Դիտել Ձիթապտղի յուղ էջի աղբյուրը

Այս տերմինը այլ իմաստներ ևս ունի, տե՛ս՝ [[Յուղ]] (նշանակություն)։
[[Պատկեր:Italian olive oil 2007.jpg|100px|մինի|աջից|Իտալական ձիթապտղի յուղի շիշ]]

'''Ձիթապտղի յուղ''', եվրոպական ձիթենու պտուղներից ([[ձիթապտուղ]]ներ ստացված բուսայուղ, {{lang-la|''Olea europaea''}}): Յուղաթթվային բաղադրության շնորհիվ իրենից ներկայացնում է եթերային [[օլեինաթթու]]ներ պարունակող [[ճարպ]]ային յուղաթթուների խառնուրդ։ Ունի դարչնադեղնավունից մինչև կանաչադեղնավուն երանգավորում և թեթև դառնահամ։ Հալման [[ջերմաստիճան]]ը +7 - +10&nbsp;°C է՝ կախված [[յուղ]]ի ծագումից։

[[Հունաստան]]ի, [[Իտալիա]]յի և [[Իսպանիա]]յի ազգային արտադրանքներից մեկն է համարվում։ Հնուց ի վեր այս յուղը միջերկրածովյան սննդակարգի բաղկացուցիչ մասն է եղել։ Հին ժամանակներում այն օգտագործել են [[տաճար]]ներն ու [[մզկիթ]]ները լուսավորելու համար, ինչպես նաև քրիստոնեական և [[հրեա]]կան ծեսերի անցկացման ժամանակ (տե՛ս [[յուղ]])։ Մինչև [[XIX դար]]ի վերջը, [[Ռուսաստան]]ում ամենաբարձր դասի ձիթապտղի յուղը կոչվում էր պրովանսյան, ամենացածրը` փայտայուղ։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Klazomenai.jpg|180px|մինի|ձախից|Հին ձիթհանք Կլազոմենիայում ([[Հոնիա]])]]

Վայրի ձիթապտուղն աճում է [[Միջերկրական ծով]]ի հյուսիսարևելյան մասում, ներառյալ [[Փոքր Ասիա]]ն։ Ծառի տնկման վայրն ու ժամանակը տարբեր երկրների գիտնականների համար տարատեսակ վեճերի առարկա են դարձել։ Հստակ հայտնի է, որ ձիթապտղի յուղի արտադրությունը ծառայել է որպես մինոյական քաղաքակրթության բարօրության հիմնասյուն<ref>F. R. Riley, «Olive Oil Production on Bronze Age Crete: Nutritional properties, Processing methods, and Storage life of Minoan olive oil», ''Oxford Journal of Archaeology'' 21:1:63-75 (2002).</ref>։ [[Կրետե]]ում հայտնաբերված ձիթապտղի յուղի (պրոտո-ամֆորա) ամենահին անոթերը՝ [[ամֆորա]]ները, թվագրվում են մ.թ.ա. 4-րդ [[հազարամյակ]]ի կեսերին։

[[Հին Եգիպտոս]]ը ձիթապտղի յուղ էր գնում [[Կրետե]]ից և [[Քանան]]ից։ Այս յուղը հիշատակվում է Էբլայի արխիվային փաստաթղթերում (մ.թ.ա. 3-րդ [[հազարամյակ]])։ Յուղը օգտագործվում էր ոչ միայն սննդի, այլև [[մաշկ]]ի խնամքի (հումք [[օճառ]]ի համար) և երկրպագության համար (վառելիք յուղային լամպերի համար)։ Մ.թ.ա. 8-րդ [[հազարամյակ]]ում [[փյունիկեցիներ]]ը [[Կարթագեն]]ից ձիթապտուղ էին տանում [[Իսպանիա]]յի ափեր, իսկ հին հույները՝ [[Իտալիա]] (տե՛ս [[Մեծ Հունաստան]])։ [[Բույս]]ի լատինական անվանումը (''oleum'') բխում է հին հունական ''ἔλαιον''-ից<ref>Греческое слово, в свою очередь, могло быть позаимствовано у финикиян, на языке которых ''el’yon'' означает «наилучшее». Английское слово «oil», означающее любое жидкое масло, согласно словарю Вебстера, происходит от латинского «oleum», означающего оливковое масло</ref>։

