Atlantiko
Ĉi tiu artikolo temas pri la oceano Atlantiko. Por informoj pri la samnoma departemento de Kolombio, vidu la artikolon Atlantiko (Kolombio).La Atlantiko[1] aŭ Atlantika Oceano estas la dua plej granda oceano sur la terglobo. Nur la Pacifiko estas pli granda. Per suma areo de proksimume 106,400,000 kvadrataj kilometroj[2] ĝi kovras ĉirkaŭ 20 % de la surfaco kaj proksimume 29 % de la Tero de ĝia akvosurfacareo. La unua parto de ĝia nomo rilatas al Atlaso de greka mitologio, igante Atlantikon la "Maro de Atlaso".
| Atlantiko | ||
|---|---|---|
 | ||
| oceano [+] | ||
| Supermara alteco | 0 m [+] | |
| Koordinatoj | 0° 0′ 0″ N, 30° 0′ 0″ U (mapo)0-30Koordinatoj: 0° 0′ 0″ N, 30° 0′ 0″ U (mapo) | |
| Plej malalta punkto | Milwaukee Deep [+] | |
| Akvokolektejo | 106 460 000 km² (10 646 000 000 ha) [+] | |
| Areo | 106 460 000 km² (10 646 000 000 ha) [+] | |
|
||
 |
||
| Atlantiko | ||
 Vikimedia Komunejo: Atlantic Ocean [+] |
||
Ĝi situas inter Nordameriko, Sudameriko, Eŭropo kaj Afriko. Atlantiko estiĝis el la disigo, antaŭ milionoj da jaroj, de la afrika kaj amerika kontinentoj. Ĝia plej granda profundo estas 9.560 m ĉe la marprofundo de Porto-Riko. En ĝia centro troviĝas submara montaro, la Mezatlantika Dorso. Atlantiko okupas longforman, S-forman basenon etendantan laŭlonge inter Eŭrazio kaj Afriko en la orienton, kaj Ameriko en la okcidenton. Kiel unu komponaĵo de la interligita tutmonda oceano, ĝi estas ligita en la nordo al la Arkta Oceano, al la Pacifiko en la sudokcidento, la Hinda Oceano en la sudoriento, kaj la Suda Oceano en la sudo (aliaj difinoj priskribas Atlantikon kiel etende suden al Antarkto). La ekvatoro subdividas ĝin en la Nordan Atlantikon kaj la Sudan Atlantikon.
Atlantikon karakterizas pluraj marfluoj, inter kiuj plej rimarkindas la varmeta Golfa Marfluo, kiu fluas de Meksiko (Meksika golfo) al Eŭropo, kaj kiu ebligas la tipan kontinentan klimaton en Eŭropo. Se tiu fluo ne ekzistus, Eŭropo estus tiom malvarma kiom la nordo de Kanado, ĉar ĝi situas ĉe la sama latitudo.
Geografio
redakti
Atlantiko limiĝas okcidente fare de Norda kaj Suda Ameriko. Ĝi ligas al la Arkta Oceano tra la Dania Markolo, Gronlanda Maro, Norvega Maro kaj Barenca Maro. En la oriento, la limoj de la oceano mem estas Eŭropo: la Ĝibraltara Markolo (kie ĝi ligas kun la Mediteranea Maro -nome unu el siaj marĝenaj maroj- kaj, en victurno, Nigra Maro, kiuj ambaŭ ankaŭ koncernas Azion kaj Afrikon.
En la sudoriento, Atlantiko kuniĝas kun la Hinda Oceano. La 20° orienta meridiano, suden de Kabo Aguljas al Antarkto difinas ĝian limon. Kelkaj aŭtoritatoj montras ĝin kiel etende suden al Antarkto, dum aliaj montras ke ĝi limas ĉe la 60° paralelo de la Suda Oceano.[3]
En la sudokcidento, la Drake-pasejo ligas ĝin al la Pacifiko. La homfarita Panama Kanalo interligas Atlantikon kaj Pacifikon. Krom tiuj menciitaj, aliaj grandaj korpoj de akvo najbaraj al Atlantiko estas la Kariba Maro, la Meksika Golfo, la Hudsona Golfo, la Arkta Oceano, la Norda Maro, la Balta Maro, kaj la Kelta Maro.
