Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ
(Paul Emil von Lettow-Vorbeck)
Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ το 1913.
Γέννηση20 Μαρτίου 1870
Saarlouis, Επαρχία Ρήνου, Βασίλειο της Πρωσσίας
Θάνατος9 Μαρτίου 1964 (93 ετών)
Αμβούργο
Δυτική Γερμανία
Βαθμός[1] Αντιστράτηγος Πεζικού
Διοικήσεις2ο Τάγμα Θαλάσσης
Schutztruppe της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής
Εξέγερση των Μπόξερ
Πολέμους των Χερέρο
Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανική Επανάσταση (1918–19)
ΤιμέςPour le Mérite μετά Φύλλων Δρυός[Σημ. 1]
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ και στα Γερμανικά: Paul Emil von Lettow-Vorbeck (20 Μαρτίου 1870 – 9 Μαρτίου 1964), ή άλλως με το χαϊδευτικό του προσωνύμιο ο Λέων της Αφρικής (γερμανικά: Löwe von Afrika‎‎), ήταν στρατηγός του Γερμανικού Στρατού και διοικητής των δυνάμεών της στην εκστρατεία της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής. Επί τέσσερα έτη, με μια δύναμη που ποτέ της δεν υπερέβη περί τους 14.000 άνδρες (3.000 Γερμανούς και 11.000 Αφρικανούς), κρατούσε υπό τον έλεγχό της, μια πολύ μεγαλύτερη δύναμη 300.000 Βρετανικών, Ινδικών, Βελγικών και Πορτογαλικών στρατευμάτων. Ουσιαστικά αήττητος στα πεδία των μαχών, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ήταν ο μοναδικός Γερμανός διοικητής ο οποίος εισέβαλε επιτυχώς εντός Βρετανικού αυτοκρατορικού εδάφους κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα κατορθώματά του στην εκστρατεία έχουν περιγραφεί από τον Edwin Palmer Hoyt «ως η μεγαλύτερη επιχείρηση ανταρτοπολέμου στην ιστορία και η πιο επιτυχημένη.» Άλλοι παρατήρησαν, ότι ήταν «μια εκστρατεία υπέρμετρα αδίστακτη όπου μια μικρή, καλά εκπαιδευμένη δύναμη εξαντλούσε προμήθειες από τους πολίτες στους οποίους δεν αισθανόταν καμία υπευθυνότητα ... ήταν η κορύφωση της εκμετάλλευσης της Αφρικής.»[1] Οι τακτικές του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ κατά λάθος, οδήγησαν σε λιμό ο οποίος σκότωσε χιλιάδες Αφρικανούς και εξασθένησε τον πληθυσμό, αφήνοντάς τον ευάλωτο στην επιδημία της ισπανικής γρίπης του 1919.[2]

Πρώιμη ζωή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η οικία όπου γεννήθηκε στο Saarlouis.

Ο Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, γεννήθηκε στην χαμηλόβαθμη τάξη των ευγενών της Πομερανίας, ενώ ο πατέρας του υπηρετούσε ως αξιωματικός του στρατού[Σημ. 2] στο Saarlouis στην Πρωσία, της Επαρχίας του Ρήνου.[3] Εκπαιδεύτηκε σε οικοτροφεία στο Βερολίνο και προσχώρησε στο σώμα δόκιμων στρατιωτικών στο Πότσνταμ και στο Βερολίνο-Λίχτερφελντ.[4] Το 1890, προήχθη ως Υπολοχαγός, στον Αυτοκρατορικό Γερμανικό Στρατό και τοποθετήθηκε στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο.[5]

Στρατιωτική σταδιοδρομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Λοχαγός φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, τοποθετημένος στη Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική κατά το 1904.

Το 1900, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ τοποθετήθηκε στην Κίνα ως μέλος της διεθνούς συμμαχικής δύναμης για την καταστολή της εξέγερσης των Μπόξερς.[6] Δεν του άρεσε να μάχεται εναντίον ανταρτών και θεωρούσε τον πόλεμο επιζήμιο για την πειθαρχία του Γερμανικού Στρατού. Έφυγε από την Κίνα το 1901 όπου και επέστρεψε στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο.[7]

Ξεκινώντας το 1904, του ανατέθηκε να πάει στη Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική (σημερινή Ναμίμπια) ως Υπασπιστής[Σημ. 3] του Στρατηγού Adrian Dietrich Lothar von Trotha,[8] κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Ναμάκουα (Namaqua) και των Χερέρο (Herero).[9] Δεν συμμετείχε στην γενοκτονία που ακολούθησε: έχοντας τραυματιστεί στο στήθος και στον αριστερό του οφθαλμό, αποσύρθηκε στη Νότιο Αφρική για θεραπεία και ανάρρωση[10] και εν συνεχεία επέστρεψε στη Γερμανία μέσω της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής.[11]

Το 1907, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ προάχθηκε στο βαθμό του Ταγματάρχη και μετατέθηκε στο προσωπικό των XI Corps στη Κάσσελ, Έσση.[12] Από το Μάρτιο του 1909 έως τον Ιανουάριο του 1913, ήταν επιχειρησιακός διοικητής (commanding officer) των πεζοναυτών του II. Seebataillon ("2ο Θαλάσσιο Τάγμα") στο Βιλχελμσχάφεν, Κάτω Σαξονία, Γερμανική Αυτοκρατορία.[13] Τον Οκτώβριο του 1913, ο Αυτοκρατορικός Στρατός της Γερμανίας τον προήγαγε στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη και τον διόρισε να διοικεί τις Γερμανικές αποικιακές δυνάμεις γνωστές ως Schutztruppe (αποικιοκρατική δύναμη), στο Γερμανικό Καμερούν (το σημερινό Καμερούν, συν ένα τμήμα της σημερινής Νιγηρίας). Προτού όμως μπορέσει να αναλάβει αυτή τη διοίκηση, οι εντολές του άλλαξαν και τοποθετήθηκε — με ισχύ από τις 13 Απριλίου 1914 — στη Γερμανική Ανατολική Αφρική (Τανγκανίκα, το ηπειρωτικό έδαφος της σημερινής Τανζανίας).[14]

Καθ'οδόν προς τη νέα του αποστολή, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ δημιούργησε αυτό που θα αποδειχθεί ως μια δια βίου φιλία, με τη Δανή συγγραφέα Κάρεν Μπλίξεν (επίσης γνωστή και με το ψευδώνυμο ως Ισακ Ντίνεσεν), η οποία ταξίδευε ως συνεπιβάτης στο ίδιο επιβατηγό πλοίο. Δεκαετίες αργότερα, ανακαλούσε: «Ανήκε στην παλαιά σχολή και δεν συνάντησα ποτέ άλλο Γερμανό που να μου έδωσε τόσο έντονη την εντύπωση για το τι ήταν η Αυτοκρατορική Γερμανία.»[15]

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αφίσα του Μεγάλου Πολέμου με τον Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ να ηγείται Αφρικανών στρατιωτών. Άνω: "Δωρεά Αποικιακών Πολεμιστών"· Κάτω: Αποτύπωση της υπογραφής του Λέτοβ-Φόρμπεκ.

Το σχέδιο του Λέτοβ-Φόρμπεκ για τον πόλεμο, ήταν αρκετά απλό: γνωρίζοντας ότι η Ανατολική Αφρική θα ήταν απλά μια δευτερεύουσα σκηνή σε σχέση με τα άλλα θέατρα του πολέμου, ήταν αποφασισμένος να δεσμεύσει όσο το δυνατόν περισσότερα Βρετανικά στρατεύματα μπορούσε. Σκόπευε να τα κρατήσει μακριά από το Δυτικό Μέτωπο και κατ' αυτόν τον τρόπο να συμβάλει στην τελική νίκη της Γερμανίας.[16]

Τον Αύγουστο του 1914, κατά την αρχική φάση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Λέτοβ-Φόρμπεκ ήταν ο διοικητής μιας μικρής στρατιωτικής φρουράς μόλις 2.600 Γερμανών υπηκόων και 2.472 Αφρικανών στρατιωτών σε δεκατέσσερις λόχους πεζικού Ασκάρι (Askari).[17][Σημ. 4][Υποσημ. 1][Υποσημ. 2] Συνειδητοποιώντας την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλίας, αγνόησε τόσο τις εντολές του Βερολίνου όσο και αυτές του Heinrich Schnee (Albert Hermann Heinrich Schnee) — Κυβερνήτη της αποικίας, ο οποίος προσπαθούσε να επιτύχει την ουδετερότητα στη Γερμανική Ανατολική Αφρική.[18] Ο Λέτοβ-Φόρμπεκ, απλά αγνόησε τον Κυβερνήτη και ετοιμάστηκε να αποκρούσει μια μεγάλη Βρετανική αμφίβια επίθεση στην πόλη της Τάνγκα. Η επίθεση άρχισε στις 2 Νοεμβρίου 1914 και για τις επόμενες τέσσερις ημέρες, οι Γερμανικές δυνάμεις πολέμησαν μια από τις σημαντικότερες συμπλοκές τους, τη Μάχη της Τάνγκα.[19] Τότε, ο Λέτοβ-Φόρμπεκ συνάθροισε τους άντρες και τις περιορισμένες προμήθειές των, για να επιτεθούν στους Βρετανικούς σιδηροδρόμους στην Ανατολική Αφρική. Πραγματοποίησε μια δεύτερη νίκη επί των Βρετανών, στο Γιασίνι στις 19 Ιανουαρίου 1915.[20] Αυτές οι νίκες, τον εξόπλισαν με τα απαιτούμενα σύγχρονα τουφέκια καθώς και άλλες προμήθειες, ενώ παράλληλα, ήταν μια κρίσιμη ώθηση στο ηθικό των ανδρών του.