[[Ձիթենի]]ն [[հույներ]]ի [[ազգ]]ային [[ծառ]]ն է<ref>[https://books.google.am/books?id=-aFtPdh6-2QC&pg=PA512 Encyclopedia of Ancient Greece — Nigel Guy Wilson — Google Книги<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Հույները կարծում էին, որ այդ ծառը ստեղծել էր [[Աթենաս]] աստվածուհին։ Ըստ [[լեգենդ]]ի՝ [[Աթենք]] քաղաքն անվանել են ի պատիվ այս աստվածուհու, որովհետև [[Ատտիկե]]ի բնակիչները աստվածուհու այս շնորհը նախընտրել էին աղի աղբյուրի փոխարեն, որով [[Պոսեյդոն]]ը փորձում էր գայթակղել նրանց<ref>С. Б. Охотников. Никоний и античный мир Северного Причерноморья. Одесса, 1997. Стр. 155.</ref>։ [[Հիպոկրատ]]ը ճանաչել և ընդունել էր ձիթապտղի բժշկական հատկությունները։ [[Հելլենականության դարաշրջան]]ում [[գիմնասիոն]]երի մարզիկները իրենց վրա քսում էին այդ յուղը։ Այնուամենայնիվ, [[Պլինիոս Ավագ]]ը նախապատվությունը տալիս էր [[Իտալիա]]յից արտահանված յուղին։

Ֆրանսիացի [[բանաստեղծ]] Պիեռ-Ժոզեֆ Ամորը ''«Traité de l'olivier»'' գիրքը ([[Մոնպելիե]], 1784 թվական) ամփոփել է այդ ժամանակաշրջանում ձիթապտղի պատմության և յուղի ստացման տարբեր եղանակների մասին կուտակած տեղեկություններով։ Այժմ այս արտադրանքի պատմության մասին մանրամասն տեղեկություններ են տրամադրում [[Ֆրանսիա]]յում, [[Իսպանիա]]յում, [[Հունաստան]]ում և [[Միջերկրական ծով]]ի այլ երկրներում գործող մասնագիտացված [[թանգարան]]ները։

== Տարածվածություն ==
[[2010 թվական]]ին աշխարհում ձիթայուղի գրեթե 44%-ը արտադրվում էր [[Իսպանիա]]յում, հիմնականում [[Անդալուզիա]]յի [[հարավ]]ային շրջանում<ref>[http://www.nationmaster.com/red/pie/agr_oli_oil_pro_in_ton-agriculture-olive-oil-production-tons Olive Oil production in tons statistics — Countries compared — NationMaster<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Недоступная ссылка|date=Апрель 2020 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ «Ես գիտեմ քո [[կախարդանք]]ը, [[ձիթապտուղ]], դու աշխարհի համար երկրից [[արյուն]] ես հայթայթում», -գրել է իսպանացի պոետ [[Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկա]]ն։ [[Իտալիա]]ն սպառում է արտադրված յուղի մեծ մասը և բացի այդ՝ այն ներմուծում է այլ երկրներից։ [[Հունաստան]]ը ձիթայուղ արտադրող երրորդ խոշոր [[պետություն]]ն է։ [[Հույներ]]ը սպառում են զգալիորեն ավելի շատ ձիթապտղի յուղ, քան [[իտալացիներ]]ն ու [[իսպանացիներ]]ը՝ մեկ անձի հաշվով տարեկան ավելի քան 20 [[լիտր]]<ref>[https://books.google.am/books?id=VBOC_RQPUvcC&pg=PA33 Virgin Olive Oil — Viktoria Hassouna — Google Книги<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[Եվրոպա]]յից դուրս, ձիթապտղի յուղի հիմնական արտադրողներն են` [[Թունիս]]ը, [[Մարոկկո]]ն և [[Սիրիա]]ն<ref>{{Cite web |title=Faostat<!-- Заголовок добавлен ботом --> |url=http://faostat.fao.org/site/636/DesktopDefault.aspx?PageID=636#ancor |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520105103/http://faostat.fao.org/site/636/DesktopDefault.aspx?PageID=636#ancor |archive-date=2011 թ․ մայիսի 20 |access-date=2020 թ․ հուլիսի 8}}</ref>։

