Edukira joan

Baikal

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Koordenatuak: 53°18′10″N 108°00′17″E / 53.3028°N 108.0047°E / 53.3028; 108.0047
Wikipedia, Entziklopedia askea

Baikal
Gizateriaren Ondare
Datu orokorrak
Garaiera455,5 m
Motaaintzira
Luzera636 km
Zabalera79 km
Azalera31.722 km²
Sakonera1.642 m
Bolumena23.615,39 km³
Geografia
Map
Koordenatuak53°18′10″N 108°00′17″E / 53.3028°N 108.0047°E / 53.3028; 108.0047
Estatu burujabe Errusia
Errusiako errepublikak Buriatia
Hidrografia
Betebidea
HustubideaAngara
Arroaren azalera560.000 km²
Arro hidrografikoaYenisey basin (en) Itzuli
Eragilearift-laku
Artikulu hau aintzirari buruzkoa da; mendikatea gaitzat duena beste hau da: «Baikal mendikatea»
Aintzira OrbView-2 satelitetik ikusita.

Baikal[1] (errusieraz: о́зеро Байка́л, translit.: Ozero Baykal; buriateraz: Байгал далай, Baigal dalai[2]; mongolieraz: Байгал нуур, Baygal nuur) Siberiako hegoaldean, Errusiako Irkutsk oblasta eta Buriatiako Errepublikaren artean, kokaturiko aintzira da[3]. Buriat herria ekialdeko ertzean bizi da. 1996an Unescok Gizateriaren Ondare izendatu zuen.[4] Ekologikoki garrantzi handiko gunea da: Errusiako Amurreko lehoinabarraren azken basa bizilekua da edo Baikalgo fokaren habitat bakarra da, beste ehunka espezieren artean.[5]

Toponimia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izena antzinako tatarerazko Bai-Kul hitzetik dator; «Laku aberatsa» esan nahi du. Ezizenez, Siberiako Begi Urdina eta Asiako Perla deitu izan zaio, bere uraren gardentasuna dela eta.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Siberia hegoaldean dago, Jablonovy mendiak (ekialdean), Baikal mendikatea (mendebaldean) eta Stanovoi artean. Batez beste 636 km luze eta 48 km zabal da eta 31.500 km²ko eremua hartzen du. Munduko aintzirarik sakonena da: ur-azaletik hondorainoko sakonerarik handiena 1.741 m-koa da, baina uraren azala itsas maila baino 454 m gorago du[6]. Bolumenari dagokionez ere, munduko ur gezako lakurik handiena da: munduko ur gezaren % 20 dauka, 23.000 km3 inguru[3]. Ur hori aski izanen litzateke lur urgaineratu guztia 3 zentimetroko geruzaz estaltzeko.

Mendiz inguraturik dago eta 22 uharte txiki ditu; Olkhom (730 km2-ko azalera eta 1.741 m-ko garaiera) handiena da. 330 ibai baino gehiago isurtzen dira Baikalera; nagusiak Selenge, Txikoi, Khilokh, Uda, Barguzin eta Angara Garaia dira. Bertatik, ordea, bakarra irteten da: Angara, Jeniseiren ibaiadarra.

Lakuaren ertzeko hiri nagusiak Irkutsk eta Ulan-Ude dira.

Geologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baikal aintziraren eraketa duela 25-30 milioi urtekoa dela kalkulatzen dute, historia geologikoari dagokionez aintzirarik zaharrenetako bat delarik (ondoren Afrikako ipar-ekialdeko Tanganyika aintzira eta Japoniako erdialdean dagoen Honshu uharteko Biwa aintzira dira). Latitude altuko laku handien artean, glaziar kontinentalek eragindako sedimentuak ikusi ez dituen bakarra da. 1990eko hamarkadan egindako sedimentuen ikerketek 250.000 urteko aldaketa klimatikoaren zerrenda zehatza ematen dute. Ikerketa zehatzagoak espero dira. Metatutako sedimentu guztia ateraz gero, aintzira 9 kilometroko sakonerara iritsiko litzateke.

Baikal pitzadura gazteko aintzira da. Pitzadura bi zentimetro zabaltzen da urteko. Failaren eremua sismikoki aktibo dago: ur termalen iturriak daude inguruan eta aldian behin lurrikara nabarmenak gertatzen dira. Aintziraren drainatze-eremua, 540.000 km²-koa, Ipar Amerikako Aintzira Handietako drainatze-eremu konbinatua eremua baino % 13 handiagoa delarik.

Klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aintziraren inguruan klima kontinental bat dago, nahiko suabe-leuna, taigarekin bat datorrena. Urtean 2.000 eguzki-ordu inguru izaten dira, abendua da hilabeterik lainotsuena, 77 eguzki-ordu izanda, eta ekaina eguzkitsuena, 275 eguzki-ordu izanda. 450 mm inguruko urteko prezipitazioa dago, muturrak otsailean kokatuta, 9 mm-ko prezipitazioarekin bakarrik, eta uztaila 120 mm-rekin.

Negua, azarotik martxora, lehorra eta hotza izaten da, -20° C inguruko tenperatura ertainekin. Aintziraren inguruan dauden mendiei irailaren erdialdetik ekainaren amaiera arte elurra egiten die, azaroaren erdialdetik apirilaren hasiera arte elurrak ibarrak estaltzen dituen bitartean. Tenperaturak -50° C ingurura jaitsi daitezke.

Udaberria, apiriletik maiatzera, eta udazkena, irailetik urrira, bi hilabeteko urtaro laburrak dira. Izotza ekainera arte gerta daiteke, eta berriro hasten dira abuztuaren amaieratik.

Uda, ekainetik abuztura, nahiko beroa da, egunean batez besteko tenperatura 15° C ingurukoa izanik, baina askotan 20 ° C-tik gorakoak izaten dira. Uda izaten da euri gehiena egiten duen urtaroa.

Lakuak muturreko tenperaturak arintzen ditu, eta, horren ondorioz, inguruko zonaldeak neguak ez dira hain hotzak eta udak freskoagoak eta hezeagoak dira. Neguan, lur gaineko uren izozte luzeak eragiten dio aintzirari. Izotz hori berandu sortzen da (abenduan) eta erabat urtzen da maiatzerako, ur-masa handiaren inertzia termikoa dela eta. Neguan, izotzaren lodiera 50 eta 70 cm artekoa da, eta pertsonak eta ibilgailuak lurrazaletik ibiltzea ahalbidetzen du.

Inguruko ezaugarri bat haize aldakorrak dira, tokiko izen ugarietan isla duen haize-sistema konplexu batekin. Adibidez, sarma izenekoa, 40 m/s-ra (144 km/h) irits daitekeen eta 2 eta 3 metro arteko olatuak jaso ditzakeen haize bereziki gogorra (aintziraren erdian 5 m baino gehiagora iritsiz). Grabatutako haize-kolperik gogorrena 50 m/s (180 km/h) izan da Sarma ibaiaren haranean.[7]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baikal aintziratik gertu dagoen eremuak, batzuetan Baikalia deituak, giza-presentzia luzeko historia du. Mal'ta herrixkatik gertu, aintziratik 160 kilometro ipar-mendebaldera, MA-1 edo "Mal'tako mutikoa" bezala ezagutzen den gizon gazte baten aztarnak topatu zituzten, hau duela 24.000 urteko Mal'ta–Buret' kultura izatearen aztarna da.[8] Inguruko tribu ezagun bat kurykanak izan ziren, bi talde etnikoren arbasoak: buriatak eta jakutak.

Xiongnu konfederazioaren iparraldeko lurralde zaharrean kokatua, Baikal aintzira, Han-Xiongnu gerrako tokietako bat izan zen, non k.a. II. mendetik k.o. I. mendera arte Han dinastiako armadak xiongnu indarrak jazarri eta garaitu zituzten. Han idazleek aintzira "itsaso handi" (hanhai) bat zela zioten txostenak utzi zituzten, eta Lau Itsaso sasi-mitikoetako Iparraldeko Itsasoa (Běihǎi) bezala izendatu zuten.[9] 647 eta 682 artean, Tang dinastiaren garaian, eskualdea Anbei Protektoratuaren parte izan zen. Kurikanek, VI. mendean inguruan bizi zen siberiar tribuk,[10] egungo izena eman zioten, "ur asko" esan nahi zuena. Geroago, buriatek "laku naturala" (Baygal nuur) eta jakutek "laku aberatsa" (Bay göl) deitu zioten.[11] Europarrek ezer gutxi jakin zuten aintziraz, harik eta Errusia XVII. mendean hedatu zen arte. Baikal aintzirara iritsi zen lehen esploratzaile errusiarra Kurbat Ivanov izan zen 1643an.[12]

Yermak-ek Siberiako konkista, Vasily Surikoven margolana .

