Spanja

Renju ta' Spanja
*Reino de España*
Renju ta' Spanja Reino de España
	Emblema
	Mottu: "Plus Ultra"; "'Il Bogħod Iżjed"
	Innu nazzjonali: Marcha Real o Granadera; ;
	Lokazzjoni ta' Spanja (aħdar skur) ; – fi ħdan l-Unjoni Ewropea (aħdar ċar) fil-kontinent Ewropew (griż skur) ;
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Madrid; 40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.7°W
Lingwi uffiċjali	Spanjol
Gruppi etniċi	ara Demografija
Gvern	Monarkija kostituzzjonali parlamentari unitarja (reġjonali)
Formazzjoni
Sħubija fl-UE	1 ta' Jannar 1986
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012 stima
PGD (nominali)	stima tal-2012 stima
Valuta	Ewro (€)1 (EUR)
Żona tal-ħin	CET (UTC+1)
Kodiċi telefoniku	34
TLD tal-internet	.es2
	1 Qabel l-1999: Peseta; 2 Ukoll .eu, li hi maqsuma flimkien mal-istati membri l-oħra tal-Unjoni Ewropea

Spanja (bl-Ispanjol: España), uffiċjalment Renju ta' Spanja (bl-Ispanjol Reino de España), hija stat demokratiku, membru tal-Unjoni Ewropea (mill-1 ta' Jannar 1986) u tan-NATO (mill-30 ta' Mejju 1982). Hi organizzata taħt forma ta' monarkija parlamentari. Qiegħda fl-Ewropa tal-Lbiċ, u flimkien mal-Portugall, ma' Andorra u mal-Ġibiltà, tifforma il-Peniżola Iberika. Fix-Xlokk għandha fruntiera ma' Franza (li hi separata minnha bil-katina tal-Pirenej) u Andorra, u fin-naħa t'isfel għandha l-Baħar Mediterran u Ġibiltà (biċċa art żgħira tar-Renju Unit). Fil-kontinent Afrikan, għandha il-bliet awtonomi Ceuta u Melilla fil-Marokk. Għandha xi nuqqas ta' qbil mal-Portugall fuq il-belt ta' Olivenza u l-Gżejjer Salvaġġi^[2], li qegħdin bejn Madeira u l-Gżejjer Kanarji, mar-Renju Unit fuq Ġibiltà, u mal-Marokk fuq Ceuta u Melilla. Spanja, b'kodominju ma' Franza għandha l-belt ta' Llívia, imsejħa l-Gżira tal-Paguni fix-xmara Bidasoa.

Spanja għandha erja ta' 504,645 km²^[3], 46,468,102 abitant (informazzzjoni tal-2016) u tokkupa 'l fuq minn 85 % tat-territorju tal-Peniżola Iberika. Mill-1561, barra xi perjodu qasir bejn l-1601 u l-1606, il-belt kapitali hi Madrid, li b'iżjed minn tliet miljun abitant (madwar sitt miljuni fiż-żona metropolitana) hi wkoll il-belt bl-ikbar popolazzjoni. Il-lingwa uffiċjali tal-istat hu l-Kastiljan, is-soltu msejjaħ Spanjol. Jitkellmu wkoll bil-Katalan, bil-Galizjan u bil-Bask li jgawdu status ta' koufficjalità, garantit mill-Kostituzzjoni Spanjola, fit-territorji rispettivi fejn huma mitkellma. Fl-istess ħin il-Leoniż, l-Aragoniż u l-Araniż, djalett tal-Oċċitan f'León, f'Aragona u fil-Katalonja, igawdu kouffiċjalità mal-Kastiljan u, fil-każ tal-Araniż, anki mal-Katalan. Il-lingwi l-oħra li jitkellmu fil-pajjiż mhumiex rikonoxxuti uffiċjalment.

Spanja fruntieri totali: 1,952.7 km, pajjiżi tal-fruntiera (5): Andorra 63 km; Franza 646 km; Ġibiltà 1.2 km; Portugall 1,224 km; Il-Marokk (Ceuta) 8 km u l-Marokk (Melilla) 10.5 km, nota: teżisti segment tal-fruntiera addizzjonali ta' 75 metru bejn il-Marokk u l-exclave Spanjola ta' Penon de Velez de la Gomera.

