і кало́ (літаральна «чорны»). Кожная этнічная група мела сваю асабістую назву — сінты, лавары, келдэрары, харахані, башалдэ́, урсары і інш. Звычайна назвы груп паходзяць ад тапонімаў, імёнаў продкаў або мянушак, прафесійнай спецыялізацыі. На першым Сусетным цыганскім кангрэсе ў Лондане (1971 г.) была прынята адзіная супольная саманазва Rromane dźene. Прадстаўнікі цыган выступілі супраць афіцыйнага ўжывання іншых назваў як абразлівых. У выніку ў многіх сучасных еўрапейскіх мовах супольная цыганская назва паступова выціскае традыцыйныя назвы (англ.: Romany, Roma, дацк.: Romaer, італ.: Rom, чэшск.: Romové і інш.).

Паходжанне

У цыган доўгі час не было сваёй пісьмовай гісторыі. У вусных цыганскіх легендах і паданнях найчасцей месцам паходжання называецца Егіпет. Аднак большасць даследчыкаў лічыць, што міф пра егіпецкае паходжанне быў занесены звонку. У XVIII ст. еўрапейскія вучоныя выявілі падабенства цыганскай мовы з індаеўрапейскімі мовамі Індыі. У пачатку XIX ст. была канчаткова ўсталявана шчыльная сувязь з мовамі раджастханцаў, гуджаратцаў і пенджабцаў^[20].

На працягу XIX — XX стст. прапаноўваліся розныя гіпотэзы аб зыходзе продкаў цыган з Індыі. Меркавалася, што яны маглі рушыць на захад падчас паходаў Аляксандра Македонскага або арабскіх заваяванняў. Сярод продкаў еўрапейскіх цыган называліся джаты, раджпуты, цемнаскурае насельніцтва Ніжняй Месапатаміі, прыводзіўся запіс Фірдаўсі (1011 г.) пра перадачу індыйскім гаспадаром 1000 музык-луры іранскаму шаху.

Сучасныя генетычныя даследаванні пацвярджаюць паходжанне цыган з захаду паўвострава Індастан. Яны дэманструюць падабенства генетычнай спадчыны ўсіх цыган, што кажа пра тое, што зыход адбыўся прыкладна ў адзін час, і цыганскія групы былі адносна ізаляваны ад іншага насельніцтва Азіі і Еўропы. Выяўлена толькі некаторая разнастайнасць жаночай лініі, прыцягванне ў цыганскую групу жанчын-выхадцаў з Балканскага паўвострава^[21]. Відавочна, пасля з’яўлення цыган у Еўропе асноўным месцам іх пасялення быў Балканскі паўвостраў. Адтуль пачалося рассяленне цыган па іншых краінах.

Міф пра паходжанне з Егіпта тлумачаць тым, што пасля з’яўлення цыган у Візантыі яны прыцягвалі ўвагу тубыльцаў як вулічныя акторы, займаліся той жа справай, што і выхадцы з Егіпту, таму сталі называцца егіпцянамі^[22], хаця ніякіх адносінаў да Егіпта не мелі.

Гісторыя

Некаторыя даследчыкі лічаць, што першы запіс пра з’яўленне цыган у Еўропе быў зроблены Феафанам Канфесарам. Ён апавядаў пра пераслед у пачатку IX ст. візантыйскім імператарам αθίγγανος, ад якіх быццам бы пайшла назва цыган. Аднак, αθίγγανος маглі быць прадстаўнікамі нейкай усходняй секты. Яна не абавязкова была звязана з цыганамі, але цыган атаяснялі з яе прадстаўнікамі. У жыцці Афанасіі з Эгіны^[23] (VIII — IX стст.) таксама ўзгадваецца тое, што яна карміла падчас голаду ў Фракіі іншаземцаў-ἀτσίγγανοι.

Пачатак рассялення цыган па іншых краінах Еўропы фіксуецца XIV ст., што супадае з асманскімі заваяваннямі Балканскага паўвострава. У 1348 г. цыганы ўзгадваюцца ў Сербіі, у 1378 г. — у Балгарыі, у 1383 г. — у Венгрыі^[24], у 1419 г. — у Францыі^[25], у 1425 г. — у Іспаніі^[26], у 1501 г. — у ВКЛ^[27], 1514 г. — у Англіі^[28]. У расійскіх афіцыйных дакументах цыганы ўпершыню ўзгадваюцца толькі ў 1733 г.^[29] У XIX ст. групы цыган мігрыравалі ў Новы Свет і Аўстралію. У нашы дні амерыканская і бразільская дыяспары з’яўляюцца найбуйнейшымі ў свеце.

Падчас рассялення па краінах Еўропы многія цыганы вялі качавы або паўкачавы лад жыцця, займаліся дробным гандлем, рамяством, арганізоўвалі забавы. Аднак меўся вялікі пласт аселых цыган. Асманскі рэестр XVI ст. узгадвае такія аселыя прафесіі цыган, як вартаўнікі, слугі, мяснікі, сыравары, агароднікі, пастухі, хірургі і нават манахі. У XIX ст. слівенскія цыганы сталі першымі рабочымі тэкстыльнай фабрыкі. У 1858 г. у Бесарабіі 2481 цыган вёў качавы лад жыцця, 2978 цыган — аселы^[30]. У Валахіі і Малдове большасць цыганскага насельніцтва знаходзілася ў залежнасці ад дзяржавы і прыватных уладальнікаў, у дакументах фіксавалася як рабы^[31]. У ВКЛ асноўным месцам паселішча цыган з’яўляўся Мір.

Розніца ў ладзе жыцця, мове і звычаях не спрыяла інтэграцыі цыган у мясцовыя культуры і часцяком выклікала адмоўную рэакцыю мясцовага насельніцтва і ўладаў. Так, у перыяд 1499—1783 гг. у Іспаніі быў прыняты шэраг заканадаўчых актаў, што забаранялі цыганскія звычаі, мову і вопратку. У 1539 г. цыганы выганяліся з Парыжа. У 1563 г. — з Англіі^[32]. У 1557 г. у Польшчы быў выдадзены закон з адзначэннем цыган як «людзей непатрэбных». У ВКЛ у 1565 г. выдана ўрадавая пастанова, дзе казалася: «Калі які стараста выганіць цыган, каб іх ніхто не прымаў». У 1566 г. прыняты закон, якім было забаронена забіраць цыган у войска. Цыганы, якія жабравалі, звальняліся ад падаткаў. Злодзеяў і шпіёнаў прапаноўвалася выганяць. Усе іншыя цыганы, якія заставаліся ў дзяржаве і не імкнуліся выходзіць па-за яе межы, павінны былі заставацца пад панамі, князямі, шляхтай або гаспадаром. У 1577 г. было абвешчана: «Цыганы маюць быць выгнаны з зямлі і ніколі не прыпушчаны да яе». У артыкуле 35 Статута 1588 г. забараняўся ўваход у землі вандроўных цыган, асуджалася іх схільнасць да падману і г. д. За парушэнне артыкула Статута прадугледжваўся штраф гаспадару^[33]. Лічыцца, што з XV ст. да XVIII ст. у Еўропе было прынята 148 заканадаўчых актаў, накіраваных супраць цыган^[34].

Рамантызм XIX ст. абудзіў цікавасць еўрапейскіх інтэлектуалаў да цыганскіх супольнасцяў. У творах А. Пушкіна, В. Гюго, Р. Кіплінга і іншых пісьменнікаў вобраз цыган падаваўся ў прывабным, хаця і скажоным выглядзе. Пачалося навуковае вывучэнне цыганскай культуры, прыцягненне цыган да адукацыі і барацьба за іх правы. У 1905 г. адбыўся першы сход цыган у Сафіі, накіраваны супраць балгарскага дыскрымінацыйнага выбарчага закона 1901 г.. У 1926 г. з’явілася першая афіцыйная цыганская арганізацыя Балгарыі. У 1927 г. — у Сербіі. У 1925 г. у Маскве створаны Агульнарасійскі цыганскі саюз. Пачалося выдавецтва сродкаў масавай інфармацыі на цыганскай мове.

