Edukira joan

John Forbes Nash, Jr.

Wikipedia, Entziklopedia askea
John Forbes Nash, Jr.

(2007)
Bizitza
JaiotzaBluefield, 1928ko ekainaren 13a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaWest Windsor Township (en) Itzuli
HeriotzaMonroe Township (en) Itzuli, 2015eko maiatzaren 23a (86 urte)
Heriotza moduaistripuzko heriotza: auto istripua
Familia
AitaJohn Forbes Nash, Sr.
Ezkontidea(k)Alicia Nash (en) Itzuli  (1957 -  1963)
Alicia Nash (en) Itzuli  (2001 -  2015)
Hezkuntza
HeziketaBluefield University (en) Itzuli
(1941 - 1945)
Carnegie Institute of Technology (en) Itzuli
(1945 - 1948) Zientziatan graduatua, Zientzietako Masterra : matematika
Princetongo Unibertsitatea
(1948 - 1950) doktore
Hezkuntza-mailagradua
Doktoretza
TesiaNon-Cooperative Games (en) Itzuli
Tesi zuzendariaAlbert W. Tucker
Doktorego ikaslea(k)Seth Patinkin (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakmatematikaria, ekonomialaria eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)RAND Corporation (en) Itzuli  (1950 -  1954)
Massachusettseko Teknologia Institutua  (1952 -  1959)
Princetongo Unibertsitatea  (1995 -
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Amerikako Sozietate Filosofikoa
Norvegiako Zientzia eta Letren Akademia
Ameriketako Matematika Elkartea
Econometric Society (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaChristian atheism (en) Itzuli
IMDB: nm1171285 Find a Grave: 146906758 Edit the value on Wikidata

John Forbes Nash, Jr. (Bluefield, Mendebaldeko Virginia, 1928ko ekainaren 13a - Monroe Township, New Jersey, 2015eko maiatzaren 23a[1]) matematikari estatubatuarra izan zen. Joko-teorian, geometria diferentzialean, eta ekuazio partzial diferentzialetan berak egindako lanek eguneroko bizian zoria arautzen duten indarren jokaera azaltzen lagundu dute.

Bere teoriak merkatu ekonomian, informatikan, eboluzio biologian, adimen artifizialean, kontabilitatean, politikan eta teoria militarrean aplikatu dira. Princeton Unibertsitatean Matematikari Ikerlari Goren izan zen bere bizitzaren azken aldian eta Ekonomia Zientzietako Omenezko Nobel Saria jaso zuen 1994an Reinhard Selten eta John Harsanyirekin batera.

Hollywoodeko A Beautiful Mind filma Nashen bizitzan oinarritua zegoen. Nashen jeinu izaera eta eskizofreniaren aurkako bere borrokan jartzen du arreta, nagusiki, filmak. [2] [3]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aitaren izena ere John Forbes Nash zen. Texasen jaio zen 1892an eta Ingeniaritza Elektrikoa ikasi zuen. Lehen Mundu Gerran Frantzian borrokatu ondoren, diziplina bereko irakaslea izan zen Texaseko Unibertsitatean urtebetez, eta ondoren Appalachian Power Company-n sartu zen Bluefield-en, Mendebaldeko Virginian.

Nash Jr.ren ama , Margaret Virginia Martin (1897-1-5/16-11-1969), hamar urtez irakasle izan zen 1924ko irailaren 6an aitarekin ezkondu aurretik.

John Forbes Nash Jr. , Bluefield Sanatorium-en jaio zen 1928ko ekainaren 13an eta Eliza Episkopalianoan bataiatu zuten. Bere biografoek diote haur bakarti eta barnerakoia zela, familia maitagarri eta arretatsu batez inguratuta egon arren. Badirudi asko gustatzen zitzaiola irakurtzea eta beste haurrekin jolastea oso gutxi. Amak ikasketetan animatu zuen zuzenean irakatsiz eta eskola onetara eramanez; Berak, Mendebaldeko Virginiako Unibertsitateetan eta Martha Washington Unibertsitatean hainbat hizkuntza ikasi zituenak, ikastera bultzatu zuen. Hamalau urte zituela matematika eta kimikarako interesa erakusten hasi zen, agian Eric Temple Bell-ek 1937an argitaratu zuen liburuaren eraginez: Men of Mathematics. 1941ean Bluefield Eskolan sartu zen.

