Urtarrilaren 1
Urtarrilen 1a gregoriotar egutegiaren urteko lehen eguna da. 364 egun falta dira urtea amaitzeko, 365 egun bisurteetan.
.jpg)
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1904 – Bizkaiko meatzarien greba amaitu zen langileen garaipenarekin.
- 1965 – Bertsolari Txapelketa Nagusian Uztapidek txapela eraman zuen.
- 1993 – Amikuzeko herri elkargoa sortu zuten.
- 1994 – Bidaxuneko herri elkargoa sortu zuten.
- 1995 – Hazparneko herri elkargoa sortu zuten.
- 2000 – Zuberoako herri elkargoa sortu zen.
- 2006 – Hego Euskal Herrian tabakoaren aurkako legea indarrean jarri zen.
- 2012 – Kutxabank sortu zuten, Bilbao Bizkaia Kutxak, Gipuzkoako KUTXAk eta Arabako VITAL Kutxak osatuko euskal banku berria.
- 2017 – Euskal Hirigune Elkargoa, Ipar Euskal Herriaren egituraketa administratibo bateratua lortzeko eratutako erakundea sortu zen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 630 – Mahoma profeta Mekara doa bere armadarekin eta odolik isuri gabe harrapatzen du.
- 1804 – Haiti: Jean-Jacques Dessalinesek Frantziaren menpe zegoen Haitiren independentzia aldarrikatu zuen.
- 1823 – Argentina: El Argos de Buenos Aires egunkariaren lehen zenbakia argitaratu zuten.
- 1863 – Estatu Batuak: Abraham Lincoln presidenteak, esklabutzaren abolizioa aldarrikatu zuen.
- 1872 – Argentinar gautxo talde batek, «Hil itzazue euskaldunak eta gringoak» oihukatuz, 36 etorkin hil zituen, Argentinako historiaren erritu sarraskirik handiena gauzatuz.
- 1919 – Alemania: Alemaniako Alderdi Komunista sortzen da, Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht eta Wilhelm Piecken eskutik.
- 1956 – Sudan: Britainia Handitik independizatu zen.
- 1959 – Kuba: Fulgencio Batista diktadoreak Kubatik ihes egiten du Fidel Castroren erasoaren ondoren.
- 1960 –
- Kuba: Gobernuak United Fruit Co. nazionalizatzen du.
- Benin eta Kamerunek independentzia lortu zuten Frantziatik.
- 1962 – Samoa: Zeelanda Berritik independizatu zen.
- 1964 – Rhodesia eta Nyasaland: Hiru estatutan zatitu zen: Malawi eta Zambia (errepublika independenteak) eta Rhodesia (Britainia Handiak kontrolatutakoa).
- 1973 – Europar Batasuna: Danimarka, Erresuma Batua eta Irlandako Errepublika Europar Batasunan sartu ziren.
- 1975 – Mundua: Nazioarteko Emakumearen urtea hasten da.
- 1981 – Europar Batasuna: Grezia Europar Batasunan sartu zen.
- 1984 – Brunei: Britainia Handitik independizatu zen.
- 1986 –
- Aruba: Curaçaotik independizatu zen, hala ere Herbehereekin asoziazio askean jarraitzen du.
- Europar Batasuna: Espainia eta Portugal Europar Batasunan sartu ziren.
- 1993 – Václav Havel idazle eta politikaria bigarren aldiz Txekiar Errepublikako presidentea izendatua izan zen.
- 1994 – Mexiko: Askapen Nazionalerako Armada Zapatistak 12 eguneko gatazka armatuari hasiera eman zion Chiapasen Zapatisten Altxamendua deiturikoan.
- 1999 – Eurogunea: Euroa 11 herrialdetako txanpon ofiziala bihurtu zen (Austria, Belgika, Herbehereak, Luxenburgo, Italia, Irlandako Errepublika, Finlandia, Alemania, Frantzia, Espainia eta Portugal, nahiz eta oraindik billete eta txanponik ez kaleratu.
- 2002 –
- Eurogunea: Euroa erabiltzen hasi ziren 12 herrialdetan (aurrekoak gehi Grezia).