Kovrante ĉirkaŭ 22% de la surfaco de la Tero, Atlantiko estas dua en grandeco post la Pacifiko. Kun siaj apudaj maroj, ĝi okupas areon de proksimume 106,400,000 kvadrataj kilometroj;[2] sen ili, ĝi havas areon de 82,400,000 kvadrataj kilometroj. La tero kiu dreniĝas en Atlantikon kovras kvar fojojn tiujn de la Pacifika aŭ Hinda oceanoj. La volumeno de Atlantiko kun siaj apudaj maroj estas 354,700,000 kubaj kilometroj kaj sen ili 323,600,000 kubaj kilometroj.
La mezaveraĝa profundo de Atlantiko kun siaj apudaj maroj, estas 3,339 metroj; sen ili ĝi estas 3,926 metroj. La plej granda profundo, nome Milvokia Marfosaĵo kun 8,380 metroj, estas en la Portorika Marfosaĵo. La Atlantika larĝo varias de 1,538 marmejloj (2,848 km; 1,770 mejl.) inter Brazilo kaj Sieraleono al pli ol 3,450 marmejloj (6,400 km; 4,000 mejl.) en la sudo.
Etimologio
redaktiLa nomo estas ligita al greka mito pri fortegulo kaj titano Atlaso el la malnova greka Ἄτλας, «la portanto»), kaj arkitektura elemento Atlanto, pri kolono en formo de statuo de fortegulo kiu subtenas konstruaĵon. La plej malnova konata mencio de "Atlantiko" estas en La Historioj de Herodoto de ĉirkaŭ 450 a.K. (Hdt. 1.202.4): Atlantis thalassa (greke: ἀτλαντὶς θάλασσα; nome: Maro de Atlas). En norda Eŭropo la nomo estis unue uzita de la geografo Bernhard Varenius en 1650 (antaŭa nomo estis "Norda Maro"). La latina nomo Mare Atlanticum subkomprenis spacon inter la Ĝibraltara markolo kaj la Kanariaj insuloj, kaj la tuta oceano nomiĝis Ocenus Occidentalis (“okcidenta oceano”).
Alternativa esprimo "Etiopa oceano", derivita de Etiopio, estis aplikita al la suda Atlantiko tiom malfrue kiom ĝis la mezo de la 19-a jarcento.[4] Antaŭ ol eŭropanoj malkovris aliajn oceanojn, la esprimo "oceano" mem estis sinonima kun la akvoj preter la Ĝibraltara Markolo kaj okcidente de la Iberia duoninsulo kiun oni nun konas kiel Atlantiko. La fruaj grekoj kredis tiun oceanon kiel giganta rivero ĉirkaŭanta la mondon.
Kultura signifo
redaktiTransatlantika vojaĝado ludis gravan rolon en la vastiĝo de okcidenta civilizo en Ameriko. Estas Atlantiko kiu apartigas la "Malnovan Mondon" disde la "Nova Mondo". En modernaj tempoj, kelkaj idiomaĵoj nomas la oceanon laŭ humure eta maniero La Lageto, priskribante kaj la geografiajn kaj kulturajn disigojn inter Nordameriko kaj Eŭropo, aparte inter la anglalingvaj nacioj de ambaŭ kontinentoj. Multaj britoj nomas Usonon kaj Kanadon "trans la lageto", kaj inverse.[5]
La "Nigra Atlantiko" aludas al la rolo de tiu oceano en formado de la historio de nigruloj, ne malplej en diasporoj. Irlanda migrado al Usono okazigis la signifan esprimon "The Green Atlantic (La Verda Atlantiko)". La "Ruĝa Atlantiko" estas relative nova esprimo kiun uzas maristaj proletoj kaj revoluciuloj kiuj historie rezistis ekspluatadon sur maro kaj forĝis novan multkulturan kaj poliglotan Atlantikon laboristaran. [6]
Marfundo
redakti
La ĉefa kvalito de la batimetrio (malsupra topografio) estas submara mezoceana dorso nomita la Mezantlantika Kresto[7]. Ĝi etendiĝas de Islando en la nordo ĝis ĉirkaŭ 58° suda latitudo, atingante maksimumon da larĝo de proksimume 860 marmejloj (1,590 km; 990 mejl.). Granda tektona fosaĵo ankaŭ etendas laŭ la kresto super la plej granda parto de ĝia longo. La akvoprofundeco ĉe la apekso de la kresto estas malpli ol 2,700 metroj (1,500 klaftoj; 8,900 ft) en la plej multaj lokoj, dum la fundo de la kresto estas tri fojojn tiel profunde. Pluraj pintoj leviĝas super la akvo kaj formas insulojn[8]. La Suda Atlantika Oceano havas kroman submaran kreston, nome la Valvis-dorson[9].