1628-1658 urteen artean, buriatek Baikal aintziraren inguruan hartutako eremuan Errusiaren hedapena,[13] Siberiaren errusiar konkistaren zatitzat hartzen da. Lehen aldiz, 1619an sortutako Jeniseisk herrian hasi, Angara ibaian gora eta, geroago, Lena ibaitik hegoalderantz mugitu ziren. Errusiarrek 1609an entzun zuten lehen aldiz buriaten berri Tomsk hirian. Gertaera gertatu eta mende batera kontatutako kontakizun herrikoi batzuen arabera, 1623an, Demid Piandak, Lenara iritsi zen lehen errusiarra izan zitekeena, Lenaren goialdetik Angarara gurutzatu zuen eta Jeniseiskera iristea lortu zuen.[14] Vikhor Savinek (1624) eta Maksim Perfiljevek (1626 eta 1627-1628) evenkien lurraldeak esploratu zituzten beheko Angaran. Mendebalderantz, 1627an goiko Jenisein Krasnoiarsk herria sortu zuten eta handik ekialderantz gaizki dokumentatutako espedizio batzuk abiatu zituzten. 1628an, Piotr Beketovek lehen aldiz buriat-talde bat aurkitu zuen, eta etorkizuneko Bratsk hirian yasak edo zerga ordaintzea lortu zuen. 1629an, Jakov Jripunov Tomsketik abiatu zen, zilarrezko meategi bat aurkitzeko asmoz. Bere gizonak laster hasi ziren errusiarrak zein bertakoak arpilatzen. Haiei Krasnoiarskeko beste talde bat batu zitzaien, baina elikagaiak urritu zitzaienean buriaten lurraldeetatik buriatotik alde egin zuten. Eraso horren ondorioz, zaila izan zen beste errusiar batzuk bertara sartzea. 1631n Maksim Perilievek Bratsken ostrog bat eraiki zuen. Bakeak neurrizko arrakasta izan zuen, 1634an buriatek Bratsk suntsitu eta bere goarnizioa hil baitzuten. Kondairak dioenez, buriatek, suzko armak nola erabili ez zekitela, kosako hilekin batera mosketeak erretzea erabaki zuten. Suaren ondorioz, su-armak jaurti eta pertsona gutxi batzuk hil ziren, eta buriatek errusiarrek hil ondoren borrokan jarraitzen zutela uste zuten. 1635ean, Radukovskiren agindupeko zigor-espedizio Bratsk batek berreraiki zuen. Buriatek 1638an berriro setiatu zuten, baina ez zuten hiria lortu.

1638an Perfievek Angaratik Ilim ibaia zeharkatu zuen Lena ibairaino eta ibaian behera Oliokminskeraino jaitsi zen. Itzuleran, 1640an, Vitim ibaian zehar nabigatu zuen Baikal aintziraren ekialdean, non Amurrari buruzko txostenak entzun zituen. 1641ean Lenaren goialdean herri berri bat sortu zuen, Verjolensk izenekoa. 1643an, Kurbat Ivanov haratago joan zen Lena ibaian gora, eta Baikal aintzira eta Olkhon uhartea ikusi zituen lehen errusiar bilakatu zen. Bere taldearen erdia, Skorojodoven agindupean, lakuan mantendu zen, gainerakoa Angararen goialdera iparraldeko muturrean iritsi, eta negua Barguzin ibaian, ipar-ekialdean pasa zelarik. 1644an, Ivan Pojabovek Angara igo zuen Baikaleraino, eta, beharbada, ibilbide hori erabili zuen lehen errusiarra izan zen, ur-lasterrak zirela eta zaila zelako. Aintzira zeharkatu eta Selenge ibaiaren behealdea esploratu zuen. 1647 inguruan bidaia errepikatu zuen, gidariak lortuz eta Ulan Batorretik gertu 'Tsetsen Khan' bisitatuz. 1648an, Ivan Galkinek Barguzin ibaian ostrog bat eraiki zuen, ekialderantz hedatzeko gune bihurtuko zena. 1652an, Vasili Kolexnikovek, Barguzindik, Amurreko ibarrera irits zitekeela jakinarazi zuen, Selenge, Uda eta Jilok ibaiei jarraituz, etorkizunean Txita eta Nertxinsk izango ziren herrietara iritsi arte. 1653an, Piotr Beketovek, esploratu eta zergak biltzeko egin zuen bigarren bidaia handian, Irgen aintzirarainoko Kolesnikoven bidea hartu zuen, Txitatik mendebaldera, eta negu hartan, bere gizonetako batek, Urasovek, Nertxa ibaiaren ertzean Nertxinsk sortu zuen. Hurrengo udaberrian, Nertxinsk okupatzen saiatu zen, baina Stephenovekin Amurren elkartzera behartu zuten bere gizonek. Bertokoek Nertxinsk suntsitu zuten, baina 1658an errusiarrek zaharberritu zuten.