- Txina, Munduko Merkataritza Erakundean sartu zen.
- 2006 – Espainian tabakoaren aurkako legea indarrean jarri zen.
- 2007 –
- Errumania eta Bulgaria Europar Batasunean sartu ziren, eta Irlandako gaelera Batasuneko hizkuntza ofiziala bihurtu zen. Eslovenian euroa erabiltzen hasi ziren. Alemaniak Europako Batasuneko lehendakaritza hartu zuen, Angela Merkelen zuzendaritzapean.
- Ban Ki-moon Nazio Batuen Erakundeko idazkari orokor bihurtu zen, Kofi Annanen lekua hartuz.
- Somalian Etiopia eta Somaliako Trantsizio Gobernuak Jilil eta Kismayo okupatu zituzten, Islamisten Batasuneko kideek Keniara ihes egin zuten.
- 2008 –
- Kenia: Mwai Kibaki presidenteak hauteskundeak berriz irabazi zituela jakinarazi ostean, hamarna hildako egon ziren hauteskunde iruzurra salatzeko istiluetan.
- Malta eta Zipre estatu europarrek euroa txanpon ofiziala bezala hartu zuten.
- 2009 –
- Thailandia: 60 pertsonatik gora hil ziren Bangkokeko diskoteka batean egondako sutean.
- Txekiar Errepublikak Europar Batasuneko Kontseiluaren presidentetza hartu zuen Frantziarengandik.
- Eslovakiak euroa hartu zuen txanpon ofizialtzat.
- Konstituzio berria ezarri zen Falkland Uharteetan.
- 2010 – 75 pertsona hil ziren Al Kaidak Pakistanen egindako atentatuan.
- 2017 – Istanbulgo dantzaleku baten aurkako atentatuan gutxienez 39 hildako eta 69 hildako izan ziren.
- 2023 – Kroaziak euroa hartu zuen txanpon ofizialtzat.
- 2024 – Japoniako itsasoan lurrikara, 7,5eko Mwrekin, 57 hildako eta tsunami bat eragin zituen.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1919 – Iruñean fraile kaputxinoek Zeruko Argiaren lehen zenbakia argitaratu zuten. Ordutik bizirik dagoen euskarazko proiektu bakarra da.
- 1937 – Euskarazko historiako lehen egunkaria argitaratzen hasi ziren: Eguna.
- 1965eko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala Manuel Olaizola Uztapidek irabazi zuen. Bere bigarren txapela izan zen.
- 1983 – France Bleu Pays Basque irratia sortu zuten.
- 1993 – Amikuzeko herri elkargoa sortu zuten.
- 1994 – Bidaxuneko herri elkargoa sortu zuten.
- 1995 – Hazparneko herri elkargoa sortu zuten.
- 2000 – Zuberoako herri elkargoa sortu zen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1903 – ABC espainiar egunkaria sortu zuten.
- 1944 – Sobietar Batasuneko Ereserkia ofizialki onartua izan zen.
- 1948 – Secret Beyond the Door... ("Sekretua Ate Atzean...") filma estreinatu zen, Fritz Langek zuzendu eta Joan Bennett, Michael Redgrave eta Anne Revere aktoreek antzeztu zuten.
- 1981 – Scanners ("Eskanerrak") filma estreinatu zen, David Cronenbergek zuzendu eta Jennifer O'Neill, Stephen Lack, Patrick McGoohan, Lawrence Dane eta Michael Ironside aktoreek antzeztu zuten.
- 1995 – The History Channel telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1865 – Txile, sistema metriko hamartarra hartzen du.
- 1873ko urtarrilaren 1ean, Japoniak orduarte txinatar egutegian oinarritutako Japoniar egutegi tradizionala alboratu eta gregoriotar egutegia bereganatu zuen.
- 1880 – Panamako kanalaren lanak hasten dira.
- 2004 – NASAren Spirit sunda, Martitzen lurreratu zen.
Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1931 – Euskadi-Catalunya selekzio arteko partida jokatu zen San Mamesen. Emaitza 3-2 izan zen, euskal herritarren alde.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1792 – José Manuel Collado, gipuzkoar politikaria (h. 1864).
