Ірана-іракская вайна
| Ірана-іракская вайна | |||
|---|---|---|---|
 Іракскія салдаты, узятыя ў палон у Харэмшэхры | |||
| Дата | 22 верасня 1980 — 20 жніўня 1988 | ||
| Месца | Ірак, Іран, Персідскі заліў | ||
| Прычына | Тэрытарыяльныя прэтэнзіі Ірака адносна левага берага памежнай ракі Арвандруд | ||
| Вынік | Аднаўленне даваеннай сітуацыі | ||
| Змены | Без змен | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Ірана-іракская вайна (1980—1988), Першая вайна ў Персідскім заліве, або Першая вайна ў заліве (у іранскай гістарыяграфіі таксама называецца як Навязаная вайна і Свяшчэнная абарона, у іракскай — Кадысія Садама) была выклікана ідэалагічным і палітыка-эканамічным процістаяннем Ірана і Ірака, у т.л. іх барацьбой за кантроль над нафтавымі рэсурсамі ў Персідскім заліве; Іран імкнуўся таксама скінуць кіруючы ў Іраку рэжым С. Хусейна. У выніку краіны захавалі свае даваенныя межы.
Перадгісторыя
[правіць | правіць зыходнік]У 1979 годзе Ірак узначаліў Садам Хусейн. У тым жа годзе адбылася Ісламская рэвалюцыя ў Іране, да ўлады прыйшло шыіцкае духавенства з іх дактрынай экспарта ісламскай рэвалюцыі ў краіны, дзе жывуць шыіты. Садам Хусейн і кіраўніцтва партыі Баас былі сунітамі і ўбачылі для сябе пагрозу з боку Ірана, паколькі ў Іраку шыіты складалі вялікую частку насельніцтва.
Вайна пачалася з уступлення іракскіх войск у іранскую нафтаносную правінцыю Хузестан з намерам Ірака змяніць на сваю карысць межы, устаноўленыя ў 1975 годзе паводле дагавора з Іранам.
Ход вайны
[правіць | правіць зыходнік]22 верасня — снежань 1980
[правіць | правіць зыходнік]22 верасня 1980 іракская армія ўварвалася ў Хузестан, захапіўшы праз 5 дзён буйны горад Ахваз. У пачатковы перыяд вайны яны валодалі ініцыятывай, што дазволіла ў ходзе наступлення прасунуцца да 80 км і акупаваць каля 20 тыс. км² іранскай тэрыторыі, захапіўшы шэраг гарадоў. Пры гэтым разбураліся іранскія нафтавыя тэрміналы. Упартай абаронай і шляхам контрудару іранцам атрымалася да канца лістапада спыніць прасоўванне ворага[16].
14 кастрычніка пачалася аблога горада Абадан. 18 кастрычніка сілы 5-й іракскай танкавай дывізіі паспрабавалі зайсці ў тыл гарнізона Абадана па мосце над ракой Арванд, але былі адкінутыя[17]. 24 кастрычніка іракцамі быў узяты г. Харэмшэхра. У ходзе цяжкіх вулічных баёў у «іранскім Сталінградзе» іракцы страцілі 2000 салдат забітымі і 6000 параненымі супраць 1500 ахвяр з боку Ірана. Цяжкія страты вымусілі іракскае камандаванне адмовіцца ад ўзяцця Абадана[18].
3 лістапада іракскае наступленне ў Хузестане аднавіўся. 1-я і 10-я іракскія бранятанкавыя дывізіі, кінутыя на захоп Дызфуля, у баях з 16-й бранятанкавай дывізіяй Ірана страцілі 60 Т-55 і Т-62 супраць 40 знішчаных M60 праціўніка і былі вымушаны адступіць[19]. 150 танкаў іракскай 9-й бранятанкавай дывізіі, што наступала на Ахваз, ва ўмовах распачатага сезону дажджоў завязлі ў бруду і пад агнём іранскіх часцей былі часткова кінуты экіпажамі, часткова знішчаны[20]. Працягвалася асада Абадана, які іракскія войскі не змаглі цалкам акружыць[21].
