Torquato Tasso

Torquato Tasso

Torquato Tasso (11. mart 1544, Sorrento, "Napuljska kraljevina" – 25. april 1595. Rim), najveći italijanski pjesnik kasne Renesanse. Bio je autor epa "Oslobođeni Jeruzalem" (ital. "Gerusalemme Liberata") napisanog 1581. godine. U tom djelu je u 20 pjevanja opjevao Prvi križarski rat (započeo 1096. godine, a završio oslobađanjem Jeruzalema). U epu se osim srednjovjekovnih vitezova javljaju hrabre žene ratnice, čarobnice, čarobnjaci, demoni, anđeli... Njegov pogled na svijet i čovjeka je bio pesimističan.

Biografija

Tasso je bio sin Bernarda Tassoa, pjesnika i dvorjanina, i majke Porzia de Rossi. Njegovo djetinjstvo je bilo zasjenjeno porodičnim nevoljama: dok je njegov otac pratio princa od Salerna u egzil 1552. godine, porodično imanje je bilo oduzeto. Nakon toga njegova majka je umrla 1556. godine i bilo je naknadne parnice oko njenog miraza. Tasso se pridružio njegovom ocu u Rimu 1554. godine, a dvije godine kasnije je bio na dvoru vojvode od Urbina, gdje ee obrazovao zajedno sa vojvodinim sinom. Njegova mašta je već bila nadahnuta sa pričama o krstaškim ratovima, a posebno nakon šokantne vijesti o napadu Turaka na Sorrento 1558. godine gdje je njegova sestra Kornelija za dlaku izbjegla masakr koji je uslijedio tokom napada.

Dok je bio u Veneciji naredne godine, Tasso je počeo pisati epove u stilu italijanskih strofa od osam linija sa 11 slogova (ottava rima), "Oslobođeni Jerusalem", o prvom krstaškom ratu (kojim je osvojen Jerusalem od Turaka 1099. godine). Uskoro je prekinuo sa pisanjem ovog djela, vjerovatno shvativši da je bio previše neiskusan da napiše historijski ep i okrenuo se temama viteštva. To je dovelo do pisanja "Rinalda" 1562. godine u kojem je izlagao svoje tehničke sposobnosti, ali još ne dostigavši njegov poetski genije. Godine 1560. je poslat da studira pravo u Padovi i tu je susreo humanistu i kritičara Speronea Speronija, pod čijim vodstvom je studirao Aristotelovo djelo O pjesničkom umijeću. Vjerovatno je tada počeo pisati svoje djelo "Rasprava o umjetnosti poezije" (ital. Discorsi dell'arte Poetica) 1587. godine. U tom djelu je objašnjavao njegovo prihvatanje pravila pisanja poezije koje navodno propisuje sam Aristotel u 4. vijeku pne u antičkoj Grčkoj. (Na primjer, Tasso je tvrdio da jedinstvo akcije bi trebalo održavati raznovrsnim epizodama.)

Dvorac vojvode Alfonsa II d'Este u gradu Ferrara (Castello degli Estensi) gdje je Torquato Tasso napisao većinu svojih poetskih djela.

1565. godine Tasso je stupio u službu kardinala Luigia d'Este. Posjećuje dvor vojvode Alfonsa II d'Este u gradu Ferrara, gdje je uživao pokroviteljstvo vojvodinih sestara Lukrecije i Leonore za koje je napisao neke od svojih najboljih lirskih pjesama. Godine 1569 mu je otac umro. Sljedeće godine Lucrezia je napustila Ferraru, a zatim je Tasso pratio kardinala u Pariz gdje je upoznao kolegua pjesnika, Francuza Pierre Ronsarda. Nakon povratka u Ferraru 1571. godine postao je jedan od vojvodinih posrednika i posvetio se intenzivnoj poetskoj aktivnosti. 1573. godine napisao je pastoralnu dramu "L'Aminta" (završena 1573, a objavljena 1581. godine), koja nadilazi konvencije umjetničke rustičnosti sa senzualnom, lirskom inspiracijom njene slike o Arcadiji. Ton "L'Aminte" je više lirski nego dramatičan. Sama predstava je predstavljena sa velikim delikatnim osjećajem uz niz vinjeta koje kulminiraju u Amintinom dugo traženom ostvarenju svog voljenog Silvia. Predstava odražava u svojoj idealizaciji dvorskog života prolaznog perioda sreće koji je Tasso uživao u Ferrari.

