Ирански јазици

Ирански јазици
Географска; распространетост:	Југозападна Азија, Средна Азија, и западна Јужна Азија
Класификација:	индоевропски индоирански ирански јазици; ;
Прајазик:	праирански
Гранки:	западноирански источноирански
ISO 639-2 и 639-5:	ira
	; Распространетост на иранските јазици во и околу Иранската Висорамнина

Оваа статија е за група индоевропски јазици. За јазикот со исто име видете персиски јазик.

Иранските јазици сочинуваат подгрупа јазици од индоиранските јазици, дел од семејството на индоевропски јазици.Овие јазици ги зборуваат иранските народи. Историскиот развој на иранските јазици е поделен на староирански јазици (до 400 г.п.н.е.), средноирански јазици (400 г.п.н.е. - 900 г.) и новоирански јазици (од 900 г.). Од староиранските јазици најпознати се староперсискиот јазик и авестискиот јазик. Средноиранските јазици ги опфаќале, меѓу другите, средноперсискиот и партскиот јазик. Денес најголеми ирански јазици се персискиот, паштунскиот, курдскиот и белуџискиот.

Според проценките за 2008 година, во светот има од 150 до 200 милиони говорници на иранските јазици.^[1] Според Ethnologue, денес има 87 ирански јазици.^[2] Персискиот јазик го зборуваат 65 милиони луѓе, паштунскиот го зборуваат околу 50 милиони луѓе, курдскиот го зборуваат околу 18 милиони, белуџискиот околу 7 милиони и лорискиот околу 2,3 милиони.

Класификација

Уште од основањето на индоевропските јазици во 19 век, иранските јазици (авестискиот, староперсискиот, пахлавискиот), заедно со индиски (санскритскиот, пракритскиот), биле признати во издаваштвата на јазичарот Расмус Раск во 1826 година како источна гранка на индоевропскиото јазично семејство.^[3] Поради големиот број на позајмени ирански зборови во ерменскиот јазик, јазикот бил сметан за ирански, но во 1875 година Хубшман објавил дека јазикот е засебен индоевропски.^[3] Иранските јазици се поделени на источна и западна група, вкупно опфаќајќи 84 јазици.