Ikasketa-aldia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

George Westinghouse lehiaketan beka bat irabazi zuen. 1945eko ekainean, gaur egungo Carnegie Mellon Unibertsitatean matrikulatu zen Ingeniaritza Kimikoa ikasteko, bere aitak ez bezala. Hala ere, Matematikan nabarmentzen hasi zen, John Syngek zuzentzen zuen saila orduan, eta Nash-en talentu berezia aitortu eta Matematikan espezializatzeko konbentzitu zuen.

1948an Matematikan lizentziatu zen. Harvard, Princeton, Chicago eta Michigan Unibertsitateetan graduondoko ikasketak egiteko onartu zuten. Nash-ek Harvard onena zela uste zuen, baina Princetonek beka hobea eskaini zion, beraz, bertan ikastea erabaki zuen, eta bertan sartu zen 1948ko irailean.

1949an, doktoretza prestatzen ari zela, bost hamarkada geroago Nobel saria emango zioten artikulua idatzi zuen. 1950ean doktoretza lortu zuen Joko ez-kooperatiboak izeneko tesiarekin. Kontuan izan joko-teoriari buruzko hasierako liburua John von Neumann eta Oskar Morgenstern-en "Theory of Games and Economic Behavior", oso gutxi lehenago argitaratu zela, 1944an.

1950ean RAND Korporaziorako lanean hasi zen, Estatu Batuetako Gobernuaren funtsak Gerra Hotzari lotutako ikerketa zientifikoetarako bideratzen zituen eta jokoen teorian azken aurrerapenak estrategia diplomatikoen eta militarren azterketan aplikatzen saiatzen zen erakundean. Aldi berean, Princetonen jarraitu zuen lanean. 1952an Massachusettseko Teknologia Institutuan sartu zen irakasle gisa. Badirudi bere klaseak oso ortodoxoak zirela eta ez zela ikasleen artean irakasle ezaguna, bere azterketa metodoez ere kexatzen ziren. Hiru urte geroago Princeton Unibertsitateko beka bat onartu zuen Matematikan doktore izateko. Gomendio gutunak esaldi bakarra zuen: "Gizon hau jenio bat da". [4]

Unibertsitate garaia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Princetongo Unibertsitatean, Albert Einstein eta John von Neumann-ek klaseak eman zituzten, eta horrek bultzatu zuen bere nahia nabarmendu eta nolabaiteko aitortza lortzeko. "Matematikoki perfektua zen" joko bat asmatu zuen (geroago Hex oinarritu zen horretan) eta 1949an Equilibrium Points in-Person Games izeneko artikulua idatzi zuen, [5] non Nash oreka definitzen zuen. 21 urte zituela, doktoretza lortu zuen joko ez-kooperatiboei buruzko hogeita hamar orrialde baino gutxiagoko tesi batekin, Albert W. Tucker-en zuzendaritzapean. [6] Berehala gainontzeko espezialisten artean errekonozimendua lortu zuen eta handik gutxira RAND -en lanean hasi zen, ikerketa estrategikoari eskainitako Estatu Batuetako Aire Armadako erakunde batean.

1952an Eleanor Stier ezagutu zuen, intentsitate handiagoz bera tratatu zuen lehen erizaina; Berarekin seme bat izan zuen, John David Stier (1953-6-19), baina ez zen beraz arduratu. Nahiz eta Eleonor konbentzitzen saiatu zen, Nashek ez zuen berarekin ezkondu nahi izan. Haren gurasoek 1956an jakin zuten gai honen berri. Aita eskandaluaren berri izan eta gutxira hil zen eta badirudi John Nash, Jr. errudun sentitzen zela horregatik.

