Statos Unite de America
.svg)
Le Statos Unite de America[1] (SUA) es un republica constitutional federal componite de cinquanta statos e un districto federal, Washington, D.C.. Le majoritate del nation es situate in America del Nord, con un extension total de 9 529 063 km²; il etiam ha plure territorios pacific e caribe.
Le population statounitese conta tres centos milliones habitantes. Ethnicitates minoritari include representantes de cata nation in le mundo, gratias al rolo importante del immigration in le economia e historia del nation, e le americanos indigene. Le lingua le plus parlate es le anglese, etiam le espaniol es multo usate (con plus de 30 milliones parlantes, 11%) assi como le linguas asiatic e indigene.
Su frontieras es al nord (Canada, Oceano Arctic), sud (Mexico, Golfo de Mexico), est (Oceano Atlantic) e west (Oceano Pacific).
In le seculo 19, le Statos Unite acquireva territorios de Francia, Espania, Regno Unite, Mexico e Russia, ultra annexar le Republica de Texas e le Republica de Hawai. In le decennio de 1860, le disputas inter le sud agrari e le nord industrial re le derectos del statos e le abolition del sclavitude provocava le Guerra de Succession. Le victoria del nord evitava un division permanente del pais e conduceva al fin del sclavitude legal. Durante le decennio de 1870, le economia national esseva le plus grande del mundo e le guerra hispano-statounitese e le Prime Guerra Mundial confirmava le status del pais como un potentia militar. Post le Secunde Guerra Mundial, le pais surgeva como le prime pais con armas nuclear e un membro permanente del Consilio de Securitate del Nationes Unite. Le fin del Guerra Frigide e le dissolution del Union Sovietic lassava le Statos Unite como le unic superpoter economic, politic, militar e cultural.
Historia
[modificar | modificar fonte]Le territorio del Statos Unite ha essite explorate per plure gentes indigena inter 40000 e 12000 annos passate. Le exploration europee in America del Nord comenciava in 1492 con Christophoro Columbo; durante le sequente duo seculos, exploratores e immigrantes de Espania, Francia, Grande Britannia, Nederland, e Svedia, inter altere immigrantes de altere nationes. Ab le initio, ma specialmente in le seculo 17, iste nationes etiam apportava sclavos african, qui pro un seculo prendeva le majoritate de immigration.
Le 4 de julio 1776, le Statos Unite del colonias britannic declarava le independentia de Britannia in le Declaration del Independentia (SUA). Iste declaration initiava le Revolution American, le prime guerra de independentia per un colonia in le Nove Mundo. Le Constitution del Statos Unite de America esseva adoptate le 17 de septembre 1787; su adoption in 1788 creava un singule republica federal. Le Nota de Derectos, que include dece emendamentos constitutional que garantiva plure derectos human, esseva ratificate in 1791 como un condition del stato de Virginia.
Il haveva differente attitudes verso le sclavitude; un phrase in le Constitution protegeva le mercato de sclavos del Atlantico usque 1808. Le statos del Nord aboliva le sclavitude inter 1780 e 1804, lassante le statos sclavista del Sud como defenditores del "institution peculiar". Le Secunde Grande Evelia, comenciante circa 1800, faceva del evangelismo un fortia detra varie movimentos de reforma social, includente le abolitionismo.
Politica
[modificar | modificar fonte]Le Statos Unite mantene tractatos commercial con le medietate del mundo e un relation special con Porto Rico, Samoa e le insulas Marianas. Illo es le fundator e major socio de multe organisationes international como le BIRD, FMI, OTAN. Illo ha le derecto de veto in le Consilio de Securitate del ONU.
Subdivisiones politic
[modificar | modificar fonte]- Articulos principal: Divisiones politic del Statos Unite e Stato del Statos Unite
Le stato[2] es le subdivision politic primari del Statos Unite. Alcun factos potentialmente confundente super le Statos Unite include:
- Quatro del "statos" es officialmente commonwealths: Kentucky, Massachusetts, Pennsylvania, e Virginia.
- "Delaware" es le nomine de un stato, de contatos in varie statos, e de un fluvio que flue inter Pennsylvania e New Jersey.
- "Georgia" es le nomine e de un stato del Statos Unite e de un pais independente in le Caucaso.
- Le nomine "New York" se applica a tres cosas differente: un stato, un contato, e un citate in ille stato.
- "Washington" es un stato, un citate in le Districto de Columbia (e assi non parte de alcun stato), e un numero de citates e contatos in varie statos.
Le 50 statos, con lor abbreviationes postal e lor capitales, es:
|
|
|
|
|
In addition a su statos, le Statos Unite ha numerose areas de territorio directemente sub controlo federal como, per exemplo le Districto de Columbia (que es le location del capital federal) e varie parve insulas, como Guam e Samoa Statounitese in le Oceano Pacific. Le insula de Porto Rico in le Mar Caribe es un territorio con grande autonomia, que sta in un association particular con le Statos Unite.
Geographia
[modificar | modificar fonte]Le geographia multo varie del Statos Unite comprehende le zona central ubi se situa le Montanias Roccose, le zona sud-west ubi se trova le Montanias Appalachian e in le region sud ubi comencia le Sierra Madre mexican.
Demographia
[modificar | modificar fonte]Le population statounitese es 90% urban, situate pro le major parte in le grande centros industrial e commercial in le centro del pais e, super toto, in le costas. Su capital es Washington, D.C. e su major areas urban include New York (18 100 000 habitantes), Los Angeles (14 500 000), Chicago (8 500 000), Houston (3 900 000), Washington (3 600 000), e Seattle (3 200 000).