Пад уплывам сіянізму ў міжваенны перыяд узнікла ідэя стварэння цыганскай дзяржавы. Яе актыўна прадстаўляла сям’я Квекаў, што змагалася за аб’яднанне цыган Польшчы. У 1934 г. абвешчаны яго прыхільнікамі цыганскім каралём Ёзаф Квек накіраваў дэлегацыю ў Лігу Нацый з прапановай вылучыць цыганам землі ў Намібіі. Яго спадкаемца Януш Квек звяртаўся ў 1936 г. да Б. Мусаліні, просячы землі ў Эфіопіі. Іх канкурэнт «кароль» Міхал Квек вандраваў у Індыю, каб адшукаць свабодныя тэрыторыі каля ракі Ганг. Пазней ён імкнуўся знайсці падтрымку ў Чэхаславакіі і Вялікабрытаніі для арганізацыі цыганскай калоніі ва Усходняй Афрыцы^[35].

Улады Трэцяга Рэйха арганізавалі генацыд цыганскага насельніцтва падчас II Сусветнай вайны як на тэрыторыі самой Германіі, так і акупаваных зямель^[36]. Толькі ў Югаславіі было забіта каля 90 тысяч чалавек^[37]. Усяго загінула ад 150 тысяч да 1500 тысяч чалавек. Генацыд супраць цыган быў прызнаны з боку ФРГ толькі ў 1982 г. Многія цыганы ўдзельнічалі ў руху Супраціўлення, змагаліся ў партызанскіх атрадах і на фронце.

Халодная вайна фактычна раскалола цыганскі рух. У заходніх краінах ён абапіраўся на грамадскія арганізацыі і барацьбу супраць дыскрымінацыі. 8 красавіка 1971 г. у Лондане адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс, які абвясціў адзіную цыганскую нацыю. У сацыялістычных дзяржавах цыганы з аднаго боку атрымлівалі мэтанакіраваную дзяржаўную падтрымку ў стварэнні культурных аб’яднанняў, паляпшэння адукацыі, уладкавання на працу і г. д. Разам з гэтым, улады імкнуліся прымусіць качавыя групы да аселасці. 5 лістапада 1956 г. Савет Міністраў СССР выдаў пастанову «Пра прылучэнне да працы цыган, якія займаюцца бадзяжніцтвам»^[38]. Яна даручала рассяліць у трохмесяцовы тэрмін на сталае месца жыхарства ўсіх качавых цыган. Прымусовая аселасць стварала ўмовы для асіміляцыі.

Пасля заканчэння Халоднай вайны ў выніку эканамічных праблем і хвалі нацыяналізму ужо аселыя цыганы краін Усходняй Еўропы былі вымушаны мігрыраваць у іншыя рэгіёны або краіны з лепшым узроўнем жыцця. Пры гэтым адрадзіўся качавы лад жыцця^[39]. 10 ліпеня 2010 г. урад Францыі прыняў праграму рэпатрыяцыі качавых цыган, якія пераехалі з Румыніі і Балгарыі^[40].

Нацыянальныя знакі

8 красавіка 1971 г. у Лондане адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс. Вынікам кангрэса стала прызнанне сябе цыганамі міру супольнай нетэрытарыяльнай нацыяй і прыняцце нацыянальных знакаў: сцяга і гімна, заснаванага на народнай песні «Джэлем, джэлем». Замест герба цыгане выкарыстоўваюць шэраг вядомых знакаў: кола буды, падкову, калоду карт. Такімі знакамі звычайна ўпрыгожваюцца цыганскія кнігі, газеты, часопісы і сайты, адзін з гэтых знакаў звычайна ўваходзіць у лагатыпы мерапрыемстваў, прысвечаных цыганскай культуры.

У гонар першага Сусветнага цыганскага кангрэса 8 красавіка лічыцца Днём Цыган^[41]. У некаторых цыган ёсць звязаны з ім звычай: увечар, у вызначаны час, дружна выходзіць на вуліцу з запаленай свечкай.

Рэлігія

Большасць вернікаў належыць да розных плыняў хрысціянства. У Турцыі і на Балканскім паўвостраве жывуць мусульмане з групы харахані, а таксама так званыя «балканскія егіпцяне».

Цыганы на Беларусі

Паводле перапісу 2009 года ў Беларусі налічваецца 7079 цыган.

Гл. таксама

Цыганы ў Румыніі

Зноскі

↑ Gypsy, Anglo-Romani in United States
↑ Gypsy, English, Romanichal in United States
↑ Irish Traveller, Shelta in United States
↑ Mexican Creole, Tirilone in United States
↑ Romani, Carpathian in United States
↑ Romani, Sinte in United States
↑ Romani, Vlax, Kalderash in United States
↑ Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo
↑ The Situation of Roma in Spain
↑ Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији Архівавана 8 ліпеня 2018.
↑ 2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS
↑ Rezultatele finale ale Recensământului din 2011 Архівавана 18 студзеня 2016.
↑ 2011 Population Census - main results
↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации
↑ 2001.ukrcensus.gov.ua
↑ Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce Архівавана 17 кастрычніка 2015.
↑ 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji
↑ belstat.gov.by
↑ People Cluster: Romany
↑ Milena Hübschmannová, Origin of Roma (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 кастрычніка 2014. Праверана 18 жніўня 2015.
↑ Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)
↑ МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
↑ St. Athanasia of Aegina
↑ Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India
↑ Les tsiganes(недаступная спасылка)
↑ The Gypsies
↑ Цыгане в Беларуси Архівавана 29 лютага 2016.
↑ Timeline of Romany Gypsy History in Britain
↑ МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
↑ МИФ О «КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ». Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
↑ Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia
↑ MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2015. Праверана 18 жніўня 2015.
↑ Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус Архівавана 5 сакавіка 2016.
↑ Неизвестный геноцид цыган
↑ Elena Marushiakova, The Roma — a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie
↑ GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939—1945
↑ The Roma Genocide Архівавана 24 студзеня 2016.
↑ О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством
↑ Arno Tanner, The Roma of Eastern Europe: Still Searching for Inclusion
↑ Q&A: France Roma expulsions
↑ INTERNATIONAL ROMA DAY — WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN

Спасылкі

EU and Roma — European Commission
Roma — European Union Agency for Fundamental Rights
Gypsy Council Архівавана 30 красавіка 2016.
Gypsy Lore Society
Laura Renzi, Roma People in Europe: A Long History of Discrimination Архівавана 31 жніўня 2015.
Evan Heimlich, Gypsy americans
«Gypsies» in the United States
The Toronto Roma Community Centre
Agenţia Naţională pentru Romi Архівавана 27 жніўня 2021.
Cultura Cigana Embaixada Cigana Do Brasil
Romanlar Federasyonu Архівавана 21 чэрвеня 2019.
Цыгане России Архівавана 1 жніўня 2015.
Социальная интеграция цыган в Беларуси Архівавана 26 верасня 2015.

[1] Gypsy, Anglo-Romani in United States

[2] Gypsy, English, Romanichal in United States

[3] Irish Traveller, Shelta in United States

[4] Mexican Creole, Tirilone in United States

[5] Romani, Carpathian in United States

[6] Romani, Sinte in United States

[7] Romani, Vlax, Kalderash in United States

[8] Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo

[9] The Situation of Roma in Spain

[10] Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији Архівавана 8 ліпеня 2018.

[11] 2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS

[12] Rezultatele finale ale Recensământului din 2011 Архівавана 18 студзеня 2016.

[13] 2011 Population Census - main results

[14] Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации

[15] 2001.ukrcensus.gov.ua

[16] Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce Архівавана 17 кастрычніка 2015.

[17] 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji

[18] stat.gov.by

[19] People Cluster: Romany

[20] Milena Hübschmannová, Origin of Roma (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 кастрычніка 2014. Праверана 18 жніўня 2015.

[21] Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)

[22] МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.

[23] St. Athanasia of Aegina

[24] Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India

[25] Les tsiganes(недаступная спасылка)

[26] The Gypsies

[27] Цыгане в Беларуси Архівавана 29 лютага 2016.

[28] Timeline of Romany Gypsy History in Britain

[29] МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.

[30] МИФ О «КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ». Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.

[31] Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia

[32] MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2015. Праверана 18 жніўня 2015.

[33] Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус Архівавана 5 сакавіка 2016.