Споредба на иранските јазици

македонски	зазански	курдски	паштунски	белуџиски	мазендерански	персиски	средноперсиски	партски	староперсиски	авестиски	осетски
убав	rind	rind, bedew, delal/cwan	x̌kulay, x̌āista	sharr, soherâ	ṣəmxâl/xəş-nəmâ	zibâ/xuš-chehreh	hučihr, hužihr	hužihr	naiba	vahu-, srîra	ræsughd
крв	gunî	xwîn/xwên	wina	hon	xun	xūn	xōn	gōxan		vohuni-	tug
леб	nan	nan	ḍoḍəi, nəghān	nân, nagan	nûn	nân	nân	nân			dzul
носи	ardene	anîn/hênan/weranîn, hawirdin	rā wṛəl	âurten, yārag, ārag	biyârden	âvardan/biyar	âwurdan, āwāy-, āwar-, bar-	āwāy-, āwar-, bar-	bara-	bara, bar-	xæssyn
брат	bira	bira, brader	wror	brāt, brās	birâr	barādar	brād, brâdar	brād, brādar	brâtar	brâtar-	æfsymær
доаѓа	amayene	hatin/wara	rā tləl	āhag, āyag	biyamona, enen	âmadan	âmadan, awar	awar, čām	ây-, âgam	âgam-	cæwyn
плаче	berbayene	girîn	žaṛəl	greewag, greeten	bərmə/ qâ	geristan/geryeh	griy-, bram-				kæwyn
темно	tarî	tarî/tarîk	tyārə	thár	siyo	târîk	târīg/k	târīg, târēn		sâmahe, sâma	tar
ќерка	kêna	keç, kîj, qîz, dot/kiç, kîj, kenîşk	lur	dohtir, duttag	kijâ, dether	doxtar	duxtar	duxt, duxtar		duxδar	čyzg (иронски), kizgæ (дигорски)
ден	roce/roje/roze	roj	wradz	roç	rezh	rûz	rōz		raucah-	raocah-	bon
прави	kerdene	kirin/kirdin	kawəl	kanag, kurtin	hâkerden	kardan	kardan	kartan	kạrta-	kәrәta-	kænyn
врата	çeber	derî, derge/derke, derga	war	gelo, darwāzag	bəli	dar	dar	dar, bar	duvara-	dvara-	dwar
умира	merdene	mirin/mirdin	mrəl	mireg	mərnen	murdan	murdan		mạriya-	mar-	mælyn
магаре	her	ker	xar	her	xar	xar	xar				xæræg
јајце	hak	hêk/hêlke	hagəi	heyg, heyk	merqâna	toxm	toxmag, xâyag	taoxmag, xâyag		taoxma-	ajk
земја	êrd (нејасно потекло)	erd, zemîn/herd (нејасно потекло)	zməka	zemin	zemi	zamin	zamīg	zamīg	zam-	zãm, zam, zem	zæxx
вечер	şan	êvar/êware	māx̌ām, bēga	begáh	nəmâşun	begáh	sarshab	êbêrag			izær
око	çim	çav/çaw	stərga	ch.hem, chem	bəj, çəş	chashm	chašm	chašm	čaša-	čašman-	cæst
татко	pî	bav/bab, bawk	plār	pit, piss	piyer	pedar	pidar	pid	pitar	pitar	fyd
страв	ters	tirs	wēra, tars	turs, terseg	təşəpaş	tars	tars	tars	tạrsa-	tares-	tas
свршеница	waşte	dezgîran	čanghol	nām zād	xasgar	nâm-zad	-	-			usag
мил, добар	weş	xweş	x̌a	wash, hosh	xaar	xosh	dârmag			srîra	xorz, dzæbæx
прст	gişt	til/qamik, engust	gwəta	lenkutk, mordâneg	angoos	angošt	angust			dišti-	ængwyldz
оган	adir	agir/awir, agir	or	âch, âs	tesh	âtaš, âzar	âdur, âtaxsh	ādur	âç-	âtre-/aêsma-	art
риба	mase	masî	kab	mâhi, mâhig	mahi	mâhi	mâhig	mâsyâg		masya	kæsag
храна/ јаде	werdene	xwarin / xwardin	xwāṛə, xurāk / xwaṛəl	warag, warâk	xərak / xəynen	gaza / xordan	parwarz / xwâr, xwardīg	parwarz / xwâr		hareθra / ad-, at-	xærinag
оди	şîyayene	çûn	tləl	jwzzegh, shutin	shunen / burden	raftan	raftan, shudan	ay-	ai-	ay-, fra-vaz	cæwyn
Бог	heq	xwedê/xwa	xwdāi	hwdâ	homa, xəda	khodâ	bay, abragar		baga-	baya-	xwycaw
добар	rind	baş, rind/baş, çak	x̌ə	jawáin, šarr	xâr	xub, nîuū	xūb, nêkog		vahu-	vohu, vaŋhu-	xorz
трева	vaş	giya/gya	wāx̌ə	rem, sabzag		sabzeh, giyâh	giyâ	dâlūg		urvarâ	kærdæg
голем	girs / pîl	mezin, gir/gewre, mezin	loy, stər	mastar, mazan	gat, belang, pila	bozorg	wuzurg, pīl		vazraka-	uta-, avañt	styr
рака	dest	dest	lās	dast	dess	dast	dast	dast	dasta-	zasta-	k'ux / arm
глава	ser	ser	sar	saghar	kalə	sar, kalleh	sar			sairi	sær
срце	zerre	dil/dill	zṛə	dil, hatyr	dil/dill	del	dil	dil		aηhuš	zærdæ
коњ	estor	hesp/esp	ās/aspa	asp	istar	asp, astar	asp, stōr	asp, stōr	aspa	aspa-	bæx
куќа	keye	mal/mall, xanu	kor, xuna	log, dawâr	səre	xâneh	xânag			demâna-, nmâna-	xædzar
глад	vêşan	birçîtî/birsêtî	lwəga	shudhagh	veyshna	gorosnegi	gursag, shuy				stong
јазик	ziwan, zon	ziman/ziman, ziwan	žəba	zevân, zobân	ziwân	zabân	zuwân	izβân	hazâna-	hizvâ-	ævzag
смее	huyayene	kenîn/pêkenîn, kenîn	xandəl	khendegh, hendeg		xandidan	xandīdan		karta	Syaoθnâvareza-	xudyn