"Oslobođeni Jerusalem"

Godine 1575. Tasso je završio svoje remek-djelo "Oslobođeni Jerusalem", na kojem je radio od svog boravka u Ferrari. U ovom epu Tasso je opisao akcije hrišćanske vojske koju je predvodio Godfrey od Bouillona u zadnjim mjesecima Prvog krstaškog rata, koji je kulminirao osvajanjem Jerusalema i Bitkom za Ascalon. Glavna tema ove pjesme je historijska akcija na koju je Tasso dodao niz zamišljenih epizoda u kojoj su njegova lirska i hedonistička mašta mogli slobodno izraziti. Najistaknutija epizoda je priča italijanskog junaka Rinaldoa, njegove pobune, ljubavi prema saracenskoj djevojci po imenu Armida, njegovog pokajanja i odlučnog učešća u završnoj borbi. U ovom djelu je dodao priču italijanskog heroja Tancreda i njegove ljubav prema lijepoj saracenki Clorindi, koju Tancred nesvjesno ubija u borbi. Tu je i tajna strast prema Erminiji, princezi od Antiohije i intervencija natprirodnih snaga u korist Aladina, kralja Jerusalima. U sastavljanju "Oslobođenog Jerusalima" Tasso je pokušao uspostaviti ravnotežu između moralne aspiracije svog vremena i svoje senzualne inspiracije, kao i između zahtjeva formalno utvrđenim pravilima za epske pjesme od strane renesansnih učenjaka i impulsa njegove lirske fantazije. On je uspio da pomiri izum sa historijskom istinom dodavanjem navedenih romantičnih i idiličnih epizoda čvrsto utemeljenih na glavnu historijsku akciju. Ove epizode mnogo doprinose bogatstvu lirskog šarma koje pjesma posjeduje. Nakon povratka u Ferraru 1576. godine, on je počeo da prepravlja svoj rad praćen kontradiktornim raspoloženjem u kojem je osjetio potrebu i da prihvati kritike koje je sam tražio, a ipak i da se buni protiv ove vrste autoriteta. Sljedeće godine karakterišu njegove iznenadne promjene raspoloženja i nasilne krize. Zbog jednog nasilnog ispada tokom proslave na dvoru vojvode od Ferrare bio je po nalogu samog vojvode poslat u zatvorsku bolnicu Santa Anna (1579-1586). Za vrijeme njegovog zatočenja Tasso je napisao niz filozofskih i moralnih dijaloga koja su zajedno sa njegovim brojnim pismima među najboljim primjerima italijanske proze 16. vijeka. Godine 1581. su objavljena prva izdanja "Oslobođenog Jerusalima."

Baština i utjecaj

Nedugo prije nego što je njegovo remek djelo "Gerusalemme Liberata" prevedeno i oponašano na mnogim evropskim jezicima, ovo djelo je naišlo na mješoviti prijem nakon objavljivanja otežano sjetnom naravi ovog pisca. Ova melanholija je dijelom uzrokovana kontrastom između njegovih hedonističkih ideala što je prikazano u njegovoj pastoralnoj drami "Aminta" i njegove vjerske težnje u skladu sa krutom moralnošću protivreformacije, pokreta Rimokatoličke crkve kao oživljavanje odgovora na protestantizam. Nemir pjesnikovog života, njegove duševne bolesti, njegove navodne romantične ljubavi i njegove navodne progone sve je dovelo do legende o čovjeku. Tasso je prvo postao predmetom književne pažnje u Italiji u 17. vijeku, a zatim u 18 i 19. vijeku u Evropi, koji je na kraju predstavljen kao čovjek genije koji je bio pogrešno shvaćen i proganjan. Moderna kritika se uglavnom bavi specifičnostima njegovog života i karakterom moralne nesigurnosti tog vremena.