La Mezantlantika Kresto apartigas Atlantikon en du grandajn trogojn kun profundoj de 3,700-5,500 metroj (2,000-3,000 klaftoj; 12,100-18,000 ft). Transversaj krestoj kurantas inter la kontinentoj kaj la Mezantlantika Kresto dividas la marfundon en multajn basenojn. Kelkaj el la pli grandaj basenoj estas la basenoj Blake, Gujanoj, Nordameriko, Kabo-Verdo, kaj Kanariaj Insuloj en la Norda Atlantiko. La plej grandaj sudatlantikaj basenoj estas la basenoj Angolo, Kabo, Argentino, kaj Brazilo.
La profunda marfundo supozeble estas sufiĉe plata kun fojaj profundoj, profundakvaj ebenaĵoj, tranĉeoj, submaraj montoj, basenoj, altebenaĵoj, kanjonoj, kaj kelkaj gujotoj. Diversaj bretoj laŭ la marĝenoj de la kontinentoj konsistigas proksimume 11% de la malsupra topografio kun malmultaj profunda kanaltranĉado trans la kontinenta pliiĝo.
Akvokarakterizaĵoj
redakti
Averaĝe, Atlantiko estas la plej sala grava oceano; surfacakva saleco en la malferma oceano varias de 33 ĝis 37 partoj per milo (3.3-3.7%) de maso kaj varias laŭ latitudo kaj sezono. Vaporiĝo, precipitaĵo, riverenfluo kaj flosglacio fandanta influas sur la surfacaj salecvaloroj. Kvankam la plej malsupraj salecvaloroj estas ĵus norde de la ekvatoro (pro peza tropika pluvokvanto), ĝenerale la plej malsupraj valoroj estas en la altaj latitudoj kaj laŭ marbordoj kie grandaj riveroj eniras. Maksimumaj salecvaloroj okazas ĉe proksimume 25° nordo kaj sude, en subtropikaj regionoj kun malalta pluvokvanto kaj alta vaporiĝo.
Surfacakvaj temperaturoj, kiuj varias laŭ latitudo, marfluaj sistemoj, kaj sezonigas kaj reflektas la latitudinan distribuadon de sunenergio, intervalo de malsupre −2 °C (28 ℉). Maksimumaj temperaturoj okazas norde de la ekvatoro, kaj minimumaj valoroj estas trovitaj en la polusaj regionoj. En la mezaj latitudoj, la areo de maksimumaj temperaturvarioj, valoroj povas varii je 7-8 °C (45-46 ℉).
Atlantiko konsistas el kvar gravaj akvomasoj. La nordaj kaj sudatlantikaj centraj akvejoj konsistigas la surfacon. La sub-antarkta meza akvo etendiĝas al profundoj de 1,000 metroj (550 klaftoj; 3,300 ft). La Nordatlantika Profundaĵo atingas profundojn de entute 4,000 metroj (2,200 klaftoj; 13,000 ft). La Antarkta Fundaĵo okupas oceanajn basenojn ĉe profundoj pli grandaj ol 4,000 metroj.
Ene de la Norda Atlantiko, marfluoj izolas la Sargasan Maron, grandan longforman akvareon, kun pli-ol-averaĝa saleco. La Sargasa Maro enhavas grandajn kvantojn de fuko (makroalgoj) kaj ankaŭ estas la ovumareo por kaj la eŭropa angilo kaj la amerika angilo.