- 1813 – Jose Manuel Agirre Miramon, gipuzkoar legelari eta politikaria (h. 1887).
- 1864 –
- 1884 – Manuel Egileor, bizkaitar politikari abertzalea eta jeltzalea (h. 1970).
- 1892 – Pedro José Galíndez, Peru Galindez, euskal kirolari eta abokatua (h. 1971).
- 1902 – Martxelina Lopetegi, gipuzkoar bertsolaria. (h. 1930)
- Manuel Prats, Patxuko, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 1976).
- Manuel Ziarsolo, Abeletxe, bilbotar idazlea (h. 1987).
- 1905 – Manuel Turrillas, nafar musikagilea eta konposatzailea (h. 1997).
- 1917 – Pepito Iantzi, nafar abeslari eta akordeoi-jotzailea (h. 1985).
- 1920 – Frantxiska Iragorri, gipuzkoar ekintzailea eta abertzalea (h. 2019).
- 1922 – Paulo Garaialde, Triple Ak eraildako gipuzkoar taxilaria (h. 1982).
- 1930 – Manuel Egiguren, euskal fraide frantziskotarra, misiolaria eta Beniko (Bolivia) gotzain laguntzailea (h. 2012).
- 1933 – Imanol Bolinaga, gipuzkoar politikari jeltzalea (h. 2013).
- 1934 – Deunoro Sardui, Alper, euskal bertsolari eta idazlea.
- 1935 – Abel Alonso Sopelana, euskal-txiletar enpresaburua, Txileko Futbol presidentea (h. 2024).
- 1936 –
- Víctor Manuel Arbeloa, nafar politikaria.
- Imanol Elias, gipuzkoar idazlea eta politikaria eta Azpeitiko alkatea (h. 2013).
- Paula Martel, donostiar aktorea (h. 2024).
- Juan Carlos Migoya, bizkaitar belar hockey jokalari ohia.
- 1944 –
- Elena Uriz, nafar irakasle ohia, abeslaria, dantzaria eta aktorea.
- Eloy de la Iglesia, zarauztar zinema zuzendaria (h. 2006).
- 1947 – Koldo Pastor Arriazu, nafar musikagile eta musikaria.
- 1948 –
- Jean-Michel Iratxet, lapurtar politikaria.
- Francisco Luzón, bizkaitar bankaria (h. 2021).
- 1955 – Jesus Mari Zamora, Errealeko gipuzkoar futbolaria.
- 1956 –
- Josu Chueca, nafar historialaria eta euskal idazlea, Historia Garaikidean doktorea eta EHUko irakaslea.
- Béatrice Molle, lapurtar kazetaria, ETAren armen deuseztapenerako bere etxea eskaini zuena.
- 1958 – Imanol Murga, arabar txirrindulari ohia.
- 1962 – Joseba Lakarra, euskararen historian espezializatutako bizkaitar euskalaria, aitzineuskara ikertzen nabarmendua.
- 1965 – Pablo Malo, gipuzkoar zinema zuzendari eta gidoigilea.
- 1967 – Juanma Bajo Ulloa, gasteiztar film-zuzendaria.
- 1972 –
- Alejandro Calvo García, Jandro, gipuzkoar futbolari ohia.
- Ángel Cepeda, bizkaitar saskibaloi entrenatzailea.
- 1978 –
- Vicente Carpintero, bizkaitar traineru estropadetako patroia.
- Nahikari Gabilondo, gipuzkoar bertsolaria.
- 1979 – Andoni Aranaga, gipuzkoar txirrindularia.
- 1981 – Oihane Irastorza, irakasle eta poltikaria.
- 1985 – Ane Mendizabal, euskal modeloa.
- 1987 – Marcos Gondra Krug, bizkaitar futbolaria.
- 1988 –
- Imanol Plaza, donostiar futbolaria.
- Romain Sicard, lapurtar txirrindularia.
- 1991 – Rémi Elizalde, lapurtar futbolaria.
- 1992 – Aiala Uribelarrea, bizkaitar traineru estropadetako patroia.
- 1997 –
- Maddi Aalla, bizkaitar eskubaloi jokalaria.
- Iñigo Baque Atxotegi, bizkaitar futbolaria.