[34] Неизвестный геноцид цыган

[35] Elena Marushiakova, The Roma — a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie

[36] GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939—1945

[37] The Roma Genocide Архівавана 24 студзеня 2016.

[38] О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством

[39] Arno Tanner, The Roma of Eastern Europe: Still Searching for Inclusion

[40] Q&A: France Roma expulsions

[41] INTERNATIONAL ROMA DAY — WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+{{значэнні2|Цыганы (значэнні)}}
 {{Этнічная група|
-   group     = Цыганы <br /> (''Rromane dźene'')
+   group     = <center>Цыганы <br /> (''Rromane dźene'')</center>
  | image     = [[Выява:Romany musicians.jpg|300px]]
- | caption   = <div style="background-color:#fee8ab">Цыганскія музыкі ([[Горад Брно|Брно]])<small>
+ | caption   = <div style="background-color:#fee8ab">Цыганскія музыкі ([[Брно]])<small>
  | poptime   = 7397000. (2015 г.)
  | popplace  =  {{Сцягафікацыя|ЗША}} — 727900 (2015 г.)<ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/10330/US Gypsy, Anglo-Romani in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/11141/US Gypsy, English, Romanichal in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14903/US Irish Traveller, Shelta in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/13696/US Mexican Creole, Tirilone in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/12552/US Romani, Carpathian in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14202/US Romani, Sinte in United States]</ref><ref>[https://joshuaproject.net/people_groups/14567/US Romani, Vlax, Kalderash in United States]</ref> <br />
 {{Сцягафікацыя|Бразілія}} — 800000 (2010 г.)<ref>[http://noticias.r7.com/brasil/noticias/falta-de-politicas-publicas-para-ciganos-e-desafio-para-o-governo-20110524.html Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo]</ref><br />
 {{Сцягафікацыя|Іспанія}} — 650000 (2002 г.)<ref>[https://web.archive.org/web/20071201172552/http://www.eumap.org/reports/2002/eu/international/sections/spain/2002_m_spain.pdf The Situation of Roma in Spain]</ref><br />
-{{Сцягафікацыя|Сербія}} — 147604 (2011 г.)<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Aktuelnosti/Prezentacija_Knjiga1.pdf Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији]</ref><br />
+{{Сцягафікацыя|Сербія}} — 147604 (2011 г.)<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Aktuelnosti/Prezentacija_Knjiga1.pdf Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180708082957/http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/userFiles/file/Aktuelnosti/Prezentacija_Knjiga1.pdf |date=8 ліпеня 2018 }}</ref><br />
 {{Сцягафікацыя|Венгрыя}} — 308957 (2010 г.)<ref>[http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_03_00_2011.pdf 2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS]</ref> <br />
-{{Сцягафікацыя|Румынія}} — 621573 (2011)<ref>[http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls  Rezultatele finale ale Recensământului din 2011]</ref> <br />
+{{Сцягафікацыя|Румынія}} — 621573 (2011)<ref>[http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls  Rezultatele finale ale Recensământului din 2011] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160118131243/http://www.recensamantromania.ro/wp-content/uploads/2013/07/sR_Tab_8.xls |date=18 студзеня 2016 }}</ref> <br />
 {{Сцягафікацыя|Балгарыя}} — 325343 (2011)<ref>[http://www.nsi.bg/census2011/PDOCS2/Census2011final_en.pdf 2011 Population Census - main results]</ref> <br />
 {{Сцягафікацыя|Расія}} — 220000 (2010)<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab5.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации]</ref> <br />
 {{Сцягафікацыя|Украіна}} — 47587 (2001)<ref>[http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/nationality_popul1/select_51/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=100&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20&n_page=5 2001.ukrcensus.gov.ua]</ref> <br />
-{{Сцягафікацыя|Польшча}} —  16 725 (2011 г.)<ref>[http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#romowie Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce]</ref> <br />
+{{Сцягафікацыя|Польшча}} —  16 725 (2011 г.)<ref>[http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#romowie Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20151017060215/http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480%2CCharakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#romowie |date=17 кастрычніка 2015 }}</ref> <br />
 {{Сцягафікацыя|Латвія}} — 6 452 (2011 г.)<ref>[http://www.csb.gov.lv/statistikas-temas/2011gada-tautas-skaitisana-galvenie-raditaji-33608.html 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji]</ref><br />
-{{Сцягафікацыя|Беларусь}} —  7079 (2009 г.)<ref>[http://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf belstat.gov.by]</ref> <br />
+{{Сцягафікацыя|Беларусь}} —  7079 (2009 г.)<ref>[https://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf belstat.gov.by]</ref> <br />
  | langs     = [[цыганская мова|цыганская]]
  | rels      = [[хрысціянства]], [[іслам]]
@@ Радок 21: / Радок 22: @@
 }}
-'''Цыганы́''' (саманазва: ''Rromane dźene'') — агульная назва каля 80 [[этнас|этнічных]] груп [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкага]] паходжання, якія размаўляюць на [[цыганская мова|цыганскай мове]]. Насяляюць пераважна краіны [[Еўропа|Еўропы]], [[Амерыка|Амерыкі]], [[Аўстралія|Аўстралію]], [[азія]]цкія часткі [[Расія|Расіі]] і [[Турцыя|Турцыі]]. Агульная колькасць ([[2015]] г.) - 7 397 000 чал.<ref>[https://joshuaproject.net/clusters/354 People Cluster: Romany]</ref>
+'''Цыганы́''' (саманазва: ''Rromane dźene''), таксама '''рома''' (адз. л. '''ром''') — агульная назва каля 80 [[этнас|этнічных]] груп [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкага]] паходжання, якія размаўляюць на [[цыганская мова|цыганскай мове]]. Насяляюць пераважна краіны [[Еўропа|Еўропы]], [[Амерыка|Амерыкі]], [[Аўстралія|Аўстралію]], [[азія]]цкія часткі [[Расія|Расіі]] і [[Турцыя|Турцыі]]. Агульная колькасць ([[2015]] г.) — 7 397 000 чал.<ref>[https://joshuaproject.net/clusters/354 People Cluster: Romany]</ref>
-Да цыган таксама адносяць [[Косава і Мятохія, геаграфічны рэгіён|косаўскіх]] '''[[ашкалі]]''', [[Заходняя Азія|заходнеазіяцкіх]] '''[[Дом, народ|дом]]''', [[Закаўказзе|закаўказскіх]] '''[[боша]]''', [[Сярэдняя Азія|сярэднеазіяцкіх]] '''[[люлі]]''', [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкіх]] '''[[банджара]]'''.
+Да цыган таксама адносяць [[Косава (геаграфічны рэгіён)|косаўскіх]] '''[[ашкалі]]''', [[Заходняя Азія|заходнеазіяцкіх]] '''[[Дом (народ)|дом]]''', [[Закаўказзе|закаўказскіх]] '''[[боша]]''', [[Сярэдняя Азія|сярэднеазіяцкіх]] '''[[пар'я]]''' і '''[[мугат]]''', [[Паўднёвая Азія|паўднёваазіяцкіх]] '''[[банджара]]''', [[Сіньцзян-Уйгурскі аўтаномны раён|уйгурскіх]] '''[[эйну]]'''.