Etimoloġija

L-isem España ġej mil-Latin Hispania, terminu li ntuża mir-Rumani mit-tielet seklu Q.K., biex jindikaw il-Peniżola Iberika sħiħa u l-ġabra tal-provinċji tagħha. Dan it-terminu bilmod ħa post it-teminu Grieg Iberia, li mbagħad ħa (sal-ġurnata tal-lum) konnotazzjoni purament ġeografika. Madankollu, billi l-kelma Hispania m'għandha l-ebda għerq li jista' jintrabat magħha fil-Latin antik u fl-Indo-Ewropew, hemm ħafna spekulazzjoni fuq l-oriġini tagħha u ħarġu bosta ipoteżi.

Ipoteżi Feniċja

Din l-ipoteżi mhux biss hija l-iżjed mifruxa imma anki l-iżjed li għandha bażi storika. Skont din l-ipoteżi l-etimoloġija ta' Hispania tista' tkun ġejja:

mit-terminu sf(a)n li x'aktarx ifisser fenek, billi l-kelma bil-Feniċju i-shphhanim letteralment tfisser iraċ. Verżjoni oħra ta' din l-etimoloġija tista' tkun hi-shphanim, gżira tal-fniek, jew tal-iraċi;
mill-għerq Feniċju span, li jfisser okkult. X'aktarx b'dan it-terminu riedu jfissru territorju mbiegħed li diffiċli li jintlaħaq min-naħa ta' nies tal-baħar bħall-Feniċi;
mill-kelma i-span-ya, kosta u gżira tal-forġaturi jew tal-foroġ (tal-metalli) minħabba l-attivitajiet minerarji u metallurġiċi intensi mal-kosta tal-Andalusija fiż-żmien meta l-Feniċi waslu Spanja;^[4]
mit-terminu Feniċju li jfisser Tramuntana, fis-sens li l-peniżola Spanjola qiegħda fit-Tramuntana tal-kontinent Afrikan, l-art minn fejn ġew il-Puniċi: allura tista' tkun i-span-ia, gżira tat-Tramuntana.

Ipoteżi Griega

Hemm żewġ għajdut prinċipali li jagħmluha possibbli li Hispania ġiet mill-Grieg antik:

minn Esperos, l-isem tal-ewwel stilla li setgħu jaraw fil-Punent wara t-tbexbix. Il-fonema setgħet imbagħad inbidlet u saret Hispania;
mill-alla Pan.

Ipoteżi awtoktona

Din hi msejsa fuq dawn l-etimologiji:

mit-terminu Iberiku hispalis, jiġifieri l-Punent li wara sar l-isem tal-belt ta' Sivilja, li tat fl-epoka Rumana, dejjem skont dawk li jappoġġaw din l-ipoteżi, l-isem lill-peniżola sħiħa;
mill-Bask Ezpaina, jiġifieri xoffa, u anki xifer, tarf, jew aktar probabbli, Izpania, li l-għerq fih iz li jidħol fil-kompożizzjoni ta' xi sostantivi, fosthom taqsam.

Bandiera

Il-bandiera Spanjola saret kif riedha r-re Karlu III fl-1785. Hi magħmula minn żewġ strixxi mimdudin ħomor u strixxa wiesgħa safra. Fuq ġewwa hemm l-istemma nazzjonali, magħmula mill-istemmi tar-Renju ta' Kastilja (kastell tad-deheb fuq sfond aħmar), León (iljun rampanti vjola), Aragona (erba' strixxi ħomor weqfin fuq sfond tad-deheb), Navarra (ktajjen tad-deheb fuq sfond aħmar) u Granada (rummiena bil-weraq ħodor), taħt kuruna rjali u bejn iż-żewġ Kolonni ta' Erkole (li jirrappreżentaw il-fliegu ta' Ġibiltà) bil-mottu distintiv Plus Ultra, li jirreferi għall-espansjoni tal-Imperu Spanjol.