- Unai Zamorano, bizkaitar futbolaria.
- 1998 – Xabier Cardenas, gipuzkoar futbolaria.
- 1999 – Sergio Moreno, nafar futbolaria.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1431 – Alexandro VI.a, Aita santua (h. 1503).
- 1449 – Lorentzo Medici, Florentziako printzea, arteen mezenas, bankari, olerkari eta filosofo pizkundetarra (h. 1492).
- 1467 – Sigismundo I.a Poloniakoa, Poloniako erregea (h. 1548).
- 1484 – Zwingli, suitzar erlijio eraberritzaile eta idazlea (h. 1531).
- 1557 – István Bocskai, hungariar aitoren seme kalbindarra (h. 1606).
- 1585 – Squanto, Aita Erromesak Ipar Amerikan ezartzen lagundu zuen Amerindiarra (h. 1622).
- 1714 – Kristijonas Donelaitis, lituaniar poeta (h. 1780).
- 1735 – Paul Revere, estatubatuar zilargile, grabatzaile eta abertzalea (h. 1818).
- 1767 – Maria Edgeworth, irlandar idazlea (h. 1849).
- 1769 –
- Marie-Louise Lachapelle, frantziar obstetra (h. 1821).
- Jane Marcet, zientzia liburuen idazle eraberritzaile ingelesa (h. 1858).
- 1771 – Georges Cadoudal, bretoi politikaria, Chouannerieko buruzagietako bat (h. 1804).
- 1788 – Étienne Cabet, frantziar filosofo eta sozialista utopikoa (h. 1856).
- 1798 – Utagawa Kuniyoshi, japoniar margolaria (h. 1861).
- 1803 – Manuel Felipe de Tovar, Venezuelako presidentea (h. 1866).
- 1810 – Charles Ellet, estatubatuar ingeniaria (h. 1862).
- 1815 – Charles Renouvier, frantziar filosofoa (h. 1903).
- 1823 – Sándor Petőfi, hungariar poeta (h. 1849).
- 1839 – Ouida, ingeles idazlea (h. 1908).
- 1854 – James George Frazer, eskoziar antropologoa (h. 1941).
- 1861 – Jacques-Émile Blanche, frantziar margolaria (h. 1942).
- 1863 – Pierre de Coubertin, Olinpiar Joko modernoen sortzailea (h. 1937).
- 1864 – Alfred Stieglitz, estatubatuar argazkilaria (h. 1946).
- 1867 – Jeanne Lanvin, frantziar moda-diseinatzailea (h. 1946).
- 1873 –
- Mariano Azuela, mexikar idazlea (h. 1952).
- Margaret Cruickshank, Zeelanda Berrian erregistratutako lehenengo emakume medikua (h. 1918).
- 1879 – Edward Morgan Forster, ingeles idazlea (h. 1970).
- 1880 – Vajiravudh (Rama VI.a), Siamgo erregea (h. 1925).
- 1887 – Wilhelm Canaris, alemaniar almirantea (h. 1945).
- 1893 – Ivan Panfilov, sobietar militarra (h. 1941).
- 1894 –
- Satyendra Nath Bose, bengalar fisikaria (h. 1974).
- Alvaro de Orriols, kataluniar idazlea (h. 1976).
- 1895 – John Edgar Hoover, AEBetako FBIko lehenengo zuzendaria (h. 1972).
- 1897 – Ana Aslan, errumaniar mediku, kardiologo eta geriatra (h. 1988).
- 1898 –
- Ana Carrillo Domínguez, Espainiako Errepublikako Herri Armadako kapitain komunista (h. 1974).
- André Zeller, frantziar jenerala (h. 1979).
- 1900 –
- Xavier Cugat, kataluniar musikaria eta margolaria (h. 1990).
- Aurora Redondo, espainiar antzezlea (h. 1996).
- 1904 – Fazal Ilahi Chaudhry, Pakistango 5. presidentea (h. 1982).
- 1909 –
- Dana Andrews, estatubatuar aktorea (h. 1992).
- Stepan Bandera, ukrainar eskuin muturreko politikaria , ukraniar ultranazionalisten lider eta ideologoa (h. 1959).