 == Назвы ==
-[[Еўропа|Еўрапейскія]] народы традыцыйна маюць розныя назвы для цыган. Аднак у большасці выпадкаў выкарыстоўваюцца дзве групы назваў. Першая вызначае гэты народ як "[[Егіпет|егіпцян]]" ({{lang-eu|Ijito}}, {{lang-en|Gypsy}}, {{lang-wa|Djupsyins}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-it|Gitani}}, {{lang-fr|Gitans}}). Другая сугучна беларускай назве ({{lang-de|Zigeuner}}, {{lang-it|Zingari}}, {{lang-ro|Țigani}}, {{lang-fr|Tsiganes}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-hu|Cigányok}}, {{lang-bg|Цигани}}, {{lang-tr|Çingeneler}}), відавочна паходзіць ад {{lang-el|Τσιγγάνοι}}. [[Этымалогія]] другой групы назваў невядома. Выказваюцца думкі, што яна можа паходзіць ад скажонага [[Візантыя|візантыйскага]] слова ''αθίγγανος'' або ад [[іўрыт|яўрэйскага]] слова ''צוען‏‎‎‎'' (адзін з раёнаў Ніжняга Егіпта). Акрамя таго, некаторыя назвы паходзілі ад мянушак: {{lang-hu|Fáraók népe}} ("[[фараон]]ава племя"), {{lang-fr|Manouches}} (ад [[Асабістае імя|асабістага імя]] [[Персія|персідскага]] паходжання {{lang-fa|منوچهر}}), {{lang-fi|Mustalaisiksi}} (літаральна "чорны бы [[грэчка]]") і г. д.
+[[Еўропа|Еўрапейскія]] народы традыцыйна маюць розныя назвы для цыган. Аднак у большасці выпадкаў выкарыстоўваюцца дзве групы назваў. Першая вызначае гэты народ як «[[Егіпет|егіпцян]]» ({{lang-eu|Ijito}}, {{lang-en|Gypsy}}, {{lang-wa|Djupsyins}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-it|Gitani}}, {{lang-fr|Gitans}}). Другая сугучна беларускай назве ({{lang-de|Zigeuner}}, {{lang-it|Zingari}}, {{lang-ro|Țigani}}, {{lang-fr|Tsiganes}}, {{lang-es|Gitano}}, {{lang-hu|Cigányok}}, {{lang-bg|Цигани}}, {{lang-tr|Çingeneler}}), відавочна паходзіць ад {{lang-el|Τσιγγάνοι}}. [[Этымалогія]] другой групы назваў невядома. Выказваюцца думкі, што яна можа паходзіць ад скажонага [[Візантыя|візантыйскага]] слова ''αθίγγανος'' або ад [[іўрыт|яўрэйскага]] слова ''צוען‏'' (адзін з раёнаў Ніжняга Егіпта). Акрамя таго, некаторыя назвы паходзілі ад мянушак: {{lang-hu|Fáraók népe}} («[[фараон]]ава племя»), {{lang-fr|Manouches}} (ад [[Асабістае імя|асабістага імя]] [[Персія|персідскага]] паходжання {{lang-fa|منوچهر}}), {{lang-fi|Mustalaisiksi}} (літаральна «чорны бы [[грэчка]]») і г. д.
-У сваю чаргу, сярод цыган былі пашыраны супольныя саманазвы ''ром'' (этымалогія канчаткова не высветлена) і ''кало́'' (літаральна "чорны"). Кожная [[этнас|этнічная]] група мела сваю асабістую назву — ''сінты'', ''лавары'', ''келдэрары'', ''харахані'', ''башалдэ́'', ''урсары'' і інш. Звычайна назвы груп паходзяць ад [[тапонім]]аў, імёнаў продкаў або мянушак, прафесійнай спецыялізацыі. На першым Сусетным цыганскім кангрэсе ў [[Лондан]]е ([[1971]] г.) была прынята адзіная супольная саманазва ''Rromane dźene''. Прадстаўнікі цыган выступілі супраць афіцыйнага ўжывання іншых назваў як абразлівых. У выніку ў многіх сучасных еўрапейскіх мовах супольная цыганская назва паступова выціскае традыцыйныя назвы ({{lang-en|Romany, Roma}}, {{lang-da|Romaer}}, {{lang-it|Rom}}, {{lang-cs|Romové}} і інш.).
+У сваю чаргу, сярод цыган былі пашыраны супольныя саманазвы ''ром'' (этымалогія канчаткова не высветлена) і ''кало́'' (літаральна «чорны»). Кожная [[этнас|этнічная]] група мела сваю асабістую назву — ''сінты'', ''лавары'', ''келдэрары'', ''харахані'', ''башалдэ́'', ''урсары'' і інш. Звычайна назвы груп паходзяць ад [[тапонім]]аў, імёнаў продкаў або мянушак, прафесійнай спецыялізацыі. На першым Сусетным цыганскім кангрэсе ў [[Лондан]]е ([[1971]] г.) была прынята адзіная супольная саманазва ''Rromane dźene''. Прадстаўнікі цыган выступілі супраць афіцыйнага ўжывання іншых назваў як абразлівых. У выніку ў многіх сучасных еўрапейскіх мовах супольная цыганская назва паступова выціскае традыцыйныя назвы ({{lang-en|Romany, Roma}}, {{lang-da|Romaer}}, {{lang-it|Rom}}, {{lang-cs|Romové}} і інш.).
 == Паходжанне ==
-У цыган доўгі час не было сваёй [[пісьмо]]вай [[гісторыя|гісторыі]]. У вусных цыганскіх [[легенда]]х і паданнях найчасцей месцам паходжання называецца [[Егіпет]]. Аднак большасць даследчыкаў лічыць, што [[міф]] пра егіпецкае паходжанне быў занесены звонку. У [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. еўрапейскія вучоныя выявілі падабенства [[цыганская мова|цыганскай мовы]] з [[індаеўрапейскія мовы|індаеўрапейскімі мовамі]] [[Індыя|Індыі]]. У пачатку [[19 стагоддзе|XIX]] ст. была канчаткова ўсталявана шчыльная сувязь з мовамі [[раджастханцы|раджастханцаў]], [[гуджаратцы|гуджаратцаў]] і [[пенджабцы|пенджабцаў]]<ref>[http://rombase.uni-graz.at/cgi-bin/art.cgi?src=data/hist/origin/origin.en.xml Milena Hübschmannová, Origin of Roma]</ref>.
+У цыган доўгі час не было сваёй [[пісьмо]]вай [[гісторыя|гісторыі]]. У вусных цыганскіх [[легенда]]х і паданнях найчасцей месцам паходжання называецца [[Егіпет]]. Аднак большасць даследчыкаў лічыць, што [[міф]] пра егіпецкае паходжанне быў занесены звонку. У [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. еўрапейскія вучоныя выявілі падабенства [[цыганская мова|цыганскай мовы]] з [[індаеўрапейскія мовы|індаеўрапейскімі мовамі]] [[Індыя|Індыі]]. У пачатку [[19 стагоддзе|XIX]] ст. была канчаткова ўсталявана шчыльная сувязь з мовамі [[раджастханцы|раджастханцаў]], [[гуджаратцы|гуджаратцаў]] і [[пенджабцы|пенджабцаў]]<ref>{{Cite web |title=Milena Hübschmannová, Origin of Roma |url=http://rombase.uni-graz.at/cgi-bin/art.cgi?src=data%2Fhist%2Forigin%2Forigin.en.xml |accessdate=18 жніўня 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141027041351/http://rombase.uni-graz.at/cgi-bin/art.cgi?src=data%2Fhist%2Forigin%2Forigin.en.xml |archivedate=27 кастрычніка 2014 |url-status=dead }}</ref>.
-На працягу XIX - [[20 стагоддзе|XX]] стст. прапаноўваліся розныя [[гіпотэза|гіпотэзы]] аб зыходзе продкаў цыган з Індыі. Меркавалася, што яны маглі рушыць на захад падчас паходаў [[Аляксандр Македонскі|Аляксандра Македонскага]] або [[арабы|арабскіх]] заваяванняў. Сярод продкаў еўрапейскіх цыган называліся [[джаты]], [[раджпуты]], цемнаскурае насельніцтва Ніжняй [[Месапатамія|Месапатаміі]], прыводзіўся запіс [[Фірдаўсі]] ([[1011]] г.) пра перадачу індыйскім гаспадаром 1000 музык-''луры'' [[іран]]скаму шаху.
+На працягу XIX — [[20 стагоддзе|XX]] стст. прапаноўваліся розныя [[гіпотэза|гіпотэзы]] аб зыходзе продкаў цыган з Індыі. Меркавалася, што яны маглі рушыць на захад падчас паходаў [[Аляксандр Македонскі|Аляксандра Македонскага]] або [[арабы|арабскіх]] заваяванняў. Сярод продкаў еўрапейскіх цыган называліся [[джаты]], [[раджпуты]], цемнаскурае насельніцтва Ніжняй [[Месапатамія|Месапатаміі]], прыводзіўся запіс [[Фірдаўсі]] ([[1011]] г.) пра перадачу індыйскім гаспадаром 1000 музык-''луры'' [[іран]]скаму шаху.