Storja

L-ewwel xhieda bil-kitba dwar il-Peniżola Iberika tiddeskriviha bħala art popolata fil-parti l-kbira mill-Iberiċi, mill-Baski u miċ-Ċeltiċi. Wara konkwista iebsa, il-peniżola waqgħet taħt il-ħakma ta' Ruma. Matul il-Medjuevu għaddiet għal taħt il-ħakma Ġermanika, imma iżjed tard, ġiet konkwistata mill-Għarab. F'proċess li ħa mijiet ta' snin, ir-renji żgħar Insara tan-naħa ta' fuq bil-mod reġgħu ħadu l-peniżola f'idejhom. L-aħħar saltna Għarbija waqgħet fl-istess sena li Kristofru Kolombu wasal fl-Ameriki (1492). F'dan il-perjodu Spanja bdiet tibni imperu dinji u damet potenza ewlenija fid-dinja għal seklu u nofs.

Bil-gwerer kontinwi u problemi oħra, il-poter tal-Imperu Spanjol naqas progressivament. L-invażjoni Napoleonika ta' Spanja ħolqot straġi fin-nazzjon u twieldu ħafna movimenti indipendentisti li qerdu l-parti l-kbira tal-imperu u ħallew il-pajjiż politikament instabbli. Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, Spanja għaddiet minn gwerra ċivili qerrieda li wasslet għat-twaqqif ta' gvern awtoritarju, li kkoinċida ma' perjodu ta' staġnar li però temm b'impuls ekonomiku qawwi. Id-demokrazija mbagħad twaqqfet paċifikament fil-forma ta' monarkija kostituzzjonali parlamentari. Fl-1986, Spanja daħlet fl-Unjoni Ewropea u kellha twelid kulturali ġdid u tkabbir ekonomiku kontinwu.

Preistorja u popli pre-Rumani

Ir-riċerki arkeoloġiċi ħdejn Atapuerca juru li l-Peniżola Iberika kienet popolata mill-ominidi minn 1.2 miljun sena ilu.^[5] Il-bniedem modern wasal fl-Iberja, min-naħa ta' fuq bil-mixi, madwar 32,000 sena ilu.^[6] L-oġġetti magħmulin bl-idejn l-iżjed magħrufin ta' dawn l-insedjamenti preistoriċi huma t-tpinġijiet famużi tal-Għar ta' Altamira f'Cantabria li saru għall-ħabta tal-15,000 Q.K. mill-bniedem ta' Cro-Magnon.

Ix-xhieda arkeoloġika u ġenetika tissuġġerixxi li l-Peniżola Iberika serviet bħala wieħed mill-ikbar postijiet li minnhom beda r-ripopolament tat-Tramuntana tal-Ewropa wara t-tmiem tal-aħħar Żmien is-Silġ.

Iż-żewġ popli storiċi prinċipali tal-peniżola kienu l-Iberiċi u ċ-Ċeltiċi. L-Iberiċi kienu jgħixu fuq in-naħa tal-Mediterran mix-Xlokk għall-Grigal. Iċ-Ċeltiċi bil-kontra kienu joqogħdu mal-Atlantiku, fit-Tramuntana, fiċ-ċentru, fil-Majjistral u fil-Lbiċ tal-peniżola. Il-Baski kienu jokkupaw iż-żona tal-Punent tal-katina tal-muntanji tal-Pirenej u l-inħawi ta' madwar.

Bejn il-500 Q.K. u t-300 Q.K., il-baħrin Feniċi u l-Griegi waqqfu kolonji kummerċjali tul il-kosta Mediterranja. Il-Kartaġiniżi għal żmien qasir kellhom il-kontroll tal-parti l-kbira tan-naħa Mediterranja tal-peniżola, sakemm ġew megħlubin fil-Gwerer Puniċi mir-Rumani.^[7]

Spanja Rumana u Gotika

Matul it-tieni gwerra Punika, l-espansjoni tal-Imperu Ruman, rebaħ xi kolonji kummerċjali Kartaġiniżi matul il-kosta Mediterranja. Però r-Rumani kellhom jieħdu żewġ sekli biex jirbħu l-Peniżola Iberika sħiħa. Il-ħakma Rumana ġabet il-lingwa, il-liġi u t-toroq.^[8]

Il-kulturi tal-popolazzjonijiet Ċeltiċi u Iberiċi, bil-mod ġew Rumanizzati. Il-mexxejja lokali tħallew jidħlu fil-klassi aristokratika Rumana. Spanja kienet tipproduċi kwantità kbira ta' qamħ għas-suq Ruman u mill-portijiet tagħha kienu jiġu esportati d-deheb, is-suf, iż-żejt taż-żebbuġa u l-inbid. Il-produzzjoni agrikola żdiedet bl-introduzzjoni tal-irrigazzjoni. L-imperaturi Trajanu u Teodożju I u l-filosfu Seneka twieldu Spanja. Il-Kristjaneżmu daħal fil-pajjiż fl-ewwel seklu u progressivament sar iżjed popolari.

L-Imperu Ruman tal-Punent fi Spanja beda jmur lura fl-409, meta l-Iżvevi u l-Vandali, flimkien mal-Alani, qasmu r-Renu, iddevastaw il-Gallja, u mbagħad il-Viżigoti imbuttawhom ġo Spanja. L-Iżvevi stabbilew renju fejn illum jinsabu Galizja moderna u n-naħa ta' fuq tal-Portugall.

Il-Vandali Silingi okkupaw ir-reġjun li ismu għad għandu parti minn isimhom: Vandalusja, Andalusja. Il-Biżantini stabbilew tip ta' enklavi fin-naħa t'isfel tal-pajjiż, bl-iskop li jqajmu l-Imperu Ruman fl-Iberja kollha. Fl-aħħar, però, Spanja ġiet riunita taħt il-ħakma tal-Viżigoti.

Spanja Musulmana

Fis-seklu 8, l-armati Musulmani, li fil-parti l-kbira kienu Għarab, rebħu kważi l-Peniżola Iberika kollha. Dawn il-konkwisti kienu parti mill-espansjoni tal-Kalifat Għumawijjad. Reġjun żgħir muntanjuż fix-Xlokk biss irnexxielu jirreżisti l-invażjoni tal-bidu.

Skont il-liġi Iżlamika, l-Insara u l-Lhud jieħdu l-istatus ta' dhimmi jew subordinati. Dan kien iħalli l-Insara u l-Lhud jipprattikaw ir-reliġjon tagħhom, imma kellhom iħallsu taxxa speċjali u kienu jbatu minn ċertu diskriminazzjoni.^[9]^[10]

Il-konverżjoni għall-Iżlam bdiet dejjem tiżdied. Il-muladies (Musulmani ta' nisel etniku Iberiku) jingħad li kienu jirrappreżentaw il-maġġoranza tal-popolazzjoni lejn it-tmiem tas-seklu 10.^[11]^[12]

Cordoba kienet il-belt kapitali tal-Kaliffat u kienet l-ikbar belt u l-iżjed għanja fil-Punent tal-Ewropa. Il-kummerċ fil-Mediterran iffavorixxa l-iskambju kulturali u t-tradizzjoni intellettwali għanja tal-Musulmani dakkret parti kbira mill-intellettwali Ewropej.

Il-waqgħa tal-Musulmani u r-Reconquista

Ir-Reconquista ("Rikonkwista") kienet perjodu li dam xi 750 sena, li matulu r-rejiet Insara ta' Spanja espandew il-ħakma tagħhom għad-dannu tas-saltniet Għarab. Ir-Reconquista bdiet bil-battalja ta' Covadonga fis-722. Bir-rebħa Nisranija twaqqaf ir-Renju tal-Asturias tul il-muntanji Xlokkin tal-kosta. Ftit wara, fis-739, il-qawwiet Musulmani tkeċċew minn Galizja, li l-Insara kienu jqisu wieħed mill-postijiet l-iżjed imqaddsa minħabba li hemm is-Santwarju ta' Santiago de Compostela. L-armati Musulmani mexew 'il fuq mill-Pirenej, imma ġew megħlubin mill-forzi tal-Franki fil-Battalja ta' Poitiers. Aktar tard, il-forzi tal-Franki waqqfu kontej Insara fuq in-naħa t'isfel tal-Pirenej. F'dan ir-reġjun imbagħad twaqqfu r-renji ta' Navarra, ta' Aragona u ta' Katalonja.^[13] Għal ħafna sekli, il-konfini sejrin 'l hemm u 'l hawn bejn l-artijiet Musulmani u tal-Insara kienu jestendu matul il-widien tal-Ebro u tad-Duero.

Il-ħakma tal-belt, strateġikament ċentrali, ta' Toledo, li ġrat fl-1085, kienet sinjal ta' bidla sinifikattiva fil-bilanċ tal-poter favur ir-renji Nsara.

Fis-sekli 13 u 14, il-fergħa Musulmana tal-Merjenjewn jew Merinidi, ġejja mit-Tramuntana tal-Afrika invadiet u stabbiliet xi enklavi fin-naħa t'isfel tal-pajjiż, imma ma rnexxilhomx jistabilixxu l-ħakma Musulmana fl-Iberja u malajr tkeċċew. Fis-seklu 13 ir-renju Aragoniż ipprova jespandi l-influwenza tiegħu mal-ġżejjer tal-Mediterran, f'Sqallija u anki f'Ateni.^[14] F'dan il-perjodu twaqqfet l-università ta' Palencia (1212/1263) u l-università ta' Salamanca (1218/1254). Il-pesti tal-1348 u tal-1349 iddevastaw lil Spanja.^[15]

Fl-1469, il-kuruni tar-renji Nsara ta' Kastilja u Aragona ngħaqdu biż-żwieġ ta' Iżabella I ta' Kastilja ma' Ferdinandu II ta' Aragona. Fl-1478 twettqet għalkollox il-konkwista tal-Gzejjer Kanarji u fl-1492, il-forzi ta' Kastilja u ta' Aragona ħadu l-Emirat ta' Granada u qerdu l-aħħar fortizza tal-preżenza tal-ħakma Iżlamika ta' 781 sena fl-Iberja. It-Trattat ta' Granada ggarantixxa t-tolleranza reliġjuża għall-Musulmani.^[16] Fl-istess sena Kristoforu Kolombo wasal fid-Dinja l-Ġdida, bil-vjaġġ tiegħu ffinanzjat minn Iżabella, u l-Lhud ġew ordnati li jikkonvertu għall-Kattoliċiżmu bil-piena li jitkeċċew mit-territorji Spanjoli matul l-Inkwiżizzjoni Spanjola.^[17] Ftit snin wara, wara xi taqbid soċjali, il-Musulmani tkeċċew taħt l-istess kundizzjonijiet.^[18]

Spanja Imperjali

Dettall ta' “Il-Battalja ta' Lepanto”, ta' Lucas Valdés, fil-Knisja ta' La Magdalena, Sevilja. (Il-battalja seħħet fis-7 ta' Ottubru, 1571 fil-Golf ta' Patras, fejn il-Lega Mqaddsa kienet rebbieħa kontra l-Ottomani.)

L-unifikazzjoni tal-kuruni ta' Aragona u ta' Kastilja kienet il-pedament li fuqu nbnew Spanja moderna u l-Imperu Spanjol.^[19] Biha Spanja saret potenza Ewropea indiskutibbli matul is-seklu 16 kollu u matul il-parti l-kbira tas-seklu 17, minħabba l-kummerċ u l-artijiet kolonjali tagħha. Matul dan il-perjodu, Spanja għaddiet minn bosta gwerer u ribelljonijiet, fosthom: il-gwerer tal-Italja, ir-ribelljoni tal-Comuneros, dik li hi msejħa "l-Gwerra tat-Tmenin Sena", ir-ribelljoni tal-Moriscos u l-gwerra Anglo-Spanjola.^[20]

Kien perjodu wkoll ta' ferment kulturali kbir, minħabba l-ftuħ ta' rotot ġodda, l-esplorazzjoni tad-dinja u l-iskambji kummerċjali. Spanja gawdiet minn l-hekk imsejjaħ "Seklu tad-Deheb". L-attività kulturali kellha l-epiċentru tagħha fl-Università ta' Salamanca.

Fit-tieni nofs tas-seklu 17, Spanja bil-mod bdiet sejra lura. Minkejja xi telfiet żgħar ta' territorji fi Franza, żammet l-imperu vast li kellha fin-naħa l-oħra tal-oċean sal-bidu tas-seklu 19.

It-tnaqqis ta' poter kien l-agħar fil-Gwerra tas-Suċċessjoni Spanjola li spiċċat f'kunflitt internazzjonali kbir u f'gwerra ċivili, li lil Spanja swielha l-pożizzjoni li kellha bħala waħda mill-ikbar potenzi fid-dinja.