- Shaaban Robert, Tanzaniako idazlea, Swahili hizkuntzaz idatzi duten autore ezagunenetakoa (h. 1962).
- 1912 –
- Khertek Amyrbitovna Antximaa-Toka, tuvatar eta sobietar emakumezko politikaria, jaraunspenik gabe estatuburutza lortu zuen Aro Garaikideko munduko lehenengo emakumea (h. 2008).
- Boris Gnedenko, sobietar matematikaria, probabilitate teorian egin zituen ekarpenengatik ezaguna (h. 1995).
- Kim Philby, britainiar espioia, Cambridgeko bostak espioi taldeko kidea (h. 1988).
- 1913 – Eliot Janeway, Estatu Batuetako ekonomista politiko garrantzitsuenetako bat (h. 1993).
- 1919 –
- Sara Berenguer, kataluniar feminista libertario eta anarkosindikalista (h. 2010).
- Rocky Graziano, estatubatuar boxeolaria (h. 1990).
- Jerome David Salinger, estatubatuar idazlea (h. 2010).
- 1921 – César Baldaccini, frantziar eskultorea (h. 1998).
- 1923 –
- Valentina Cortese, italiar aktorea (h. 2019).
- Milt Bags Jackson, estatubatuar jazz bibrafono-jolea (h. 1999).
- Ousmane Sembène, senegaldar idazlea eta zinemagilea (h. 2007).
- 1924 –
- Jacques Le Goff, frantziar historialaria (h. 2014).
- Francisco Macías Nguema, Ekuatore Gineako diktadorea (h. 1979).
- Genichi Taguchi, japoniar ingeniari eta estatistikaria, kalitatearen kudeaketan egindako ekarpenengatik ezaguna (h. 2012).
- 1925 – Mario Merz, italiar margolari eta eskultorea, Art povera mugimenduaren pintore aipagarrienetako bat (h. 2003).
- 1927 –
- Maurice Béjart, frantziar dantzaria eta koreografoa (h. 2007).
- Vernon L. Smith, estatubatuar ekonomialaria, 2002ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1928 –
- Giovanni D'Anzi, italiar musikagilea eta abeslaria (h. 1974).
- Camara Laye, ginear eleberrigilea (h. 1980).
- Anne de Gaulle, Charles de Gaulleren hiru seme-alabetatik gazteena (h. 1948).
- 1930 –
- Adonis, siriar poeta eta itzultzailea.
- Abdul Latif Dayfallah, Ipar Yemengo lehen ministroa (h. 2019).
- Yaffar al Numeiry, Sudango presidentea (h. 2009).
- 1931 –
- Gianuario Carta, italiar politikari kristau demokrata (h. 2017).
- Yoshio Masui, japoniar biologoa.
- 1933 –
- Teresita Aguilar, costaricar zirujaua, irakaslea eta biologoa (h. 2020).
- Waichiro Omura, japoniar futbolaria (h. 2003).
- 1937 –
- Willy Kuijpers, flandiar politikaria, 1975eko Aberri Egunean ikurrina erakusteagatik atxilotua izan zena (h. 2020).
- Petros Márkaris, greziar itzultzailea, dramaturgoa, gidoilaria eta idazlea.
- 1938 – Frank Langella, estatubatuar aktorea.
- 1939 –
- Ali Mahdi Muhammad, Somaliako 4. presidentea (h. 2021).
- Phil Read, ingeles motoziklista, zazpi aldiz motoziklismoko munduko txapelduna (h. 2022).
- 1941 – Martin Evans, ingeles biologoa, 2007ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1942 – Alassane Ouattara, Boli Kostako presidentea.
- 1943 –
- Mohamed Mahmoud Ould Louly, Mauritaniako estatuburua (h. 2019).
- Jesús Manzaneque, espainiar txirrindularia.
- Richard Sennett, estatubatuar soziologo eta historialaria.
- Montserrat Soliva Torrentó, kataluniar zientzialaria, Zientzia kimikoetan doktorea eta unibertsitateko irakaslea (h. 2019).
- 1944 –
- Omar al-Bashir, Sudango diktadorea.
- Zafarullah Khan Jamali, Pakistango lehen ministroa (h. 2020).