-Сучасныя [[генетыка|генетычныя]] даследаванні падцвярджаюць паходжанне цыган з захаду [[паўвостраў Індастан|паўвострава Індастан]]. Яны дэманструюць падабенства генетычнай спадчыны ўсіх цыган, што кажа пра тое, што зыход адбыўся прыкладна ў адзін час, і цыганскія групы былі адносна ізаляваны ад іншага насельніцтва [[Азія|Азіі]] і [[Еўропа|Еўропы]]. Выяўлена толькі некаторая разнастайнасць жаночай лініі, прыцягванне ў цыганскую групу жанчын-выхадцаў з [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1235543/ Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)]</ref>. Відавочна, пасля з'яўлення цыган у Еўропе асноўным месцам іх пасялення быў Балканскі паўвостраў. Адтуль пачалося рассяленне цыган па іншых краінах.
+Сучасныя [[генетыка|генетычныя]] даследаванні пацвярджаюць паходжанне цыган з захаду [[паўвостраў Індастан|паўвострава Індастан]]. Яны дэманструюць падабенства генетычнай спадчыны ўсіх цыган, што кажа пра тое, што зыход адбыўся прыкладна ў адзін час, і цыганскія групы былі адносна ізаляваны ад іншага насельніцтва [[Азія|Азіі]] і [[Еўропа|Еўропы]]. Выяўлена толькі некаторая разнастайнасць жаночай лініі, прыцягванне ў цыганскую групу жанчын-выхадцаў з [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1235543/ Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)]</ref>. Відавочна, пасля з’яўлення цыган у Еўропе асноўным месцам іх пасялення быў Балканскі паўвостраў. Адтуль пачалося рассяленне цыган па іншых краінах.
-Міф пра паходжанне з Егіпта тлумачаць тым, што пасля з'яўлення цыган у [[Візантыя|Візантыі]] яны прыцягвалі ўвагу тубыльцаў як вулічныя акторы, займаліся той жа справай, што і выхадцы з Егіпту, таму сталі называцца егіпцянамі<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-23.htm МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова]</ref>, хаця ніякіх адносінаў да Егіпта не мелі.
+Міф пра паходжанне з Егіпта тлумачаць тым, што пасля з’яўлення цыган у [[Візантыя|Візантыі]] яны прыцягвалі ўвагу тубыльцаў як вулічныя акторы, займаліся той жа справай, што і выхадцы з Егіпту, таму сталі называцца егіпцянамі<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-23.htm МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305200708/http://www.gypsy-life.net/mif-23.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>, хаця ніякіх адносінаў да Егіпта не мелі.
 == Гісторыя ==
-[[Выява:Movimiento gitano.jpg|thumb|Рассяленне цыган у Еўропе]]
+[[Файл:Movimiento gitano.jpg|thumb|Рассяленне цыган у Еўропе]]
-Некаторыя даследчыкі лічаць, што першы запіс пра з'яўленне цыган у [[Еўропа|Еўропе]] быў зроблены [[Феафан Спавядальнік|Феафанам Канфесарам]]. Ён апавядаў пра пераслед у пачатку [[9 стагоддзе|IX]] ст. [[Візантыя|візантыйскім]] імператарам ''αθίγγανος'', ад якіх быццам бы пайшла назва цыган. Аднак, ''αθίγγανος'' маглі быць прадстаўнікамі нейкай усходняй [[секта|секты]]. Яна не абавязкова была звязана з цыганамі, але цыган атаесамлялі з яе прадстаўнікамі. У жыцці Афанасіі з [[Востраў Эгіна|Эгіны]]<ref>[http://www.uky.edu/~havice/AH322/stath.htm St. Athanasia of Aegina]</ref> ([[8 стагоддзе|VIII]] - IX стст.) таксама ўзгадваецца тое, што яна карміла падчас голаду ў [[Фракія|Фракіі]] іншаземцаў-''ἀτσίγγανοι''.
+Некаторыя даследчыкі лічаць, што першы запіс пра з’яўленне цыган у [[Еўропа|Еўропе]] быў зроблены [[Феафан Спавядальнік|Феафанам Канфесарам]]. Ён апавядаў пра пераслед у пачатку [[9 стагоддзе|IX]] ст. [[Візантыя|візантыйскім]] імператарам ''αθίγγανος'', ад якіх быццам бы пайшла назва цыган. Аднак, ''αθίγγανος'' маглі быць прадстаўнікамі нейкай усходняй [[секта|секты]]. Яна не абавязкова была звязана з цыганамі, але цыган атаяснялі з яе прадстаўнікамі. У жыцці Афанасіі з [[Востраў Эгіна|Эгіны]]<ref>[http://www.uky.edu/~havice/AH322/stath.htm St. Athanasia of Aegina]</ref> ([[8 стагоддзе|VIII]] — IX стст.) таксама ўзгадваецца тое, што яна карміла падчас голаду ў [[Фракія|Фракіі]] іншаземцаў-''ἀτσίγγανοι''.
-Пачатак рассялення цыган па іншых краінах Еўропы фіксуецца [[14 стагоддзе|XIV]] ст., што супадае з [[Асманская імперыя|асманскімі]] заваяваннямі [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]. У [[1348]] г. цыганы ўзгадваюцца ў [[Сербія|Сербіі]], у [[1378]] г. — у [[Балгарыя|Балгары]]і, у [[1383]] г. — у [[Венгрыя|Венгрыі]]<ref>[http://web.archive.org/web/20061101044043/http://www.kuviyam.com/scr/index.asp?pLang=E&pHead=90&pMenu=1&pIssue=31 Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India]</ref>, у [[1419]] г. — у [[Францыя|Францыі]]<ref>[https://www.ac-montpellier.fr/sections/pedagogie/reussite-educative-pour/casnav/enfants-voyage/connaitre/tsiganes Les tsiganes]</ref>, у [[1425]] г. — у [[Іспанія|Іспаніі]]<ref>[http://countrystudies.us/spain/41.htm The Gypsies]</ref>, у [[1501]] г. — у [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]<ref>[http://romaintegration.by/?page_id=5 Цыгане в Беларуси]</ref>, [[1514]] г. — у [[Англія|Англіі]]<ref>[http://www.grthmlondon.org.uk/information/gypsy-timeline/ Timeline of Romany Gypsy History in Britain]</ref>. У [[Расійская імперыя|расійскіх]] афіцыйных дакументах цыганы ўпершыню ўзгадваюцца толькі ў [[1733]] г.<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-20.htm МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова]</ref> У [[19 стагоддзе|XIX]] ст. групы цыган мігрыравалі ў [[Новы Свет]] і [[Аўстралія|Аўстралію]]. У нашы дні [[ЗША|амерыканская]] і [[Бразілія|бразільская]] [[Дыяспара|дыяспары]] з'яўляюцца найбуйнейшымі ў свеце.
+Пачатак рассялення цыган па іншых краінах Еўропы фіксуецца [[14 стагоддзе|XIV]] ст., што супадае з [[Асманская імперыя|асманскімі]] заваяваннямі [[Балканскі паўвостраў|Балканскага паўвострава]]. У [[1348]] г. цыганы ўзгадваюцца ў [[Сербія|Сербіі]], у [[1378]] г. — у [[Балгарыя|Балгарыі]], у [[1383]] г. — у [[Венгрыя|Венгрыі]]<ref>[https://web.archive.org/web/20061101044043/http://www.kuviyam.com/scr/index.asp?pLang=E&pHead=90&pMenu=1&pIssue=31 Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India]</ref>, у [[1419]] г. — у [[Францыя|Францыі]]<ref>[https://www.ac-montpellier.fr/sections/pedagogie/reussite-educative-pour/casnav/enfants-voyage/connaitre/tsiganes Les tsiganes]{{Недаступная спасылка}}</ref>, у [[1425]] г. — у [[Іспанія|Іспаніі]]<ref>[http://countrystudies.us/spain/41.htm The Gypsies]</ref>, у [[1501]] г. — у [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]<ref>[http://romaintegration.by/?page_id=5 Цыгане в Беларуси] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160229172138/http://romaintegration.by/?page_id=5 |date=29 лютага 2016 }}</ref>, [[1514]] г. — у [[Англія|Англіі]]<ref>[http://www.grthmlondon.org.uk/information/gypsy-timeline/ Timeline of Romany Gypsy History in Britain]</ref>. У [[Расійская імперыя|расійскіх]] афіцыйных дакументах цыганы ўпершыню ўзгадваюцца толькі ў [[1733]] г.<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-20.htm МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305165045/http://www.gypsy-life.net/mif-20.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref> У [[19 стагоддзе|XIX]] ст. групы цыган мігрыравалі ў [[Новы Свет]] і [[Аўстралія|Аўстралію]]. У нашы дні [[ЗША|амерыканская]] і [[Бразілія|бразільская]] [[Дыяспара|дыяспары]] з’яўляюцца найбуйнейшымі ў свеце.
-Падчас рассялення па краінах Еўропы многія цыганы вялі качавы або паўкачавы лад жыцця, займаліся дробным [[гандаль|гандлем]], [[рамяство]]м, арганізоўвалі забавы. Аднак меўся вялікі пласт аселых цыган. Асманскі рэестр [[16 стагоддзе|XVI]] ст. узгадвае такія аселыя прафесіі цыган, як вартаўнікі, слугі, мяснікі, сыравары, агароднікі, пастухі, хірургі і нават манахі. У XIX ст. [[Слівенская вобласць|слівенскія]] цыганы сталі першымі рабочымі тэкстыльнай фабрыкі. У [[1858]] г. у [[Бесарабія|Бесарабіі]] 2481 цыган вёў качавы лад жыцця, 2978 цыган — аселы<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-17.htm МИФ О "КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ". Статья Николая Бессонова]</ref>. У [[Валахія|Валахіі]] і [[Малдова, гістарычная вобласць Румыніі|Малдове]] большасць цыганскага насельніцтва знаходзілася ў залежнасці ад дзяржавы і прыватных уладальнікаў, у дакументах фіксавалася як [[рабства|рабы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132654/Gypsy_Slavery_in_Wallachia_and_Moldavia Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia]</ref>. У ВКЛ асноўным месцам паселішча цыган з'яўляўся [[Гарадскі пасёлак Мір|Мір]].
+Падчас рассялення па краінах Еўропы многія цыганы вялі качавы або паўкачавы лад жыцця, займаліся дробным [[гандаль|гандлем]], [[рамяство]]м, арганізоўвалі забавы. Аднак меўся вялікі пласт [[аселы лад жыцця|аселых]] цыган. Асманскі рэестр [[16 стагоддзе|XVI]] ст. узгадвае такія аселыя прафесіі цыган, як вартаўнікі, слугі, мяснікі, сыравары, агароднікі, пастухі, хірургі і нават манахі. У XIX ст. [[Слівенская вобласць|слівенскія]] цыганы сталі першымі рабочымі тэкстыльнай фабрыкі. У [[1858]] г. у [[Бесарабія|Бесарабіі]] 2481 цыган вёў качавы лад жыцця, 2978 цыган — аселы<ref>[http://www.gypsy-life.net/mif-17.htm МИФ О «КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ». Статья Николая Бессонова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305111612/http://gypsy-life.net/mif-17.htm |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>. У [[Валахія|Валахіі]] і [[Малдова (гістарычная вобласць Румыніі)|Малдове]] большасць цыганскага насельніцтва знаходзілася ў залежнасці ад дзяржавы і прыватных уладальнікаў, у дакументах фіксавалася як [[рабства|рабы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132654/Gypsy_Slavery_in_Wallachia_and_Moldavia Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia]</ref>. У ВКЛ асноўным месцам паселішча цыган з’яўляўся [[Мір (Карэліцкі раён)|Мір]].
-Розніца ў ладзе жыцця, мове і звычаях не спрыяла інтэграцыі цыган у мясцовыя [[культура|культуры]] і часцяком выклікала адмоўную рэакцыю мясцовага насельніцтва і ўладаў. Так, у перыяд [[1499]] - [[1783]] гг. у Іспаніі быў прыняты шэраг [[закон|заканадаўчых]] актаў, што забаранялі цыганскія звычаі, мову і вопратку. У [[1539]] г. цыганы выганяліся з [[Горад Парыж|Парыжа]]. У [[1563]] г. — з Англіі<ref>[http://oppression.org/site/index.php/world/europe/60-the-forgotten-holocaust-gypsy MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy]</ref>. У [[1557]] г. у [[Каралеўства Польскае|Польшчы]] быў выдадзены закон з адзначэннем цыган як "людзей непатрэбных". У ВКЛ у [[1565]] г. выдана ўрадавая пастанова, дзе казалася: "Калі які стараста выганіць цыган, каб іх ніхто не прымаў". У [[1566]] г. прыняты закон, якім было забаронена забіраць цыган у [[войска]]. Цыганы, якія жабравалі, звальняліся ад падаткаў. Злодзеяў і шпіёнаў прапаноўвалася выганяць. Усе іншыя цыганы, якія заставаліся ў дзяржаве і не імкнуліся выходзіць па-за яе межы, павінны былі заставацца пад панамі, князямі, шляхтай або гаспадаром. У [[1577]] г. было абвешчана: "Цыганы маюць быць выгнаны з зямлі і ніколі не прыпушчаны да яе". У артыкуле 35 [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|Статута 1588]] г. забараняўся ўваход у землі вандроўных цыган, асуджалася іх схільнасць да падману і г. д. За парушэнне артыкула Статута прадугледжваўся штраф [[Гаспадар, тытул|гаспадару]]<ref>[http://evolutio.info/content/view/1434/215/ Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус]</ref>. Лічыцца, што з [[15 стагоддзе|XV]] ст. да [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. у Еўропе было прынята 148 заканадаўчых актаў, накіраваных супраць цыган<ref>[http://infoglaz.ru/?p=43693 Неизвестный геноцид цыган]</ref>.
+Розніца ў ладзе жыцця, мове і звычаях не спрыяла інтэграцыі цыган у мясцовыя [[культура|культуры]] і часцяком выклікала адмоўную рэакцыю мясцовага насельніцтва і ўладаў. Так, у перыяд [[1499]]—[[1783]] гг. у Іспаніі быў прыняты шэраг [[Закон (права)|заканадаўчых]] актаў, што забаранялі цыганскія звычаі, мову і вопратку. У [[1539]] г. цыганы выганяліся з [[Парыж]]а. У [[1563]] г. — з Англіі<ref>{{Cite web |url=http://oppression.org/site/index.php/world/europe/60-the-forgotten-holocaust-gypsy |title=MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy |access-date=18 жніўня 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151009004353/http://oppression.org/site/index.php/world/europe/60-the-forgotten-holocaust-gypsy |archivedate=9 кастрычніка 2015 |url-status=dead }}</ref>. У [[1557]] г. у [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчы]] быў выдадзены закон з адзначэннем цыган як «людзей непатрэбных». У ВКЛ у [[1565]] г. выдана ўрадавая пастанова, дзе казалася: «Калі які стараста выганіць цыган, каб іх ніхто не прымаў». У [[1566]] г. прыняты закон, якім было забаронена забіраць цыган у [[войска]]. Цыганы, якія жабравалі, звальняліся ад падаткаў. Злодзеяў і шпіёнаў прапаноўвалася выганяць. Усе іншыя цыганы, якія заставаліся ў дзяржаве і не імкнуліся выходзіць па-за яе межы, павінны былі заставацца пад панамі, князямі, шляхтай або гаспадаром. У [[1577]] г. было абвешчана: «Цыганы маюць быць выгнаны з зямлі і ніколі не прыпушчаны да яе». У артыкуле 35 [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|Статута 1588]] г. забараняўся ўваход у землі вандроўных цыган, асуджалася іх схільнасць да падману і г. д. За парушэнне артыкула Статута прадугледжваўся штраф [[Гаспадар (тытул)|гаспадару]]<ref>[http://evolutio.info/content/view/1434/215/ Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305012657/http://evolutio.info/content/view/1434/215/ |date=5 сакавіка 2016 }}</ref>. Лічыцца, што з [[15 стагоддзе|XV]] ст. да [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. у Еўропе было прынята 148 заканадаўчых актаў, накіраваных супраць цыган<ref>[http://infoglaz.ru/?p=43693 Неизвестный геноцид цыган]</ref>.
