ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه/بخش آغازین
 | این رهنمود بخشی از شیوه‌نامهٔ ویکی‌پدیای فارسی است. مفاد و توصیه‌های این صفحه، نمایانگر آن دسته از استانداردهای مقاله‌نویسی/ویرایش است که بسیاری از ویراستاران، با اصول بنیادیِ آنها موافقند. با این که پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، اما این مفاد جزو سیاست‌ها نیستند. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن آن تغییرات و نظرخواهی دربارهٔ آنها استفاده کنید. |
 | این صفحه در یک نگاه: بخش آغازین باید چکیده‌وار اهمیت و جایگاه موضوع را روشن و مهم‌ترین نکات و جدل‌های موجود (در صورت وجود) را ذکر کند. این باید به گونه‌ای باشد که در پایان، بخش آغازین به صورت چکیده‌ای از مقاله روی پای خویش بایستد. سبک نوشتن باید آسان‌فهم و به گونه‌ای باشد که خواننده به خواندن بقیهٔ متن ترغیب شود. |
در یک مقالهٔ ویکی‌پدیا، بخش آغازین (که پیش‌درآمد، دیباچه و لید هم نامیده می‌شود) بخشی است که پیش از عنوان نخست می‌آید. فهرست مندرجات در صورت نمایش داده شدن بین بخش آغازین و نخستین عنوان قرار می‌گیرد.
بخش آغازین باید به عنوان بخشی که مروری کلی از مقاله ارائه می‌دهد و اهمیت و جایگاه موضوع را روشن و مهم‌ترین نکات و جدل‌های موجود (در صورت وجود)[الف] را ذکر می‌کند، قائم به خود باشد. بسیاری از کاربران تنها بخش آغازی را می‌خوانند؛ بنابراین، این بخش باید بی‌نیاز از سایر بخش‌ها باشد و نکات اصلی را پوشش دهد. همچنین نباید کاربر رابه لب چشمه برد و تشنه بازگرداند به این معنا که تلویحاً بگوید که اطلاعات مهمی هست که در بخش‌های آتی مقاله خواهد آمد. جهت پوشش کافی مقاله در بخش آغازین اطمینان کسب کنید که در ازای هر بخش اصلی مقاله، چند جمله در بخش آغازین به آن اختصاص داده شده‌است. سبک نوشتن باید آسان‌فهم و به گونه‌ای باشد که خواننده به خواندن بقیهٔ متن ترغیب شود.
عنوان پررنگ
موضوع مقاله باید در نخستین جای طبیعی‌ای که توان آمدن دارد، بیاید. ترجیحاً اینجا، در نخستین جمله‌است و هنگامی که موضوع مقاله نخستین بار ذکر می‌شود باید پررنگ شود. نام موضوع معمولاً دقیقاً همان عنوان صفحه‌است گرچه ممکن است تفاوت‌هایی جزئی هم داشته باشد:
- جمهوری اسلامی ایران یا چنان‌که در عرف معمول است ایران...
الگوی به فلان زبان
الگوهایی مانند {{به انگلیسی}} و زبان‌های دیگر، محلی برای افزودن ترجمهٔ عنوان مقاله‌ها یا آوانگاری نام‌ها نیستند. برای آوانگاری نام‌ها بهتر از است از اعراب (-َ و -ِ و -ُ) استفاده شود یا آوای لغت با استفاده از الفبای آوانگاری بین‌المللی از طریق {{پانویس}} به بخش یادداشت در انتهای مقاله منتقل شود.