La Koriolisforto cirkulas en nordatlantikan akvon en dekstruma direkto, dum sudatlantika akvo cirkulas maldekstrume. La sudaj tajdoj en Atlantiko estas duon-tagnoktaj; tio estas, po du flusoj okazas dum po 24 lunaj horoj. En latitudoj super 40° Norda iu orientokcidenta oscilado okazas.
Klimato
redakti
Klimato estas influita de la temperaturoj de la surfacaj akvoj kaj akvofluoj same kiel de ventoj. Pro la granda kapacito de la oceano al reteno kaj liberigo de varmo, maraj klimatoj estas pli moderaj kaj havas malpli ekstremajn laŭsezonajn variojn ol enlandaj klimatoj. Precipitaĵo povas esti ĉirkaŭkalkulita el marbordaj veterdatenoj kaj aertemperaturo de akvotemperaturoj.
La oceanoj estas la plej grava fonto de la atmosfera humideco kiu akiriĝas tra vaporiĝo. Klimatzonoj varias laŭ latitudo; la plej varmaj zonoj etendiĝas trans la atlantika nordo de la ekvatoro. La plej malvarmaj zonoj estas en altaj latitudoj, kie la plej malvarmaj regionoj egalrilatas al la areoj kovritaj de marglacio. Marfluoj influas klimaton transportante varmajn kaj malvarmajn akvojn al aliaj regionoj. La ventoj kiuj estas malvarmetigitaj aŭ varmigitaj kie ili blovas super tiuj fluoj influas apudajn kamparajn regionojn.
La Golfa Marfluo kaj ĝia norda etendaĵo direkte al Eŭropo, nome la Nordatlantika Marfluo, ekzemple, varmigas la atmosferon de la Britaj Insuloj kaj nordokcidenta Eŭropo kaj influas veteron kaj klimaton tiom sude kiom ĉe la norda Mediteraneo. La malvarmakvaj fluoj kontribuas al peza nebulo de la marbordo de orienta Kanado (la areo Grand Banks of Newfoundland (Grandiozaj Bankoj de Novlando)) kaj la nordokcidenta marbordo de Afriko. Ĝenerale, vento transportas humidon kaj aeron super kamparaj regionoj. Uraganoj formiĝas en la suda parto de la Norda Atlantika Oceano. Pli lokaj specialaj veterekzemploj povus esti trovitaj en ekzemploj kiaj ekzemple la Azora Kontraŭciklono, la Bengela Marfluo, Nor'easter ktp.
Historio
redakti
Atlantiko ŝajnas esti la dua plej nova de la kvin oceanoj. Ĝi ne ekzistis antaŭ 130 milionoj da jaroj, kiam la kontinentoj kiuj estis formitaj de la disrompo de la prasuperkontinento Pangeo disdriviĝis. Atlantiko estis grandskale esplorita el la plej komencaj setlejoj de ĝiaj marbordoj.
La vikingoj, la portugaloj, kaj la hispanoj estis la plej famaj inter fruaj esploristoj. Post Kolumbo, la eŭropa esplorado rapide akcelis, kaj multaj novaj komercvojoj estis establitaj. Kiel rezulto, Atlantiko iĝis kaj restas la plej grava arterio inter Eŭropo kaj Ameriko (konata kiel transatlantika komerco). Sciencaj esploradoj inkludas tiujn de la ekspedicio Challenger, la ekspedicio German Meteor, tiu de la Universitato Kolumbio, de la Terobservatorio Lamont-Doherty kaj de la Usona Hidrografia Servo.
Rimarkindaj transiroj
redakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Transiroj de Atlantika Oceano.
- Proksimume en 980-982, Eriko la ruĝa malkovris Gronlandon, geografie kaj geologie parton de Ameriko.
- En la jaro 1000, la islandano Leifr Eiríksson estis la unua eŭropano kiu piediris sur nordamerikan grundon, nome ĉe la orienta marbordo de hodiaŭa Kanado, t.e. la regiono de Novlando kaj Labradoro, inkluzive de la areo de tero nomita "Vinlando" fare de Ericson. La norena eltrovaĵo estis dokumentita en la 13-a-jarcentaj Islandaj Sagaoj kaj estis konfirmita per lastatempa arkeologia pruvo ĉe L'Anse aux Meadows.
