Андорра-ла-Велья
| Қала | ||||||||
| Андорра-ла-Велья | ||||||||
| кат. Andorra la Vella | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
| Әкімшілігі | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ел | ||||||||
| Статусы |
Астана | |||||||
| Мэр |
Марк Понс Мартелл | |||||||
| Тарихы мен географиясы | ||||||||
| Координаттары |
42°30′00″ с. е. 1°30′00″ ш. б. / 42.50000° с. е. 1.50000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°30′00″ с. е. 1°30′00″ ш. б. / 42.50000° с. е. 1.50000° ш. б. (G) (O) (Я) | |||||||
| Құрылған уақыты |
IX ғасыр | |||||||
| Жер аумағы |
27 км² | |||||||
| Орталығының биiктігі |
1409 м | |||||||
| Уақыт белдеуі | ||||||||
| Тұрғындары | ||||||||
| Тұрғыны |
24 042[1] адам (2023) | |||||||
| Тығыздығы |
890.4 адам/км² | |||||||
| Сандық идентификаторлары | ||||||||
| Пошта индекстері |
AD500 | |||||||
| Автомобиль коды |
C | |||||||
|
comuandorra.ad (исп.) | ||||||||
Андорра-ла-Велья шекарасы
| ||||||||
 Ортаққордағы санаты: Андорра-ла-Велья | ||||||||
_06.jpg)
_-_23.JPG)
.JPG)
Андорра-ла-Велья (кат. Andorra la Vella — «Ескі Андорра») немесе Андорра-ла-Вьеха (ис. Andorra la Vieja) — Андорраның елордасы.
Халқы — 24 042 (2023). Аумағы — 27 кв. км.[2]
Қала Пиреней тауларында (1079 м биіктікте), Франция мен Испанияның арасында, Валира өзенін құрайтын, екі өзеннің (кат. Valira d’Ordino және кат. Valira d’Encamp) құйылысатын жерінде орналасқан. Андорра-ла-Велья Еуропаның ең биік таулы астанасы болып табылады.
Этимология
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Андорра-ла-Велья атауы «Андорра қаласы» дегенді білдіреді және бұл бүкіл Андорра княздігінен айыру үшін қолданылады[3]. Каталан тілінде vella сөзі (француз тіліндегі vieille сияқты) латынның "vetula" сөзінен шыққан, бұл «ескі» деген мағынаны береді, бірақ мұнда Vella (французша ville және каталанша vila сияқты) латынның "villa" сөзінен шыққан және «қала» деген мағынада қолданылады.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қаланың өзі IX ғасырдың басында құрылған еді. Андорра князьдігінің орталығы 1278 жылдан бастап. 1993 жылы елдің алғашқы конституциясы қабылданып, қалада атқарушы, заң шығарушы және сот өкіметінің органдары орналастырылды.
1993 жылы елдің алғашқы конституциясы атқарушы, заң шығарушы және сот билігі орналасқан Андорра-ла-Велья қаласында осы парламенттік демократияны ресми түрде бекітті.
Осы кезеңде Андорра салықтан босатылған аймақ ретінде дамып, Андорра-ла-Велья қаласында заманауи банк кеңселерін салу жұмыстары жүргізілді. Қала шаңғы инфрақұрылымын да дамытты, нәтижесінде Андорра-ла-Велья XXI Қысқы Олимпиада ойындарын (2010 жылғы Қысқы Олимпиада) өткізуге үміткер қала болды. Алайда, Халықаралық Олимпиада комитетінің бағалау есебінен кейін Андорра-ла-Велья кандидат қала ретінде таңдалмады. Сондай-ақ, қала 1991 және 2005 жылдары Еуропаның шағын мемлекеттері ойындарын өткізді.
География
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Андорра-ла-Велья Андорраның оңтүстік-батысында, 42°30′ солтүстік ендік пен 1°30′ шығыс бойлықта орналасқан. Қала Валир дель Норд (Солтүстік Валир) және Валир де л'Ориент (Шығыс Валир) деген екі тау өзенінің тоғысында орналасып, олар Гран Валир өзенін құрайды. Қала Эскальдес-Энгордань қаласының қалалық аймағымен шектеседі. Теңіз деңгейінен биіктігі — 1,023 метр (3,356 фут).
Климаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Андорра-ла-Велья климаты мұхиттық, жазда күндері жылы, түндері салқын, ал қыста суық, қарлы болады. Жылдық орташа жауын-шашын мөлшері 899 мм. Қаладағы температура төменгі аймақтармен салыстырғанда биіктігіне (1,075 метр) байланысты төменірек.
| Андорра-ла-Велья ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Орташа максимум, °C | 5,7 | 7,1 | 9,8 | 12,2 | 16,0 | 20,1 | 23,3 | 23,0 | 19,7 | 14,7 | 9,7 | 5,7 | 13,9 |
| Орташа температура, °C | 2,3 | 3,1 | 5,5 | 7,6 | 11,3 | 15,2 | 18,1 | 18,0 | 15,2 | 10,6 | 6,0 | 2,8 | 9,6 |
| Орташа минимум, °C | −1,1 | −0,8 | 1,2 | 3,0 | 6,6 | 10,3 | 13,0 | 13,0 | 10,8 | 6,5 | 2,3 | 0,0 | 5,4 |
| Жауын-шашын нормасы, мм | 51 | 54 | 66 | 74 | 102 | 101 | 65 | 89 | 83 | 74 | 72 | 68 | 899 |
| Дерекнама: Climate-Data | |||||||||||||
Демография
[өңдеу | қайнарын өңдеу]| Ұлт | Халық саны (2013) |
|---|---|
 |
6,516 |
 |
3,377 |
 |
664 |
 |
246 |
 |
218 |
Андорралықтар халықтың тек үштен бірін (33%) ғана құрайды, басым көпшілігі испандықтар (43%), сонымен қатар айтарлықтай португалдық (11%) және француздық (7%) азшылық ұлттары бар. Тұрғындардың көпшілігі - рим-католиктер. Мұнда өмір сүру ұзақтығы 80 жылдан асады.
Тілдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Каталан тілі ресми тіл болып табылады, дегенмен испан, португал және француз тілдері де қолданылады.[4]
Экономика және инфрақұрылым
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Андорра-ла-Велья елдің коммерциялық орталығы болып табылады. Жалпы ел бойынша ЖІӨ-нің 80%-ы жыл сайын келетін 10 миллион туристен алынады. Қала салықтық жеңілдіктер мәртебесі арқасында өркендеген көптеген банктер мен бизнестің орталығы да болып табылады. Мемлекет Еуропалық Одаққа мүше емес, бірақ кедендік келісімге ие және еуроны пайдаланады.
Транспорт
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қала орталығында орналасқан Андорра-ла-Велья тікұшақ айлағынан коммерциялық тікұшақ рейстері бар. Қаладан 24 шақырым оңтүстікте орналасқан Андорра – Ла-Сеу-д'Уржель әуежайы Испания аумағында және 2015 жылдың шілдесінен бастап елдің әртүрлі әуежайларына ішкі рейстерді орындайды. Испания мен Франциядағы жақын маңдағы әуежайлар халықаралық рейстерге қол жеткізуге мүмкіндік береді, ең жақын әуежайлар Перпиньян (156 км) және Льейда (160 км) болып табылады. Ең үлкен жақын әуежайлар Тулуза, Жирона және Барселона[5].
Андорра-ла-Вельяда теміржол вокзалы жоқ, бірақ қаланы Франциядағы Л'Оспиталет-пре-л'Андор және Испаниядағы Льейда теміржол вокзалдарымен байланыстыратын автобустар қызмет көрсетеді. Сонымен қатар, Барселона, Жирона және Реус әуежайларынан Андорра-ла-Вельяға дейін жүретін автобустар да бар.[6]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Andorra (ағыл.).
- ↑ Andorra (ағыл.).
- ↑ Andorra la Vella | enciclopèdia.cat (ca). — «"El sobrenom la Vella, és a dir, la vila, li fou afegit posteriorment per tal de distingir la vila del conjunt del territori homònim i potser també per a subratllar-ne la capitalitat" English: "The nickname La Vella, that is, the town, was later added to distinguish the town from the whole of the territory [of Andorra] and perhaps also to emphasize its role as the capital.»
- ↑ CIA – The World Factbook – Andorra
- ↑ How to get to Andorra by Plane
- ↑ How to get to Andorra by Bus Мұрағатталған 31 мамырдың 2012 жылы.
| ||||||||
|
Бұл — Андорра географиясы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |