Ernst Haeckel

Ernst Haeckel
Persona informo
Ernst Heinrich Philipp August Haeckel
Naskonomo	Ernst Heinrich Philipp August Haeckel
Naskiĝo	16-an de februaro 1834 (1834-02-16) en Potsdam, Provinco Brandenburgio,  Reĝlando Prusio
Morto	9-an de aŭgusto 1919 (1919-08-09) (85-jaraĝa) en Jena, Free State of Saxe-Weimar-Eisenach,  Vajmara Respubliko
Lingvoj	germana • latina vd
Ŝtataneco	Germana Imperiestra Regno Vajmara Respubliko Reĝlando Prusio vd
Alma mater	Frederiko-Vilhelmo-Universitato en Berlino Humboldt-Universitato en Berlino vd
Familio
Patro	Carl Haeckel (en) vd
Edz(in)o	Anna Sethe (en) Agnes Huschke (en) vd
Infanoj	Walter Haeckel (en)  ( Agnes Huschke (en) ) Elisabeth Haeckel (en)  ( Agnes Huschke (en) ) vd
Profesio
Okupo	biologo iĥtiologo universitata instruisto botanikisto esploristo fotisto ornitologo natursciencisto kuracisto ekologo zoologo filozofo verkisto vd
Laborkampo	Komuna deveno vd
Doktoreca konsilisto	Johannes Peter Müller vd
Postenoj Postenoj rektoro de la Universitato de Jena (1884–1885) rektoro de la Universitato de Jena (1876–1876) vd
Honorigoj Honorigoj (1908)  Medalo Darvino-Wallace (1900)  Medalo Darvino (1895)  Bressa Prize (en) (1894)  Linea Medalo (1864)  Cothenius Medal (en) vd
Membrecoj Membrecoj Accademia delle Scienze di Torino (1898–) Bavaria Akademio de la Scienco Amerika Filozofia Societo Leopoldina Nacia Akademio de la Linkoj Reĝa Sveda Akademio de Sciencoj Zoological Society of London Deutscher Monistenbund (en) vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Maranemonoj - bildo el verko de Haeckel, Kunstformen der Natur

Ernst Heinrich Philipp August HAECKEL (aŭ HÄCKEL), (naskiĝis en Potsdam la 16-an de februaro 1834, mortis en Jena en 1919), estis germana biologo, kiu popularigis ideojn de Darvino en Germanio.

Vivo

Haeckel studis ekde 1852 medicinon kaj natursciencon en Würzburg, Berlino kaj Vieno kaj kuracistis mallongan tempon en Berlino. Poste li ekskluzive dediĉis sin je naturscienojn. Instigite fare de la mentoro kaj fiziologo Johannes Peter Müller esploradi pri marbestoj malsupraklasaj li studis la faŭnon mediteranean en 1859-60 en Napolo kaj Messina. Laŭ la konsilo de la amiko Carl Gegenbaur li habilitiĝis kiel privata docento pri zoologio en 1861 en Jena kaj ricevis samloke en 1862 la eksterordan kaj en 1865 la ordan profesorecojn.

Pli ampleksaj sciencaj vojaĝoj entreprenitis de li al Lisbono, Madeiro, Tenerifo, Gibraltaro, Norvegio, Sirio kaj Egipto, al Korsiko, Sardinio, Sri Lanko, Algerio, Ruslando, Javo, Sumatro. Jam en 1863 Haeckel radike kaj senkompromise apogis la doktrinon de Charles Darwin kaj propagandis ĝin jam en 1866 en la verko »Generelle Morphologie«. Danke al tiu ĉi verko la teorio pli scienciĝis kaj elradiadis. Li estis pionira en la ŝato kaj de la plej malsupre evoluintaj vivaj aĵoj (t.n. moneroj) kaj de la homo; ĉiajn provajn faktojn li profunde trastudis kaj ordigis. Por atingi tian kompletan sciencan ellaboron li estis farinta grandan nombron da sistemaj studoj de animalaj klasoj (ekz. de moneroj, radiolarioj, kalkaj spongoj, diversaj koraloj, medusoj, kniduloj/sifonoforoj). Haeckel furoris ankaŭ per diversaj suspektaj trajtoj kiuj konkludigis lin ankaŭ neprovitajn aerojn; por li nur gravis logikeco. Li engaĝiĝis en la monisma branĉo de Libera penso kaj fondis en 1906 societon monisman Monistenbund ĉe la zoologia instituto de Jena. Krome li ankaŭ batalas por la paco kaj iniciativis kune kun Friedrich Naumann kaj Max Weber en 1910 pri internacia interpopola kompreniĝo politika por garantii la mondan pacon. En 1907 li faris la lastan grandan vojaĝon al Svedio. En 1908 li donace fondis la Filetikan muzeon en Jena. Li eldocentado retiriĝis en 1909; en 1910 li ĉesigis membrecon en la protestantisma kirko. Lia edzino Agnes mortis en 1915 kaj Haeckel mem pasigis la lastajn jarojn duonkriple.

Graveco

Lia plej grava doktrino estis pri la ĉiamvalida signifo de evolucio de la unuopo por doni klarigojn pri la historio de la tuta gento estante ripeto malpliiĝinta de la tuto. Temas pri la de li difinita biogenika baza leĝo (biogenetisches Grundgesetz) el kiu li konkludis la ofte malbone interpretitan kenogenezon kaj la gastrean teorion. Li faris genealogiajn arbojn de la unuopaj bestaj kaj plantaj sekcioj detalege. Ili estu taksataj kiel esplorprogramoj kaj estis konfirmitaj de aliaj. Lia ideo kolekti la tutan vivan mondon sub unu vidpunkto, lia malferma karaktero neniam kaŝi aferojn provokis aron da entuziasmuloj kaj de akraj kontraŭuloj. Multaj fanatikuloj donis monon por pluaj esploroj (ekz. la Fondaĵo Ritter. Post Darwin mem li taksitis de multaj kiel la dua plej grava esploristo tiufaka. En siaj t.n. mondenigmoj (Welträtsel) Haeckel prezentis sian vizion de la mondo kun nua akcepto de kaŭzaj kuntekstoj. Teleologiajn traktojn li tute rifuzis. Mondordo etika kia ajn malakceptatas, tamen laŭdatas la beleco de naturo kaj eduko de homo je sindono al la puraj belo, la bono kaj la vero. Diference al materialismo kruda laŭdatas la fundamenta rolo de sentado.

Verkoj

• Über die Eier Scomberesoces. In: Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin 1855, S. 23–32 Tafel IV, V.
• De telis quibusdam Astaci fluviatilis. Dissertio inauguralis histologica, die VII M. Martini A. Berolini, 1857.
• Über die Gewebe des Flußkrebses. In: Müllers Archiv für Anatomie und Physiologie. 1857, S. 469–568 Tafel XVIII, XIX.
• Beiträge zur normalen und pathologischen Anatomie der Plexus chlorioides. In: Vierchows Archiv für pathologische Anatomie. Bd. XVI, 1858, S. 253–289, Tafel VIII.
• Über Augen und Nerven der Sterntiere. In: Zeitschrift für wissenschaftliche Zoologie. Band 1859, 1859, S. 183–190 Tafel XI.
• Reiseskitzen aus Sizilien. In: Zeitschrift für allgemeine Erdkunde. Bd. VIII, 1860, S. 433–486.
• Über neue lebende Radiolarien des Mittelmeers. In: Monatsbericht der Königlichen Akademie der Wissenschaften Berlin. 13. Dezember 1860, S. 794–817.
• Abbildung und Diagnosen neuer Gattungen und Arten von lebenden Radiolarien des Mittelmeers. In: Monatsbericht der Königlichen Akademie der Wissenschaften Berlin. 20. Dezember 1860, S. 835–845.
• De Rizopodum finibus et ordinibus. Dissertio pro venia legendi impetranda in litterarum universitate Jenensi. Die IV. M. Martini 1861, Berlin 1861.
• Die Radiolarien (Rhizopoda radiata). Eine Monographie. Bd. 1 (Text) XVI und Bd. 2 (Atlas), Berlin 1862.
• Über die Entwicklungstheorie Darwins. Öffentlicher Vortrag in der Allgemeinen Versammlung deutscher Naturforscher und Ärzte zu Stettin, am 19. September 1862 (Amtlicher Bericht über die 37. Versammlung S. 17), 1863.
• Beiträge zur Kenntnis der Corycaeiden (Copepoden). In: Jenaische Zeitschrift für Medizin und Naturwissenschaft. Band 1, 1864, S. 61–112, Tafel I–III.
• Beschreibung neuer craspedoter Medusen aus dem Golf von Nizza. Jenaische Zeitschrift für Medizin und Naturwissenschaft. Band 1, 1864, S. 325–342.
• Die Familie der Rüsselquallen (Medusae Geryonidae). In: Jenaische Zeitschrift für Medizin und Naturwissenschaft. Band 1. 1864, S. 435–469 Tafel XI, XII.
• Über eine neue Form des Generationswechsels bei Medusen und über die Verwandtschaft der Geryoiniden und Äginiden. In: Monatsbericht der Berliner Akademie. 1865, S. 85–94.
• Über den Sarcodekörper der Rhizopoden. In: Zeitschrift für wissenschaftliche Zoologie. Band XV. 1865, S. 342–370.
• Über fossile Medusen. In: Zeitschrift für wissenschaftliche Zoologie. Band XV. 1865, S. 504–514.
• Die Familie der Rüsselquallen (Medusae Geryonidae). In: Jenaische Zeitschrift für Medizin und Naturwissenschaft. Band 2. 1865, S. 93–322 (Fortsetzung und Schluss).
• Beiträge zur Naturgeschichte der Hydromedusen. Heft I. Die Familie der Rüsselquallen (Medusae Geryonidae). Eine Monographie. Leipzig 1865.
• Generelle Morphologie der Organismen. 2 Bände. Berlin 1866 (Digitalisate: Bd. 1, Bd. 2).
• Natürliche Schöpfungsgeschichte. Berlin: G. Reimer 1868 (Digitalisat).
• Anthropogenie oder Entwicklungsgeschichte des Menschen. Leipzig: W. Engelmann 1874.
• Arabische Korallen. ein Ausflug nach den Korallenbänken des Rothen Meeres und ein Blick in das Leben der Korallenthiere. Berlin 1876, doi:10.5962/bhl.title.10156.
• Die Perigenesis der Plastidule oder die Wellenerzeugung der Lebenstheilchen. Berlin 1876 (Ŝablono:DTAW).
• Indische Reisebriefe. Berlin, Paetel, 1883.
• Systematische Phylogenie. 3 Bände. Berlin 1894–1896 (Digitalisate: Bd. 1, Bd. 2, Bd. 3).
• Die Welträthsel. Gemeinverständliche Studien über Monistische Philosophie. Bonn 1899
• Kunstformen der Natur. Bibliographisches Institut, Leipzig 1899–1904; 2., verkürzte Auflage 1924 (Digitalisat der Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf).
• Aus Insulinde. Malayische Reisebriefe. Bonn, Strauß, 1901.
• Die Lebenswunder. Gemeinverständliche Studien über Biologische Philosophie. Ergänzungsband zu dem Buche über die Welträthsel. Alfred Kröner Verlag, Stuttgart 1904.
• Der Kampf um den Entwickelungs-Gedanken. Drei Vorträge, gehalten am 14., 16. und 19. April 1905 im Saale der Sing-Akademie zu Berlin. Reimer, Berlin 1905.
• Wanderbilder. Nach eigenen Aquarellen und Ölgemälden. Erste, zweite und dritte Serie. Die Naturwunder der Tropenwelt. Ceylon und Insulinde. Gera-Untermhaus, W. Koehler'sche Verlagsbuchhandlung (1905).
• Kristallseelen: Studien über das anorganische Leben. Alfred Kröner Verlag, Leipzig 1917.
• Kunstformen der Natur. Marix, Wiesbaden 2004, ISBN 3-937715-17-7 (nach der Originalausgabe von 1904, neu gesetzt, überarbeitet und eingeleitet).
• Ernst Haeckel: Ausgewählte Briefwechsel. Band 1. Familienkorrespondenz Februar 1839-Juli 1854, hrsg. und bearb. von Roman Göbel, Gerhard Müller und Claudia Taszus unter Mitarbeit von Thomas Bach, Jens Pahnke und Kathrin Polenz. Steiner, Stuttgart 2017, ISBN 978-3-515-11290-1.

Genealogia arbo de homo laŭ Häckel

Vidu ankaŭ

• Ernst-Haeckel-domo (Jena)
• Muzeo pri deveno de la specioj (Jena)

Eksteraj ligiloj

• Meyers Großes Konversations-Lexikon, Band 8. Leipzig 1907, p. 592-593, kio relegeblas [htp://www.zeno.org/nid/20006728677 tie ĉi interrete.]