Ωστόσο, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ έχασε επίσης πολλούς έμπειρους άνδρες, συμπεριλαμβανομένου και του "έξοχου Λοχαγού Τομ φον Πρινς", τον οποίο δεν μπορούσε να αντικαταστήσει εύκολα.[21]

Λόχος Schutztruppe Askari (1914).

Ο Λέτοβ-Φόρμπεκ γνώριζε πως θα μπορούσε να υπολογίζει στους με υψηλά κίνητρα αξιωματικούς του (το ποσοστό των απωλειών των ήταν ασφαλώς μια απόδειξη αυτού).[22] Παρόλο που οι απώλειες παρέμειναν υψηλές, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ επέμεινε ώστε οι διοικητές του, να συμπλέκονται εναντίων των Βρετανικών δυνάμεων. Δυστυχώς, οι Βρετανοί προσέφεραν λίγους δελεαστικούς στόχους και τον ανάγκαζαν να πραγματοποιεί επιδρομές στη Βρετανική Ανατολική Αφρική (μετέπειτα Κένυα, Ουγκάντα και Ζάμπια), στοχεύοντας σε φρούρια, σιδηρόδρομους και επικοινωνίες, όλα με στόχο να αναγκάσουν την Αντάντ να εκτρέψει το ανθρώπινο δυναμικό από το κύριο θέατρο του πολέμου στην Ευρώπη. Συνειδητοποίησε τις κρίσιμες ανάγκες του ανταρτοπολέμου, χρησιμοποιώντας όλα όσα μέσα είχε στη διάθεσή του, σε θέματα εφοδίων.

Η Schutztruppe (αποικιακή δύναμη)[Σημ. 5] στρατολόγησε νέο προσωπικό και επεκτάθηκε να αριθμεί περί τους 14.000 στρατιώτες, οι περισσότεροι εξ' αυτών Ασκάρι, όλοι τους καλά εκπαιδευμένοι και καλά πειθαρχημένοι. Με την ευφράδειά του στα Σουαχίλι, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ κέρδισε το σεβασμό και τον θαυμασμό των Αφρικανών στρατιωτών του· διόριζε μαύρους αξιωματικούς και «έλεγε — και πίστευε — [ότι] “εδώ, είμαστε όλοι Αφρικανοί”».[23] Σύμφωνα με την εκτίμηση ενός ιστορικού, «είναι πιθανό ότι κανένας λευκός διοικητής της εποχής, δεν είχε τόσο μεγάλη εκτίμηση, στην αξία του Αφρικανού όχι μόνο ως αγωνιστή αλλά και ως ανθρώπου».[24]

Τα κανόνια του Königsberg στην ξηρά.

Ενισχύθηκε τους άνδρες και τα πυροβόλα από το Γερμανικό καταδρομικό SMS Königsberg (το οποίο βλήθηκε το 1915 στο δέλτα του ποταμού Ρουφίτζι) και το οποίο είχε ένα ικανό πλήρωμα υπό τον κυβερνήτη του Max Looff, καθώς και πολλά πυροβόλα όπλα τα οποία μετατράπηκαν σε μονάδες πυροβολικού για τις μάχες στη ξηρά, τις μεγαλύτερες μονάδες πυροβολικού ξηράς που χρησιμοποιήθηκαν στο θέατρο της Ανατολικής Αφρικής. Το Μάρτιο του 1916, οι Βρετανοί υπό τον Στρατηγό Γιαν Σματς ξεκίνησαν μια τρομερή επίθεση με 45.000 άνδρες και τους Βέλγους υπό τον Στρατηγό Charles Tombeur πλησίον της Ταμπόρα. Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ χρησιμοποίησε υπομονετικά, το κλίμα και τους σχηματισμούς του εδάφους ως συμμάχους του, ενώ τα στρατεύματά του πολεμούσαν τους Βρετανούς με τους όρους του και προς όφελός του. Οι Βρετανοί, ωστόσο, συνέχισαν να προσθέτουν περισσότερα στρατεύματα, αναγκάζοντας τον φον Λέτοβ-Φόρμπεκ να παραχωρήσει εδαφική κυριαρχία. Παρόλα αυτά, συνέχισε να πολεμά, συμπεριλαμβάνοντας μια ζωτικής σημασίας μάχη στη Μαχίουα τον Οκτώβριο του 1917, όπου χάθηκαν 517 άνδρες οι οποίοι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αγνοήθηκαν ενώ οι Βρετανοί έχασαν 2.700 άνδρες.[25] Μετά τη μάχη και όταν η είδησή της είχε πλέον φτάσει στη Γερμανία, προήχθη σε Υποστράτηγο (Generalmajor).[26][Σημ. 6] Οι Βρετανοί θα ανακτούσαν τις απώλειές των και θα συνέχιζαν να κατέχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε αριθμό ανδρών. Για τη Γερμανική Schutztruppe (αποικιακή δύναμη), αυτό ήταν σοβαρό: δεν υπήρχαν εφεδρείες για να συμπληρωθούν πάλι οι τάξεις.[27]

Η Μάχη του Νγκομάνο κατά το Νοέμβριο του 1917.

Εν συνεχεία, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ άρχισε μια αναγκαστική υποχώρηση προς το νότο, με τα στρατεύματά του σε μισά σιτηρέσια και τους Βρετανούς σε καταδίωξη. Στις 25 Νοεμβρίου 1917, η προπορευόμενη φάλαγγά του διέσχισε τον ποταμό Ρουβούμα (Ruvuma River) στην Πορτογαλική Μοζαμβίκη.[28] Ουσιαστικά, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ περιέκοψε τις γραμμές τροφοδοσίας του και το καραβάνι της Schutztruppe μετατράπηκε σε νομαδική φυλή. Την πρώτη ημέρα της διάβασης του ποταμού, επιτέθηκε στην πρόσφατα αναπληρωμένη Πορτογαλική φρουρά του Νγκομάνο (Ngomano) και έλυσε όλα τα προβλήματα εφοδίων για το προσεχές μέλλον.[29] Όταν κατέλαβε ένα ατμοκίνητο ποταμόπλοιο με ένα φορτίο ιατρικών προμηθειών, συμπεριλαμβανομένης της κινίνης, τουλάχιστον μερικά από τα ιατρικά του προβλήματα είχαν πάψει πλέον να υπάρχουν.[30] Για σχεδόν ένα χρόνο οι άνδρες του Λέτοβ-Φόρμπεκ ζούσαν τώρα εκτός των εδαφών των, αλλά κυρίως από τα εφόδια που κυριεύτηκαν από τους Βρετανούς και τους Πορτογάλους· είχαν αντικαταστήσει τα παλαιά τους τυφέκια με νέο εξοπλισμό και απέκτησαν πολυβόλα και όλμους μετά την κατάκτηση της Ναμακούρα (Namakura ή Nhamacurra στη σημερινή Μοζαμβίκη) τον Ιούλιο του 1918.[31] Με τη λήξη του πολέμου, είχαν ακόμα περισσότερα πυρομαχικά από όσα μπορούσαν να μεταφέρουν.

Η παράδοση των δυνάμεων του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ στους Βρετανούς στο Abercorn, όπως την ζωγράφισε Αφρικανός ζωγράφος.