- Ĉirkaŭ 1010, Thorfinnr Karlsefni gvidis provitan viking setlejon en Nordameriko kun 160 setlantoj, sed poste estis movita for fare de la indiĝenoj. Lia filo Snorri Thorfinnsson estis la unua amerikano naskita (ie inter 1010 kaj 1013) al eŭropaj (islandaj) enmigrintgepatroj.
- En 1419 kaj 1427, portugalaj navigistoj atingis Madejron kaj Acorojn, respektive.
- De 1415 ĝis 1488, portugalaj navigistoj velis laŭ la okcidenta afrika marbordo, atingante la Bonesperan Kabon.
- En 1492, Kristoforo Kolumbo alteriĝis sur la insulon San-Salvadoro en Bahamoj.
- En 1500, Pedro Álvares Cabral atingis Brazilon.
- En 1524, florentina esploristo Giovanni da Verrazzano, en la servo de la reĝo Francisko la 1-a, malkovris la orientan marbordon de la nuna Usono.
- En 1534, Jacques Cartier eniris la Golfon de Sankta Laŭrenco kaj atingis la buŝon de la Sankta-Laŭrenca Rivero.
- En Aprilo de 1563, Nicolas Barre kaj 20 aliaj senhelpaj Hugenotoj estis la unuaj se temas pri konstrui (krudan) boaton en Ameriko kaj veli trans Atlantikon. Ili velis de Charlesfort, suda Karolino al la marbordo de Anglio kie ili estis savitaj per angla ŝipo. Kvankam ili turnis sin al kanibalismo, sep viroj postvivis la vojaĝon, inkluzive de Barre.
- En 1764, William Harrison (la filo de John Harrison) velis sur la HMS Tataron, per la H-4 tempopeco. La vojaĝo iĝis la bazo por la invento de la tutmonda sistemo de Longitudo.
- En 1858, Cyrus West Field terenmetis la unuan transatlantikan telegrafkablon (ĝi rapide malsukcesis).
- En 1865, la ŝipo de Brunel la SS Great Eastern terenmetis la unuan sukcesan transatlantikan telegrafkablon.
- En 1870, la malgranda boato Urbo de Ragusa (de Dubrovnik) iĝis la unua malgranda savboato se temas pri kruci Atlantikon, nome de Cork ĝis Bostono kun nur du skipanoj, nome John Charles Buckley kaj Nikola Primorac (di Costa).
- En 1896, Frank Samuelsen kaj George Harbo de Norvegio iĝis la unuaj homoj se temas pri iam remi trans Atlantiko.
- La 15an de aprilo 1912 la Titanic sinkis post trafado de glacimonto kun perdo de pli ol 1,500 vivoj.
- 1914-1918, la Unua Batalo de Atlantiko okazis dum la Unua Mondmilito.
- En 1919, la usona NC-4 iĝis la unua hidroplano se temas pri kruci Atlantikon (kvankam ĝi faris paron da alteriĝoj sur insuloj kaj la maro).
- Poste en 1919, brita aviadilo pilotita fare de Alcock kaj Brown faris la unuan senhaltan transatlantikan flugon, de Novlando ĝis Irlando.
- En 1921, la britoj estis la unuaj se temas pri transiri la Nordan Atlantikon en aerŝipo.
- En 1922, portugalaj pilotoj Sacadura Cabral kaj Gago Coutinho faris la unuan aertransiron de la Suda Atlantiko pere de hidroplano liganta Lisbonon ĝis Rio-de-Ĵanejro.
- En 1927, Charles Lindbergh faris la unuan soloan senhaltan transatlantikan flugon per aviadilo (inter Novjorko kaj Parizo).
- En 1931, Bert Hinkler igis la unuan soloan senhaltan transatlantikan flugon trans la Suda Atlantiko per aviadilo.
- En 1932, Amelia Earhart iĝis la unua ino se temas pri fari solflugon trans Atlantiko.