1954ko udan atxilotu zuten homosexualen aurkako poliziek egindako sarekada batean. 1957an MITko bere ikasle ohi batekin ezkondu zen, Alicia Lardé López-Harrison-ekin [7] El Salvadorrekoa, eta harekin bigarren semea izan zuen, John Charles Martin Nash (1959-5-20), eskizofrenia ere pairatu zuena. Urtebete ezkondu ondoren, eskizofrenia diagnostikatu zioten eta dena aldatu zen. McLean ospitalean berrogeita hamar egunez ospitaleratu ondoren, Europara bidaiatu zuen, eta han saiatu zen errefuxiatu politiko estatusa lortzen. "Kripto-komunistak" (infiltratutako agente komunistak) jazartzen ari zirela uste zuen. Hainbat alditan ospitaleratu zuten New Jerseyko hainbat instalazio psikiatrikotan bost eta zortzi hilabetez, eta sendatuta zegoela sinetsita sortu zen, harik eta sendagaien tratamendua etetea erabaki zuen arte, eta horrek haluzinazioak berriro agertzea eragin zuen. Berriro ospitaleratzekotan, bere haluzinazioez konturatu zenez, "arazo bakoitzak irtenbidea duela" dioen teoria erabiliz, arazo psikiatrikoa bere kabuz konpontzea erabaki zuen eta horrela, denborarekin, bere haluzinazioekin bizitzen ikasi zuen jaramonik egin gabe.

Haren teoriek merkataritza-negoziazio globaletan, biologia ebolutiboaren aurrerapenetan eta lan-harreman nazionaletan eragina izan dute. Zenbait urte geroago, Nash-ek unibertsitatera itzultzea lortu zuen, eta han matematika eskolak eman zituen.

Gaixotasun mentala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasieran Nash-en buruko gaixotasuna paranoia gisa agertu zen; emazteak geroago bere jokaera alderraitzat deskribatuko zuen. Nashek uste zuen gorbata gorriak zeramatzaten gizon guztiak bere aurka konplotatutako komunista talde baten parte zirela; Nash-ek gutunak bidali zituen Washington-eko enbaxadetara, herrialdean gobernu moduko bat ezartzen ari zirela adieraziz. [8] [9] Bere arazo psikikoak bizitza profesionalean agertuko ziren, 1959an Columbiako Unibertsitateko American Mathematical Society-n irakurritako Riemann hipotesiari buruzko bere hitzaldi batean Nash-ek ulertezinak ziren hitzekin adierazi zuenean, eta, beraz, bere lankideek berehala konturatu ziren zerbait gaizki zegoela. [10]

1959ko apirila eta maiatza bitartean McLean Ospitalean ingresatu zuten, eta han eskizofrenia paranoidea diagnostikatu zioten. Buru asalduren diagnosi eta estatistika eskuliburuaren IV-TR bertsioaren arabera (DSM IV-TR izenez ezagutzen dena), nahaste hori jasaten duen pertsonak egoera psikotiko kronikoa aurkezten du (sei hilabete baino handiagoa), kognizioan alterazioak eta desantolaketak ezaugarri dituena, afektuaren adierazpenean, jokabidean eta pentsamenduan, ideia eldarnio paranoideekin eta pertzepzio sentsorialaren alterazioekin (haluzinazioak). Pertsonak errealitatetik kanpo eta logikara murriztezinak diren ideiak ditu (ideiak deliranteak), hau da, erreal ez diren gauzak erreal gisa hautematen ditu, entzumen eta ikusmen aluzinazioekin batera. Borondate eta motibazio falta iraunkorra (abulia) depresioarekin lotzen dira maiz. [11] [12]

1961ean New Jerseyko Trentongo Ospitale Psikiatrikoan sartu zuten. [13] Eta hurrengo bederatzi hilabeteetan ospitale psikiatrikoetan egon zen denboraldiak, non farmako neuroleptikoekin eta intsulinadun shock terapiarekin tratamenduak jaso zituen . [14] [15] [16]

Hartu zituen sendagaiak aginduta zeuden arren, gero Nashek bere borondatearen aurka bakarrik hartu zituela esango zuen. 1970az geroztik, jada ez zuen onartu ospitale psikiatriko batean sartzea, eta uko egin zion botikak hartzen jarraitzeari. Nash-en arabera, behean deskribatzen den filmean adierazpena, data horren ondoren ere, garai hartan agindu gabeko antipsikotiko atipikoak ere hartu zituela, ez zen zehatza. Adierazpen hori gidoilariari egotzi zion, filma ikusi zuten antzeko nahasmenduak dituzten pertsonek botikak hartzeari uztea saihesteko. [17] Robert Whitaker kazetariak artikulu bat idatzi zuen iradokiz Nash-en sendatze azkarrak botika horien erabilerak eragin zezakeela. [18]

