پرش به محتوا

اوج و حضیض

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
۱) اوج؛ ۲) حضیض؛ ۳) کانون

اوج و حضیض[۱] دو نقطه متقابل مداری از جهت بیشترین تفاوت فاصله گرانیگاهی با هم است. به نقطه‌ای در مدار بیضوی، در دورترین فاصله از مرکز جرم سامانهٔ مداری نظیر ستارهٔ دوتایی یا یک ستاره و قمرش، اوج یا اوج مرکزی (apocenter) یا دوراوج[۲] (apoapsis) گفته می‌شود. به نزدیک‌ترین نقطه در مدار بیضوی نسبت به گرانیگاه، حَضیض گفته می‌شود.

اوج و حضیض ماه

[ویرایش]

اوج و حضیض ماه به‌ترتیب عبارت است از دورترین فاصله ماه در مدار خود نسبت به زمین که اوج زمینی[۳] (apogee) و نزدیک‌ترین فاصله آن به زمین که حضیض زمینی[۴] (perigee) نامیده می‌شود.

اوج و حضیض خورشیدی

[ویرایش]
تاریخ و زمان (به وقت ایران)
انقلابین و اعتدالین روی زمین[۵]
زمان اعتدال
بهاری
انقلاب
تابستانی
اعتدال
پاییزی
انقلاب
زمستانی
ماه اسفند/
فروردین
خرداد/
تیر
شهریور/
مهر
آذر/
دی
سال
روز ساعت روز ساعت روز ساعت روز ساعت
۱۴۰۰ ۳۰ ۱۳:۰۷ ۳۱ ۰۷:۰۲ ۳۱ ۲۲:۵۱ ۳۰ ۱۹:۲۹
۱۴۰۱ ۲۹ ۱۹:۰۳ ۳۱ ۱۲:۴۴ ۱ ۰۴:۳۴ ۱ ۰۱:۱۸
۱۴۰۲ ۱ ۰۰:۵۴ ۳۱ ۱۸:۲۸ ۱ ۱۰:۲۰ ۱ ۰۶:۵۷
۱۴۰۳ ۱ ۰۶:۳۷ ۱ ۰۰:۲۱ ۱ ۱۶:۱۴ ۱ ۱۲:۵۰
۱۴۰۴ ۳۰ ۱۲:۳۲ ۳۱ ۰۶:۱۲ ۳۱ ۲۱:۵۰ ۳۰ ۱۸:۳۳
۱۴۰۵ ۲۹ ۱۷:۴۶ ۳۱ ۱۱:۵۵ ۱ ۰۳:۳۶ ۱ ۰۰:۲۰
تاریخ و زمان متوسط (به وقت ایران)
     اعتدالین (°۰) و انقلابین ('۲۶ °۲۳±) روی زمین     
نقاط
فصول
اعتدال
بهاری
انقلاب
تابستانی
اعتدال
پاییزی
انقلاب
زمستانی
زمان ۱ فروردین ۳۱ خرداد ۱ مهر ۱ دی
ساعت ۰۰:۰۷ ۱۸:۰۳ ۰۹:۴۴ ۰۶:۱۳

اوج خورشیدی[۶] (به انگلیسی: Perihelion) (یا زمینی) دورترین نقطه فاصله زمین در مدار بیضویش نسبت به خورشید و حضیض خورشیدی نزدیکترین این فاصله است.

در نقطه حضیض خورشیدی[۷] (به انگلیسی: Perihelion)، یک سیاره در مدار بیضی شکلش به دور خورشید، در نزدیک‌ترین مکان به خورشید قرار می‌گیرد. برای یک سیاره، دنباله‌دار یا دیگر اجرام آسمانی، حرکت کردن به دور خورشید در یک مدار بیضی شکل انجام می‌گیرد و به این ترتیب فاصله بین جسم و خورشید در سراسر مدار تغییر می‌کند. در این نقطه در مدار، سیاره با حداکثر سرعتش حرکت می‌کند (قانون دوم کپلر). حضیض خورشیدی به‌طور خاص در مورد مدارهای حول خورشید به کار می‌رود ولی در واقع نقطه حضیض در هر مدار معمولی بیضی شکلی که در آن یک جسم کوچک‌تر به دور یک جسم بزرگ‌تر می‌گردد وجود دارد. برای به‌طور کامل مشخص کردن موقعیت یک سیاره، بحث نقطه حضیض خورشیدی به عنوان یکی از عناصر (پایه‌های) مدار مورد نیاز است. در یک میدان گرانشی (جاذبه‌ای) قوی، محل نقطه حضیض خورشیدی ممکن است به‌طور پیاپی روی مدارها جلوتر برود. در منظومه شمسی، این امر را می‌توان در مدار سیاره تیر (عطارد) مشاهده کرد که آزمون مهمی برای قانون نسبیت عام محسوب می‌شود.