- 1939-1945, la Dua Batalo de Atlantiko dum la Dua Mondmilito. Preskaŭ 3,700 aliancitaj ŝipoj estis drakigitaj je kosto de 783 germanaj submarŝipoj.
- En 1952, Ann Davison estis la unua virino se temas pri sole veli Atlantikon.
- En 1965, Robert Manry krucis Atlantikon de Usono ĝis Anglio senhalte en 13,5-futa (4,1-metra) velboato nomita "Tinkerbell".[10] Ankaŭ pluraj aliaj krucis Atlantikon en tre malgrandaj velboatoj en la 1960-aj jaroj, neniu el ili senhalte, tamen.
- En 1969 kaj 1970 Thor Heyerdahl lanĉis ekspediciojn al trapaso de Atlantiko per boatoj konstruitaj el papiruso. Li sukcesis pri krucado de Atlantiko de Maroko ĝis Barbado post du-monata vojaĝo de 6,100 km pre Ra II en 1970, tiel decide pruvante ke boatoj kiaj ekzemple la Ra povus esti velintaj danke al la Kanaria Fluo trans Atlantikon en la pratempo.[11]
- En 1980, Gérard d'Aboville estis la unua viro krucanta Atlantiko per remadsoloo.
- En 1984, Amyr Klink krucis la sudan atlantikan remadsoloe de Namibio ĝis Brazilo en 100 tagoj.[10]
- En 1984, kvin argentinanoj velas en 10-metra-longa flosaĵo produktita de arbotrunkoj nomita Atlantis, de Kanarioj kaj post 52 tagoj 3,000 mejloj (4,800 km) de vojaĝo ili alvenis al Venezuelo en provo ke vojaĝantoj de Afriko eble krucis Atlantikon antaŭ Kristoforo Kolumbo.
- En 1994, Guy Delage estis la unua viro se temas pri supoze naĝi trans Atlantiko (kun la helpo de piedbatkomisiono, de Kabo-Verdo ĝis Barbado).
- En 1998, Benoît Lecomte estis la unua viro se temas pri naĝi trans la norda Atlantiko sen piedbatkomisiono, ĉesante dum nur unu semajno en la Acoroj.
- En 1999, post remado dum 81 tagoj kaj 4,767 kilometroj (2,962 mejloj), Tori Murden iĝis la unua virino se temas pri kruci Atlantikon de remboato sole kiam ŝi atingis Gvadelupon el la Kanarioj.
Ekonomio
redaktiAtlantiko kontribuis signife al la evoluo kaj ekonomio de ĉirkaŭaĵoj. Krom grava transatlantika transportado kaj komunikadaj itineroj, Atlantiko ofertas abundajn gaso- kaj nafto-kuŝejojn en la sedimentaj petroj de la kontinentaj deklivoj. Atlantiko gastigas la plej riĉajn fiŝkaptadajn resursojn de la mondo, precipe en la akvoj kovrante la bretojn. La plej gravaj fiŝoj estas moruo, eglefino, merluĉo, haringo, kaj skombro.
La plej produktivaj areoj inkludas tiujn de la Grandaj Benkoj de Novlando, la breton de Nov-Skotio, la benkon Georges de Kabo Cod, la Bahamajn Benkojn, la akvojn ĉirkaŭ Islando, la Irlandan Maron, la Dogger-benkon de Norda Maro, kaj la Falklandajn Benkojn. Angilo, omaro kaj balenoj aperas en grandaj kvantoj. Diversaj internaciaj traktatoj provas redukti poluon kaŭzitan de minacoj al la medio — kiaj ekzemple naftopoluo, marrubo — kaj la forbruligon de venenruboj sur maro.
Naturaj danĝeroj
redakti
Glacimontoj estas oftaj de februaro ĝis aŭgusto en la Davisa Markolo, Dania Markolo, kaj la nordokcidenta Atlantiko kaj estis ekviditaj same longe sude kiel ĝis Bermudo kaj Madejro. Ŝipoj estas ekipitaj de glacirompigaj superkonstruaĵoj en la ekstrema nordo de oktobro ĝis majo. Persista nebulo povas esti mara danĝero de majo ĝis septembro, same kiel uraganoj povas okazi norde de la ekvatoro (majo ĝis decembro).
