Siria enlanda milito
.svg)
: protestoj
: protestoj kun mortintojEkde printempo 15-a de marto 2011 en Sirio - kadre de la protesta ondo de la jaro 2010 kaj 2011 en arablingvaj ŝtatoj - okazis protestoj de la loĝantaro kontraŭ la registaro, kaj demonstraciantoj postulis la forigon de la reĝimo de la ŝtata prezidanto Baŝar al-Asad. La registaro perforte kontraŭbatalis la protestojn, kaj milicanoj pafis kontraŭ demonstraciantoj. La registaro asertis, ke en la lando agas armigitaj grupiĝoj influitaj el eksterlando. Ekde la komenciĝo de la protestoj laŭ indikoj de siriaj opoziciuloj ĝis la mezo de julio 2012 mortis minimume 20000 homoj. Ĉar la protestoj ne povis atingi iun ajn allason de la registaro, eĉ la registaraj soldatoj, rabistoj mortis, turmnentis, arestis amase la loĝantojn, la protestoj ĉesis je 2012 kaj evoluis al armita konflikto inter opozicio kaj registaro.
De la 27-a de novembro 2024 (la kapto de Halepo) ĝis la 8-a de decembro 2024 (la kapto de Damasko), ribelantoj de la islamisma milicia alianco Hayat Tahrir al-Ŝam (HTS), kiu establis aŭtonomian zonon en Gubernio Idlibo, sukcesis transpreni grandajn partojn de la areo antaŭe kontrolita de registaraj trupoj ene de semajno kaj duono en kunlaboro kun la Turk-apogita ribela milico SNA por konkeri regatan teron. La reĝimo de al-Asad finiĝis la 8-an de decembro 2024, kaj al-Asad fuĝis al Moskvo.
Pluraj eksterlandaj aktoroj implikiĝis en la konflikto. La registaro de al-Asad estas subtenata de Rusio, Ĉinio, Barato, Irano kaj organizaĵoj kiel Hizbulaho, dum la ribelantoj estas subtenataj de la Araba Ligo, la Golfa Kunlaboro-Konsilio, Turkio, Norvegio, Unuiĝinta Reĝlando, Usono kaj ĉirkaŭ 60 aliaj landoj.
La milito estis difinita kiel unu el la plej perfortaj konfliktoj en la 21-a jarcento. Tie estis faritaj masakroj, militkrimoj, etna-sekta perforto kaj krimoj kontraŭ la homaro. Kemiaj armiloj estis uzitaj dum la konflikto, inkluzive de la Masakro de Ghuta en aŭgusto 2013 kiu rezultis centojn da viktimoj. Post tio, interkonsento estis atingita por malmunti la kemiajn armilojn de Sirio sub internacia inspektado. Malgraŭ tio, la daŭra uzo de klora gaso estis raportita en la grandurbo de Homs.
Krom la hororoj de la batalado, la milito kaŭzis seriozan krizon de rifuĝintoj, precipe la enmigradkrizon al Eŭropo, la kolapso de infrastrukturo, kaj la transfluo de batalado al najbaraj landoj. La internacia konflikto en Sirio daŭras, kun vastaj efikoj al Mezoriento kaj la tuta mondo.
Politika fono
[redakti | redakti fonton]En la ŝtato Sirio ekde la 8-a de marto 1963 seninterrompe regas registare deklarita "escepta stato". La reĝimo per forta uzo de policaj unuoj malebligas publikajn demonstraciojn ne favorajn al la registara politiko. Internaj perturboj en la lastaj jaroj ripete estis neniigitaj per forta ŝtata perforto, kio parte rezultis en dekmiloj da mortoj, ekzemple en la tiel nomata "masakro de Hama".
Kaŭzoj
[redakti | redakti fonton]La situacion kaŭzas pluraj kialoj, kio rezultiĝas parte el tio ke Sirio estas relative malunueca ŝtato.
Rego de la partio Baazo
[redakti | redakti fonton]La landon ekde la jaro 1963 en unupartia politika sistemo regas la partio Baazo. Veraj opoziciaj partioj ne estas permesataj. Kvankam temas pri la sama partio, kiu sub Saddam Hussein ankaŭ regis la ŝtaton Irako, inter la siria kaj iraka branĉoj de la partio ĉiam estis forta rivaleco pri la pozicio "gvidi la arabajn ŝtatojn".
Kvankam tra jardekoj la tutarabismo estis decida elemento de la partia politiko, kaj en Sirio kaj en Irako, en Sirio reale la siria naciismo havis pli grandan signifon plej malfrue ekde la finiĝo de la Malvarma Milito: Projekto de "Granda Sirio" ampleksu la areojn de al nunaj ŝtatoj Sirio, Libano, Israelo, Palestino kaj Jordanio.
Etnaj malplimultoj
[redakti | redakti fonton]En partoj de la areo de Sirio dominas arameoj kaj turkmenoj, en aliaj kurdoj. Aparte la kurdoj revas pri unuigo de siaj vivregionoj en Sidio, Irano, Irako kaj Turkio al kreinda ŝtato Kurdio.
Situacio de la alavitoj
[redakti | redakti fonton]Ankaŭ en Sirio gravas la tradicia kontrasto inter la anoj de sunaismo kaj ŝijaismo. La ŝijaismaj alavitoj en la pasinteco en Sirio estis persekutita malplimulto. Multaj el la sunaanoj de Sirio, la klara plimulto inter la siriaj islamanoj, konsideras la alavitojn herezuloj, kaj akuzas ke en la alavita instruo ankaŭ gravu antaŭislamaj kredaj konceptoj.
Simile kiel en Irako, kie la eksa diktatoro Saddam Hussein donis gravajn politikajn postenojn al parencoj kaj eksaj najbaroj, ankaŭ en Sirio ekzistas simila fenomeno: Multajn gravajn postenojn ricevis loĝintoj de la alavite dominita vilaĝo Kardaha en norda Sirio, kie naskiĝis Hafiz al-Asad, la patro de la nuna prezidanto de Sirio. Ĝis nun la baaza reĝimo de Sirio prenis estis stabiligita ĝuste per tiu grupiĝo de ekssamvilaĝanoj.
La granda tensio inter la siria loĝantaro kaj la ŝtata reĝimo interalie baziĝas je tio, ke la privilegia pozicio de tiu grupiĝo estas plikritikata pro la tensio inter la plimulto de sunaanoj kaj la malplimulto de alavitoj.
Eka situacio
[redakti | redakti fonton]Tutĝenerale la politikaj protestoj en aliaj arabaj ŝtatoj ekde la fino de la jaro 2010 - interalie en Tunizio, Egiptio, Libio, Jemeno kaj Barejno - kuraĝigis ankaŭ la protestantojn en Sirio pli malferme esprimi sian malkontenton. Ankaŭ la malliberigo de pluraj lernejanoj kaj adoleskuloj, kiuj skribis kontraŭregistarajn frazojn al strataj muroj, konsidereblas ekilo de pli frotaj protestoj.
Partoprenantaj grupiĝoj
[redakti | redakti fonton]Ĝis nun la sekvaj grupiĝoj partoprenas la protestojn:
En la nordoriento de la lando la protestoj aparte koncentriĝas en la regionoj loĝataj fare de kurdoj.
Krome aparte en la urbo Daraa koncentriĝas la politikaj protestoj, plejparte la protestantoj tie estas sunaanaj araboj. La tiuurba protesto ŝajnas aparte religie motivigita.
Laŭ la opinio de la siria ministerio pri internaj aferoj, la protestojn en Homs kaj en Banijas aparte kaŭzas la agado de radikalaj salafistoj.
Grupiĝo anglalingve nomiĝanta „National Initiative for Change“, do "Nacia Iniciato por Ŝanĝiĝo", komprenas sin kiel tegmenta organizaĵo por siriaj opoziciuloj en- kaj eksterlande.[1][2] Reprezentantoj de la grupiĝo asertas ke la 150 grupanoj en Sirio reprezentas vastan gamon da grupiĝoj kiuj protestas kontraŭ la aŭtoritata gvidado de prezidanto Asad.[3]
La administranto de la Facebook-grupo, kiu konsideratas la plej grava disdonilo de informoj pri la protestoj en Sirio, laŭdire estas en Svedio vivanta ano de la Islama Frataro.[4]
Rimarkeblas subteno de la usona registaro por la kontraŭantoj de la ŝtata prezidanto Baŝar al-Asad. Ekzemplo estas financa subteno de la televida stacio Barada TV en Londono, kiu komencis sian programon en aprilo 2009.
Ĉirkaŭ aŭgusto 2012 oni informas, ke en bataloj en Sirio je la flanko de ribeluloj partoprenas anoj de la Organizaĵo de la muĝahidoj de la irana popolo.[5]
En 2014, la Islama Ŝtato eniris la militon kontraŭ ĉiuj aliaj militantojn kaj iĝas la celo de kampanjo de aeratakoj efektivigita de koalicio gvidata de Usono.
Dum la somero de 2015, Rusio intensigis sian helpon al la siria reĝimo, inkludante la transdonon de tankoj kaj aviadiloj, kaj fortigas la rusaj garnizonoj en Latakia kaj Tartus. Ekde la 30-a de septembro 2015, la milita interveno de Rusio per intensa bombada kampanjo pli helpas la sirian reĝimon kontraŭ ĉiuj ties oponantoj, kaj aparte kontraŭ la Islama Ŝtato, kiu invadis Sirion kaj provokis la forflugon de milionoj da rifuĝintoj eksterlanden.
Sekvoj
[redakti | redakti fonton]La ekonomia kaj socia infrastrukturo en plejparto de la lando estis detruita aŭ grave damaĝita. Milionoj da sirianoj iĝis rifuĝintoj aŭ internaj translokitoj. Milionoj da ili trovis azilon en Libano, Turkio kaj Jordanio, centmiloj fuĝis al Eŭropo, kaŭzinte la rifuĝintan krizon en 2015. Plejparto de la siriaj rifuĝintoj iris al Turkio, kie ili foje spertas malakcepton, eĉ perforton[6].
Helpo de internaciaj humanitariaj organizaĵoj ne sufiĉis. En novembro 2019 UNICEF avertas ke gravaj humanitaraj programoj por centmiloj da infanoj en Sirio devos esti eltranĉitaj ĉar tuta ĝia mono elĉerpiĝis. La havebla mono sufiĉus por prizorgi 356 mil infanojn dum aliaj 220 mil restos sen asistado. UNICEF raportis ke 5,5 milionoj da infanoj tra la lando bezonas helpon.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Syrien: Oppositionelle suchen Bündnis mit Offizieren (germanlingve, "opoziciuloj en Sirio serĉas aliancon kun oficiroj"), artikolo en la magazino Focus
- ↑ Die Angst der Türkei vor dem syrischen Albtraum (same germanlingve, "La timo de Turkio pri la siria koŝmaro"), artikolo en la gazeto Die Welt
- ↑ Long Repressed in Syria, an Internal opposition Takes Shape (anglalingve, "longe subpremita en Sirio, interna opozicio ricevas silueton"), artikolo en la gazeto New York Times
- ↑ Aufstand ín Syrien: Die Muslimbrüder mischen heftig mit (germanlingve, "ribelo en Sirio, la Islama Frataro forte partoprenas")
- ↑ Щегловин Ю.Б. (2012-08-14). О развитии ситуации в Сирии (ruse). Институт Ближнего Востока. Arkivita el la originalo je 2013-01-05. Alirita 2013-01-05 .
- ↑ Doga Celik, Arzu Geybullayeva (2021-09-30) Sentoj kontraŭ migrantoj kaŭzas perforton en Turkio (esperante). Tutmondaj Voĉoj. Arkivita el la originalo je 2023-08-28. Alirita 2023-11-01 .