به‌کاربستن الگوهای زبان‌های دیگر تنها برای نمونه‌هایی مانند موارد زیر مجاز است:
- نام‌های جغرافیایی (کوه‌ها، رودها، دره‌ها، شهرها، خطه‌ها و…) در کشورهایی که زبان‌شان فارسی نیست:
نیدرزاکسن (به آلمانی: Niedersachsen) یکی از ایالت‌های آلمان است…- ایزر (به فرانسوی: Isère) شهرستانی در کشور فرانسه است…
استثناء: نام‌های بین‌المللی که در مالکیت سرزمینیِ کشور خاصی نیستند، از این قاعده مستثنا هستند، مثال: اقیانوس آرام، دریای مدیترانه، قطب شمال، کرهٔ ماه
- شخصیت‌ها با نام غیر فارسی:
- سقراط (به یونانی: Σωκράτης) فیلسوف بزرگ یونانی است…
- داوید امیل دورکیم (به فرانسوی: David Émile Durkheim) جامعه‌شناس فرانسوی است…
- پدیده‌های جهان‌شمول که در جهان غیر فارسی‌زبان ساخته شده‌اند و بدون ترجمه و فارسی‌سازی در زبان فارسی رایج هستند:
- کلیهٔ آثار هنری و رسانه‌ای، شامل فیلم‌ها، ترانه‌ها، نماهنگ‌ها، کتاب‌ها و روزنامه‌ها و غیره:
- ام‌تی‌وی (به انگلیسی: MTV) شبکهٔ تلویزیونی واقع در شهر نیویورک آمریکا است…
- فهرست شیندلر (به انگلیسی: Schindler's List) فیلمی به کارگردانی … است …
- تا دنیا دنیاست (به انگلیسی: Till the World Ends) ترانه‌ای از بریتنی اسپیرز است…
- اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری (به آلمانی: Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik) رساله‌ای جامعه‌شناختی نوشتهٔ ماکس وبر است…
در مورد پدیده‌های جهان‌شمول که واژهٔ برابر فارسی برای آنها وجود دارد، نوشتن برابر انگلیسی یا زبان‌های دیگر مناسب نیست. همین که معادل فارسی در عنوان و/یا بخش آغازین مقاله به کار برود کافی است. در صورت امکان، از طریق پیوند میان‌ویکی می‌توانید مقاله را به معادلش در زبان‌های دیگر نیز متصل کنید اما نباید از الگوهای «به زبان» در بخش آغازین مقاله استفاده کنید. در ادامه چند مثال از این آنچه نباید بکنید آمده‌است:
شنا (به انگلیسی: Swimming)- پرتاب نیزه (به انگلیسی: Javelin throw)
- قلمه‌زدن (به انگلیسی: Cutting)
- سلمانی (به انگلیسی: Barber)
- مهندس (به انگلیسی: Engineer)
بخش‌ها و فهرست مندرجات
با اینکه بخش آغازین یا پیش‌درآمد خود یکی از بخش‌های مقاله به حساب می‌آید، عنوانی به صورت «مقدمه» یا «پیش‌درآمد» یا جز آن نباید در ابتدای مقاله بیاید. فهرست مندرجات در صورتی که پدیدار باشد بین بخش آغازین و نخستین عنوان بخش قرار می‌گیرد. (البته این تنظیم پیش‌فرض را می‌توان تغییر داد)
از آنجا که ویرایش بخش آغازین در مقاله‌های خیلی دراز می‌تواند دردسرزا باشد (به خاطر اینکه پیوند ویرایش بخش ندارد) می‌توان با استفاده از ترفندی بخش آغازین را جدا از بقیهٔ مقاله ویراست: پیوند ویرایش متعلق به یکی از بخش‌های مقاله را کلیک کنید. در قسمت پایانی نشانی (URL) حاصل §ion=n را با §ion=0 جایگزین کنید.
ابزارهای اضافه‌ای توسط کاربران ویکی‌پدیا نوشته‌شده‌است که امکان ویرایش بخش آغازین با یک کلیک را می‌دهد.
مشخص کردن زمینه
بخش آغازین باید چکیده‌وار نکات مهمی را که در مقاله به آنها اشاره شده‌است، ذکر کند. این باید به گونه‌ای باشد که در پایان، بخش آغازین به صورت چکیده‌ای از مقاله روی پای خویش بایستد. آسان‌فهمی متن در اینجا نسبت به جاهای دیگر مقاله مهم‌تر است. باید توجه داشت که اشتیاق کاربر به خواندن تمام مقاله انگیخته شود. (ر.ک. سبک اخباری و سبک چکیده‌گویی). جملهٔ نخست بخش آغازین باید تعریف مختصری از موضوع باشد مگر اینکه به‌تلویح در عنوان مقاله تعریف شده باشد (مثلاً «تاریخِ …»).
در صورت امکان باید از آوردن اصطلاحات تخصصی در مقدمه پرهیخت. اگر پرهیز از آنها ممکن نباشد، باید همراه با زمینه‌ای که خیلی مختصر تعریفشان می‌کند آورده شوند و به مقالهٔ مربوط پیوند داده شوند. بهتر است زمینهٔ ارائه شده به گونه‌ای باشد که برای اکثر خوانندگان آشنا باشد؛ مثلاً در مورد یک شهرک، گفتن اینکه حومهٔ کدام شهر یا از توابع کدام بخش است از دادن طول و عرض جغرافیایی آن بهتر است.