La sudorienta marbordo de Usono havas longan historion de vrakoj pro siaj multaj sablejoj kaj rifoj. La marbordoj de Virginio kaj Norda Karolino estis precipe danĝeraj.
La Bermuda Triangulo verŝajne populare estas la loko de multnombra aviadaj kaj kargadaj okazaĵoj pro neklarigitaj kaj supozeble misteraj kialoj, sed marbordgardistaraj informoj ne apogas tiun kredon.
Ankaŭ uraganoj estas natura danĝero en Atlantiko, sed plejparte en la norda parto de la oceano, malofte tropikaj ciklonoj formiĝas en la sudaj partoj. Uraganoj kutime formiĝas inter 1a de junio kaj 30a de novembro de ĉiu jaro.
Tereno
redakti.jpg)
De oktobro ĝis junio la surfaco estas kutime kovrita per flosglacio en la Labradora Maro, Dania Markolo, kaj Balta Maro. Laŭhorloĝee varmakva rondiro okupas la nordan Atlantikon, kaj male varmakva rondiro aperas en la suda Atlantiko. La Mezantlantika Kresto, nome kruda nord-suda centra linio por la tuta atlantika baseno, unue malkovrita fare de la Ekspedicio Challenger dominas la marfundon. Tio estis formita per la vulkanismo kiu formis ankaŭ la marfundon kaj la insulojn leviĝantajn de ĝi.
Atlantiko havas neregulajn marbordojn alineitaj per multaj golfoj, golfetoj, kaj maroj. Tiuj inkludas la Nordan Maron, Baltan Maron, Nordan Maron, Labradoran Maron, Nigran Maron, Golfon Sankt-Laŭrencon, Golfon de Fundy, Golfon de Majno, Mediteraneon, Meksikian golfon, kaj Kariban Maron.
Insuloj inkludas Novlandon (inkluzive de centoj da ĉirkaŭaj insuloj), Gronlandon, Feroojn, Brition (inkluzive de multaj ĉirkaŭaj insuloj), Irlandon, Rockall, Sabloinsulo, Acorojn, St. Pierre kaj Miquelon, Madejron, Bermudojn, Kanariojn, Karibion, Kabo-Verdon, Santomeon kaj Principeon, Fernando de Noronha, Atolon das Rocas, Ascension, Sanktan Heleno'n, Trindade kaj Martim Vaz, Tristan da Cunha, Insulo Gough (konata ankaŭ kiel Diego Alvares), Falklandaj Insuloj, Fajrolando, Sudgeorgia Insulo, Suda Sandviĉo-Insulojn, kaj Buvet-insulon. (vidu sube)
Bordaj landoj kaj teritorioj
redaktiLa ŝtatoj (teritorioj en klinitaj literoj) kun marbordo al la Atlantika Oceano (eksklude la Nigran, Baltan kaj Mediteranean Marojn) estas la jenaj:
Eŭropo
redakti
Afriko
redakti
Angolo
Benino
Buvetinsulo
Kameruno
Kanarioj
Kaboverdo
Demokratia Respubliko Kongo
Ekvatora Gvineo
Gabono
Gambio
Ganao
Gvineo
Gvineo-Bisaŭo
Ebura Bordo
Liberio
Madejro
Maŭritanio
Maroko
Namibio
Niĝerio
Respubliko Kongo
Sankta Heleno, Ascension kaj Tristan da Cunha
Santomeo kaj Principeo
Senegalo
Sieraleono
Sud-Afriko
Togolando
Okcidenta Saharo (postulita de Maroko)
Sudameriko
redakti
Argentino
Brazilo
Ĉilio
Kolombio
Insuloj Falklandoj (postulita de Argentino)
Franca Gujano
Gujano
Sud-Georgio kaj Sud-Sandviĉinsuloj (postulita de Argentino)
Surinamo
Urugvajo
Venezuelo
Karibio
redakti
Angvilo
Antigvo kaj Barbudo
Arubo
Bahamoj
Barbado
Bonaire
Britaj Virgulininsuloj
Kajmana Insularo
Kubo
Curaçao
Dominiko
Dominika Respubliko
Gvadelupo
Grenado
Haitio