اوج و حضیض خورشیدی حدود ۱۳ روز[۸] به‌طور دقیقتر ۱۳٫۰۶۷ درجه (اوج ۱۳٫۷ روز و حضیض ۱۲٫۸۲۵ روز[نیازمند منبع]) پس از نقاط انقلابین است که در اینصورت به‌طور متوسط و میانگین اوج خورشیدی ساعت ۲۱:۲۲ روز ۱۳ تیرماه (۴ ژوئیه) و حضیض خورشیدی ساعت ۱:۵۳ روز ۱۴ دیماه (۴ ژانویه) می‌باشد. روز و ساعت اوج و حضیض زمین در چند سال گذشته و آینده در جدول زیر آمده است:[۹]

سال حضیض خورشیدی اوج خورشیدی
تاریخ زمان (UT) تاریخ زمان (UT)
۲۰۱۰ ژانویه ۳ ۰۰:۰۹ ژوئیه ۶ ۱۱:۳۰
۲۰۱۱ ژانویه ۳ ۱۸:۳۲ ژوئیه ۴ ۱۴:۵۴
۲۰۱۲ ژانویه ۵ ۰۰:۳۲ ژوئیه ۵ ۰۳:۳۲
۲۰۱۳ ژانویه ۲ ۰۴:۳۸ ژوئیه ۵ ۱۴:۴۴
۲۰۱۴ ژانویه ۴ ۱۱:۵۹ ژوئیه ۴ ۰۰:۱۳
۲۰۱۵ ژانویه ۴ ۰۶:۳۶ ژوئیه ۶ ۱۹:۴۰
۲۰۱۶ ژانویه ۲ ۲۲:۴۹ ژوئیه ۴ ۱۶:۲۴
۲۰۱۷ ژانویه ۴ ۱۴:۱۸ ژوئیه ۳ ۲۰:۱۱
۲۰۱۸ ژانویه ۳ ۰۵:۳۵ ژوئیه ۶ ۱۶:۴۷
۲۰۱۹ ژانویه ۳ ۰۵:۲۰ ژوئیه ۴ ۲۲:۱۱
۲۰۲۰ ژانویه ۵ ۰۷:۴۸ ژوئیه ۴ ۱۱:۳۵
۲۰۲۱ ژانویه ۲ ۱۳:۵۱ ژوئیه ۵ ۲۲:۲۷
۲۰۲۲ ژانویه ۴ ۰۶:۵۵ ژوئیه ۴ ۰۷:۱۱
۲۰۲۳ ژانویه ۴ ۱۶:۱۷ ژوئیه ۶ ۲۰:۰۷
۲۰۲۴ ژانویه ۳ ۰۰:۳۹ ژوئیه ۵ ۰۵:۰۶
۲۰۲۵ ژانویه ۴ ۱۳:۲۸ ژوئیه ۳ ۱۹:۵۵
۲۰۲۶ ژانویه ۳ ۱۷:۱۶ ژوئیه ۶ ۱۷:۳۱
۲۰۲۷ ژانویه ۳ ۰۲:۳۳ ژوئیه ۵ ۰۵:۰۶
۲۰۲۸ ژانویه ۵ ۱۲:۲۸ ژوئیه ۳ ۲۲:۱۸
۲۰۲۹ ژانویه ۲ ۱۸:۱۳ ژوئیه ۶ ۰۵:۱۲