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1918, ο Λέτοβ-Φόρμπεκ ξανά διέσχισε τον Ποταμό Ρουβούμα και επέστρεψε στην Γερμανική Ανατολική Αφρική, με τους Βρετανούς να συνεχίζουν να τον καταδιώκουν. Τότε, στράφηκε προς τα δυτικά και λεηλάτησε τη Βόρεια Ροδεσία, αποφεύγοντας έτσι μια παγίδα που οι Βρετανοί είχαν προετοιμάσει γι 'αυτόν στη Γερμανική Ανατολική Αφρική. Στις 13 Νοεμβρίου 1918, δυο ημέρες μετά την ανακωχή, πήρε την πόλη Κασάμα (Kasama), την οποία οι Βρετανοί είχαν εκκενώσει[32] και συνέχισε να κατευθύνεται νοτιο-δυτικά προς την Κατάνγκα (Katanga). Όταν έφθασε στον Ποταμό Τσαμπέσι (Chambeshi River) την πρωία της 14ης Νοεμβρίου, εμφανίστηκε ο Βρετανός ειρηνοδίκης Hector Croad, κραδαίνοντας λευκή σημαία και παρέδωσε ένα μήνυμα από τον συμμαχικό Στρατηγό Σερ Louis Jacob van Deventer, πληροφορώντας τον για την ανακωχή,[33] το σημείωμα ανέφερε ότι οι όροι της ανακωχής θα στέλνονταν μόλις παραληφθούν, χωρίς όμως να διευκρινίζεται ποιος κέρδισε τον πόλεμο.[34] Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ανακαλύπτει ότι ο van Deventer διέταξε κατάπαυση του πυρός και αναμενόταν και από εκείνον να πράξει το ίδιο.[34] Ένα δεύτερο σημείωμα, δίνει εντολή στον φον Λέτοβ-Φόρμπεκ να παραδώσει τους στρατιώτες και τον οπλισμό τους, στο Άμπερκορν (Abercorn – τη σημερινή Mbala).[33][34][35] Το μεσημέρι της 25ης Νοεμβρίου 1918, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ακολουθούμενος από τον αήττητο στρατό του, παρέλασε στην πλατεία της πόλης, παρουσία τιμητικής φρουράς και του Ταξίαρχου W.F.S. Edwards.[34] Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, παρέταξε τους άνδρες του σε τρεις φάλαγγες, χαιρέτησε τη Βρετανική σημαία, διάβασε τη δήλωση της παράδοσής του πρώτα στα Γερμανικά και μετά στα Αγγλικά. Ο Γερμανός διοικητής παρέδωσε ένα στρατό από τριάντα Γερμανούς αξιωματικούς, 125 Γερμανούς υπαξιωματικούς, 1.168 Ασκάρι και 3.000 αχθοφόρους.[Σημ. 7][36] Μετά την παράδοση, οι Βρετανοί αξιωματικοί αλλά και οι στρατιώτες, εξέφραζαν τον θαυμασμό τους προς τον αήττητο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ και τη Schutztruppe του.[34] Στις 8 Δεκεμβρίου 1918, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ έχει φτάσει στο Νταρ ες Σαλάαμ και περίμενε να επιβιβαστεί στο ατμόπλοιο, με τελικό προορισμό το Ρότερνταμ και ενδιάμεση στάση στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος.[34]

Η θέση όπου συμφωνήθηκε η κατάπαυση του πυρός, σηματοδοτείται σήμερα από το Μνημείο Τσαμπέσι (Chambeshi Monument) στη σημερινή Ζάμπια.[33][35]

Ο πόλεμος στην Ανατολική Αφρική και ο πληθυσμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Στρατηγός φον Λέτοβ-Φόρμπεκ και ο αποικιακός Κυβερνήτης Heinrich Schnee.
Προσωρινό τραπεζογραμμάτιο ονομαστικής αξίας 20 ρουπίες Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής, το οποίο εκδόθηκε στο Νταρ ες Σαλάαμ λόγω της σημαντικής έλλειψης εφοδίων που ήταν αποτέλεσμα του ναυτικού αποκλεισμού των Βρετανών.

Οι Βρετανικές και Βελγικές εισβολές στη Γερμανική Ανατολική Αφρική, ξεκίνησαν μια αλυσίδα γεγονότων με καταστροφικές συνέπειες για τους ιθαγενείς και τους Γερμανούς ηγεμόνες των. Οι εισβολές προκάλεσαν παρεμβάσεις σε ολόκληρη την αποικία, έτσι ώστε πλέον η γη να μην «απολαμβάνει σε ένα κλίμα αφθονίας».[37]

Η πρώτη μέριμνα του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ως στρατιωτικού διοικητού, ήταν προς τον στρατό του, παρά τις αντιρρήσεις του Κυβερνήτη Heinrich Schnee: ο κυβερνήτης θεωρούσε τον πόλεμο ως τη χειρότερη δυνατή συμφορά, που θα μπορούσε να συμβεί στη Γερμανική Ανατολική Αφρική· θα «αναιρούσε όλες τις κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που είχε επιτύχει».[38] Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ γνώριζε ότι θα έπρεπε να παραχωρήσει εδάφη και να αποφύγει τις αντιπαραθέσεις με τις συμμαχικές δυνάμεις. Έτσι, κατά μήκος της προτιθέμενης πορείας του από το Νέο Μόσι προς τα Ουλουγκούρου Όρη, δημιούργησε αποθήκες τροφίμων και αν τα γειτονικά χωριά ήταν στα πρόθυρα της πείνας, αυτό ήταν μια ατυχία του πολέμου.[39]

Σπανίως κάποια βοήθεια από τη Γερμανία θα μπορούσε να διεισδύσει στο Βρετανικό ναυτικό αποκλεισμό για να ανακουφίσει τις τεράστιες ελλείψεις τους σε εφόδια και μόνο δύο πλοία που διαπέρασαν τον αποκλεισμό, κατόρθωσαν να φτάσουν στην αποικία. Στις 14 Απριλίου 1915, το φορτηγό πλοίο Kronborg έφθασε έξω από την Τάνγκα στον Κόλπο της Μάνζα (Manza Bay), μετά από ένα ταξείδι δυο μηνών από το Wilhelmshaven και αμέσως υπέστη επίθεση, από το Βρετανικό καταδρομικό HMS Hyacinth. Ευτυχώς για τους Γερμανούς, το Kronborg μετά από τις επανειλημμένες βολές από το Βρετανικό καταδρομικό και προκειμένου να αποφύγει τυχόν πυρκαγιά άνθρακα, καταστράφηκε εσκεμμένα από τον καπετάνιο του, βυθίζοντάς το σε αβαθή ύδατα· σχεδόν όλο του το φορτίο, κατάφερε να διασωθεί.[40] Αλλά όταν το ατμόπλοιο Marie von Stettin κατέφθασε στις 17 Μαρτίου 1916 νοτίως του Λίντι,[41] το φορτίο της των 1.500 τόνων, ήταν μια μέτρια βοήθεια.[42]

Μια προσπάθεια τον Νοέμβριο του 1917, να ανεφοδιαστούν οι Γερμανικές δυνάμεις με το αερόπλοιο Zeppelin, μια επιχείρηση με την κωδική ονομασία "China Show", απέτυχε. Το Zeppelin, LZ 104 (L 59), προοριζόταν και ως ηθικό-ανυψωτικό προς τα πολιορκημένα στρατεύματα της Ανατολικής Αφρικής, ήταν σχεδιασμένο κατά την άφιξή του να αποσυναρμολογηθεί και όλα του τα μέρη του να χρησιμοποιηθούν ως ανταλλακτικά για τα στρατεύματα - ο καμβάς του κελύφους για σκηνές κ.ο.κ.. Το αερόπλοιο έφτασε στο Σουδάν, σε μια ενιαία μη διακοπτόμενη πτήση από τη Βουλγαρία, όταν έλαβε ένα μήνυμα από το Γερμανικό Ναυαρχείο ότι η προγραμματισμένη περιοχή προσγείωσής του στην Ανατολική Αφρική δεν ήταν πλέον στη κατοχή του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ. Ο Κυβερνήτης του - ενάντια στις επιθυμίες του πληρώματός του - αποφάσισε να επιστρέψει. Οι Βρετανοί ισχυρίστηκαν αργότερα, ότι η επιστροφή ήταν το αποτέλεσμα ενός ψευδούς ραδιοφωνικού μηνύματος, το οποίο στάλθηκε στα Γερμανικά από τη Βρετανική υπηρεσία πληροφοριών στο Κάιρο, ότι ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ είχε παραδοθεί, αλλά αυτό ποτέ δεν έχει αποδειχθεί.