Matul din il-gwerra, ħadet il-poter dinastija ġdida ġejja minn Franza, il-Borboni, li abolixxiet ħafna privileġġi antiki u l-liġijiet reġjonali.^[21]

Fis-seklu 18, Spanja bil-mod bdiet terġa' tqum fuq saqajha u tikber fil-prosperità f'parti kbira tal-imperu. Il-monarkija Borbonika għamlet ħafna xogħol ta' modernizzazzjoni, fuq l-istil tas-sistema Franċiża, rigward it-tmexxija amministrattiva u ekonomika. L-ideat tal-Illuminiżmu bdew deħlin fost xi membri tal-elit tar-renju u tal-monarkija.

L-Imperu Spanjol, fl-aqwa mument ta' espansjoni territorjali (1783), okkupa 20 miljun kilometru kwadru. Dan it-territorju kien magħmul minn 97.48% tat-territorju barrani, it-2.52% li jifdal kien it-territorju Metropolitan.

Ħakma Napoleonika u l-konsegwenzi tagħha

Fl-1793, Spanja daħlet fi gwerra kontra ir-Repubblika ġdida Franċiża, li kienet neħħiet mill-poter u ġġustizzjat ir-re tagħha Lwiġi XVI li kien Bourbon. Spanja tilfet il-gwerra u ffirmat trattat ta' paċi fl-1795. B'dan it-trattat Spanja saret stat klijent ta' Franza. It-trattat sigriet ta' Fontainebleau bejn Napuljun u Manuel Godoy tal-1807, li ma kien popolari xejn, inkluda dikjarazzjoni ta' gwerra kontra l-Gran Brittanja u l-Portugall. It-truppi Franċiżi daħlu fir-renju bla reżistenza, bl-iskuża li ħa jinvadu l-Portugall, okkupaw il-fortizzi Spanjoli u r-re Spanjol ġegħluh jabdika favur ħu Napuljun, Ġużeppi Bonaparte.

Din il-monarkija pupazz barrani, l-Ispanjoli qisuha bħala disprezz. Ir-ribelljoni tat-2 ta' Mejju, waħda minn ħafna ribelljonijiet nazzjonalisti kontra r-reġim Bonapartista fil-pajjiż kollu,^[22] kienet il-bidu tal-gwerra tal-indipendenza Spanjola.^[23] Napuljun kellu jindaħal personalment u kisser bosta armati Spanjoli li ma kellhomx organizzazzjoni u ġiegħel Armata Brittanika tirtira. Madankollu, minħabba l-qawwa tal-Brittaniċi u l-kampanja diżastruża fir-Russja li kellhom il-Franċiżi, fl-1814 l-armata Franċiża tkeċċiet minn Spanja u Ferdinandu VII reġa' ħa t-tron.^[24]

L-invażjonijiet Franċiżi qerdu l-ekonomija u ħallew lil Spanja b'instabbiltà politika qawwija. Il-ġlied għall-poter tas-seklu 19 wasslu għat-telf tal-kolonji Amerikani kollha, ħlief Kuba u Puerto Rico.

Gwerra Ispano-Amerikana

Minħabba l-instabbiltà politika u l-kriżi ekonomika li laqtet Spanja fis-seklu 19, qamu movimenti nazzjonalisti fil-Filippini u Kuba, dak iż-żmien taħt il-ħakma Spanjola. Dawn il-movimenti wasslu għall-gwerer għall-indipendenza li daħlu wkoll fl-Istati Uniti. Minkejja d-determinazzjoni ta' bosta fergħat militari, l-armata Spanjola kienet immexxija ħażin fl-ogħla livelli u dan wassal għat-telfa tal-gwerra Ispano-Amerikana. Din il-gwerra intemmet bit-Trattat ta' Pariġi tal-1898 li bih Kuba kisbet l-indipendenza u Spanja kellha ċċedi l-Filippini, Guam u Puerto Rico lill-Istati Uniti għal 20 miljun dollaru.