- 1945 – Jacky Ickx, belgikar auto-pilotu ohia.
- 1946 –
- Michel Gbezera-Bria, Afrika Erdiko Errepublikako lehen ministro ohia.
- Roberto Rivelino, brasildar futbolari ohia.
- 1948 –
- Alain Afflelou, frantziar enpresaburu eta optikaria, Aviron Bayonnais errugbi taldeko presidente ohia.
- Romy Haag, herbeheretar abeslari, dantzari, aktore eta gaueko klubeko kudeatzaile ohia.
- 1952 – Hamad bin Khalifa Al Thani, Qatarko emirra.
- 1954 – Djimrangar Dadnadji, Txadeko lehen ministroa (h. 2019).
- 1955 – Masakazu Suzuki, japoniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1956 – Christine Lagarde, frantziar politikaria, Europako Banku Zentralaren Presidentea.
- 1957 – Vladimir Kiseliov, sobietar eta ukrainar pisu-jaurtitzailea (h. 2021).
- 1959 –
- Azali Assoumani, Komoreetako presidentea.
- Abdul Ahad Mohmand, paxtun etniako Afganistango Aire Armadako pilotu eta kosmonauta ohia, espazioan egondako lehenengo afganistandarra.
- 1960 –
- Shinya Tsukamoto, japoniar zinemagilea eta idazlea.
- Masaaki Yanagishita, japoniar futbolari ohia.
- 1963 – Kamel Eddine Fekhar, Aljeria erdialdeko M'zab haraneko mozabita amazig berebereen buruzagia (h. 2019).
- 1964 –
- Ron Gilbert, estatubatuar bideo-joko diseinatzaile eta programatzailea.
- Sadie Plant, ingeles idazlea eta filosofoa, ziberfeminismoaren aitzindarietako bat.
- 1965 – Małgorzata Handzlik, poloniar politikaria, esperantoaren promozioagatik ezaguna.
- 1967 – Spencer Tunick, judu jatorriko estatubatuar argazkilaria, pertsona biluzien talde handien argazkiegatik ezaguna.
- 1968 – Davor Šuker, kroaziar futbolari ohia.
- 1969 – Verne Troyer, estatubatuar aktorea (h. 2018).
- 1970 – Rónán Ó Snodaigh, irlandar folk abeslari, olerkari eta musikaria, Kíla taldeko abeslari nagusia.
- 1972 – Lilian Thuram, frantziar futbolaria.
- 1975 – Eiichirō Oda, japoniar mangaka.
- 1976 – Harue Sato, japoniar futbolari ohia.
- 1978 – Yohann Diniz, frantziar atleta, 50 kilometroko ibilketako proban aditua.
- 1979 –
- Eufrosina Cruz, mexikar aktibista eta politikaria.
- Gisela, kataluniar abeslaria.
- 1980 – Olivia Ruiz, okzitaniar-frantziar abeslaria.
- 1981 – Sandra Vilanova, kataluniar futbolari ohia.
- 1983 – Daniel Jarque, kataluniar futbolaria (h. 2009).
- 1984 – Fernando San Emeterio, espainiar saskibaloi jokalaria.
- 1985 – Tiago Splitter, brasildar saskibaloi-jokalaria.
- 1986 – Viktoria Amelina, ukrainar eleberrigilea (h. 2023).
- 1989 –
- Raneem El Weleily, egiptoar squash-jokalaria.
- Adèle Haenel, frantziar aktorea.
- 1991 –
- Alexandra Grey, estatubatuar aktore eta abeslaria.
- Sopiko Guramishvili, georgiar xake-jokalaria.
- 1993 – Sifan Hassan, etiopiar-herbeheretar korrikalaria, distantzia ertaineko eta luzeko lasterketetan aditua.
- 1994 – Sheyla Gutiérrez, espainiar txirrindularia.
- 1999 –
- Sofia Coll, kataluniar abeslaria, dantzaria eta aktorea.
- Nujeen Mustafa, garun-paralisidun siriar kurdua, aktibista, errefuxiatua.