اوج خورشیدی حداکثر تا ۱۵۲٬۰۹۷٬۷۰۰ کیلومتر (۱٫۰۱۶۷۱ واحد نجومی) و حضیض حداقل تا ۱۴۷٬۰۹۸٬۰۷۰ کیلومتر (۰٫۹۸۳۲۹ واحد نجومی) است. این دو نقطه با حفظ قرینگی و تقابل هم بر روی مدار زمین به تدریج جابجا می‌شوند، نقطه حضیض خورشیدی در سال ۲۰۰۰م بر ۲۸۲٫۸۹۵ درجه مداری بوده که تا سال ۲۰۱۲م به ۲۸۳٫۰۶۷ درجه مداری کشیده شده است.[۸]

واژه نامه

[ویرایش]

واژه نامه و برگردان فارسی اوج و حضیض سیارات و پدیده‌های اختری:

جرم فضایی نام انگلیسی اوج نام فارسی اوج نام انگلیسی حضیض نام فارسی حضیض
عمومی
Apoapsis/apocentre/apapsis‏
اوج/اوج مرکزی/دوراوج
Periapsis/Pericentre
حضیض
کهکشان
Apogalacticon
اوج کهکشانی
Perigalacticon
حضیض کهکشانی
ستاره
Apastron
اوج اختری
Periastron
حضیض اختری
سیاه‌چاله
pomelasma/Apobothra/Aponigricon
اوج سیاهچاله‌ای
Perimelasma/Peribothra/Perinigricon
حضیض سیاهچاله‌ای
خورشید
Aphelion
اوج خورشیدی
Perihelion
حضیض خورشیدی
تیر (عطارد)
Apohermion
اوج تیری
Perihermion
حضیض تیری
ناهید (زهره)
Apocytherion/Apocytherean/Apokrition
اوج ناهیدی
Pericytherion/Pericytherean/Perikrition
حضیض ناهیدی
زمین
Apogee
اوج زمینی
Perigee
حضیض زمینی
ماه
Aposelene/Apocynthion/Apolune
اوج ماهی
Periselene/Pericynthion/Perilune
حضیض ماهی
بهرام (مریخ)
Apoareion
اوج بهرامی
Periareion
حضیض بهرامی
هرمز (مشتری)
Apozene/Apojove
اوج هرمزی
Perizene/Perijove
حضیض هرمزی
کیوان (زحل)
Apokrone/Aposaturnium
اوج کیوانی
Perikrone/Perisaturnium
حضیض کیوانی
اورانوس
Apouranion
اوج اورانوسی
Periuranion
حضیض اورانوسی
نپتون
Apoposeidion
اوج نپتونی
Periposeidion
حضیض نپتونی
پلوتون
Apohadion
اوج پلوتونی
Perihadion
حضیض پلوتونی

منابع

[ویرایش]
  1. «اوج یا حضیض» [نجوم] هم‌ارزِ «apsis, apse»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ اوج یا حضیض)
  2. «دوراوج» [نجوم] هم‌ارزِ «apoapsis»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر ششم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۸۵-۶ (ذیل سرواژهٔ دوراوج)
  3. «اوج زمینی، اوج» [نجوم] هم‌ارزِ «apogee»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ اوج زمینی)
  4. «حضیض زمینی، حضیض» [نجوم] هم‌ارزِ «perigee»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ حضیض زمینی)
  5. United States Naval Observatory (۲۰۱۰-۰۶-۱۰). "Earth's Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2020".
  6. «اوج خورشیدی، اوج» [نجوم] هم‌ارزِ «aphelion»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ اوج خورشیدی)
  7. «حضیض خورشیدی، حضیض» [نجوم] هم‌ارزِ «perihelion»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ حضیض خورشیدی)
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ویکی‌پدیای انگلیسی، مقاله متناظر
  9. Espenak, Fred. "Earth at Perihelion and Aphelion: 2001 to 2050". AstroPixels.com (به انگلیسی). Retrieved 23 March 2020.
  • برابرهای فرهنگستان زبان فارسی. فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان - دفتر ششم. بخش اوّل: فارسی. تهران: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۷۹.