هومبان
| هومبان | |
|---|---|
خدای بخشندهٔ پادشاهی | |
| مرکز فرهنگی غالب | اوان (مورد بحث)[۱] |
| همتایان | |
| همتای بین‌النهرینی | انلیل[۲] |
هومبان (عیلامی: 𒀭𒃲𒈨𒌍، dhu-um-ban و نیز dhu-ban، هوبان[۳]) خدایی عیلامی بود. در قدیمی‌ترین اسناد مربوط به دین عیلامی نام او آمده است اما از دوره عیلامی نو بود که اهمیت ویژه پیدا کرد. او با مفهوم کیتین یا حمایت الهی در ارتباط بود.
با توجه به جایگاه او در دین نوعیلامی، حاکمان نخستینی که از خاندان هخامنشی برخاستند (همانگونه که در بایگانی‌های اداری تخت جمشید آمده است) نیز او را می‌پرستیدند و نام او بیش از حتی اهورامزدا ذکر شده است.
شخصیت
[ویرایش]احتمالا با وجود آن که در غرب عیلام اینشوشیناک در راس پانتئون وجود داشت اما در سمت شرق هومبان جایگاه بالاتری داشت.[۴]
کیتین
[ویرایش]هومبان را خدای بخشندهٔ کیتین به حاکمان می‌دانستند.[۵]
پرستش
[ویرایش]قدیمی‌ترین منبعی که نام هومبان در آن آمده «قرارداد نارام سین» است.[۶]
پذیرش هخامنشیان
[ویرایش]در بایگانی‌های اداری تخت جمشید، نام هومبان بیش از هر خدای عیلامی یا پارسی دیگری آمده است (بیست و شش بار).[۷] برای مقایسه، اهورا مزدا فقط ده بار ذکر شده است.[۷] میزان غله‌ای که بر اساس این اسناد، به هومبان اهدا شده سه برابر بیش از آن است که به اهورا مزدا تقدیم شده است.[۷] این نظر وجود دارد که در این دوره نباید او را خدایی عیلامی در نظر گرفت بلکه خدایی پارسی است.[۸]
مری بویس تا آنجا پیش رفت که اظهار داشت برتری هومبان در دوره نو-عیلامی بر جایگاه اهورامزدا در دین ایرانیان تاثیر گذاشته است اما ووتر هنکلمن این پیشنهاد را کاملا گمانه‌زنی می‌داند.[۵] با این وجود قابل قبول است که مفهوم کیتین که در دوره عیلامی نو با هومبان در ارتباط بود، بعدا به اهورامزدا نسبت داده شده باشد، همانگونه که این موضوع با استفاده از این واژه در کتیبه‌ای از خشایارشا نشان داده شده است.[۹] نقش اهورامزدا به عنوان برگزیننده الهی پادشاه احتمالا از روی هومبان الگوبرداری شده است.[۱۰]
پذیرش در بین‌النهرین
[ویرایش]هومبان در چهار نام از نیپورِ دورهٔ کاسیان ذکر شده است که این بیش از هر خدای دیگری است که نه منشا بین‌النهرینی یا کاسی دارد؛ تنها استثنا تشوب در دین هوری است که در پانزده نام وجود دارد و سیموت که در نَه اسم حضور دارد.[۱۱]
نظریه‌های رد شده
[ویرایش]._From_Iraq._Old-Babylonian_period_2004-1595_BCE._Sulaymaniyah_Museum,_Iraq.jpg)
گرچه در تحقیقات پیشین هومبابا (نگهبان جنگل سدر در حماسه گیلگمش) را الگو گرفته شده از هومبان می‌دانستند اما بنا به گفته اندرو جرج این کار بر اساس «نتیجه‌گیری‌های تاریخی نامطمئن» انجام شده است.[۱۲] نام هومبابا وابستگی زبانی مشخصی ندارد و نگارش آن در مکان‌ها و دوره‌های زبانی مختلف متفاوت است؛ صورت اصلی آن، هوواوا است.[۱۳] بر اساس گواهی‌های سلسله سوم اور، چنین فرض می‌شود که در ابتدا یک نام شخصی معمولی بوده که در بین‌النهرین استفاده می‌شد.[۱۳]
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ Henkelman 2008, pp. 355-356.
- ↑ Henkelman 2008, p. 361.
- ↑ Henkelman 2008, p. 356.
- ↑ Henkelman 2008, p. 60.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Henkelman 2008, p. 364.
- ↑ Henkelman 2008, p. 355.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ Henkelman 2008, p. 353.
- ↑ Henkelman 2008, p. 374.
- ↑ Henkelman 2008, p. 371.
- ↑ Henkelman 2008, p. 384.
- ↑ Bartelmus 2017, p. 310.
- ↑ George 2003, p. 147.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ George 2003, p. 144.
منابع
[ویرایش]- Bartelmus, Alexa (2017). "Die Götter der Kassitenzeit. Eine Analyse ihres Vorkommens in zeitgenössischen Textquellen". Karduniaš. Babylonia under the Kassites. De Gruyter. doi:10.1515/9781501503566-011.
- De Graef, Katrien (2018). "The Seal of an Official or an Official Seal? The Use of Court Seals in Old Babylonian Susa and Haft Tepe" (PDF). Journal of the American Oriental Society. American Oriental Society. 138 (1). doi:10.7817/jameroriesoci.138.1.0121. ISSN 0003-0279.
- Feliu, Lluís (2006). "Concerning the Etymology of Enlil: the An=Anum Approach". Šapal tibnim mû illakū: studies presented to Joaquín Sanmartín on the occasion of his 65th birthday. Barcelona: Editorial AUSA. ISBN 84-88810-71-7. OCLC 157130833.
- George, Andrew R. (2003). The Babylonian Gilgamesh epic: introduction, critical edition and cuneiform texts. Oxford New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-814922-0. OCLC 51668477.
- Henkelman, Wouter F. M. (2008). The other gods who are: studies in Elamite-Iranian acculturation based on the Persepolis fortification texts. Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten. ISBN 978-90-6258-414-7.
- Koch, Heidemarie (1995). "Theology and worship in Elam and Achaemenid Iran". Civilizations of the Ancient Near East. 3: 1959–1969.
- Lambert, Wilfred G. (1980), "Jabnu", Reallexikon der Assyriologie, retrieved 2022-04-11
- Loktionov, Alexandre Alexandrovich (2016). "An "Egyptianising" Underworld Judging an Assyrian Prince? New Perspectives on VAT 10057" (PDF). Journal of Ancient Near Eastern History. Walter de Gruyter GmbH. 3 (1): 39–55. doi:10.1515/janeh-2016-0012. ISSN 2328-9554.
- Potts, Daniel T. (1999). The Archaeology of Elam. Cambridge University Press. doi:10.1017/cbo9780511489617. ISBN 978-0-521-56358-1.
برای مطالعه بیشتر
[ویرایش]- Henkelman, Wouter F.M. “Humban & Auramazdā: Royal Gods in a Persian Landscape”. In: Persian Religion in the Achaemenid Period / La Religion Perse à l’époque Achéménide. Edited by Wouter F. M. Henkelman and Céline Redard, 1st ed. Harrassowitz Verlag, 2017. pp. 273–346. https://doi.org/10.2307/j.ctvckq50d.11.