- 2009 – Hend Zaza, siriar mahai-tenislaria, 12 urterekin inoiz mahai-tenis olinpikoan parte hartu zuen pertsonarik gazteena.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1387 – Karlos II.a Nafarroakoa, Nafarroako erregea (j. 1332).
- 1449 – Janin Lomme Tournaikoa, arkitekto eta eskultore nafar-flamenkoa.
- 1561 – Pedro Urtsua, nafar militarra eta konkistatzailea (j. 1520 inguruan).
- 1865 – Pedro Novia de Salcedo, bizkaitar politikari, hizkuntzalari eta idazlea (j. 1790).
- 1896 – Anselmo María Coyné, nafar argazkilaria, Zaragozan (j. 1829).
- 1912 – Cleto Zabala, bilbotar musikagilea, Madrilen (j. 1847).
- 1930 – Martxelina Lopetegi, giuzkoar bertsolaria. (j. 1864)
- 1981 –
- Ramon Belaustegigoitia, Rabel, arabar idazle eta futbolaria, Madrilen (j. 1891).
- Manuel de Irujo, nafar abokatu eta politikari jeltzalea (j. 1891).
- 1982 – Pedro Mendizabal, bizkaitar abokatu eta politikaria, Madrilen (j. 1923).
- 1984 – Mikel Goikoetxea, Txapela, bizkaitar ETAkidea, GALek eraila (j. 1956).
- 1988 – Alberto Duñabeitia, bizkaitar futbolaria (j. 1900).
- 1994 – Julia Klaudia Gabilondo, bizkaitar idazlea (j. 1902).
- 1997 – Pablo Beldarrain, militar bizkaitarra, Eusko Gudarosteko komandantea (j. 1909).
- 2004 – Bittor Arana, bizkaitar aktibista (j. 1943).
- 2006 – Casiano Floristán, nafar teologo eta apaiza (j. 1926).
- 2008 – Pilar Barandiaran Barandiaran, Jose Migel Barandiaranen idazkari, zerbitzari eta zaintzailea (j. 1911).
- 2020 – Michel Zelaia, lapurtar errugbilaria (j. 1930).
- 2021 – Simone Chrisostome, nazismoaren kontrako erresistentziako ekintzaile lapurtarra (j. 1923).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1515 – Luis XII.a Frantziakoa, Frantziako erregea (j. 1462).
- 1559 – Kristian III.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako erregea (j. 1503).
- 1560 – Joachim du Bellay, frantziar poeta (j. c. 1522).
- 1572 – Pio V.a, Aita santua (j. 1504).
- 1661 – Pieter Claesz, herbehereetar margolaria.
- 1766 – James Francis Edward Stuart, Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako tronuen erregenahia (j. 1688).
- 1782 – Johann Christian Bach, alemaniar konpositorea, Johann Sebastian Bachen semea (j. 1735).
- 1793 – Francesco Guardi, italiar margolaria eta diseinatzailea (j. 1712).
- 1796 – Alexandre-Théophile Vandermonde, frantziar musikari, matematikari eta kimikaria (j. 1735).
- 1829 – Pedro Blanco Soto, Boliviako presidentea (j. 1795).
- 1862 – Mikhail Vasilievitx Ostrogradski, errusiar matematikari eta fisikaria (j. 1801).
- 1867 – Otokichi, japoniar ontzi-mutila (j. 1818).
- 1881 – Louis Auguste Blanqui, sozialismoaren teorialari eta iraultzaile frantsesa (j. 1805).
- 1894 –
- Heinrich Hertz, alemaniar fisikaria (j. 1857).
- Nedelia Petkova, bulgariar emakume hezitzailea, emakumeentzako hezkuntzan aitzindaria Bulgarian (j. 1826).
- 1921 – Theobald von Bethmann-Hollweg, Alemaniako kantzilerra (j. 1856).
- 1931 –
- Martinus Beijerinck, herbehereetar botanikaria eta zitopatologoa (j. 1851).
- Hjalmar Bergman, suediar idazlea (j. 1883).
- 1934 – Jakob Wassermann, alemaniar idazlea (j. 1873).
- 1937 – Grafton Elliot Smith, ingeles anatomista, arkeologo eta etnologoa (j. 1871).
