Паўночныя паютэ

	Паўночныя паютэ ; (Numa)
	Вавока, заснавальнік рэлігійнага руху Танец духу
Агульная колькасць	7100 (2018 г.)
Рэгіёны пражывання	ЗША
Мова	паўночная паютэ
Рэлігія	анімізм, хрысціянства, танец духу
Блізкія этнічныя групы	паўднёвыя паютэ, банак

Паўночныя паютэ (саманазва: Numa) — група індзейскіх плямён, якія размаўляюць на аднайменнай нумійскай мове. Карэнныя жыхары рэгіёна Вялікі Басейн. Агульная колькасць (2018 г.) - 7 100 чал.^[1]

Паходжанне

Продкі паютэ з'явіліся ў рэгіёне Вялікі Басейн каля 1000 - 1500 гадоў таму. Магчымай іх прарадзімай была паўднёвая Каліфорнія^[2]. Паютэ ніколі не былі аб'яднаны ў адзін народ, падзяляліся на розныя плямёны і групы. Паўночныя паютэ адрозніваюцца ад паўднёвых выключна па лінгвістычнаму прынцыпу.

Да кантактаў з еўрапейцамі ў першай палове XIX ст. паўночныя паютэ насялялі ўсход Каліфорніі, захад Невады і паўднёвы ўсход Арэгона. Усяго налічвалася 26 буйных тэрытарыяльных груп, кожная з якіх мела саманазву. Да паўночных паютэ таксама адносяць банак^[3], якія размаўлялі на мове паўночных паютэ, але жылі сярод шашонаў.

Традыцыйная культура

Да прыходу еўрапейцаў асноўнымі заняткамі паўночных паютэ былі паляванне, збіральніцтва і рыбалоўства. Палявалі пераважна ўзімку. Збіральніцтва вялося на працягу года. Збіралі ядомыя расліны і казурак. Для доўгага захавання — хваёвыя арэхі. Рыбалоўства адыгрывала выключна важную ролю ўлетку, калі пачынаўся сухі сезон^[4].

З рамёстваў асабліва вылучалася пляценне кашоў^[5]. У канцы XIX - першай траціне XX ст. яно мела камерцыйна накіраваны характар. У XIX ст. была вядома конегадоўля. Аднак яна не набыла асаблівай эканамічнай значнасці. Коні і сабакі выкарыстоўваліся для транспартыроўкі рэчаў.

Асаблівасці гаспадаркі вымушалі паўночных паютэ весці вандроўны лад жыцця. У раёнах азёр і балот меліся сталыя паселішчы, дзе праводзілі зімовы сезон. У астатні час галоўным тыпам паселішча быў часовы лагер. Іх памер і насельніцтва вагаліся ў залежнасці ад сезона. У мясцовасцях, багатых рэсурсамі, лагеры ўключалі 50 — 200 жыхароў^[6]. Асноўны від жытла — часовы вікіяп.

Фундаментам сацыяльнай арганізацыі былі тэрытарыяльныя групы, якія часцяком фарміраваліся па сваяцкаму прынцыпу. Яны разам эксплуатавалі землі, па якіх вандравалі, абаранялі іх, аб'ядноўваліся падчас святаў і супольных паляванняў. На чале тэрытарыяльнай групы стаяў выбраны правадыр. Ён узначальваў паляванні і ваенныя дзеянні. Знутры буйных груп вылучаліся малыя вандроўныя групы з некалькіх сем'яў. Сацыяльны статус вызначаўся ўзростам^[7]. Эканамічная няроўнасць рэгулявалася абавязковай узаемнай дапамогай і шчодрасцю ў дачыненні да іншых чальцоў групы.

Дамінавалі малыя нуклеарныя сем'і. Бацькі самі выбіралі нявесту жаніха, абменьваліся з яе сваякамі падарункамі. У раннія часы пасля шлюбу жаніх пераходзіў на тэрыторыю сям'і жонкі. Аднак сваяцтва вызначалася па мужчынскай лініі. Існавалі звычаі разводаў, палігініі і паліандрыі^[8]. У выхаванні дзяцей прымалі ўдзел бабулі і дзядулі.

Мова

Родная мова паўночных паютэ адносіцца да нумійскай групы моў. У нашы дні захавалася каля 700 носьбітаў^[9]. Вывучаецца ў школах Арэгона і Невады.

Рэлігія

Традыцыйныя рэлігійныя вераванні паўночных паютэ былі заснаваны на веры ў духоўную сілу puha^[10], якая прасякае ўсе натуральныя аб'екты, у тым ліку людзей. Яны таксама верылі ў звышнатуральныя істоты: воўка-стваральніка сусвета Isa, яго брата-трыкстэра каёта, карлікаў-людаедаў німерыгар і г. д.^[11] У якасці арганізатара рэлігійных рытуалаў мог выступаць кожны мужчына, аднак лічылася, што эфектыўна займаюцца лекаваннем толькі шаманы.

У выніку кантактаў з еўрапейцамі сярод паўночных паютэ пачало распаўсюджвацца хрысціянства. Пасля сонечнага зацьмення 1889 г. шаман Вавока стварыў на аснове традыцыйных і хрысціянскіх вераванняў рэлігійны культ Танец духу^[12], які меў уплыў і на іншыя індзейскія народы ЗША.

Зноскі

Спасылкі

[1] Paiute, Northern in United States

[2] Northern Paiute - History and Cultural Relations

[3] The Bannock – Roaming the Great Basin

[4] Ginny Bengston, NORTHERN PAIUTE AND WESTERN SHOSHONE

[5] Northern Paiute - Economy

[6] Northern Paiute - Settlements

[7] Northern Paiute - Sociopolitical Organization

[8] Northern Paiute - Marriage and Family

[9] Northern Paiute (Numu / Paviotso)

[10] Northern Paiute - Religion and Expressive Culture

[11] Native Languages of the Americas: Paiute Indian Legends

[12] The Ghost Dance – A Promise of Fulfillment

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Слоўнікі і энцыклапедыі	Britannica (онлайн)
Нарматыўны кантроль	LCCN: sh96007665