Ձիթապտղի միջազգային խորհուրդը ({{lang-en|''IOC''}}), որի ղեկավար կենտրոնը գտնվում է [[Մադրիդ]]ում, վերահսկում է ամբողջ ձիթապտղի յուղի արտադրանքի 95%-ը<ref>[http://www.internationaloliveoil.org/ International Olive Council<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այս կազմակերպությունը, աջակցություն ստանալով [[Եվրամիություն]]ից, նպատակ ունի հանրահռչակելու ձիթայուղի արտադրանքն ամբողջ աշխարհում։ [[Եվրոպա]]յից դուրս, որպես այս գործունեության արդյունք, ձիթայուղի սպառումը ամեն տարի կայունորեն աճում է։ Ձիթայուղի արտադրության և սպառման վիճակագրությունը աշխարհում՝

{| class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-
! Երկիր !!width="150"| Արտադրանք, 1000 տոննա (2014 թվական<ref name="FAOStat">[http://www.fao.org/faostat/en/#data/QD/visualize FAOStat] на сайте ООН</ref>) !!width="150"| Արտադրանք, % (2005 թվական<ref name="un_statistics">[http://r0.unctad.org/infocomm/anglais/olive/market.htm Статистика] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090531002943/http://r0.unctad.org/infocomm/anglais/olive/market.htm |date=2009-05-31 }} на сайте ООН</ref>) !!width="150"| Սպառում, % (2005 թվական<ref name="un_statistics" />) !!width="150"| Մեկ անձի համար տարեկան միջին սպառումը, կգ<ref>{{Cite web |title=California and World Olive Oil Statistics (PDF) |url=http://cesonoma.ucdavis.edu/HORTIC/california_and_world_trends.pdf |url-status=404 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060225032459/http://cesonoma.ucdavis.edu/HORTIC/california_and_world_trends.pdf |archivedate=2006 թ․ փետրվարի 25 |publisher=cesonoma.ucdavis.edu |language=en}}</ref>
|-
| {{ESP}} || 1 738,6 || 36 || 20 || 13,62
|-
| {{ITA}} || 294,9 || 25 || 30 || 12,35
|-
| {{GRE}} || 208,9 || 18 || 9 || 23,7
|-
| {{TUR}} || 73,9 || 5 || 2 || 1,2
|-
| {{SYR}} || 100,6 || 4 || 3 || 6
|-
| {{TUN}} || 179,7 || 8 || 2 || 9,1
|-
| {{MAR}} || 137,4 || 3 || 2 || 1,8
|-
| {{PRT}} || 66,5 || 1 || 2 || 7,1
|-
| {{USA}} || || || 8 || 0,56
|-
| {{FRA}} || || || 4 || 1,34
|}

== Արտադրություն ==
Ձիթապտղի ծառի կյանքի միջին տևողությունը 500 տարի է, բայց որոշ ծառեր ապրում են մինչև 1500 տարի և ավելի։ Ենթադրվում է, որ [[Երուսաղեմ]]ի [[Ձիթենյաց լեռ]]ան վրա գտնվող ծառերը ավելի քան 2000 տարեկան են<ref>{{Cite web |title=По материалам официального российского сайта Международного совета по оливкам (IOC) |url=http://www.promooliveoilrussia.org/page.php?code=13 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110908033557/http://www.promooliveoilrussia.org/page.php?code=13 |archivedate=2011 թ․ սեպտեմբերի 8 |accessdate=2011 թ․ օգոստոսի 18}}</ref>։ [[Պատկեր:Centrifuga verticale g1.jpg|250px|մինի|ձախից|Յուղի ստացումը ցենտրիֆուգից]]