1896 eta 1902 artean Transiberiar Trenbidea eraiki zuten. Baikal aintziraren hego-mendebaldeko muturrean trenbidea eraikitzeko 200 zubi eta 33 tunel behar zituzten. Amaitu arte, tren-ferry batek aintzira zeharkatu zuen Baikal portutik Misovajara hainbat urtez. 1918an Txekoslovakiar Legioaren eta Armada Gorriaren arteko itsas-gudu txiki baten tokia izan zen. Neguko izotzaldietan, aintzira oinez gurutza zitekeen, nahiz eta, haize hotzak oztoporik gabe izotz-eremu lauetan zehar mugitzen zelako, izoztea eta hipotermia hilgarria izateko arriskua zegoen. 1920ko neguan, Siberiako Izotz Martxa Handia gertatu zen, atzera egin zuen Errusiako Armada Zuriak Baikal aintzira izoztua zeharkatu zuenean. Agerian zegoen haizea hain hotza zen, ezen jende asko hil baitzen, udaberria izoztu arte bere lekuan izoztu zirelarik. 1956tik aurrera, Angara ibaian inboluzioak sortutako Irkutskeko urtegiko presak aintziraren maila 1,4 metro igo zuen.[15]

Trenbidea eraikitzean, F.K. Drizhenko buru zuen espedizio hidrogeografiko handi batek lakuko ohearen inguruko lehen mapa zehatza egin zuen.[16]

Biozenosia eta gizakiaren eragina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baikalgo fokaren habitat bakarra da.

Biodibertsitateari dagokionez, gutxi dira Baikal aintzirarekin lehiatu daitezkeen lakuak. 852 espezie eta 233 alga barietate ditu, gehi aintziraren inguruan bizi diren 1.550 espezie eta animalia barietate inguru, horietako asko espezie endemikoak, Baikalgo foka (Pusa sibirica) ospetsua barne, aintziran bizi den ugaztun bakarra.

Baikala bere uren argitasun bereziagatik ezagutzen da. Aintziraren hegoaldeko muturrean egur eta zelulosaren pulpa prozesatzeko planta bat ezartzeak, jatorriz 1954an planifikatua, protesta isilak eragin zituen, eta, aldi berean, Errusiako pertsona kultuen artean esnatze ekologikoa eragin zuten, baina ez sobietar burokrazian. Planta horrek, oraindik, hondakinak Baikaleko uretan isurtzen jarraitzen du. Kutsadura horrek Baikalen eta antzeko beste ibaiadar batzuetan duen eragina urtero aztertzen du Tahoe Baikal Institutuak, 1989an hasitako AEBetako, Errusiako eta Mongoliako ikasle-zientzialarien arteko truke-programa batek.

Transiberiar Trenbidea eraikitzen hasi zuten arte, Baikal aintziratik oso gutxi ezagutzen zuten. Aintzira inguratzen duen ibilbide ikusgarriak 200 zubi eta 33 tunel behar izan zituen. Aldi berean, 1896 eta 1917 artean, F.K. Drizhenko buru zuen espedizio hidrogeografiko handi batek Baikaleko sakoneraren lehen atlas zehatza sortu zuen.[16]

2008ko uztailean Mir-1 eta Mir-2 izeneko "Mir" bi errusiar batiskafoen espedizioa hasi zen, uztailaren 29an aintziraren hondora historian lehen aldiz iristea lortu zutenak.[17][18][19]

Fauna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baikal aintziran 1085 landare espezie eta 1.550 animalia espezie eta barietate daude. Animalien % 80 baino gehiago endemikoak dira; 52 arrain-espezietatik 27 endemikoak dira.