Περί τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1916, όλη η παράκτια Γερμανική Ανατολική Αφρική, συμπεριλαμβανομένου του Νταρ ες Σαλάαμ και του Κεντρικού Σιδηροδρόμου, βρισκόταν υπό Βρετανικό έλεγχο, ενώ τα δυτικά της αποικίας ήσαν κατειλημμένα από Βελγικές δυνάμεις.[43] Εν συνεχεία, τον Δεκέμβριο του 1917, η Γερμανική αποικία κηρύχθηκε επισήμως ως προτεκτοράτο των Συμμάχων.[44]

Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ και το καραβάνι του από Ευρωπαίους, Ασκάρι, αχθοφόρους, γυναίκες και παιδιά, συνέχιζε, παρακάμπτοντας σκοπίμως τα φυλετικά εδάφη των αυτοχθόνων στρατιωτών, σε μια προσπάθεια να αποτραπούν οι λιποταξίες. Διέσχισαν δύσκολα εδάφη: "βάλτους και ζούγκλες . . . ω ποία ζοφερή προοπτική υπάρχει μπροστά μου", δήλωσε ο συμμαχικός διοικητής, Στρατηγός Γ. Σματς. Αλλά ο Σματς δεν δείλιασε. Η νέα του προσέγγιση και στόχος, δεν ήταν καθόλου να πολεμήσει τη Schutztruppe, αλλά να κυνηγήσει την παροχή των τροφίμων τους.[45] Το τέλος τελικά ήρθε, με τον Σματς στο Λονδίνο και τον Στρατηγό J.L. van Deventer να διοικεί στην Ανατολική Αφρική.

Τελικά, ο φον Λέτοβ αναγκάστηκε να παραδοθεί, επειδή είχε υπογραφεί η ανακωχή.[46] Στα τέσσερα χρόνια του πολέμου, οι Σύμμαχοι είχαν απασχολήσει στην Ανατολική Αφρική, περί τους 180.000 άνδρες και δαπανήσει περί τις 72.000.000 £.[46]

Σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε το 1919, ο Δρ. Ludwig Deppe, ο οποίος συμμετείχε στην εκστρατεία με τον Λέτοβ-Φόρμπεκ και που πρωτύτερα ήταν επικεφαλής του Κυβερνητικού Νοσοκομείου στην Τάνγκα, κοίταξε πίσω με μεταμέλεια και θρήνησε την τραγωδία που οι Γερμανικές δυνάμεις είχαν επιβάλει στην Ανατολική Αφρική, με τον πόλεμό τους προς τους εισβολείς Συμμάχους: "Πίσω από μας αφήνουμε κατεστραμμένους αγρούς, λεηλατημένα καταστήματα και για το άμεσο μέλλον, λιμοκτονία. Δεν είμαστε πλέον οι συντελεστές του πολιτισμού, η διαδρομή έχει σημαδευτεί από το θάνατο, τις λεηλασίες και τα εκκενωθέντα χωρία, όπως ακριβώς και η πορεία των δικών μας και των εχθρικών στρατευμάτων στον Τριακονταετή Πόλεμο".[47] Όταν η παγκόσμια επιδημία ισπανικής γρίπης σάρωσε στην Ανατολική Αφρική το 1918-1919, έπληξε χιλιάδες ιθαγενείς και Ευρωπαίους.[48] Η εξασθενημένη κατάσταση πολλών ιθαγενών, τους έκανε ιδιαίτερα ευαίσθητους· αυτό περιελάμβανε τους φυλακισμένους Ασκάρι και τους αχθοφόρους της Γερμανικής Schutztruppe στα Στρατόπεδα φυλακισμένων στην Τάμπορα.[49]

Μεταπολεμική σταδιοδρομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την λήξη των εχθροπραξιών, το Ηνωμένο Βασίλειο μετέφερε τους Γερμανούς στρατιώτες και τους αιχμαλώτους πολέμου στο Νταρ ες Σαλάαμ, για ενδεχόμενο επαναπατρισμό. Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ προσπάθησε να εξασφαλίσει την αξιοπρεπή μεταχείριση και την έγκαιρη απελευθέρωση των φυλακισθέντων στην Ταμπόρα, Γερμανών Ασκάρι.[50]

O φον Λέτοβ-Φόρμπεκ στην παρέλαση του 1919, στο Βερολίνο.

Στις αρχές Μαρτίου του 1919, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ επέστρεψε στην πατρίδα του τη Γερμανία, όπου του επιφύλαξαν ηρωική υποδοχή. Στην Πύλη του Βραδεμβούργου η οποία στολίστηκε προς τιμή του, ιππεύοντας ένα μαύρο άτι, ηγήθηκε στην παρέλαση νίκης, μετά των βετεράνων της Schutztruppe, οι οποίοι ήσαν ενδεδυμένοι με την τροπική τους στολή.[51] Μολονότι τελικά παραδόθηκε όπως διατάχθηκε, είχε συχνά νικήσει παρά τις μεγάλες αντιξοότητες και ήταν ο μόνος Γερμανός διοικητής που είχε εισβάλει επιτυχώς, σε εδάφη της Βρετανικής επικράτειας, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.[52]

Ο Λέτοβ-Φόρμπεκ έχαιρε μεγάλου σεβασμού από τους λευκούς αξιωματικούς του, τους ανεξάρτητους αξιωματικούς και τους Ασκάρι, ακόμα και από τις συμμαχικές δυνάμεις.[48] Στο πεδίο, όταν έπρεπε να μειωθούν τα σιτηρέσια και να μειωθούν τα αποθέματα,

"ήταν ένα μέτρο της πίστης των Ασκάρι προς στον διοικητή τους, που δέχονταν τις περικοπές και δεν λιποτακτούσαν μαζικά. Ορισμένοι, φυσικά και λιποτακτούσαν ... [όπως έκαναν τα Βρετανικά, Βελγικά και Πορτογαλικά στρατεύματα των ιθαγενών]. Αλλά οι Γερμανοί Ασκάρι ήσαν μακράν οι πιο πιστοί και πιο αποτελεσματικοί και όλα πήγαιναν πίσω στο επίπεδο πειθαρχίας του Λέτοβ-Φόρμπεκ, που έδεναν σαν συμπολεμιστές τόσο αυτόν και τους Γερμανούς αξιωματικούς του, όσο και τους μαύρους στρατιώτες του".[53]

Σε μια κριτική του Uwe Schulte-Varendorff, των εργασιών σχετικά με τον φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, ο ιστορικός Eckard Michels, αποφαίνεται ότι ο Schulte-Varendorff, αποδεικνύει πειστικά πως ο πόλεμος στην Ανατολική Αφρική, ο οποίος στοίχισε τη ζωή 700.000 περίπου ανθρώπων, δεν ήταν σε καμία περίπτωση ιπποτικός, αλλά μια ανθρωπιστική καταστροφή για τον αυτόχθονο πληθυσμό, και ότι οι Αφρικανοί υποστήριζαν τη Γερμανική πολεμική προσπάθεια μόνο με εξαναγκασμό. Σύμφωνα με τον Michels, όμως, πολλοί Ασκάρι είχαν μια κάποια αφοσίωση προς τους Γερμανούς, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η πλειοψηφία τους δεν λιποτάκτησε. Ο Michels συμφωνεί με τον Schulte-Varendorff ότι ο Λέτοβ-Φόρμπεκ έδειξε μια κάποια πρώιμη ευαισθησία προς την άκρα δεξιά πολιτική και τον αντισημιτισμό, αλλά αποφαίνεται ότι δεν επεδίωξε τη δημοσιότητα από καιροσκοπία ή απληστία και ήταν η κοινωνία, η οποία ήθελε ένα πρότυπο από ένα φερόμενο καλύτερο παρελθόν, που του επέτρεψε να μεταμορφωθεί σε μια δημόσια προσωπικότητα.[54]

Ο ιστορικός Michael von Herff λέει ότι η αφοσίωση των Ασκάρι κατά τη διάρκεια της εκστρατείας δεν είχε καμιά σχέση με τον χαρακτήρα του φον Λέτοβ ή του «επιπέδου του στην πειθαρχία», αλλά οφειλόταν στη δημιουργία στρατιωτικής κοινωνικής τάξης εντός της αποικιακής δομής, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό, διαχώρισαν τους εαυτούς των από τις φυλετικές ρίζες.[55]

Ο Theodor von Hippel ένας από τους κατώτερους αξιωματικούς του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, χρησιμοποίησε την εμπειρία του στην Αφρική, ώστε να συντελέσει στη συγκρότηση των Βρανδεμβούργων,[Σημ. 8] την καταδρομική μονάδα της Γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών Abwehr, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.[56]

Μετά την επιστροφή του από την Αφρική, το 1919 ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ παντρεύτηκε την Martha Wallroth (1884–1953)· μαζί, έκαναν δυο γιους – τον Rüdiger (1921–1940) και τον Arnd (1922–1941) – και δυο κόρες – την Heloise (1923) και την Ursula (1927). Πολλοί άνθρωποι προσπάθησαν να τον εμπλέξουν στη χαοτική πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Παρέμεινε στον Στρατό. Μόνο δεκατέσσερις μήνες μετά την επιστροφή του στη Γερμανία, ο Λέτοβ-Φόρμπεκ διέταξε τα στρατεύματα που έληξαν (χωρίς να χρησιμοποιήσουν βια), την εξέγερση των Σπαρτασιστών στο Αμβούργο.[57] Στη σύγχυση που ακολούθησε το Kapp Putsch περίπου την ίδια εποχή, ο Λέτοβ-Φόρμπεκ απώλεσε τον διορισμό του στο στρατό το καλοκαίρι του 1920.[58][59] Εν συνεχεία, εργάστηκε στη Βρέμη ως διευθυντής εισαγωγών-εξαγωγών.

Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ (δεξιά) ως τιμητικός προσκεκλημένος του Στρατηγού Günther von Kluge κατά την διάρκεια ασκήσεων ελιγμών, το 1935.

Τον Ιούνιο του 1926, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ συνάντησε στη Βρέμη, τον Συνταγματάρχη Richard Meinertzhagen, τον Βρετανό αξιωματικό πληροφοριών με τον οποίο είχε παλαιότερα δώσει αλλεπάλληλες μάχες ευφυίας, έως ότου ο Meinertzhagen κατέστη ανάπηρος και επέστρεψε στην Αγγλία τον Δεκέμβριο του 1916 (αργότερα τοποθετήθηκε στην Παλαιστίνη).[60] Τρία χρόνια αργότερα, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ δέχτηκε μια πρόσκληση για το Λονδίνο, όπου συναντήθηκε για πρώτη φορά, πρόσωπο με πρόσωπο με τον Γιαν Σματς·[61] οι δύο άνδρες διαμόρφωσαν μια διαρκή φιλία. Όταν ο Σματς πέθανε το 1950, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ έστειλε στη χήρα του, μια συγκινητική επιστολή συμπόνιας.[62]

Ένας παρόμοιος συχνά αναφερόμενος ισχυρισμός, δηλώνει ότι ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ επίσης, έστειλε συλλυπητήρια επιστολή για τον "μη-ιπποτικό θάνατο" του Βρετανού κυνηγού Φρέντερικ Σέιλου (Frederick Selous) από τα χέρια ενός από τους ελεύθερους σκοπευτές του, στο Μπέχο-Μπέχο·[63][Σημ. 9] ωστόσο, αυτός ο ισχυρισμός, δεν υποστηρίζεται από σύγχρονα αποδεικτικά στοιχεία.

Μεταξύ του Μαΐου του 1928 και του Ιουλίου του 1930, ο πρώην Στρατηγός υπηρέτησε ως εκπρόσωπος του Ράιχσταγκ για το βασιλόφρων Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα. Δυσπιστούσε "εντονότατα τον Χίτλερ και το κίνημά του,"[62] και πλησίασε τον συγγενή του Hans-Jürgen von Blumenthal[Σημ. 10] έχοντας την ιδέα να σχηματιστεί ένας συνασπισμός με τη Στάλχελμ εναντίον των Ναζί. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη Συμφωνία Φόρμπεκ-Μπλούμεντθαλ (Vorbeck-Blumenthal Pact). Αργότερα, όταν ο Χίτλερ του προσέφερε το 1935, την πρεσβεία στο Δικαστήριο του Αγίου Ιακώβου (Court of St James's),[Σημ. 11] την "απέρριψε μετά ψυχρής υπεροψίας"· η πρόταση για την υποψηφιότητα ως πρεσβευτού στο Δικαστήριο του Αγίου Ιακώβου, είχε προέλθει από τον συνταξιούχο Συνταγματάρχη Richard Meinertzhagen, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο Βερολίνο.[57] Κατά την δεκαετία του 1960, ο συγγραφέας Charles Miller ρώτησε τον ανιψιό ενός αξιωματικού στης Schutztruppe, "Κατανοώ ότι ο φον Λέτοβ είπε στον Χίτλερ να πάει να γαμηθεί". Ο ανιψιός αποκρίθηκε: "Αυτό είναι σωστό, εκτός από το ότι, δεν νομίζω ότι το έθεσε τόσο ευγενικά".[57]

Μετά από την απότομη άρνησή του, ο Λέτοβ «τέθηκε υπό συνεχή παρακολούθηση» και ερευνήθηκε το γραφείο του στο σπίτι.[57] Η μοναδική αποκατάσταση λόγω του θρυλικού του κύρους, ανάμεσα στο Γερμανικό λαό, ήρθε το 1938, όταν στην ηλικία των 68 ετών, προήχθη στο βαθμό του Στρατηγού για Ειδικές Περιπτώσεις, αλλά ποτέ δεν ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία.

Περί το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ήταν πάμπτωχος. Και οι δύο του γιοί, Rüdiger και Arnd, καθώς και ο θετός του υιός Peter,[64] είχαν σκοτωθεί εκτελώντας το καθήκον τους, υπηρετώντας στη Βέρμαχτ. Το σπίτι του στη Βρέμη, είχε καταστραφεί από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς και εξαρτιόταν για κάποιο χρονικό διάστημα, από τα πακέτα των τροφίμων, που του έστελναν οι φίλοι του Meinertzhagen και Σματς. Ωστόσο, με τη μεταπολεμική οικονομική ανάκαμψη, άρχισε και πάλι να απολαμβάνει άνετες συνθήκες.[57] Το 1953 επισκέφτηκε το πρώην σπίτι του στην Ανατολική Αφρική, όπου τον υποδέχτηκαν εγκάρδια οι επιζήσαντες Ασκάρι και τον καλωσόρισαν με το παλαιό τους εμβατήριο "Heia Safari!"[65] Επίσης, τον δέχθηκαν με στρατιωτικές τιμές και οι Βρετανοί αποικιακοί αξιωματούχοι.[66]

Το 1964, ένδεκα ημέρες πριν από τα 94 του γενέθλια, ο Πάουλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ απεβίωσε στο Αμβούργο. Η κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας και η Bundeswehr έφεραν αεροπορικώς δυο πρώην Ασκάρι ως επίσημους προσκεκλημένους, ώστε να μπορέσουν να παρακολουθήσουν την κηδεία του στρατηγού τους.[67] Αρκετοί αξιωματικοί από τη Bundeswehr καθορίστηκαν ως τιμητική φρουρά και ο Kai-Uwe von Hassel, Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Δυτικής Γερμανίας του έπλεξε το εγκώμιο, λέγοντας ότι ο αποθανών, "ήταν πραγματικά αήττητος στο πεδίο της μάχης". Ο Πάουλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ενταφιάστηκε στο Pronstorf, Schleswig-Holstein, στο κοιμητήριο του Ναού Vicelin.

Κληρονομιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μετάλλιο Pour le Mérite (στρατιωτικής τάξης).

Το 1964, έτος θανάτου του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, η Δυτικογερμανική Μπούντεσταγκ, ψήφισε να πληρώσει με αναδρομική ισχύ, όλους τους εν ζωή Ασκάρι από τις Γερμανικές δυνάμεις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στη Μουάνζα επί της Λίμνης Βικτώρια στήθηκε ένα προσωρινό γραφείο ταμείου. Από τους 350 παλαιούς στρατιώτες που παρουσιάστηκαν, μόνο μια χούφτα μπορούσε να παρουσιάσει τα πιστοποιητικά που ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ τους είχε δώσει το 1918.[Σημ. 12] Άλλοι παρουσίασαν τεμάχια από τις πεπαλαιωμένες στολές των ως απόδειξη της υπηρεσίας. Ο Γερμανός τραπεζίτης ο οποίος είχε μεταφέρει τα χρήματα, είχε μια ιδέα: κάθε αιτούμενος κλήθηκε να κάνει ένα βήμα μπροστά, του δόθηκε από μια σκούπα (με σκουπόξυλο) και διατάχθηκε στα Γερμανικά, να εκτελέσει τα παραγγέλματα από το εγχειρίδιο των όπλων.[62][Σημ. 13] Κανένας άνδρας δεν απέτυχε στην εξέταση.[68][Σημ. 14]

Κάποτε, ονομάζονταν προς τιμήν του τέσσερις στρατώνες του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Στρατού ή Bundeswehr. Αυτοί βρίσκονταν στο Leer, Αμβούργο-Jenfeld, Βρέμη και στο Bad Segeberg. Μετά το πρόσφατο κλείσιμο 178 στρατιωτικών εγκαταστάσεων, ο μοναδικός στρατώνας που απέμεινε, είναι ο Λέτοβ-Φόρμπεκ-Kaserne στο Leer, East Frisia. Το πρώην στρατόπεδο του Αμβούργου-Jenfeld στεγάζει το "Tanzania Park", μια ομάδα μεγάλων γλυπτών ανάγλυφων από τερακότα του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ των Ασκάρι στρατιωτών του, που τώρα είναι κλειστό για το κοινό.[69] Ένα άλλο γλυπτό του Λέτοβ-Φόρμπεκ και των Ασκάρι, εκτίθεται στο Mühlenteich, πλησίον του μνημείου του Βίσμαρκ στο Friedrichsruh.[70]