Ձիթապտղի հում պտուղը ուտելու համար պիտանի չէ, քանի որ չափազանց դառն է։ Այդ դառնությունը անհետանում է միայն աղաջրի մեջ մի քանի շաբաթ թողնելուց հետո։ Դառնահամը հատուկ է անգամ էքստրակարգի ձիթապտղին՝ օլեուրոպրեինի պարունակության պատճառով։

Ձիթապտղի յուղը արտադրվում է տարբեր աստիճանի հասունության պտուղներից՝ կանաչից մինչև սև հասունացած, կամ մանուշակագույն։ Չհասունացած ձիթապտղի յուղը սովորաբար ունենում է ինտենսիվ համ, հասուն ձիթայուղի համը ավելի մեղմ է, իսկ արտադրանքի ծավալն ավելի մեծ<ref>{{Ռուսերեն գիրք |автор=Тойбнер К. |заглавие=FoodKultur |год=2012 |часть=Оливковое масло |издательство=Grafe und Unzer Verlag GMBH |страницы=7}}</ref>։

Ձիթենու պտուղները նախ մանրացնում են, այնուհետև զանգվածը դանդաղ խառնում, որից հետո դրանից քամում են յուղը։ Քամելու գործընթացը ավանդաբար իրականացրել են մամլիչներով, իսկ մեր ժամանակներում հիմնականում օգտագործում են [[ցենտրիֆուգ]]ներ։

Ձիթայուղը քամելուց հետո, ձիթապտղից մնացած քուսպից դուրս են բերում յուղ, ճիշտ է, այն ունենում է վատ որակ և միայն քիմիական մաքրման շնորհիվ կարող է որակը լավանալ։ Պիտակի վրայի անգլերեն ''cold'' բառը նշանակում է, որ յուղը ստանալուց հետո հումքը 25–27&nbsp;°C-ից բարձր չի տաքացել. ավելի բարձր ջերմաստիճանի դեպքում յուղի համի և բույրի հետ կապված տեղի են ունենում անցանկալի փոփոխություններ։

== Դասակարգում ==
Առաջին դասի ձիթայուղը (պիտակի վրա գրված է {{lang-en|''Extra Virgin Unfiltered Olive Oil''}}) կամ առաջին դասի քամվածքը (պիտակի վրա գրված է {{lang-it|''Olio d'oliva extravergine''}}, {{lang-en|''extra virgin olive oil''}}, {{lang-es|''virgen extra''}}) համարվում է ամենալավը։ Այդպիսի ձիթապտղի յուղում թթվայնությունը չպետք է գերազանցի 0.8%-ը<ref>{{Cite web |title=Designations and definitions of olive oils - International Olive Council |url=http://www.internationaloliveoil.org/estaticos/view/83-designations-and-definitions-of-olive-oils |accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 14 |publisher=www.internationaloliveoil.org}}</ref><ref>Считается, что чем ниже кислотность масла, тем выше его качество.</ref>։

Բարձր է գնահատվում «Առաջնային սառնությամբ մզվածքով» ձիթապտղի «կաթիլային» յուղը ({{lang-en|''first cold press''}}), չնայած այս հասկացողությունը բավականին պայմանականորեն է. յուղը տաքանում է ցանկացած [[ջերմաստիճան]]ի տակ, նույնիսկ՝ «սառը սեղմման» ժամանակ։ Բացի այդ, ժամանակակից պայմաններում յուղը մշտապես քամվում է միայն մեկ անգամ։

=== Առևտրային կարգի ===
Ստացված ձիթապտղի յուղը դասակարգվում է հետևյալ խմբերի՝
[[Պատկեր:Olive fruit on the branch (2007).jpg|thumb|Ձիթապտղի յուղի աղբյուր-ձիթապտուղ]]