Azpimarratzekoa da omul arrainaren azpiespezie bat (Coregonus autumnalis migratorius). Inguruko merkatu guztietan, ketu eta saltzen dute. Transiberiar Treneko bidaiari askorentzat, omul ketua erostea zeharkaldi luzearen erakargarrietako bat da.

Baikal ere nerparen edo Baikalgo fokaren habitat bakarra da. Errusiako Amurreko lehoinabarraren azken basa bizilekua da, beste ehunka espezieren artean.[20] Hartzak eta oreinak ere ikusi eta ehizatzen dituzte Baikal aintzirako kostaldean.

Ikerketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Egunsentia Baikalen

Zenbait erakundek naturari buruzko ikerketa-proiektuak egiten ari dituzte Baikal lakuan. Gehienak gobernu-erakundeak edo gobernu-erakundeekin elkartuak dira. Baikalgo Bilaketa Zentroa ikerkuntzarako erakunde independentea da, eta ingurumen hezkuntza eta ikerketa-proiektuak burutzen ditu.[21]

2008ko uztailean, Errusiak espedizio bat hasi zuen aintziraren hondora iristen saiatzeko, Mir-1 eta Mir-2 izeneko bi batiskafo erabili zituen (Mir- errusieraz: Мир, translit.: Mir- euskaraz "mundua" eta "bakea" esan nahi du). Espedizioaren helburua hondoko 1592 metrotarainoko sakonera ailegatzea eta bere ekosistema bakarraren azterketa geologiko eta biologikoak egitea zen.[22] Hasiera batean ur gezan murgiltzeko errekor berri bat izan bazen ere, ez zen horrela izan, 1.580 metrora baino ez zen iritsi.[22][23] Gainera, plataforma batekin izandako istripu baten ondorioz misioa egun gutxira bertan behera utzi behar izan zuten.[24] Errekorra, gaur egun, Anatoli Sagalevitxen eskuetan dago, Baikal lakuan ere 1.637 metrorekin, 1990ean, Piscis klaseko batiskafo batean.[23]

1993tik neutrinoei buruzko ikerketak egiten dituzte Baikalen, urperatutako neutrino-teleskopio batekin (Baikal Deep Underwater Neutrino Telescope edo BDUNT - errusieraz: Байкальский подводный нейтринный телескоп-). NT-200 teleskopioa kostaldetik 3,6 km ingurura dago, 1,1 km-ko sakoneran, eta 192 modulu optiko ditu.[25][26][27] 2015ean kilometro kubikoko edukiera duen Baikal-GVD-era gaurkotu zuten.[28][29]

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Omula bere haragi zaporetsuagatik eta kabiarragatik oso arrain ezaguna da.

Aintziraren kostaldetan berrogeita hamar mila pertsona inguru bizi dira. Bizitza zaila da: zoruak pobreak dira, eta arraina eta patatak dira eguneroko elikaduraren oinarria. Baikal-Amur trenbidea eraikitzeak jendea bertara iristea eragin zuen. Aintziraren hegoaldeko muturrean, Sliudianka herria arrainak eraikitzeko eta prozesatzeko materialen fabrikazioagatik nabarmentzen da.

Arrantza urte osoan egiten dute, baita neguan ere, izotza zulatu ondoren. Aintzirako urak oso oxigenatuak dira eta, beraz, oso aberatsak. Omula bere haragi zaporetsuagatik eta kabiarragatik oso arrain ezaguna da. Bere forma luzanga dela eta, Baikal bide nabigagarri bikaina da eskualde menditsu eta iristeko zaila den honetan, baina izotzak estaltzen du urtearen erdia inguru, eta neguan arrantza-ontzi, ontzi turistiko edo esplorazio zientifikorako ontzi guztiak geldirik geratzen dira portuetan. Izotza urtu arte ez da joan-etorria lehengoratuko.

Aintziraren ikuspegi panoramikoa.
Aintziraren ikuspegi panoramikoa.

Turismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baikal aintzira bisitatzeko abiapuntu nagusiak Irkutsk, Ulan-Ude eta Severobaikalsk hiriak dira. Listvianka hiri-motako kokalekua turismo-gune garrantzitsua da.