Την άνοιξη του 2010, το Δημοτικό Συμβούλιο Saarlouis μετονομάστηκε σε Von Lettow-Vorbeck-Straße, κυρίως για τη συμμετοχή του Λέτοβ-Φόρμπεκ στο Πραξικόπημα του Καπ (Kapp Putsch) του 1920.[71] Στο Ανόβερο, η "Lettow-Vorbeck Straße" μετονομάστηκε σε "Namibia Straße". Στο Βούπερταλ, Βρέμη, Cuxhaven, Μενχενγκλάντμπαχ, Halle (Westfalen), Radolfzell και Γκρατς, Αυστρίας ακόμη υπάρχουν δρόμοι που ονομάζονται μετά τον Στρατηγό φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, ενώ στο Radolfzell, η διαδικασία για τη μετονομασία του δρόμου, πλησιάζει προς το τέλος.[72]

Το είδος ξηροσαύριου (dryosaurid) Dysalotosaurus lettowvorbecki πήρε το όνομά του από τον Λέτοβ-Φόρμπεκ.

Στον λαϊκό πολιτισμό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Λέτοβ-Φόρμπεκ εμφανίζεται το 1993, σε ένα επεισόδιο στην τηλεοπτική σειρά «Τα Χρονικά του Νεαρού Ιντιάνα Τζόουνς» (The Young Indiana Jones Chronicles). Το επεισόδιο, που είχε τίτλο «Το Τραίνο Φάντασμα της Μοίρας» ("The Phantom Train of Doom"), αρχίζει με τον Ιντιάνα Τζόουνς ως αξιωματικό στον Βελγικό Στρατό κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποφασισμένο να καταστρέψει ένα θωρακισμένο τραίνο της Schutztruppe, ο Ιντιάνα απαγάγει τον Στρατηγό φον Λέτοβ-Φόρμπεκ (που τον υποδύεται ο Tom Bell) και επιχειρεί να επιστρέψει με αυτόν πίσω από τις Συμμαχικές γραμμές. Όταν τους εντοπίζει η Schutztruppe, ο Ίντι τραβά το πιστόλι του προκειμένου να πυροβολήσει τον στρατηγό, αλλά, τελικά αποφασίζει να τον αφήσει να φύγει. Ο στρατηγός του δίνει με κάποια μεγαλοπρέπεια, μια πυξίδα, ώστε να δυνηθεί να βρει το δρόμο της επιστροφής στις γραμμές του και οι δυο αποχωρίζονται ως φίλοι.

Ο Λέτοβ-Φόρμπεκ είναι ο πρωταγωνιστής του ιστορικού μυθιστορήματος του 1980 «Τα Φαντάσματα της Αφρικής» ("The Ghosts of Africa"), του Αγγλο-Καναδού μυθιστοριογράφου William Stevenson, σχετικά με την Εκστρατεία Ανατολικής Αφρικής, η οποία έδωσε έμφαση στη μεγάλου μήκους αποστολή ανεφοδιασμού του άκαμπτου γιγαντιαίου Γερμανικού αερόπλοιου L.59.

Ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ εμφανίζεται επίσης ως ένας χαρακτήρας, στη σύντομη ιστορία του Peter Høeg, «Ταξίδι σε μια Σκοτεινή Καρδιά» ("Journey into a Dark Heart"), η οποία είναι η πρωταρχική ιστορία της συλλογής του, του 1990, «Παραμύθια της νύχτας» ("Tales of the Night"). Σε αυτή την ιστορία ο Høeg φαντάζεται τον φον Λέτοβ-Φόρμπεκ να ταξιδεύει, νύχτα, σιδηροδρομικώς, εντός της Αφρικής, συνοδευόμενος από τον Joseph Conrad.

Πολλές από τις ιστορίες της εκστρατείας του φον Λέτοβ-Φόρμπεκ στην Ανατολική Αφρική, αναφέρονται λεπτομερώς στο βιβλίο του James Penhaligon «Μιλήστε Σουαχίλι, που να πάρει!» ("Speak Swahili, Dammit!") (2011), καθώς και σε ένα μυθιστόρημα του ίδιου έτους, «Οι Κατασκευαστές Γεφυρών» ("The Bridge Builders") (στα Σουηδικά "Brobyggarna") του Jan Guillou.

Το Γερμανικό κινηματογραφικό έργο, «Lettow-Vorbeck: Der deutsch-ostafrikanische Imperativ», δημιουργήθηκε το 1984.[εκκρεμεί παραπομπή]

Έργα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • (Γερμανικά) Lettow-Vorbeck, Paul Emil von, Heia Safari! Deutschlands Kampf in Ostafrika [Heia Safari! Germany's Campaign in East Africa]. Leipzig: Hase & Köhler. 1920.
  • (Γερμανικά), (Αγγλικά) Lettow-Vorbeck, Paul Emil von, Meine Erinnerungen aus Ostafrika. Leipzig: Hase & Köhler, 1920. Published in Great Britain as My Reminiscences of East Africa. London: Hurst & Blackett, Paternoster House, 1920. U.S. edition entitled East African Campaigns with an introduction by John Gunther. New York: Robert Speller & Sons, 1957. My Reminiscences of East Africa at archive.org
  • (Γερμανικά), (Αγγλικά) Lettow-Vorbeck, Paul Emil von, Mein Leben. Biberach an der Riss: Koehlers Verlag. 1957. – My Life. Loves Park, Illinois: Rilling Enterprises, 2012. First English translation.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Η Pour le Mérite παρασημοφόρηση, ήταν ένα από τα υψηλότερα μετάλλια που θα μπορούσε κάποιος να κερδίσει υπηρετώντας τη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν απονέμεται για μια μοναδική γενναία πράξη, αλλά για συνεχή ανδραγαθήματα και γενναιότητες.
  2. ↑ Ο Πάουλ Έμιλ φον Λέτοβ-Φόρμπεκ ήταν γιος Πρώσσου Στρατηγού, ως εκ τούτου η σταδιοδρομία του δεν ήταν αυτή ενός νεαρού Πρώσσου ευγενή.[Παρ. Σημ. 1]
  3. ↑ Ο Υπασπιστής (αγγλικά: Adjutant), είναι ένας στρατιωτικός διορισμός που δίνεται σε έναν αξιωματικό ο οποίος βοηθάει τον διοικητή με τη διοικητική μονάδα (το Α΄ Γραφείο), κυρίως στη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στη στρατιωτική μονάδα.
  4. ↑ O askari (πληθ. οι askaris), είναι η Αραβικής προέλευσης λέξη των Σουαχίλι για τον στρατιώτη ή τον αστυνομικό.[Παρ. Σημ. 2]
  5. ↑ Schutztruppe (Γερμανικά: ˈʃʊtsˌtʁʊpə ( ακούστε) κυριολ. «δύναμη προστασίας»), ήταν η επίσημη ονομασία των αποικιακών στρατευμάτων στα Αφρικανικά εδάφη της Γερμανικής Αποικιακής Αυτοκρατορίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1918. Παρόμοια με άλλα αποικιακά στρατεύματα, τα Schutztruppen αποτελούνταν από εθελοντές Ευρωπαίους υπαξιωματικούς και αξιωματικούς, όπως επίσης από ιατρούς και κτηνιάτρους. Οι περισσότερες κατεταγμένες σειρές είχαν στρατολογηθεί από τις αυτόχθονες κοινότητες εντός των Γερμανικών αποικιών ή κι'από άλλες περιοχές της Αφρικής.[Παρ. Σημ. 3]
  6. ↑ O Γερμανικός στρατιωτικός βαθμός Generalmajor, μεταφράζεται στον αντίστοιχο Ελληνικό στρατιωτικό βαθμό του Υποστράτηγου.
  7. ↑ Οι πληροφορίες λένε πως κατά την τελετή παράδοσης, ο Ταξίαρχος W.F.S. Edwards επέτρεψε στον φον Λέτοβ-Φόρμπεκ, να κρατήσει το σπαθί του.
  8. ↑ Οι Βρανδεμβούργοι (Γερμανικά: Brandenburger), ήσαν μέλη της Γερμανικής μονάδας ειδικών δυνάμεων του Βρανδεμβούργου κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αρχικά η μονάδα σχηματίστηκε και λειτουργούσε ως επέκταση του οργάνου πληροφοριών του στρατού, του Abwehr. Μέλη αυτής της μονάδας, λάμβαναν μέρος στην κατάληψη επιχειρησιακά σημαντικών στόχων, μέσω σαμποτάζ και διείσδυσης. Όντας αλλοδαποί Γερμανοί υπήκοοι, οι οποίοι ήσαν πεπεισμένοι Ναζί εθελοντές, συστατικά μέλη που είχαν ζήσει στο εξωτερικό και γνώριζαν ξένες γλώσσες, καθώς ήσαν εξοικειωμένοι με τον τρόπο ζωής στον τομέα των επιχειρήσεων στον οποίον αναπτύσσονταν.[Παρ. Σημ. 4]
  9. ↑ Βλέπε Μάχη του Μπέχο-Μπέχο.
  10. ↑ Ο Hans-Jürgen Graf von Blumenthal (23 Φεβρουαρίου 1907 — 13 Οκτωβρίου 1944) ήταν Γερμανός αριστοκράτης και αξιωματικός του στρατού κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος εκτελέστηκε από το Ναζιστικό καθεστώς για τη συμμετοχή του στη Συνωμοσία της 20ής Ιουλίου 1944 για τη δολοφονία του Αδόλφου Χίτλερ.
  11. ↑ Το Δικαστήριο του Αγίου Ιακώβου είναι το βασιλικό δικαστήριο για τον Ηγεμόνα του Ηνωμένου Βασιλείου. Όλοι οι πρεσβευτές και οι υψηλόβαθμοι επίτροποι στο Ηνωμένο Βασίλειο, γίνονται επισήμως αποδεκτοί από το δικαστήριο και όλοι οι πρεσβευτές και υψηλόβαθμοι επίτροποι από το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι επίσημα διαπιστευμένοι από το δικαστήριο—όχι από το Ηνωμένο Βασίλειο—καθώς είναι εκπρόσωποι του Στέμματος.[Παρ. Σημ. 5]
  12. ↑ Προς το τέλος του πολέμου και επειδή ο φον Λέτοβ-Φόρμπεκ δεν είχε πλέον άλλα χρήματα, έδινε στον κάθε Ασκάρι του, το λεγόμενο "IOU paper" (I Owe You paper), προκειμένου να πληρωθεί με τη λήξη του πολέμου.
  13. ↑ Μερικά παραγγέλματα από το εγχειρίδιο των όπλων είναι:
    * Προσοχή
    * Ημί-ανάπαυση
    * Ανάπαυση
    * Επ' ώμου αρμ
    * Παρουσιάστε αρμ
    * Επί σκοπόν
    * Πυρ κτλ..
  14. ↑ Αυτό και μόνο, δεικνύει το επίπεδο κατάρτισης που είχαν οι Γερμανοί Ασκάρι, οι οποίοι μετά από σχεδόν 50 χρόνια αποχής από τα περί του στρατού, να εκτελούν επιτυχώς παραγγέλματα - και μάλιστα σε μια άλλη γλώσσα, εντελώς ξένη προς τη δική τους.
Παραπομπές Σημειώσεων
  1. ↑ Major Kenneth P.Adgie (USA) (1 Φεβρουαρίου 2001). «"Askaris, Asymmetry, And Small Wars: Operational Art And The German East African Campaing, 1914-1918" / Chapter = Section III. The East African Campaign (page 22)» (PDF). School of Advanced Military Studies United States Army Command and General Staff College Fort Leavenworth, Kansas. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2019. [νεκρός σύνδεσμος]
  2. ↑ J M Sinclair (1995). «Askari». Collins English Dictionary. Glasgow: HarperCollins Publishers. σελ. 89. ISBN 0-00-470677-3. 
  3. ↑ Gann, L.H.· Duignan, Peter (1977). The Rulers of German Africa, 1884-1914. Palo Alto: Stanford University Press. σελ. 116. 
  4. ↑ Lew, Christopher (1997). «The Brandenburg Commandos». HistoryNet. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2012. 
  5. ↑ «History of St. James's Palace». The Official Website of the British Monarchy. Αυγούστου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαΐου 2016. 

Υποσημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η λέξη άρχισε να διαχωρίζεται για μεν τον στρατιώτη σε askari, για δε τον αστυνομικό σε polici (προφέρεται: πολίσι).
  2. ↑ Στα Ελληνικά υπάρχει το ασκέρι, το οποίο προέρχεται από το Τουρκικό asker που σημαίνει:
    α. τακτικό ή άτακτο στρατιωτικό σώμα
    β. τα μέλη μιας οικογένειας (συνήθως πολυμελούς) και
    γ. πλήθος.[Παρ. Υποσημ. 1]
Παραπομπές υποσημειώσεων
  1. ↑ Εμμ. Κριαράς (1995). «ασκέρι». Νέο Ελληνικό Λεξικό, Λεξικό της σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής γλώσσας. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελ. 192. ISBN 960-213-326-0. 

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ The Boers in East Africa: Ethnicity and Identity, Brian M. Du Toit
  2. ↑ Warfare in World History Michael S. Neiberg page 68
  3. ↑ Gaudi 2017, σελ. 30.
  4. ↑ Gaudi 2017, σελ. 34.
  5. ↑ Gaudi 2017, σελ. 37.
  6. ↑ Gaudi 2017, σελίδες 55–56.
  7. ↑ Gaudi 2017, σελ. 66.
  8. ↑ Major Kenneth P.Adgie (USA) (1 Φεβρουαρίου 2001). «"Askaris, Asymmetry, And Small Wars: Operational Art And The German East African Campaing, 1914-1918" / Chapter = Section III. The East African Campaign (page 22)» (PDF). School of Advanced Military Studies United States Army Command and General Staff College Fort Leavenworth, Kansas. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2019. [νεκρός σύνδεσμος]
  9. ↑ Gaudi 2017, σελ. 82.
  10. ↑ Farwell, The Great War in Africa, p. 106
  11. ↑ Major Kenneth P.Adgie (USA) (1 Φεβρουαρίου 2001). «"Askaris, Asymmetry, And Small Wars: Operational Art And The German East African Campaing, 1914-1918" / Chapter = Section III. The East African Campaign (page 22)» (PDF). School of Advanced Military Studies United States Army Command and General Staff College Fort Leavenworth, Kansas. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2019. [νεκρός σύνδεσμος]
  12. ↑ Gaudi 2017, σελ. 102.
  13. ↑ Gaudi 2017, σελ. 105.
  14. ↑ Gaudi 2017, σελίδες 108–109.
  15. ↑ Farwell, The Great War in Africa, p. 105
  16. ↑ Gaudi 2017, σελ. 149.
  17. ↑ Farwell, p. 109.
  18. ↑ The governor relied on the Congo Act of 1885, by which the European colonial powers promised to keep their overseas possessions neutral in any European wars. Gaudi 2017, p. 136
  19. ↑ Gaudi 2017, σελίδες 184–203.
  20. ↑ Gaudi 2017, σελίδες 228–234.
  21. ↑ Tom von Prince had a Scots father and German mother and was born on Mauritius. After he was orphaned, von Prince and his sister were educated in England. Later his mother's family brought him to Germany, where he and Lettow-Vorbeck were classmates at the Kassel Military Academy (Kadettenanstalt Kassel). Prince eventually settled in the Usambara region of German East Africa. He was recalled to active duty as Hauptmann (captain) and given command of the Askaris of the 13th Field Company and of the 7th and 8th Schützenkompagnies (rifle companies composed mainly of the sons of German settlers). Prince's exploits earned him the nickname Bwana Sakarani — the wild one — from his Askaris. He was killed at Tanga on 4 November 1914. Gaudi 2017, pp. 35, 145–148, 200Πρότυπο:Additional citation needed
  22. ↑ Hoyt, Guerilla, p. 28.
  23. ↑ Garfield, The Meinertzhagen Mystery, p. 85.
  24. ↑ Miller, Charles (1974), Battle for the Bundu, The First World War in East Africa p. 38.
  25. ↑ Miller, p. 287.
  26. ↑ Hoyt, p. 175; on a comparison chart this rank was equivalent to Brigadier General in the British or American armies: i.e., the lowest general-officer rank.
  27. ↑ David F. Burg, Edward L. Purcell, L. Edward Purcell (1998). «17 & 18 October 1917». Almanac of World War I. Lexington, Kentucky, USA: University Press of Kentucky. σελ. 184. ISBN 0-8131-2072-1. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  28. ↑ A state of war had existed since 9 March 1916 between Germany and Portugal: when neutral Portugal complied with a British demand to confiscate German ships interned in Portuguese ports, Germany reacted by declaring war on Portugal.
  29. ↑ Miller, p. 296.
  30. ↑ Hoyt, p. 214.
  31. ↑ Willmott, World War One, p. 93.
  32. ↑ "The Evacuation of Kasama in 1918". Αρχειοθετήθηκε 2019-05-22 στο Wayback Machine. The Northern Rhodesia Journal. IV (5) (1961). pp. 440–442. Retrieved 7 March 2007.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Gore-Browne, Sir Stewart (1954). "The Chambeshi Memorial". Αρχειοθετήθηκε 2020-02-03 στο Wayback Machine. The Northern Rhodesia Journal, 2 (5) pp. 81–84 (1954). Retrieved 18 May 2007.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 David F. Burg, Edward L. Purcell, L. Edward Purcell (1998). «13 & 25 November 1918». Almanac of World War I. Lexington, Kentucky, USA: University Press of Kentucky. σελίδες 237 & 238. ISBN 0-8131-2072-1. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  35. ↑ 35,0 35,1 Lettow-Vorbeck, My Life
  36. ↑ Haupt, Deutschlands Schutzgebiete in Übersee 1884–1918, p. 154.
  37. ↑ Miller, p. 22.
  38. ↑ Miller, p. 41.
  39. ↑ Miller, p. 236.
  40. ↑ Hoyt, pp. 89–90
  41. ↑ Hoyt, p. 119.
  42. ↑ Farwell, p. 276.
  43. ↑ Louis, Great Britain and Germany's Lost Colonies 1914–1919, p. 74.
  44. ↑ Miller, p. 291.
  45. ↑ Miller, p. 237.
  46. ↑ 46,0 46,1 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/World_War_I_in_East_Africa.jpg
  47. ↑ Ferguson, Empire, p. 253.
  48. ↑ 48,0 48,1 Farwell, p. 354.
  49. ↑ Miller, p. 329.
  50. ↑ Miller, p. 327.
  51. ↑ Farwell, pp. 355–356.
  52. ↑ Article 17 of the Armistice did not require his "surrender" but simply "evacuation of all German forces operating in East Africa." [Farwell, p. 353]
  53. ↑ Hoyt, p. 171.
  54. ↑ Πρότυπο:Cite contribution
  55. ↑ They Walk Through The Fire Like The Blondest German – African Soldiers Serving the Kaiser in German East Africa 1888–1918. Michael von Herff MA Thesis, McGill University, Montreal 1991
  56. ↑ Lefèvre, Brandenburg Division, pp. 17–29.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 57,4 Miller, p. 331
  58. ↑ Lettow Vorbeck. My Life pp. 142ff
  59. ↑ Farwell, p. 356.
  60. ↑ Garfield, p. 164.
  61. ↑ Garfield, p. 178.
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 Farwell, p. 357.
  63. ↑ «Frederick Selous». enotes.com. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2011. 
  64. ↑ Gaudi, Robert (13 Ιανουαρίου 2017). African Kaiser (1 έκδοση). Dutton Caliber. ISBN 978-0425283714. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2019. 
  65. ↑ Heia Safari! στο YouTube
  66. ↑ This trip was sponsored by the German news magazine Stern.
  67. ↑ Uwe Schulte-Varendorff, Kolonialheld für Kaiser und Führer. General Lettow-Vorbeck – Mythos und Wirklichkeit (Ch. Links, Berlin 2006), p. 125
  68. ↑ Miller, p. 333.
  69. ↑ A Monument under Lock and Key: Seeking Germany's Colonial Lieux of Mémoire by George Steinmetz. The Germanic Review, 2009
  70. ↑ Lettow-Vorbeck und seine Askari Αρχειοθετήθηκε 2017-01-01 στο Wayback Machine. (Γερμανικά)
  71. ↑ "Stadtrat beschließt neue Straßennamen" Saarbrücker Zeitung, 3 May 2010.
  72. ↑ "Lettow-Vorbeck-Straße hat ausgedient" Südkurier, 25 October 2012.