* ''բնական'' ({{lang-en|''virgin''}}). նշանակում է՝ յուղը ստացվել է միայն ֆիզիկական մեթոդներով՝ առանց քիմիական մաքրման։ ''Virgin oil'' տերմինը կապված է յուղի արտադրության հետ, շշերի վրա առկա պիտակների մանրածախ վաճառքով տարբերվում է ''Virgin Oil'' տեսակի յուղից (''տե՛ս'' հաջորդ ենթաբաժինը),
* ''մաքրված'' (զտված, {{lang-en|''refined''}}). նշանակում է՝ յուղը զտված է ֆիզիկաքիմիական պրոցեսներով, սուր համը (որը համարվում է թերություն) և [[թթուներ]]ի պարունակությունը (ազատ [[ճարպաթթուներ]]ը) վերացնելու համար։ Ընդհանուր առմամբ, զտված յուղը որակային առումներով համարվում է ավելի ցածր, քան բնականը. ''extra-virgin olive oil'' և ''virgin olive oil'' տեսակի յուղերը չպետք է պարունակեն զտված յուղի խառնուրդ։
* ''քուսպային'' ({{lang-en|''pomace olive oil''}}). յուղ է, որը ստանում են քիմիական օգտագործման [[լուծիչ]]ների մզվածքից (սովորաբար՝ [[հեքսան]]ից) սովորաբար [[ջերմաստիճան]]ի ազդեցությամբ։

[[Քանակական անալիզ]]ը ցույց է տալիս յուղի թթվայնությունը՝ որոշված քաշի տոկոսով և նշում [[օրգանական թթուներ]]ի պարունակությունը։ Դա նավթի քիմիական դեգրադացիայի չափում է. երբ յուղը քայքայվում է, նավթի թթվայնությունը մեծանում է։ Յուղի քիմիական դեգրադացիայի չափման ևս մեկ եղանակ է օրգանական պերօքսիդների մակարդակը որոշելը, որի արդյունքում որոշվում է յուղի օքսիդացման աստիճանը։

Յուղը [[համ]]ային հատկանիշներով տեսակավորելու համար մի խումբ պրոֆեսիոնալ համտեսողների կողմից որոշվում է դրա որակը։ Ստացված արդյունքը կոչվում է նաև «օրգանոլեպտիկ գնահատում»։

=== IOC-ի կազմի մեջ մտնող մանրածախ առևտրի տեսակները տարբեր երկրներում ===
''Ձիթապտղի միջազգային խորհուրդը'' ({{lang-en|''International Olive Council''}}) աշխարհում միակ միջազգային միջկառավարական կազմակերպությունն է, որը զբաղվում է ձիթայուղի և սեղանին դրվող ձիթապտուղների հետ կապված բոլոր հարցերով։ Այն հիմնադրվել է [[1959 թվական]]ին [[Մադրիդ]]ում՝ [[ՄԱԿ]]-ի ({{lang-en|''United Nations''}}) հովանու ներքո։ Մինչև [[2006 թվական]]ը կազմակերպությունը հայտնի էր որպես ''Ձիթայուղի միջազգային խորհուրդ'' կամ ''IOOC'' (Ձիթայուղի միջազգային խորհուրդ), այնուհետև անունը փոխվել է։ Խորհուրդը կարևոր դեր է խաղում ձիթապտղի արտադրության կայուն զարգացման գործում և ծառայում է որպես գլոբալ հարթակ՝ ընդհանուր ոլորտի քաղաքականության հարցերի քննարկման և առաջացող բոլոր խնդիրների լուծման համար։
Այդ նպատակով [[ՄՕԿ]]-ը մի շարք համակարգված միջոցներ է ձեռնարկում<ref>[http://www.internationaloliveoil.org/web/aa-ingles/oliveWorld/aceite1.html Официальный сайт IOC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101202073801/http://www.internationaloliveoil.org/web/aa-ingles/oliveWorld/aceite1.html |date=2010-12-02 }}{{ref-en}}</ref> : Արտադրողները, ովքեր հավատարիմ են IOC-ի չափանիշներին, պիտակների վրա նշում են յուղի հետևյալ տեսակները<ref>{{Cite web |title=www.internationaloliveoil.org/web/aa-ingles/corp/institution/aa-institution-ini.html |url=http://www.internationaloliveoil.org/web/aa-ingles/corp/institution/aa-institution-ini.html |url-status=404 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110103010642/http://www.internationaloliveoil.org/web/aa-ingles/corp/institution/aa-institution-ini.html |archivedate=2011 թ․ հունվարի 3}}</ref>՝