-[[Рамантызм]] XIX ст. абудзіў цікавасць еўрапейскіх [[інтэлігенцыя|інтэлектуалаў]] да цыганскіх супольнасцяў. У творах [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. Пушкіна]], [[Віктор Гюго|В. Гюго]], [[Джозеф Рэдзьярд Кіплінг|Р. Кіплінга]] і іншых пісьменнікаў вобраз цыган падаваўся ў прывабным, хаця і скажоным выглядзе. Пачалося [[навука|навуковае]] вывучэнне цыганскай культуры, прыцягненне цыган да адукацыі і барацьба за іх правы. У [[1905]] г. адбыўся першы сход цыган у [[Горад Сафія|Сафіі]], накіраваны супраць [[Балгарыя|балгарскага]] дыскрымінацыйнага выбарчага закона [[1901]] г.. У [[1926]] г. з'явілася першая афіцыйная цыганская арганізацыя Балгарыі. У [[1927]] г. — у Сербіі. У [[1925]] г. у [[Масква|Маскве]] створаны Агульнарасійскі цыганскі саюз. Пачалося выдавецтва [[сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі на цыганскай мове]].
+[[Рамантызм]] XIX ст. абудзіў цікавасць еўрапейскіх [[інтэлігенцыя|інтэлектуалаў]] да цыганскіх супольнасцяў. У творах [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|А. Пушкіна]], [[Віктор Гюго|В. Гюго]], [[Джозеф Рэдзьярд Кіплінг|Р. Кіплінга]] і іншых пісьменнікаў вобраз цыган падаваўся ў прывабным, хаця і скажоным выглядзе. Пачалося [[навука|навуковае]] вывучэнне цыганскай культуры, прыцягненне цыган да адукацыі і барацьба за іх правы. У [[1905]] г. адбыўся першы сход цыган у [[Сафія|Сафіі]], накіраваны супраць [[Балгарыя|балгарскага]] дыскрымінацыйнага выбарчага закона [[1901]] г.. У [[1926]] г. з’явілася першая афіцыйная цыганская арганізацыя Балгарыі. У [[1927]] г. — у Сербіі. У [[1925]] г. у [[Масква|Маскве]] створаны Агульнарасійскі цыганскі саюз. Пачалося выдавецтва [[сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі на цыганскай мове]].
-Пад уплывам [[сіянізм]]у ў міжваенны перыяд узнікла ідэя стварэння цыганскай дзяржавы. Яе актыўна прадстаўляла сям'я Квекаў, што змагалася за аб'яднанне цыган [[Польшча|Польшчы]]. У [[1934]] г. абвешчаны яго прыхільнікамі цыганскім каралём Ёзаф Квек накіраваў дэлегацыю ў [[Ліга Нацый|Лігу Нацый]] з прапановай вылучыць цыганам землі ў [[Намібія|Намібіі]]. Яго спадкаемца Януш Квек звяртаўся ў 1936 г. да [[Беніта Мусаліні|Б. Мусаліні]], просячы землі ў [[Эфіопія|Эфіопіі]]. Іх канкурэнт "кароль" Міхал Квек вандраваў у [[Брытанская Індыя|Індыю]], каб адшукаць свабодныя тэрыторыі каля [[Рака Ганг|ракі Ганг]]. Пазней ён імкнуўся знайсці падтрымку ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] для арганізацыі цыганскай калоніі ва [[Усходняя Афрыка|Усходняй Афрыцы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132671/The_Roma_a_Nation_without_a_State_Historical_Background_and_Contemporary_Tendencies Elena Marushiakova, The Roma – a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie]</ref>.
+Пад уплывам [[сіянізм]]у ў міжваенны перыяд узнікла ідэя стварэння цыганскай дзяржавы. Яе актыўна прадстаўляла сям’я Квекаў, што змагалася за аб’яднанне цыган [[Польшча|Польшчы]]. У [[1934]] г. абвешчаны яго прыхільнікамі цыганскім каралём Ёзаф Квек накіраваў дэлегацыю ў [[Ліга Нацый|Лігу Нацый]] з прапановай вылучыць цыганам землі ў [[Намібія|Намібіі]]. Яго спадкаемца Януш Квек звяртаўся ў 1936 г. да [[Беніта Мусаліні|Б. Мусаліні]], просячы землі ў [[Эфіопія|Эфіопіі]]. Іх канкурэнт «кароль» Міхал Квек вандраваў у [[Брытанская Індыя|Індыю]], каб адшукаць свабодныя тэрыторыі каля [[Ганг|ракі Ганг]]. Пазней ён імкнуўся знайсці падтрымку ў [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] для арганізацыі цыганскай калоніі ва [[Усходняя Афрыка|Усходняй Афрыцы]]<ref>[http://www.academia.edu/1132671/The_Roma_a_Nation_without_a_State_Historical_Background_and_Contemporary_Tendencies Elena Marushiakova, The Roma — a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie]</ref>.
-Улады [[Трэці рэйх|Трэцяга Рэйха]] арганізавалі [[генацыд]] цыганскага насельніцтва падчас [[Другая сусветная вайна|II Сусветнай вайны]] як на тэрыторыі самой [[Германія|Германіі]], так і акупаваных зямель<ref>[http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005219 GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939–1945]</ref>. Толькі ў [[Югаславія|Югаславіі]] было забіта каля 90 тысяч чалавек<ref>[http://2august.eu/the-roma-genocide/ The Roma Genocide]</ref>. Усяго загінула ад 150 тысяч да 1500 тысяч чалавек. Генацыд супраць цыган быў прызнаны з боку [[ФРГ]] толькі ў [[1982]] г. Многія цыганы ўдзельнічалі ў [[Рух Супраціўлення|руху Супраціўлення]], змагаліся ў [[Партызаны|партызанскіх]] атрадах і на фронце.
+Улады [[Трэці рэйх|Трэцяга Рэйха]] арганізавалі [[генацыд]] цыганскага насельніцтва падчас [[Другая сусветная вайна|II Сусветнай вайны]] як на тэрыторыі самой [[Германія|Германіі]], так і акупаваных зямель<ref>[http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005219 GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939—1945]</ref>. Толькі ў [[Югаславія|Югаславіі]] было забіта каля 90 тысяч чалавек<ref>[http://2august.eu/the-roma-genocide/ The Roma Genocide] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160124210157/http://2august.eu/the-roma-genocide/ |date=24 студзеня 2016 }}</ref>. Усяго загінула ад 150 тысяч да 1500 тысяч чалавек. Генацыд супраць цыган быў прызнаны з боку [[ФРГ]] толькі ў [[1982]] г. Многія цыганы ўдзельнічалі ў [[Рух Супраціўлення|руху Супраціўлення]], змагаліся ў [[Партызаны|партызанскіх]] атрадах і на фронце.
-[[Халодная вайна]] фактычна раскалола цыганскі рух. У заходніх краінах ён абапіраўся на грамадскія арганізацыі і барацьбу супраць дыскрымінацыі. [[8 красавіка]] [[1971]] г. у [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс, які абвясціў адзіную цыганскую [[нацыя|нацыю]]. У [[сацыялізм|сацыялістычных]] дзяржавах цыганы з аднаго боку атрымлівалі мэтанакіраваную дзяржаўную падтрымку ў стварэнні культурных аб'яднанняў, паляпшэння адукацыі, уладкавання на працу і г. д. Разам з гэтым, улады імкнуліся прымусіць качавыя групы да аселасці. [[5 лістапада]] [[1956]] г. Савет Міністраў [[СССР]] выдаў пастанову "Пра прылучэнне да працы цыган, якія займаюцца бадзяжніцтвам"<ref>[http://cigane.clan.su/publ/o_priobshhenii_k_trudu_cygan_zanimajushhikhsja_brodjazhnichestvom/2-1-0-211 О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством]</ref>. Яна даручала рассяліць у трохмесяцовы тэрмін на сталае месца жыхарства ўсіх качавых цыган. Прымусовая аселасць стварала ўмовы для [[Асіміляцыя, сацыялогія|асіміляцыі]].