Baikal Handiko Bidezidorrak (errusieraz: Большая Байкальская Тропа, translit.: Bolshaya Baikalskaya Tropa), Baikal lakuko bidezidorrik ezagunena, aintziraren inguruko hainbat leku zeharkatzen ditu. Listviankan hasi eta kostaldean zehar Bolshoje Goloustnojeraino doa. Ibilbidearen luzera osoa 55 kilometrokoa da, baina turista gehienek zati bat bakarrik hartzen dute, 25 kilometroko sekzio bat Bolshie Kotiraino. Zailtasun-maila baxuagoa du, eta trebetasun eta ekipo berezirik gabeko pertsonek gaindi dezakete.[30]

Ingurumen-arazoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baikalgo paper-fabrika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baikalgo paper-fabrika

1966an, papera kloroarekin zuritu eta hondakinak aintzirara bota zituen paper-industria bat eraiki zuten kostaldeaan. Hainbat hamarkadatako protestaren ondoren, errentagarritasunik ezagatik lantegia 2008ko azaroan itxi zuten.[31][32] 2009ko martxoan lantegiaren jabeak ez zuela berriro irekiko iragarri zuen.[33] Baina 2010eko urtarrilaren 4an berriro ekin zitzaion produkzioari. 2010eko urtarrilaren 13an, Vladimir Putinek aldaketak egin zituen paper-fabrikaren funtzionamendua legeztatzeko legedian, eta horrek protesta uholdea eragin zuen ekologisten eta bertako herritarren artean. Putinek zientzialariek uraren egoera ona eta kutsadura eza baieztatu dezaketela arrazoitu zuen.[34]

Siberia Ekialdea-Pazifikoko oliobidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errusiako Transneft konpainia estatalak oliobide bat eraikitzeko proiektua zuen, lakuaren ertzetik 800 metrora igaro behar zuena, jarduera sismiko garrantzitsua zuen eremu batean. Errusiako ingurumen-ekintzaileek, Baikalwave[35] edo Greenpeace kasu, eta bertako biztanleek plan horien aurka egin zuten, ustekabeko petrolio-isuri bat egon zitekeelako eta horrek kalte nabarmenak eragin zitzakeelako ingurumenean. Vladimir Putin Errusiako presidenteak, arrisku ekologikoak saihesteko, konpainiari 40 km iparraldera doan ibilbide alternatibo bat aztertzeko agindu zion arte Transneftek ez zuen bere planak aldatu.[36] Transneftek oliobidea Baikaldik urrun eramatea erabaki zuen, inolako erreserba naturaletik igaro ez zedin.[37] Putin presidentea Baikal aintziratik urrun ibilbidea aldatzearekin ados zegoela esan eta bi egunera hasi zituzten oliobidea eraikitzeko lanak.[38]

Iruditegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Sviatoï Nos.
    Sviatoï Nos.
  • Olkhon uhartea.
    Olkhon uhartea.
  • Aintzira neguan.
    Aintzira neguan.
  • Izotza Baikalen.
    Izotza Baikalen.
  • Ogoy uhartea neguan.
    Ogoy uhartea neguan.
  • Ilunabarra Baikal aintziran.
    Ilunabarra Baikal aintziran.
  • Egunsentia Baikal aintzira.
    Egunsentia Baikal aintzira.
  • Baikal aintzira neguan.
    Baikal aintzira neguan.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
  2. ↑ Murphy, Dervla. (2007). Silverland: A Winter Journey Beyond the Urals. Londres: John Murray, 173 or..
  3. ↑ a b Lake Baikal Global.britannica.com
  4. ↑ (Ingelesez) UNESCO. Lake Baikal – World Heritage Site. .
  5. ↑ https://www.berria.eus/gaiak/baikal-aintzira-salbatzeko-petroliobidea-aldatu-dute_1234469_102.html
  6. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  7. ↑ Winds and Waves of Baikal
  8. ↑ Dolitsky, A.B.; Ackerman. R.E.; Aigner, J.S.; Bryan, A.L.; Dennell, R.; Guthrie, R.D.; Hoffecker, J.F.; Hopkins, D.M. et al.. (1985). «Siberian Paleolithic Archaeology: Approaches and Analytic Methods» Current Anthropology 26 (3): 361–78.  doi:10.1086/203280..
  9. ↑ (Ingelesez) Chang, Chun-shu. (2007). The Rise of the Chinese Empire: Nation, State, and Imperialism in Early China, ca. 1600 B.C.-A.D. 8. University of Michigan Press, 264 or. ISBN 978-0-472-11533-4..
  10. ↑ Lincoln, W.B.. (2007). The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians. Cornell University Press, 246 or. ISBN 978-0-8014-8922-8..
  11. ↑ Lincoln, W. Bruce. (2007). The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians. Cornell University Press, 246 or. ISBN 978-0-8014-8922-8..
  12. ↑ (Ingelesez) «Research of the Baikal» Irkutsk.org 2006-1-18.
  13. ↑ George V. Lantzeff and Richard A. Price, 'Eastward to Empire',1973
  14. ↑ (Errusieraz) «Открытие Русскими Средней И Восточной Сибири» Randewy.ru.
  15. ↑ Irkutsk Hydroelectric Power Station History. .
  16. ↑ a b (Ingelesez) United States Geological Survey. Lake Baikal – A Touchstone for Global Change and Rift Studies. .
  17. ↑ (Gaztelaniaz) «Submarinos rusos conquistan las profundidades abisales del lago Baikal» El Mundo 2008/07/29.
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Seres humanos a 1.580 metros bajo el agua» El País 2008/07/29.
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «Científicos rusos publican imágenes obtenidas en las profundidades del lago Baikal» fayerwayer 2010/08/24.
  20. ↑ https://www.berria.eus/gaiak/baikal-aintzira-salbatzeko-petroliobidea-aldatu-dute_1234469_102.html
  21. ↑ (Errusieraz) baikal-research.org.
  22. ↑ a b (Katalanez) «Batiscafs russos baixen fins a les profunditats del llac Baikal» El Periódico de Catalunya 2008-07-29.
  23. ↑ a b (Ingelesez) «Russians in landmark Baikal dive» BBC News 2008-7-29.
  24. ↑ (Katalanez) «Suspesa missio submarina l'estany Baikal xocar dels batiscafs plataforma flotant» Diari de Girona 2008-7-30.
  25. ↑ «Baikal Lake Neutrino Telescope» Baikalweb 2005-1-6.
  26. ↑ http://www.xatakaciencia.com/astronomia/por-que-el-lago-baikal-es-tan-importante-para-la-ciencia
  27. ↑ (Gaztelaniaz) El supertelescopio de Baikal. 2011/04/22.
  28. ↑ https://cerncourier.com/a-new-neutrino-telescope-for-lake-baikal/
  29. ↑ https://www.researchgate.net/publication/315596801_Baikal-GVD
  30. ↑ (Ingelesez) Kutxenova, Nastia. 2019’s Guide to Lake Baikal by Locals: Landmarks, Prices, and Accommodations – Irkutsk Baikal. .
  31. ↑ Russia Water Pollution
  32. ↑ Sacred Land Film Project, Lake Baikal
  33. ↑ https://web.archive.org/web/20090318000118/http://www.russiatoday.com/Top_News/2009-03-13/Economic_crisis_saves_Lake_Baikal_from_pollution.html russiatoday.com
  34. ↑ Russians Debate Fate Of Lake: Jobs Or Environment?
  35. ↑ (Ingelesez) .
  36. ↑ (Ingelesez) «Putin orders oil pipeline shifted» BBC News 2006-4-26.
  37. ↑ (Ingelesez) «Transneft charged with Siberia-Pacific pipeline construction» Biztorg.ru.
  38. ↑ (Ingelesez) «Work starts on Russian pipeline» BBC News 2006-4-28.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Errusia Gizateriaren Ondarea Errusian Errusia

Kolomenskoieko Jasokundearen Eliza  • Kremlin eta Plaza Gorria  • Novodevitxi komentua  • Trinitatearen eta San Sergioren monasterioa  • Vladimir eta Suzdaleko Monumentu Zuriak  • Yaroslavleko erdigune historikoa  • Mendebaldeko Kaukaso  • Kurlandiako istmoa2  • Ferapontov monasterioa  • Kizhiko Pogosta  • Komiko baso birjinak  • Novgorodeko erdigunea eta Santa Sofia katedrala  • San Petersburgoko erdigune historikoa eta inguruak  • Solovetski Uharteak  • Struveren arku geodesikoa3  • Kamtxatkako sumendiak  • Sikhote-Alin  • Wrangel uhartea  • Altai mendi urrekarak  • Baikal aintzira  • Uvs Nuur arroa4  • Kazango Kremlina  • Derbenteko zitadela, antzinako hiria eta harresitutako erakinak



2 Lituaniarekin partekatua  • 3 Beste bederatzi herrialdeekin partekatua  • 4 Mongoliarekin partekatua

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Baikal&oldid=9876068"(e)tik eskuratuta