Снежань 1980 — верасень 1981
[правіць | правіць зыходнік]Са снежня 1980 да верасня 1981 годзе ва ўмовах прыкладнай роўнасці сіл супрацьлеглых бакоў вяліся зацятыя пазіцыйныя баі. Кіраўніцтва ІРІ, абвясціўшы вайну з Іракам абарончай, выкарыстоўвала патрыятычныя настроі мас і здолела нарасціць баявы патэнцыял сваіх войскаў. Іранскае камандаванне падрыхтавала і паспяхова правяло шэраг наступальных аперацый[16].
4 красавіка 1981 года Іран разбамбіў іракскую авіябазу H-3, размешчанай за 50 км ад мяжы Ірака з Іарданіяй. З-за сваёй аддаленасці ад іранскага границы яна выкарыстоўвалася для размяшчэння бамбардзіроўшчыкаў Ту-16 і Ту-22, мела буйную рамонтную базу і служыла прамежкавым аэрадромам для дастаўкі ў Ірак французскіх знішчальнікаў Mirage F1 і 10 «Фантомаў». У ходзе авіаналёта загінула каля 30 авіятэхнікаў, якія працавалі на базе, у тым ліку замежных. Камандуючы СПА авіябазы палкоўнік Фахры Хусейн Джабер быў адкліканы ў Багдад і расстраляны, як і пяцёра іншых афіцэраў, 20 афіцэраў былі звольнены з войска і селі ў турму[22].
7 чэрвеня 1981 года Ізраіль правёў аперацыю «Опера» па бамбардзіроўцы іракскага рэактара «Асірак». У аперацыі прымалі ўдзел 8 F-16 і 6 F-15. У выніку авіаналёта рэактар і некалькі будынкаў комплексу, у тым ліку падземная лабараторыя, былі знішчаны[22].
Верасень 1981 — чэрвень 1982
[правіць | правіць зыходнік]У верасні 1981 года часці КВІР і 84-я бранятанкавая дывізія разгарнулі наступленне на іракскія пазіцыі паблізу горада Шуш. Поўнамаштабных баявых дзеянняў весці не меркавалася, іранскі генштаб спадзяваўся выматаць праціўніка і пераканаць яго ў тым, што агульнае наступленне плануецца менавіта на гэтым участку. За тры тыдні баёў іранскім войскам удалося прасунуцца на 10 км. Тым часам іранцы сцягнулі падмацаванні да Ахваза. У ноч на 27 верасня іранскія войскі разгарнулі наступленне на Абадан. Іракцы, заспетыя знянацку, не змаглі аказаць годны супраціў і ў беспарадку адступілі, страціўшы каля 50 Т-55, 200 адзінак бранятэхнікі і значную колькасць артылерыі. Да 29 верасня іранцы цалкам кантралявалі ўсходні бераг ракі Каруна. Гарнізон Абадана далучыўся да наступленне і адкінуў іракцаў ад горада. Аблога Абадана спынілася, аднак іранцы, страціўшы больш за 2000 чалавек забітымі і 5000 параненымі, не маглі працягваць наступленне[23].
Да канца 1981 года Іран адбіў каля 40 адсоткаў захопленай Іракам тэрыторыі[24]. Вясной 1982 іранцы вызвалілі Харэмшэхр. У сакавіку 1982 г. іранскім камандаваннем была праведзена наступальная аперацыя «Фатх» па вызваленні горада Шуш. Хоць іранскім войскам і ўдалося ўзяць горад, аднак гэты поспех быў дасягнуты цаной вялікіх людскіх страт. Услед за тым іранскае камандаванне правяло новую аперацыю — «Бейт-оль-Макадас» («Святы храм»), у выніку якой іракскія войскі пакінулі Харэмшэхр. Іран узяў курс на вайну на знясіленне[25].