Nash-ek uste zuen psikotropikoak ez zirela oso eraginkorrak eta kontrako ondorioak ez zirela larriak norbait buruko gaixotasuna diagnostikatu ondoren. [19] [20] [21] Sylvia Nasar-en arabera, Nash pixkanaka sendatu zen bere gaixotasunetik denborarekin eta Alicia Lardé emaztearen laguntzari esker. Nash-ek bere komunitate-inguruneari esker lortu zuen lanean jarraitzea, non bere eszentrikotasunak onartu ziren. Alicia Lardek bere senarrari buruz esan zuen: «Bizitza lasaia egitea besterik ez da». [22]

Nash joko-teoriari buruzko konferentzia batean 2006an (Kolonia)

Nash-en arabera, bere buruko nahasteen hasiera 1959ko lehen hilabeteetan kokatu zitekeen, bere emaztea haurdun zegoenean. Prozesua "pentsamendu arrazional zientifikotik eskizofrenia edo eskizofrenia paranoidea diagnostikatu zaien pertsonei ohikoa den pentsamendu eldarniorantz" aldaketa gisa deskribatuz. [23] Nashentzat, horrek bere burua mezulari edo misio jakin bat duen norbait bezala ikustea barne hartzen zuen; aldekoek eta aurkariek eta agente sekretuek inguratuta, haien artean jazarria zela eta jainkozko errebelazioko enigmak konpondu nahi izan zituen. [24] Nash-ek iradoki zuen bere eldarnioak zorigaiztoko sentimenduarekin, garrantzitsua eta aitortua sentitzeko nahiarekin eta bere pentsamolde bereizgarriarekin lotuta zeudela, esanez: "Ez nituzke zientifikoki hain ideia onak izango, pentsatzeko modu normalago bat izan banintz". Honela ere adierazi zuen: «Hain presionatuta sentitu ez banintz, zalantza dut nahaste hori jasango nuen». [25] Ez zuen bereizketarik egin eskizofrenia eta desoreka bipolarraren artean. [26] Nashek ere aipatu zuen 1964 baino lehen ez zituela bere buruan ahotsik entzuten, eta geroago, bere borondatez, ahots horiek baztertu zituela. [27] Era berean, bere borondatearen aurka ospitale psikiatrikoetara beti behartuta egon zela ere adierazi zuen; aldi baterako utzi zituen bere "ametsen eldarniozko hipotesiak" ospitale batean nahikoa denbora egon ostean sendatu zela edo jada "arrazionalki behartutako" jokabide normal batean ari zela esateko. Eroso sentitu bezain laster bere "eldarnio-eragin" eta "politikoki zuzendutako" sinesmen batzuk "adimentsu arbuiatzea" bere kabuz lortu zuela. 1995erako, hala ere, «zientzialari gisa arrazionalki pentsatzera itzuli zen» arren, lehen pentsatzen zuen bezala baino mugatuago sentitzen zela esan zuen. [23] [28]

Heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2015eko maiatzaren 23an, Nash hil zen 86 urte zituela, bere emazte Alicia Lardé López-Harrisonekin batera, 82 urtekoa, auto istripu batean Turnpike-n, New Jersey Turnpike-n, Monroe Township-etik gertu, New Jersey-n. Newark-eko aireportutik zetozen taxiaren gidariak kontrola galdu zuen eta baranda bat jo zuen, [29] [30] itzulerako bidaian Nash-ek Harald V.a erregearen eskutik 2015eko Abel saria jaso ostean, Oslon, Norvegian . [31] Taxia beste ibilgailu bat aurreratzen saiatu zenean gertatu zen talka. Gregory Williams izeneko Udaltzaingoko sarjentuaren bertsio baten arabera, bietako batek ez zeukaten segurtasun-uhalik, beraz, bikotea ibilgailutik botata atera zen kolpearen ostean. [32] Taxi-gidaria ibilgailutik erreskatatu zuten eta bizitza arriskuan ez zuten zauriekin eraman zuten Robert Wood Unibertsitate Ospitalera. Gertakaria larunbat batean izan zen, 16:30ak aldera. Louis Nirenbergek esan zuen bikotearekin ordubetez hitz egin zuela Newarkeko aireportuan, biak taxian sartu aurretik. Nirenbergek esan zuen Nash benetan matematikari bikaina eta "jeinu modukoa" zela.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ BBC. 'Beautiful Mind' mathematician John Nash killed in crash. .
  2. ↑ (Ingelesez) http://www.usatoday.com/life/movies/oscar2002/2002-03-24-winners.htm Oscar irabazleen zerrenda
  3. ↑ (Ingelesez) http://www.usatoday.com/life/movies/oscar2002/2002-03-06-true-stories.htm Oscar Sarien emaitzak
  4. ↑ Kuhn W., Harold. The Essential John Nash. Princeton University Press, Introduction, xi or..
  5. ↑ Equilibium points in n-person games Txantiloi:Wayback, PNAS, 1 de enero de 1950, vol. 36 no. 1 páginas 48-49 (en inglés). Artículo enviado a la revista de PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciencies) el mes de noviembre de 1949 y publicado en dicha revista en enero de 1950.
  6. ↑ Martínez García, Humberto. (Marzo-Abril 2016). «John Forbes Nash, Jr. (1928–2015)» Economía Informa.
  7. ↑ Martínez García, Humberto. (Marzo-Abril 2016). «John Forbes Nash, Jr. (1928–2015)» Economía Informa.
  8. ↑ Nasar, Sylvia. (13 de noviembre de 1994). The Lost Years of a Nobel Laureate. Princeton, New Jersey.
  9. ↑ Nasar (2011), p. 251.
  10. ↑ Txantiloi:Cita libro
  11. ↑ Brown University Didactic Readings: DSM-IV Schizophrenia (DSM-IV-TR #295.1–295.3, 295.90). Brown University, 1–11 or..
  12. ↑ Nasar (2011), p. 32.
  13. ↑ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F.. MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews..
  14. ↑ Nasar (2011), p. 32.
  15. ↑ Txantiloi:Cita libro
  16. ↑ Txantiloi:Cita libro
  17. ↑ Greihsel, Marika (September 1, 2004) John F. Nash, Jr. – Interview. Nobel Foundation Interview, September 2004.
  18. ↑ Whitaker, R. (March 4, 2002) "Mind drugs may hinder recovery". By Robert Whitaker USA Today 03/03/2002 – Updated 10:30 PM ET.
  19. ↑ Nash, John "PBS Interview: Medication". 2002.
  20. ↑ Nash, John "PBS Interview: Paths to Recovery". 2002.
  21. ↑ Nash, John "PBS Interview: How does Recovery Happen?" 2002.
  22. ↑ Nasar, Sylvia. (13 de noviembre de 1994). The Lost Years of a Nobel Laureate. Princeton, New Jersey.
  23. ↑ a b «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1994» NobelPrize.org.
  24. ↑ Nash, John "PBS Interview: Delusional Thinking". 2002.
  25. ↑ Nash, John "PBS Interview: The Downward Spiral" 2002.
  26. ↑ Nash, John (April 10, 2005) "Glimpsing inside a beautiful mind". Interview by Shane Hegarty. Schizophrenia.com.
  27. ↑ Nash, John "PBS Interview: Hearing voices". 2002.
  28. ↑ Nash, John "John Nash: My experience with mental illness". PBS Interview,2002.
  29. ↑ Sandoval, Edgar; Otis, Ginger Adams. (25 de mayo de 2015). «John Nash, 86, inspiration for the film 'A Beautiful Mind,' and wife die in car accident on New Jersey Turnpike: police» Daily News.
  30. ↑ Joel Landau. (24 de mayo de 2015). John Nash, 86, inspiration for the film 'A Beautiful Mind,' and wife die in car accident on New Jersey Turnpike: police. New York Post.
  31. ↑ Martínez García, Humberto. (Marzo-Abril 2016). «John Forbes Nash, Jr. (1928–2015)» Economía Informa.
  32. ↑ "Muere John Nash, una mente maravillosa", El País, 24/05/2015

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Forbes_Nash,_Jr.&oldid=9834665"(e)tik eskuratuta