Πρόσθετη ανάγνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • (Αγγλικά) Anderson, Ross. The Forgotten Front: The East African Campaign, 1914–1918. London: Tempus Publishing, 2004. (ISBN 0-7524-2344-4).
  • (Αγγλικά) Crowson, Thomas A. When Elephants clash. A critical analysis of Major General Paul Emil von Lettow-Vorbeck in the East African Theatre of the Great War. (Fort Leavenworth, Kansas. Faculty of the US Army Command and General Staff College, Masterarbeit, 2003). Washington, DC: Storming Media, 2003. NTIS, Springfield, VA. 2003. Microform-Edition.
  • (Αγγλικά) Farwell, Byron. The Great War in Africa, 1914–1918. New York: W. W. Norton & Company, 1989, (ISBN 0-393-30564-3).
  • (Αγγλικά) Ferguson, Niall. Empire. The Rise and Demise of the British World Order and the Lessons for Global Power. New York: Basic Books. 2004. (ISBN 0-465-02328-2)
  • (Αγγλικά) Garfield, Brian. The Meinertzhagen Mystery. Washington, DC: Potomac Books, Inc. 2007. (ISBN 1-59797-041-7)
  • (Αγγλικά) Gaudi, Robert African Kaiser, General Paul von Lettow-Vorbeck and the Great War in Africa, 1914–1918. New York: Caliber, 2017, (ISBN 9780425283714)
  • (Γερμανικά) Haupt, Werner. Deutschlands Schutzgebiete in Übersee 1884–1918 [Germany's Overseas Protectorates 1884–1918]. Friedberg: Podzun-Pallas Verlag. 1984. (ISBN 3-7909-0204-7)
  • (Αγγλικά) Hoyt, Edwin P. The Germans who never lost. New York: Funk & Wagnalls. 1968, and London: Leslie Frewin, 1969. (ISBN 0-09-096400-4).
  • (Αγγλικά) Hoyt, Edwin P. (1981), Guerilla: Colonel von Lettow-Vorbeck and Germany's East African Empire, New York: MacMillan Publishing Co., Inc., ISBN 0-02-555210-4, http://zimmerer.typepad.com/Documents/Guerrilla%20Von%20Lettow%20New.pdf, ανακτήθηκε στις 16 October 2016 .
  • (Γαλλικά) Lefėvre, Eric. Brandenburg Division, Commandos of the Reich. Paris: Histoire & Collections. 2000 (translated from the French by Julia Finel. Originally published as La Division Brandenburg 1939–1945. Paris: Presses de la Cité. 1983). (ISBN 2-908182-73-4).
  • (Αγγλικά) Louis, Wm. Roger. Great Britain and Germany's Lost Colonies 1914–1919. Oxford: Clarendon Press. 1967.
  • (Γερμανικά) Michels, Eckart "Der Held von Deutsch-Ost-Afrika" Paul von Lettow-Vorbeck Ein preussischer Kolonialoffizier, Fredinand Schöningh, Paderborn 2008, (ISBN 978-3-506-76370-9).
  • (Αγγλικά) Miller, Charles. Battle for the Bundu: The First World War in German East Africa. London: Macdonald & Jane's, 1974; and New York: MacMillan Publishing Co., Inc. 1974. (ISBN 0-02-584930-1).
  • (Αγγλικά) Mosley, Leonard. Duel for Kilimanjaro. New York: Ballantine Books, 1963.
  • (Αγγλικά) Paice, Edward. Tip and Run. The untold tragedy of the Great War in Africa. London: Weidenfeld & Nicolson, 2007. (ISBN 0-297-84709-0).
  • (Γερμανικά) Schulte-Varendorff, Uwe. Kolonialheld für Kaiser und Führer. General Lettow-Vorbeck – Eine Biographie [Colonial Hero for Kaiser and Führer. A General Lettow-Vorbeck Biography]. Berlin: Ch. Links Verlag, 2006. (ISBN 3-86153-412-6).
  • (Αγγλικά) Sibley, J. R. Tanganyikan Guerrilla. New York: Ballantine Books, 1973. (ISBN 0-345-09801-3).
  • (Γερμανικά) Stephenson, William. Der Löwe von Afrika. Der legendäre General Paul von Lettow-Vorbeck und sein Kampf um Ostafrika [The Lion of Africa. The legendary General Paul von Lettow-Vorbeck and his campaign for East Africa]. Munich: Goldmann, 1984. (ISBN 3-442-06719-7).
  • (Αγγλικά) Strachan, Hew. The First World War 1914–1918. New York & Oxford: Oxford University Press. 2001. (ISBN 0-19-926191-1).
  • (Αγγλικά) Stratis, John C. A Case Study in Leadership. Colonel Paul Emil von Lettow-Vorbeck. Springfield, VA.: NTIS, 2002. Microform-Edition.
  • (Αγγλικά) Willmott, H. P. World War One. London: Dorling Kindersley. 2003. (ISBN 0-7894-9627-5)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πάουλ_Έμιλ_φον_Λέτοβ-Φόρμπεκ&oldid=10618923"