Пасля адкрыцця Іракам «другога фронту» ў Курдыстане іранскія войскі да мая 1982 адваявалі амаль усе акупіраваныя Іракам тэрыторыі. Страціўшы ініцыятыву, Ірак да ліпеня 1982 г. адвёў войскі на лінію дзяржаўнай мяжы, пакінуўшы за сабой толькі спрэчныя раёны, якія павінны былі адысці яму па дамове 1975 года. З боку Ірана рушыла ўслед прапанова аб міры, але яна была адмоўлена.
Ліпень 1982 — 1987
[правіць | правіць зыходнік]З ліпеня 1982 г. узброеная барацьба ўступіла ў новую фазу. Іранцы паспрабавалі прарвацца да Басры. Зрабіць гэта не ўдалося. Яны спыніліся за 3-5 км ад мяжы на іракскай тэрыторыі, зноў пачалася пазіцыйная вайна. Паступова ў раёне баявых дзеянняў сканцэнтравалася да 1,5 мільёна чалавек.
1 кастрычніка іранскія войскі разгарнулі наступленне ля Касра-Шырына. За ноч іранцам удалося прасунуцца на 10 км углыб іракскай тэрыторыі, аднак днём 1 кастрычніка іх контратакавала іракская пяхота пры падтрымцы танкаў. Не маючы падтрымкі танкаў, іранцы адступілі. 2 кастрычніка іранцы зноў паспрабавалі атакаваць, але іракскія часці ўжылі супраць іх слезацечны газ CS. Ірак таксама актыўна задзейнічаў ўласныя ВПС. У ноч на 6 кастрычніка іранскія войскі паспрабавалі ўзяць горад Мандала, але беспаспяхова. Наступленне правалілася.
У канцы 1982 года фронт стабілізаваўся.
У лютым 1983 года, у выніку аперацыі «Перад світаннем», іранскай арміі ўдалося вызваліць звыш 200 000 км² сваёй тэрыторыі.
У пачатку 1984 г. іранскія войскі паспрабавалі адрэзаць Ірак ад выхаду ў заліў і фарсіраваць Тыгр. Але і тут іх поспехі былі абмежаванымі[25].
3 1984 года вялася «танкерная вайна» (узаемныя напады на судны-танкеры). Узнікла пагроза інтэрнацыяналізацыі вайны, паколькі Ірак падтрымалі Кувейт і Саудаўская Аравія. Каб засцерагчы ад небяспекі транспартныя шляхі экспарту нафты, свае ваенныя караблі ў Персідскі заліў накіравалі ЗША, Вялікабрытанія і Францыя. З 1987 года баявыя караблі ЗША, якія канваіравалі кувейцкія танкеры, уступалі ў сутыкненні з іранскімі ВМС.
8 сакавіка 1985 г. іранскія войскі паспрабавалі перарэзаць шашу, якая злучае Багдад з Басрай. У адказ на гэта Ірак нанёс бомбавы ўдар па тэрыторыі Ірана. Запалалі Тэгеран, Ісфахан, Тэбрыз і Шыраз. У адказ Іран пачаў бамбёжкі Багдада і Басры. У 1985-86 гады вялася «вайна гарадоў», у ходзе якой сістэматычна наносіліся авіяцыйныя і ракетныя ўдары па буйных гарадах на тэрыторыях абедзвюх краін.
У лютым 1986 г. іранцы ўзялі важны горад Фао на поўдні Ірака і глыбока ўклініліся на іракскую тэрыторыю на поўначы. Але вясной тактычную ініцыятыву перахапіў Ірак, дасягнуўшы поспеху на цэнтральных участках фронту[25].
З мая 1987 г. на фронце ўсталявалася зацішша. Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю № 598, якая прапанавала праціўнікам спыніць агонь[25].