живот	jewiyaene	jiyan	žwandun	zendegih, zind		zendegi	zīndagīh, zīwišnīh	žīwahr, žīw-		gaêm, gaya-	card
маж	merd	mêr/ pyaw	saṛay, mēṛə	merd	merd	mard	mard	mard	martiya-	mašîm, mašya	adæjmag
месечина	aşme	heyv/mang	spogməi, myāšt	máh	mithra	mâh	māh	māh	mâh-	måŋha-	mæj
мајка	maye	dayik, mak	mor	mât, mâs	mâr	mâdar	mādar	mādar	mâtar	mâtar-	mad
уста	fek	dev, fek/dem	xwlə	dap		dahân	dahân, rumb			åŋhânô, âh, åñh	dzyx
име	name	nav/naw	num	nâm	num	nâm	nâm		nâman	nãman	nom
ноќ	şewe	şev/şew	špa	šap, shaw	sheow	shab	shab		xšap-	xšap-	æxsæv
отвори	akerdene	vekirin/kirdinewe	prānistəl, xlāsawəl	pabožagh, paç	vâ-hekârden	bâz-kardan	abâz-kardan		būxtaka-	būxta-	gom kænyn
мир	kotpy	aştî, aramî	rogha	ârâm		âshti, ârâmeš, ârâmî	âštih, râmīšn	râm, râmīšn	šiyâti-	râma-	fidyddzinad
свиња	xoz	beraz, xinzîr	xug, sēḍar	khug	xi	xūk	xūk			hū	xwy
место	ja	cih/jê	dzāi	hend, jâgah		jâh/gâh	gâh	gâh	gâθu-	gâtu-, gâtav-	ran
чита	wendene	xwendin/xwêndin	lwastəl	wánagh	baxinden	xândan	xwândan				kæsyn
вели	vatene	gotin/witin, gutin	wayəl	gushagh	baotena	goftan, gap(-zadan)	guftan, gōw-, wâxtan	gōw-	gaub-	mrû-	dzuryn
сестра	wae	xweh, xweşk, xoe	xor	gwhâr	xâxer	xâhar/xwâhar	xwahar			x ̌aŋhar- "sister"	xo
мал	qic	biçûk	kučnay, waṛukay, kamkay	gwand, hurd	pətik, bechuk, perushk	kuchak, kam, xurd, rîz	kam, rangas	kam	kamna-	kamna-	chysyl
син	qij, lac	kur, law/kurr	zoi	baç, phusagh	pisser	pesar, pûr, baça	pur, pusar	puhr	puça	pūθra-	fyrt
душа	gan	gan, gyan, rewan	arwā	rawân		ravân	rūwân, gyân	rūwân, gyân		urvan-	ud
пролет	usar	bihar/behar	sparlay	bhârgâh	wehâr	bahâr	wahâr		vâhara-	θūravâhara-
висок	berz	bilind/berz	lwaṛ, ǰəg	bwrz, buland		boland / bârez	buland, borz	bârež		barez-	bærzond
десет	des	deh/de	las	deh	da	dah	dah		datha	dasa	dæs
три	hîrê	sê, sisê	drē	sey	se	se	sê	hrē	çi-	θri-	ærtæ
село	dewe	gund/dê	kəlay	helk, kallag, dê	deh	deh, wis	wiž	dahyu-	vîs-, dahyu-	vîs	qæw
сакам	waştene	xwestin/wîstin	ghux̌təl	lotagh	bexanen	xâstan	xwâstan				fændyn
вода	owe	av/aw	obə	âp	ab	âb/aw	âb	âb	âpi	avô-	don
кога	key	kengê/key, kengê	kəla	ked		kay	kay	ka		čim-	kæd
ветер	va	ba	bād, siləi	gwáth	wâ	bâd	wâd			vâta-	dymgæ / wad
волк	verg	gur/gurg	lewə, šarmux̌	gurkh	varg	gorg	gurg		varka-	vehrka	birægh
жена	ceniye	jin	x̌ədza	jan	zhənya	zan	zan	žan		gǝnā, γnā, ǰaini-,	sylgojmag / us
година	serre	sal/sall	kāl	sâl		sâl	sâl		θard	ýâre, sarәd	az
да/ не	ya / ne	erê, belê, a / na, no	wo (ao) / na, ya	ere / na		baleh, ârē, hā / na, nee	hâ / ney	hâ / ney	yâ / nay, mâ	yâ / noit, mâ	o / næ
вчера	vizêr	duh/dwênê	parun	zí	direz	diruz	dêrûž		diya(ka)	zyō	znon
македонски	зазански	курдски	паштунски	белуџиски	мазендерански	персиски	средноперсиски	партски	староперсиски	авестиски	осетски

Наводи

↑ Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group.
↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). „Report for Iranian languages“. Ethnologue: Languages of the World (Fifteenth. изд.). Dallas: SIL International.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
↑ ^3,0 ^3,1 Mallory & Adams 2006, стр. 6–7

Поврзано

Надворешни врски

„Areal developments in the history of Iranic: West vs. East“ (PDF). Martin Joachim Kümmel. Jena University.
Иранска лингвистика
Иранско EFL списание Архивирано на 22 јануари 2019 г.
Иранскии јазици
Аудио и видео записи за над 50 јазици во Иран
Иранските јазици на Ethnologue
Ирански јазици

pʰ	Оваа статија поврзана со индоирански јазици е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите.

[Wind-1] Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group.

[SIL-2] Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). „Report for Iranian languages“. Ethnologue: Languages of the World (Fifteenth. изд.). Dallas: SIL International.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)

[IE-discovery-7-3] 3,0 ^3,1 Mallory & Adams 2006, стр. 6–7

[1]

[2]

[3]