- 1944 – Edwin Lutyens, ingeles arkitektoa (j. 1869).
- 1952 – Kenneth Hayes Miller, estatubatuar margolaria, grabatzailea eta irakaslea (j. 1876).
- 1953 – Hank Williams, estatubatuar kantautorea, Country musikako ikur eta XX. mendeko musikari eraginkorrenetakotzat joa (j. 1923).
- 1958 – Edward Weston, estatubatuar argazkilaria (j. 1886).
- 1960 – Margaret Sullavan, estatubatuar aktorea (j. 1909).
- 1962 – Diego Martínez Barrio, Espainiako Bigarren Errepublikako behin-behineko presidentea (j. 1883).
- 1966 – Vincent Auriol, Frantziako presidentea (j. 1884).
- 1968 – Guy Boniface, frantziar errugbilaria (j. 1937).
- 1972 – Maurice Chevalier, frantziar aktore eta abeslaria (j. 1888).
- 1975 – Kiusaku Ogino, japoniar ginekologoa (j. 1882).
- 1980 – Pietro Nenni, italiar sozialismoaren lider historikoa (j. 1891).
- 1984 – Augustin Souchy, alemaniar anarkosindialista, antimilitarista eta kazetaria (j. 1892).
- 1988 – Hiroaki Sato, japoniar futbolaria (j. 1932).
- 1992 – Grace Hopper, Amazing Grace, estatubatuar zientzialaria eta matematikaria, historiako lehen konpiladorearen egilea (j. 1906).
- 1994 – Cesar Romero, estatubatuar aktorea (j. 1907).
- 1995 – Eugene Wigner, estatubatuar fisikaria, 1963ko Fisikako Nobel Saria (j. 1902).
- 1998 – Helen Wills, estatubatuar tenislaria (j. 1905).
- 2006 – Gudrun Corvinus, alemaniar geologoa, paleontologoa eta arkeologoa (j. 1932).
- 2010 – Vera Zakharova, sobiertar anbulantzia-hegazkin pilotua, lehenengo jakutiar emakume pilotua (j. 1920).
- 2012 –
- Kiro Gligorov, Mazedoniako Errepublikako lehenengo Presidente hautatua (j. 1917).
- Jorge Andrés Martínez Boero, argentinar motoziklista, Dakar rallyan izandako erori baten ondorioz (j. 1973).
- Carlos Soria, argentinar abokatu eta politikaria (j. 1949).
- 2013 – Patti Page, estatubatuar abeslari eta aktorea (j. 1927).
- 2014 – Concha Carretero, kataluniar militante komunista antifrankista (j. 1918).
- 2015 –
- Ulrich Beck, alemaniar soziologoa (j. 1944).
- Omar Karami, Libanoko lehen ministroa (j. 1934).
- 2017 – Hilarion Capucci, siriar apezpiku katolikoa, Israelen Palestinako okupazioaren aurkaria (j. 1922).
- 2019 – María Teresa Uribe, kolonbiar soziologoa (j. 1940).
- 2021
- Carlos do Carmo, portugaldar fado abeslaria (j. 1939).
- Elmira Minita Gordon, Belizeko Gobernadore Orokorra (j. 1930).
- 2022 – Calisto Tanzi, italiar negozio-gizona, Parmalat enpresaren sortzailea (j. 1938).
- 2023 – Kadri Mälk, estoniar diseinatzailea (j. 1958).
- 2024 –
- Marcia Garbey, kubatar atleta (j. 1949).
- Basdeo Panday, Trinidad eta Tobagoko 5. lehen ministroa (j. 1933).
- Niklaus Wirth, suitzar informatikaria, hainbat programazio-lengoaiaren diseinatzailea, Pascal barne (j. 1934).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Urteberri-eguna, gregoriotar egutegiaren arabera.
- Japoniar urteberri-eguna.
- Kristauen egutegian, Andre Maria Jaungoikoaren Amaren jaia.
- Sehaska egutegiko izendegia: Urtats.
- Urtero – Zaldiaraneko igoera, Araban.
- Euskal Herrian Adarra, Gorbeia, Aizkorri, Txindoki eta Erniorako mendi igoera herrikoiak.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||