1988
[правіць | правіць зыходнік]У пачатку 1988 года іранскія сілы пры падтымцы іракскіх курдаў праніклі да гарадоў Хадж Умран і Халабджа на паўночным усходзе Ірака паблізу турэцкай мяжы. Аднак на поўначы яны сустрэлі жорсткае супраціўленне. У сакавіку 1988 года іракскія войскі з дапамогай хімічнай зброі забілі каля 5000 курдскіх мірных жыхароў у Халабджы і наваколлі[26].
У першай палове 1988 года іракскія войскі правялі шэраг паспяховых аперацый, захапілі стратэгічную ініцыятыву, што змусіла іранскае камандаванне прызнаць бесперспектыўнасць вайны і пайсці на спыненне ваенных дзеянняў. З красавіка па ліпень 1988 года Ірак правёў чатыры паслядоўных наступленні. У ходзе аперацыі «Блаславёны Рамадан» іракцы вярнулі сабе страчаныя пазіцыі на поўдні. Улетку Іран праводзіць паспяховую наступальную аперацыю «Мерсад». Тым часам іракскія часці ўварваліся на тэрыторыю Ірана, Тэгеран цярпеў ад ракетных абстрэлаў.
Доўгі час ААН не ўдавалася спыніць вайну дыпламатычнымі сродкамі. Нарэшце пры пасрэдніцтве Генеральнага сакратара ААН Х. Перэса дэ Куэльяра Ірак і Іран пагадзіліся на перагаворы аб перамір'і. Генеральны сакратар ААН абвясціў 20 жніўня днём спынення агню.
Мірны дагавор
[правіць | правіць зыходнік]16 жніўня 1990 года паміж Іранам і Іракам заключаны мірны дагавор. Краіны аднавілі дыпламатычныя адносіны. Ірак пагадзіўся на вывад войск з акупаванай тэрыторыі Ірана, падзел суверэнітэту над водным шляхам Шат-эль-Араб і абмен ваеннапалоннымі. Але канчатковы абмен палоннымі не быў завершаны да сакавіка 2003 года.
Страты
[правіць | правіць зыходнік]Агульныя страты ў вайне паводле розных падлікаў склалі ад 500 тыс. да 1,5 млн. чал.
У ходзе канфлікту загінула прыблізна 180 000 іракскіх салдат і 500 000 іранскіх вайскоўцаў, а таксама не менш за 20 000 мірных жыхароў. Раненні атрымалі каля 1,5 мільёна чалавек з абодвух бакоў. У агульнай складанасці Ірак і Іран страцілі да 1,3 адсотка свайго насельніцтва. Бакі таксама панеслі значныя матэрыяльныя страты: 4600 танкаў (2500 у Ірака і 2100 у Ірана), 1650 артылерыйскіх гармат, 485 самалётаў (305 у Іраку і 180 у Ірана), 30 ваенных караблёў[27].
Уплыў на ваенную думку
[правіць | правіць зыходнік]Ірана-іракская вайна стала апошнім буйным канфліктам у рамках Халоднай вайны і адным з самых працяглых узброеных канфліктаў XX стагоддзя, а таксама апошняй «татальнай вайной» стагоддзя. Важную ролю ў ходзе вайны згулялі разведка, вайсковыя вучэнні і баявы дух салдат, камандная структура войскаў. Вялікая была роля ландшафту, інжынерных часцей і лагістыкі. У ходзе ірана-іракскай вайны шырока выкарыстоўвалася хімічнае і ракетнае ўзбраенне[28].
У ходзе паветраных баёў былі апрабаваны тэхналогіі «электроннай вайны», шырока ўжываліся дазапраўкі ў паветры. Яшчэ раз была даказана важнасць бамбардзіровак аэрадромаў праціўніка — 60 адсоткаў іранскіх самалётаў знішчана іракцамі на зямлі. Паветраныя баі мелі месца на працягу ўсяго канфлікту, хоць іх інтэнсіўнасць і знізілася з ходам вайны з-за недахопу запчастак у Ірана. У межах кампаніі на моры добра сябе паказалі ракеты «Экзасет» і «Гарпун», горш — кітайскія HY-2. Іран актыўна выкарыстоўваў мініраванне вод Персідскага заліва. Баявы вопыт, атрыманы ў ходзе ірана-іракскай вайны, спрыяў развіццю зброевых тэхналогій[29].