Lingua
[modificar | modificar fonte]Le anglese es le lingua national de facto. Benque non existe un lingua official a nivello federal, alicun leges -como le requisitos per le Naturalisation- impone le anglese como lingua obligatori. Anno 2006, circa 224 milliones, le 80% del population major de cinque annos, parlava solo le anglese in domo. Le espaniol, parlate per 12% del population, es le secunde lingua le plus parlate, e le que plus communmente se apprende como secunde lingua. Alicun personas es favorabile a facer del anglese le lingua official, como il es jam in 28 statos. Le hawaiano e le anglese es le linguas official de Hawai. Benque il non ha lingua official, Novo Mexico ha leges que incoragia le uso del anglese e del espaniol, del mesme modo que Louisiana lo face con le anglese e le francese. In altere statos, como California, le publication de certe documentos official in espaniol es obligatori. Le territorios insular garanti le recognoscentia official del linguas native, juncte con le anglese: le samoan e le chamorro es recognoscite per Samoa American e Guam respectivemente; le carolinian e le chamorro es recognoscite per le Insulas Marianas del Nord e le espaniol es recognoscite in Porto Rico como lingua official.
Religion
[modificar | modificar fonte]Le religiones le plus diffundite es le christianismo protestante, insimul con le catholic; le islamismo; e le judaismo.
Economia
[modificar | modificar fonte]Le economia del Statos Unite es un economia mixte capitalista, que se characterisa per le abundante recursos natural, un infrastructura disveloppate e un alte productivitate. Secundo le Fundo Monetari International, su PIB de US$14,4 billiones constitue le 24% del Producto Mundial Brute e circa 21% del mesme in terminos de paritate de poter acquisitive (PPA). Iste es le PIB le plus grande del mundo, benque in 2008 esseva 5% minor que le PIB (PPA) del Union Europee. LE pais ha le 17 PIB per capite nominal e le sexto PIB (PPA) per capite le plus alte del mundo. De plus, le pais es in secundo loco del Indice de Competitivitate Global.
Education, scientia e technologia
[modificar | modificar fonte]La education public statounitese es operate per le governamentos statal e local, regulate per le Departimento de Education del Statos Unite. Il es obligatori que le infantes assiste al schola ab le 6 o 7 annos usque le 18 annos; alicun statos permitte al studentes abandonar le schola al 16 annos. Approximatemente le 12% del infantes es inscripte in le scholas private, durante que le 2% recipe education in domo. Il ha multe institutiones private e public de education superior, assi como de scholas communitari con le politicas de admission aperte. Del personas major de 25 annos, le 84,6% graduava se del schola secundari, un 52,6% assisteva a alicun schola, le 27,2% attingeva un licentiatura e le 9,6% attingeva un titulo post-graduation. La tassa de alphabetisation es de un 99%. Le ONU assigna al pais un indice de education de 0,97%, le 12º le plus alte del mundo. Secundo le Unesco, Statos Unite es le secunde pais con plus institutiones de education superior in le mundo, con un total de 5,758 e un media de plus de 15 per stato. Le pais anque ha le major numero de studiantes universitari in le mundo, ascendente a 14.261.778, isto es quasi 4,75% del population total. Finalmente, hic se trova alicun del universitates le plus prestigiose de tote le mundo. Harvard, Yale, Berkeley, Stanford e le Instituto Technologic de Massachusetts es considerate como le melior universitates per varie publicationes.
Statos Unite es le leader in le investigation scientific e technologic ab le seculo 19. In 1876, Alexander Graham Bell recipeva le prime patente pro un statounitese per telephono. Nikola Tesla esseva pionero in experimentar con le currente alterne, le motor del currente alterne e le radio. In le seculo 20, le companias de automobiles de Ransom Eli Olds e Henry Ford promoveva le production in catena. In 1903, le fratres Wright realisava le prime volo propulsate in lor aeronave Wright Flyer.
Le ascension del nazismo in le decennio de 1930 faceva que multe scientificos europee, includente Albert Einstein e Enrico Fermi, emigrava del pais. Durante le Secunde Guerra Mundial le projecto Manhattan jam haveva disveloppate le prime armas nuclear, annunciante le initio del era nuclear. Le carrea spatial anque produceva progresso rapide in le construction e le disveloppamento de rocchettas, le scientia del materiales, e le computation. Le pais esseva le responsabile del disveloppamento del ARPANET e su successor, Internet. Hodie, le plus parte del ingresso pro le investigation e le disveloppamento, 64% procede del sector private. Le pais es le leader mundial in publicationes de investigation scientific e in le factor de impacto. Le statouniteses possede benes de consumption technologicamente avantiate e quasi le medietate del domos ha accesso a Internet. Anque il es le principal disveloppator e cultivator de organismos geneticamente modificate, plus del medietate del terras de cultivation biotechnologic del mundo se trova in le Statos Unite.
Vide etiam
[modificar | modificar fonte]- Economia del Statos Unite
- Cultura del Statos Unite
- Geographia del Statos Unite
- Historia del Statos Unite
- Politica del Statos Unite
Referentias
[modificar fonte]- ↑ Derivation: Entitates: 1. (it) Stati Uniti d'America || 2. (es) Estados Unidos || (pt) Estados Unidos || 3. (fr) États-Unis || 4. (en) United States || Controlo: (de) Vereinigte Staaten || (ru) Соединённые Штаты Америки || - (Extra): (la) Civitates Foederatae Americae
- ↑ Nota ben que le parola stato es alquanto confundente, viste que le termino stato tamben se usa pro entitates soveran national, o nationes. (Altere paises con statos in le senso del Statos Unite include Australia, Brasil, India, Malaysia, Mexico e Nigeria. Le termino stato es anque usate pro traducer le termino german "Bundesland" in multe articulos super Germania.)
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||||||