Jamajko
Martiniko
Moncerato
Saba
Porto-Riko
Saint-Barthélemy
Sankta-Kito kaj Neviso
Sankta Lucio
Sint-Maarten
Saint-Martin
Sankta Vincento kaj la Grenadinoj
Sint-Eustatius
Trinidado kaj Tobago
Turkoj kaj Kajkoj
Usonaj Virgulininsuloj
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Centra kaj Norda Ameriko
redakti
Golfoj de la Atlantika Oceano
redakti.jpg)
Insuloj de la Atlantika Oceano
redakti
- Antiloj
- Sankta Andreo kaj Providenco (Kolombio)
- Ascension
- Acoroj
- Bermudoj
- Buvet-Insulo
- Britaj Insuloj
- Kanarioj
- Insuloj Cies
- Kaboverdo
- Kozumelo (Meksiko)
- Insulo Estados
- Fernando de Noronha
- Ferooj
- Sud-Georgioj
- Gronlando
- Islando
- Janmajeno
- Madejro
- Malvinoj
- Nov-Skotio
- Nov-Brunsviko
- Sankta Heleno
- Rockall
- Insulo de Princo Eduardo
- Sankta-Piero kaj Mikelono
- Sanpedroepaula rokinsularo
- Sao-Tomeo kaj Principeo
- Svalbardo
- Novlando
- Fajrolando
- Tristan da Cunha
- Diego Alvares
- Sovaĝaj insuloj
- Bioko
- Margarita Insulo
Havenoj de la Atlantika Oceano
redaktiArgentino
redaktiBelgio
redakti
Brazilo
redaktiKanado
redaktiKolombio
redaktiKostariko
redaktiKubo
redaktiHispanio
redaktiUsono
redakti
Francio
redakti
Gvatemalo
redaktiHonduro
redakti- Puerto Cortés
- Puerto Castilla
Irlando
redaktiMaroko
redakti
Meksiko
redakti
Nikaragvo
redaktiNorvegio
redaktiNederlando
redakti
Panamo
redaktiPortugalio
redakti
Unuiĝinta Reĝlando
redaktiDomingo
redaktiSenegalo
redakti
Urugvajo
redaktiVenezuelo
redaktiBildaro
redakti
Referencoj
redakti- ↑ atlantiko en vortaro.net
- ↑ 2,0 2,1 "The New Encyclopædia Britannica", Volume 2, Encyclopædia Britannica, 1974. p. 294
- ↑ Limits of Oceans and Seas. International Hydrographic Organization Special Publication No. 23, 1953.
- ↑ (1873) The American cyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge. Appleton, p. 69–.
- ↑ Ekzemple: BBC Click – Epizodo 4a Aprilo 2009
- ↑ . The Red Atlantic. Project MUSE. Alirita 28an Oktobro 2012 .
- ↑ Kenneth J. Hsü. (1992) The Challenger at Sea: A Ship That Revolutionized Earth Science, p. 57. ISBN 978-0-691-08735-1.
- ↑ Kenneth J. Hsü. (1987) The Mediterranean Was a Desert: A Voyage of the Glomar Challenger. ISBN 978-0-691-02406-6.
- ↑ National Geographic Atlas of the World: Revised Sixth Edition, National Geographic Society, 1992
- ↑ 10,0 10,1 Tinkerbelle (1967; Harper & Row, New York City, N.Y.)
- ↑ Ryne, Linn. Voyages into History. Konsultita la 13an de Januaro 2008.
Vidu ankaŭ
redakti
Eksteraj ligiloj
redakti- http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/zh.html Arkivigite je 2006-03-02 per la retarkivo Wayback Machine
- http://ioc.unesco.org/oceanteacher/OceanTeacher2/01_GlobOcToday/03_GeopolOc/s23_1953.pdf Arkivigite je 2006-11-08 per la retarkivo Wayback Machine
- http://dapper.pmel.noaa.gov/dchart Arkivigite je 2007-12-25 per la retarkivo Wayback Machine
- https://web.archive.org/web/20020221215514/http://oceanographer.navy.mil/atlantic.html.