چنان‌که در راهنمای نوشتن مقالهٔ عالی آمده‌است: پیش‌درآمد «با توصیف روشن موضوع مورد بحث آغاز می‌شود. تا آنجا که موضوع مورد بحث اجازه می‌دهد باید فهم این بخش برای یک غیرمتخصص مقدور باشد. هدف یک دانشنامه این است که دانش بشری را به آسان‌فهم‌ترین وجهی برای بیشترین عدهٔ مردم تدوین کند. وانگهی این نیاز به شرح و توصیفِ روشنِ موضوعِ موردِ بحث دارد تا با خواندن اولین کلمه ناگهان به ژرفناهای گیج‌کنندهٔ بحث افکنده نشویم… بلکه آرام آرام به آن اندر شویم.»
نوشتن پیرامون مفاهیم
هنگام نوشتن بخش آغازین مقاله‌های پیرامون نظرات و مفاهیم (از قبیل «حقیقت») معرفی مبحث به صورت زیر می‌تواند مفید افتد:
- زمینه - توضیح توضیح مقوله یا رشته‌ای که مفهوم متعلق به آن است
- صورت‌بندی - اصطلاح در این زمینهٔ خاص اشاره به چه دارد
- توضیح - معنای ژرف‌تر و پیش‌زمینه
- مقایسه - رابطه‌اش با موضوعاتی دیگر چیست (اگر نیاز است)
- انتقاد - اگر انتقاد برجسته و قابلی از آن شده‌است ذکر کنید
پیشنهادها
بخش آغازین باید به شکلی خلاصه، محتویات کلی مقاله را بازتاب دهد. پیشنهادهای زیر می‌توانند برای نوشتن این بخش در بسیاری از مقاله‌ها راه‌گشا باشند:
- سعی کنید هریک از عنوان‌های اصلی مقاله را با یک جمله، یک گزاره یا حداقل یک کلمه تعریف کنید.
- ارزش و وزنی که به هریک از نکات می‌دهید، در تناسب با ارزش و وزنی باشد که در ادامهٔ مقاله به آنها داده‌اید.
- استدلال مهمی که در بخش‌های آتی ذکر نشده‌است را در بخش آغازین نیز نیاورید.
- از نوشتن بندهای طولانی و مملو از جزئیات بپرهیزید.
درازا
درازای مناسب بخش آغازین بستگی به درازای کل مقاله دارد. به عنوان یک توصیهٔ کلی بخش آغازین نباید طولانی‌تر از سه تا چهار بند باشد. مسلماً، مقاله‌های خیلی دراز پیرامون موضوعات مهم می‌توانند که پیش‌درآمدهای طولانی‌تری هم بدارند. در این خصوص، این پیشنهادها مطرح شده‌است:
| اندازهٔ مقاله | طول بخش آغازین |
|---|---|
| کمتر از ۱۵٬۰۰۰ نویسه | یک یا دو بند |
| از ۱۵٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ نویسه | دو یا سه بند |
| بیشتر از ۳۰٬۰۰۰ نویسه | سه یا چهار بند |
یکی از پیشنهادهای مطرح‌شده برای نسخهٔ ۱٫۰ ویکی‌پدیا (که نسخه‌ای ایستاست و به صورت سی‌دی یا دی‌وی‌دی یا بر کاغذ نشر خواهد شد) این است که تنها بخش آغازین مقاله‌های نسخهٔ وبی عرضه شود.
سبک چکیده‌گویی و سبک اخباری می‌توانند به نوشتن مقدمه‌ای مختصر که به عنوان مقاله‌ای استوار به خود هم باشد، یاری رسانند.
جستارهای وابسته
یادداشت‌ها
- ↑ وپ:دیدگاه بی‌طرف را با پرداختن بیش از حد به جدل‌های کم‌اهمیت در بخش آغازین مقاله نقض نکنید.
| محتوایی |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| رفتاری |
| ||||||||
| حذف |
| ||||||||
| اجرایی |
| ||||||||
| ویرایشی |
| ||||||||
| محتوای پروژه |
| ||||||||
| بنیاد ویکیمدیا |
| ||||||||