* ''Extra-virgin olive oil''-ն պատրաստվում է միայն բնական յուղից, թթվայնություն 0,8%-ից ավելի չէ, ունի գերազանց համ։
* ''Virgin olive oil''-ն պատրաստվում է միայն բնական յուղից, թթվայնություն 0,2%-ից ավելի չէ, ունի լավ համ։
* ''Pure olive oil''- յուղ, որում առկա ''Pure olive oil'' կամ ''Olive oil'' յուղերը, հիմնականում հանդիսանում են զտված և բնական յուղերի խառնուրդներ։
* ''Olive oil''-ը բնական և զտված յուղերի խառնուրդ է, թթվայնությունը կազմում է ոչ ավելի, քան 1,5%։ Որպես կանոն, չունի սուր հոտ։
* ''Olive-pomace oil''-ը իրենից ներկայացնում է քիմիական մաքրված յուղի խառնուրդ, երբեմն խառնված բնականի հետ։ Այն հարմար է սննդի օգտագործման համար, բայց իրականում չի կարելի անվանել [[ձիթայուղ]]։ Քուսպի ձիթայուղը լայնորեն ներկայացված է մանրածախ առևտրում (մասնավորապես, նախկին [[ԽՍՀՄ]]-ի երկրներում), հատկապես մանրածախ առևտրի կետերում՝ սեփական ապրանքանիշերի ներքո, բացի այդ, այն հաճախ օգտագործում են [[ռեստորան]]ներում որևէ ուտեստ պատրաստելու համար։
* ''Lampante oil'' (''լամպի'' յուղ)— ձիթապտղի յուղը նախատեսված չէ սննդակարգում սպառելու համար։ Այն կիրառվում է արդյունաբերական կարիքների համար։

== Որակական խնդիրներ ==
[[Պատկեր:Huile olive 2.JPG|180px|մինի|աջից| Ձիթապտղի յուղը վաճառասեղանին]]

Չնայած իշխանությունների ջանքերին՝ [[ոստիկանություն]]ը պարբերաբար բացահայտում է անբարեխիղճ մատակարարների, որոնք ձիթապտղի յուղը ջրիկացնում են [[կանճրակ]]ի յուղով, որն անհամեմատ էժան է։ [[1981 թվական]]ին ձիթայուղի փոխարեն վաճառված [[կանճրակ]]ի յուղի թունավորումից մոտավորապես 700 [[իսպանացի]] է մահացել<ref>[https://www.nytimes.com/1989/05/21/world/trial-in-spain-on-toxic-cooking-oil-ends-in-uproar.html Trial in Spain on Toxic Cooking Oil Ends in Uproar — New York Times<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Հայտնի են դեպքեր, երբ [[Աֆրիկա]]յի երկրներից ներկրվող յուղը վաճառվել է իտալական և իսպանական ապրանքանիշերի անվան տակ։ Որոշ գնահատականների արդյունքում պարզվել է, որ այս կամ այն տեսակի կեղծված յուղերը պարունակում են մինչև 40% բարձր կարգի յուղեր (''extra virgin'')<ref>[https://archive.today/20120911200113/www.newyorker.com/reporting/2007/08/13/070813fa_fact_mueller Letter from Italy: Slippery Business : The New Yorker<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:

[[2008 թվական]]ի [[մարտ]]ին [[Իտալիա]]յի [[ոստիկանություն]]ը ձերբակալել է քսաներեք մարդու, ովքեր իտալացիների անվան տակ զբաղվել էին այլ երկրներից ներմուծված յուղերի վաճառքով։ Մեկ ամիս անց առգրավել էին յոթ ձիթագործարաններ, որտեղ [[քլորոֆիլ]]ը խառնել էին արևածաղկի և [[սոյա]]յի յուղերին, հետագայում որպես «առաջին կարգի ձիթայուղ» վաճառելու համար<ref>[http://news.scotsman.com/world/Forty-arrested-in-new-39fake39.4005000.jp News — The Scotsman<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ [[2012 թվական]]ին [[Իսպանիա]]յի ոստիկանությունը նմանատիպ մեղադրանքների հիման վրա ձերբակալել էր ևս իննսուն մարդու<ref>[http://www.oliveoiltimes.com/olive-oil-business/europe/operation-lucerna-olive-oil-fraud/24815 Spanish Police Say Palm, Avocado, Sunflower Was Passed Off as Olive Oil<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։

== Պահպանում ==
Ժամանակի ընթացքում յուղերը փչանում են և արտանետվում։ Ձիթապտղի յուղը խորհուրդ է տրվում օգտագործել արտադրելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում։ [[Մթնոլորտ]]ային ճնշման հետևանքով խոնավության կլանումից և օքսիդացումից պաշտպանելու համար խորհուրդ է տրվում այն պահել հերմետիկ փակ, սառը (բայց ոչ [[սառնարան]]ում), մութ վայրում, որտեղ չեն լինի տարբեր հոտեր, քանի որ յուղը հեշտությամբ ներծծում է դրանք։ Եթե յուղը պահեն սառնարանում, ապա ժամանակի ընթացքում կարող է բնական նստվածք առաջացնել. դա չի ազդում յուղի որակի վրա, և այն տաքացնելուց հետո նստվածքն անհետանում է<ref>{{Cite web |title=Как хранить оливковое масло |url=http://kuking.net/10_1045.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110602125056/http://kuking.net/10_1045.htm |archive-date=2011 թ․ հունիսի 2 |access-date=2020 թ․ հուլիսի 8}}</ref>։

== Կիրառումներ ==
Ձիթապտղի յուղը լայնորեն օգտագործվում է խոհարարության, կոսմետոլոգիայի, հիգիենայի մեջ (թանկարժեք [[օճառ]]ների արտադրության համար)։ Հին ժամանակներից ի վեր այն օգտագործվել է լուսավորության համար։ Քրիստոնեական մի շարք ավանդույթներում ձիթայուղը, որը նաև կոչվում է ձիթենու յուղ, համարվել է մի շարք ծեսերի անհրաժեշտ առարկա։ [[Հուդայական]] [[Խանուկա]] [[տոն]]ը կապված է ձիթայուղի հետ, որն օգտագործվում է լուսավորության համար։

Ձիթապտղի յուղը սովորաբար օգտագործվում է [[միջերկրածովյան խոհանոց]]ում, հատկապես [[իտալական խոհանոց]]ում, [[հունական խոհանոց]]ում և [[իսպանական խոհանոց]]ում։ [[Ճարպաթթուներ]]ի և պոլիֆենոլների բարձր պարունակության համար այն համարվում է դիետիկ արժեքավոր արտադրանք։

== Բժշկական տեսանկյուն ==
[[Պատկեր:Olives in olive oil.jpg|250px|մինի|աջից|Ձիթապտուղները ձիթապտղի յուղով]]

Ձիթապտղի յուղին հատուկ են [[ճարպաթթուներ]]ը, մասնավորապես` [[օլեինաթթու]]ների բարձր պարունակությունը։ Գիտնականները ենթադրում են, որ այդ թթուները իջեցնում են «վատ» խոլեստերինի մակարդակը և միևնույն ժամանակ բարձրացնում են «լավի» մակարդակը, սակայն գործողության ճշգրիտ մեխանիզմը դեռևս հաստատված չէ<ref>[http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2044.pdf Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to olive oil and maintenance of normal blood LDL‐cholesterol concentrations (ID 1316, 1332), maintenance of n…<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։ Այն փաստը, որ միջերկրածովյան սննդակարգին հետևելը նվազեցնում է սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը, գիտնականները փորձում են բացատրել ձիթայուղում առկա [[ֆիտոստերոլ]]ների, պոլիֆենոլների, [[օլեոկանտալ]]ի պարունակությամբ<ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21443487 Molecular mechanisms of inflammation. Anti-in… [Curr Pharm Des. 2011&#93; — PubMed — NCBI<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>։

Երբեմն ձիթապտղի յուղը հանրությանը այնքան էլ ճիշտ չի ներկայացվում։ Ի տարբերություն բուսական այլ յուղերի՝ այն առավել օգտակար է<ref>Некоторые эксперты видят в этом коммерческую подоплёку: оливковое масло занимает одну из главных позиций в сельхозпроизводстве переживающих кризис стран Южной Европы, поэтому Евросоюз выделяет довольно большие субсидии для продвижения оливкового масла.</ref>։ [[Կտավատ]]ի յուղի համեմատ ձիթապտղի յուղը չի պարունակում [[օմեգա 3 պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ]], իսկ [[վիտամին E]]-ի պարունակության տեսանկյունից մեծ հաշվով զիջում է արևածաղկի յուղին<ref>{{Cite web |title=NDL/FNIC Food Composition Database Home Page<!-- Заголовок добавлен ботом --> |url=http://ndb.nal.usda.gov/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141115094406/http://ndb.nal.usda.gov/ |archive-date=2014 թ․ նոյեմբերի 15 |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 8}}</ref>։ Ինչպես բոլոր մյուս ճարպերը, ձիթապտղի յուղը հարուստ է նաև [[կալորիա]]ներով, ուստի խորհուրդ է տրվում յուղը օգտագործել չափավոր։

[[2004 թվական]]ին [[ԱՄՆ]]-ի ''Պարենի և դեղերի վարչությունը'' յուղ արտադրողներին և ներմուծողներին թույլ է տվել պիտակների վրա գրել այնպիսի տեղեկություններ, որոնք նշվում են ընկույզի և կանեփի սերմերի համար<ref>https://www.nytimes.com/2004/11/02/politics/02olive.htm</ref>։
 
«Սահմանափակ և ոչ անվերապահ գիտական ապացույցները ենթադրում են, որ օրական երկու ճաշի գդալ ձիթապտղի յուղի օգտագործումը կարող է նվազեցնել պսակային զարկերակային հիվանդության առաջացման վտանգը։ Ցանկալի արդյունքի հասնելու համար ձիթապտղի յուղը պետք է փոխարինի [[ճարպաթթուներ]]ի նույն քանակությանը և չբարձրացնի օրվա ընթացքում սպառված [[կալորիա]]ների ընդհանուր քանակը»։

== Յուղերի հատկություններ և այրման կետ ==
Ստորև ներկայացված աղյուսակները հնարավորություն են տալիս տեսնել ավոկադոյի յուղի կազմությունը, հատկությունները և համեմատել այլ յուղերի հետ։

{{Բուսական յուղեր, կազմություն}}
{{Սննդային յուղերի այրման կետ}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://web.archive.org/web/20111107015537/http://top.rbc.ru/pressconf/16/09/2010/466199.shtml ''Ձիթապտղի միջազգային խորհրդի փոխտնօրեն Հաբիբ Ասիդի ելույթ'']
* [http://www.isracity.com/isra/family/olivk_oil.html Ձիթայուղն Իսրայելում]

== Գրականություն ==
* Оливковое масло // Товарный словарь / И. А. Пугачёв (главный редактор). — М.: Государственное издательство торговой литературы, 1959. — Т. VI. — Стб. 506—507

{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Բուսական հումք]]
[[Կատեգորիա:Իսպանական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Իտալական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Հունական խոհանոց]]
[[Կատեգորիա:Ձիթենազգիներ]]
[[Կատեգորիա:Միջերկրածովյան խոհանոց]]