+[[Халодная вайна]] фактычна раскалола цыганскі рух. У заходніх краінах ён абапіраўся на грамадскія арганізацыі і барацьбу супраць дыскрымінацыі. [[8 красавіка]] [[1971]] г. у [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс, які абвясціў адзіную цыганскую [[нацыя|нацыю]]. У [[сацыялізм|сацыялістычных]] дзяржавах цыганы з аднаго боку атрымлівалі мэтанакіраваную дзяржаўную падтрымку ў стварэнні культурных аб’яднанняў, паляпшэння адукацыі, уладкавання на працу і г. д. Разам з гэтым, улады імкнуліся прымусіць качавыя групы да аселасці. [[5 лістапада]] [[1956]] г. Савет Міністраў [[СССР]] выдаў пастанову «Пра прылучэнне да працы цыган, якія займаюцца бадзяжніцтвам»<ref>[http://cigane.clan.su/publ/o_priobshhenii_k_trudu_cygan_zanimajushhikhsja_brodjazhnichestvom/2-1-0-211 О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством]</ref>. Яна даручала рассяліць у трохмесяцовы тэрмін на сталае месца жыхарства ўсіх качавых цыган. Прымусовая аселасць стварала ўмовы для [[Асіміляцыя (сацыялогія)|асіміляцыі]].
+Пасля заканчэння Халоднай вайны ў выніку эканамічных праблем і хвалі нацыяналізму ужо аселыя цыганы краін Усходняй Еўропы былі вымушаны мігрыраваць у іншыя рэгіёны або краіны з лепшым узроўнем жыцця. Пры гэтым адрадзіўся качавы лад жыцця<ref>[http://www.migrationpolicy.org/article/roma-eastern-europe-still-searching-inclusion Arno Tanner, The Roma of Eastern Europe: Still Searching for Inclusion]</ref>. [[10 ліпеня]] [[2010]] г. урад Францыі прыняў праграму рэпатрыяцыі качавых цыган, якія пераехалі з Румыніі і Балгарыі<ref>[http://www.bbc.com/news/world-europe-11027288 Q&A: France Roma expulsions]</ref>.
 == Нацыянальныя знакі ==
-[[Выява:Roma flag.svg|thumb|Цыганскі сцяг]]
+[[Файл:Roma flag.svg|thumb|Цыганскі сцяг]]
-[[8 красавіка]] [[1971]] г. ў [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс. Вынікам кангрэса стала прызнанне сябе цыганамі міру супольнай нетэрытарыяльнай [[нацыя]]й і прыняцце нацыянальных знакаў: [[сцяг|сцяга]] і [[гімн]]а, заснаванага на народнай песні «Джэлем, джэлем». Замест [[герб]]а цыгане выкарыстоўваюць шэраг вядомых знакаў: кола буды, падкову, калоду [[Ігральныя карты|карт]]. Такімі знакамі звычайна ўпрыгожваюцца цыганскія кнігі, газеты, часопісы і сайты, адзін з гэтых знакаў звычайна ўваходзіць у [[лагатып]]ы мерапрыемстваў, прысвечаных цыганскай [[культура|культуры]].
+[[8 красавіка]] [[1971]] г. у [[Лондан]]е адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс. Вынікам кангрэса стала прызнанне сябе цыганамі міру супольнай нетэрытарыяльнай [[нацыя]]й і прыняцце нацыянальных знакаў: [[сцяг]]а і [[гімн]]а, заснаванага на народнай песні «Джэлем, джэлем». Замест [[герб]]а цыгане выкарыстоўваюць шэраг вядомых знакаў: кола буды, падкову, калоду [[Ігральныя карты|карт]]. Такімі знакамі звычайна ўпрыгожваюцца цыганскія кнігі, газеты, часопісы і сайты, адзін з гэтых знакаў звычайна ўваходзіць у [[лагатып]]ы мерапрыемстваў, прысвечаных цыганскай [[культура|культуры]].
-У гонар першага Сусветнага цыганскага кангрэса [[8 красавіка]] лічыцца Днём Цыган<ref>[https://romediafoundation.wordpress.com/2012/04/08/international-roma-day-when-a-romani-movement-and-anthem-were-born INTERNATIONAL ROMA DAY – WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN]</ref>. У некаторых цыган ёсць звязаны з ім звычай: увечар, у вызначаны час, дружна выходзіць на вуліцу з запаленай свечкай.
+У гонар першага Сусветнага цыганскага кангрэса [[8 красавіка]] лічыцца Днём Цыган<ref>[https://romediafoundation.wordpress.com/2012/04/08/international-roma-day-when-a-romani-movement-and-anthem-were-born INTERNATIONAL ROMA DAY — WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN]</ref>. У некаторых цыган ёсць звязаны з ім звычай: увечар, у вызначаны час, дружна выходзіць на вуліцу з запаленай свечкай.
 == Рэлігія ==
-Большасць вернікаў належыць да розных плыняў [[хрысціянства]]. У [[Турцыя|Турцыі]] і на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] жывуць [[мусульмане]] з групы ''харахані''.
+Большасць вернікаў належыць да розных плыняў [[хрысціянства]]. У [[Турцыя|Турцыі]] і на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] жывуць [[мусульмане]] з групы ''харахані'', а таксама так званыя «балканскія егіпцяне».
 == Цыганы на Беларусі ==
 {{main|Цыганы на Беларусі}}
 Паводле перапісу 2009 года ў Беларусі налічваецца 7079 цыган.
+== Гл. таксама ==
+* [[Цыганы ў Румыніі]]
 == Зноскі ==
@@ Радок 74: / Радок 81: @@
 == Спасылкі ==
-{{Commonscat|Roma people}}
+{{Commonscat|Romani people}}
-* [http://ec.europa.eu/justice/discrimination/roma/index_en.htm EU and Roma - European Commission]
+* [http://ec.europa.eu/justice/discrimination/roma/index_en.htm EU and Roma — European Commission]
-* [http://fra.europa.eu/en/theme/roma Roma - European Union Agency for Fundamental Rights]
+* [http://fra.europa.eu/en/theme/roma Roma — European Union Agency for Fundamental Rights]
-* [http://www.gypsy-association.co.uk Gypsy Council]
+* [http://www.gypsy-association.co.uk Gypsy Council] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160430180834/http://gypsy-association.co.uk/ |date=30 красавіка 2016 }}
 * [http://www.gypsyloresociety.org Gypsy Lore Society]
-* [http://www.socialwatch.eu/wcm/Roma_a_long_history_of_discrimination.html Laura Renzi, Roma People in Europe: A Long History of Discrimination]
+* [http://www.socialwatch.eu/wcm/Roma_a_long_history_of_discrimination.html Laura Renzi, Roma People in Europe: A Long History of Discrimination] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150831045146/http://www.socialwatch.eu/wcm/Roma_a_long_history_of_discrimination.html |date=31 жніўня 2015 }}
 * [http://www.everyculture.com/multi/Du-Ha/Gypsy-Americans.html Evan Heimlich, Gypsy americans]
-* [http://www.smithsonianeducation.org/migrations/gyp/gypstart.html "Gypsies" in the United States]
+* [http://www.smithsonianeducation.org/migrations/gyp/gypstart.html «Gypsies» in the United States]
 * [http://www.romatoronto.org The Toronto Roma Community Centre]
-* [http://www.anr.gov.ro/ Agenţia Naţională pentru Romi]
+* [http://www.anr.gov.ro/ Agenţia Naţională pentru Romi] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210827075313/http://www.anr.gov.ro/ |date=27 жніўня 2021 }}
 * [http://www.embaixadacigana.com.br Cultura Cigana Embaixada Cigana Do Brasil]
-* [http://romanlarfederasyonu.com Romanlar Federasyonu]
+* [http://romanlarfederasyonu.com Romanlar Federasyonu] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190621172434/http://romanlarfederasyonu.com/ |date=21 чэрвеня 2019 }}
-* [http://www.gypsy-life.net Цыгане России]
+* [http://www.gypsy-life.net Цыгане России] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150801161718/http://gypsy-life.net/ |date=1 жніўня 2015 }}
-* [http://romaintegration.by Социальная интеграция цыган в Беларуси]
+* [http://romaintegration.by Социальная интеграция цыган в Беларуси] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150926072707/http://romaintegration.by/ |date=26 верасня 2015 }}
 {{Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі}}
@@ Радок 94: / Радок 101: @@
 [[Катэгорыя:Цыганы| ]]
+[[Катэгорыя:Народы Еўропы]]