Ушанаванне памяці
[правіць | правіць зыходнік]Мячы Кадысіі — пара трыумфальных арак у Багдадзе (Ірак). Аркі былі ўзведзены ў канцы 1980-х гадоў і сімвалізавалі абвешчаную Садамам Хусейнам перамогу Ірака ў вайне з Іранам. Аб’ект названы ў памяць аб бітве пры Кадысіі (636), у якой арабы разграмілі персаў.
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Metz, Helen Chapin, ed. (1988), "The Soviet Union", Iraq: a Country Study, Library of Congress Country Studies
- ↑ Metz, Helen Chapin, ed. (1988), "Arms from The Soviet Union", Iraq: a Country Study, Library of Congress
- ↑ Friedman, Alan. Spider's Web: The Secret History of How the White House Illegally Armed Iraq, Bantam Books, 1993.
- ↑ Timmerman, Kenneth R. (1991). The Death Lobby: How the West Armed Iraq. New York: Houghton Mifflin Company. ISBN 0-395-59305-0.
- ↑ Anthony, John Duke; Ochsenwald, William L.; Crystal, Jill Ann. "Kuwait". Encyclopædia Britannica.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 224.
- ↑ W. J. Berridge Civil Uprisings in Modern Sudan: The 'Khartoum Springs' of 1964 and 1985 — Bloomsbury Publishing, 2015. — 304 с.
- ↑ Allam, Shah (October–December 2004). "Iran-Pakistan Relations: Political and Strategic Dimensions" (PDF). Strategic Analysis. 28 (4). The Institute for Defence Studies and Analyses: 526. doi:10.1080/09700160408450157. ISSN 0970-0161. S2CID 154492122. Архівавана з арыгінала (PDF) 1 верасня 2022. Праверана 20 October 2013.
- ↑ Ansar, Arif (27 January 2013). "Preventing the next regional conflict". Pakistan Today. Праверана 20 October 2013.
- ↑ Shah, Mehtab Ali (1997). The Foreign Policy of Pakistan: Ethnic Impacts on Diplomacy, 1971–1994. London [u.a.]: Tauris. ISBN 1-86064-169-5.
- ↑ Treacherous alliance. Yale University Press. 30 January 2007. ISBN 9780300120578 – via Internet Archive.
- ↑ а б Terrill, W. Andrew (Spring 2015). "Iran's Strategy for Saving Asad". Middle East Journal. 69 (2). Middle East Institute. Архівавана з арыгінала 11 кастрычніка 2017. Праверана 27 May 2015 – via HighBeam Research.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 552.
- ↑ "Iran-Iraq War (1980-1988)". 27.04.2005.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|date=(даведка) - ↑ Country Studies — Federal Research Division, Library of Congress
- ↑ а б ИРАНО-ИРАКСКАЯ ВОЙНА 1980‒1988 Архівавана 21 сакавіка 2019.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 131.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 134.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, pp. 136–137.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 137.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 138.
- ↑ а б Razoux & Elliott 2015, pp. 164–165.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 182.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 187.
- ↑ а б в г Ирано-Иракская война
- ↑ britannica.com
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 470.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 481.
- ↑ Razoux & Elliott 2015, p. 483.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Ірана-Іракская вайна 1980—88 // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
- Murray, Williamson; Woods, Kevin (2014). The Iran-Iraq War: A Military and Strategic History. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-06229-0. OCLC 877852628.
- Razoux, Pierre; Elliott, Nicholas (2015). The Iran-Iraq War. Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-08863-4. OCLC 907204345.
Слоўнікі і энцыклапедыі | ||||
|---|---|---|---|---|