It-telfa militari (imsejħa El desastre) ikkontribwiet għall-ispinta li ħa l-grupp ta' intellettwali Spanjol, La generación del 98, li għamel analiżi kritika ħafna tas-sitwazzjoni tal-pajjiż.

Gwerra ċivili Spanjola

Fil-bidu tas-seklu 20 kien hemm żmien qasir ta' paċi fi Spanja, li matulu kellha rwol żgħir fil-kolonjaliżmu fl-Afrika, bil-kolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent, il-Marokk Spanjol u l-Gwinea Ekwatorjali. It-telfiet kbar li ġarrbet matul il-gwerra tar-Rif fil-Marokk ikkontribwew biex jimminaw il-monarkija. Kien hemm perjodu ta' reġim awtoritarju tal-Ġeneral Miguel Primo de Rivera (1923-1931) li ntemm bit-twaqqif tat-Tieni Repubblika Spanjola. Ir-repubblika tat l-awtonomija politika lill-pajjiżi Baski, lill-Katalonja, lill-Galizja u tat il-vot lin-nisa.

F'Lulju 1936 bdiet il-Gwerra Ċivili Spanjola. Kienu l-forzi nazzjonalisti li kienu kontra r-Repubblika, immexxijin mill-Ġeneral Francisco Franco li bdew il-gwerra u dawn rebħuha bl-għajnuna tal-Ġermanja Nażista u l-Italja Faxxista.

Il-gwerra ċivili damet tliet snin u kienet il-kawża tal-mewt ta' 500,000 ruħ^[25] u l-emigrazzjoni ta' madwar 500,000 ċittadin, li l-parti l-kbira tad-dixxendenti tagħhom illum joqogħdu fil-pajjiżi tal-Amerika Latina u minnhom hemm madwar 300,000 fl-Argentina biss.^[26]. Il-gwerra ċivili Spanjola hi meqjusa bħala l-ewwel battalja tat-Tieni Gwerra Dinjija.

Spanja taħt Franco u wara

Spanja ta' Franco ddikjarat ruħha newtrali matul it-Tieni Gwerra Dinjija imma dan kien tal-isem biss għax kellha relazzjonijiet ta' ħbiberija mal-Potenzi tal-Assi. L-uniku partit legali taħt ir-reġim Frankista kien it-Tradicionalista Falange Española y de las J.O.N.S., li twaqqaf fl-1937. Il-partit iddikjara ruħu anti-Komunista, Kattoliku u nazzjonalista. Aktar tard il-partit ħa l-isem ta' Movimiento Nacional.

Wara l-gwerra dinjija, Spanja kienet politikament u ekonomikament marġinali u barra l-Ġnus Magħquda. Is-sitwazzjoni nbidlet fl-1955, matul il-perjodu tal-Gwerra Bierda, meta sar strateġikament importanti għall-Istati Uniti li jistabbilixxu preżenza militari fil-Peniżola Iberika, għall-konteniment ta' xi mossa mill-Unjoni Sovjetika fl-inħawi tal-baħar Mediterran. Fl-1960, Spanja kellha qabża kbira fl-ekonomija tagħha. Dan it-tkabbir f'daqqa li ressaq in-nazzjon lejn ekonomija moderna, sar magħruf bħala l-"miraklu Spanjol".

Bil-mewt ta' Franco, li ġrat f'Novembru 1975, Juan Carlos laħaq Re ta' Spanja u kap tal-Istat, skont il-liġi. Wara l-approvazzjoni tal-Kostituzzjoni Spanjola ġdida fl-1978 u l-wasla tad-demokrazija, l-istat trasferixxa xi poteri lir-reġjuni u ħoloq organizzazzjoni interna msejsa fuq il-komunitajiet awtonomi.

Fil-Pajjiżi Baski, in-nazzjonaliżmu moderat Bask għex spalla ma' spalla ma' moviment radikali nazzjonalista mmexxi mill-organizzazzjoni armata Euskadi Ta Askatasuna (ETA). Il-grupp twaqqaf fl-1959 matul ir-reġim ta' Franco, imma baqa' sejjer bil-kampanja vjolenti anki wara li bdiet id-demokrazija u kien hemm grad għoli ta' awtonomija reġjonali.

Fit-23 ta' Frar 1981, xi elementi ribelli fost il-forzi tas-sigurtà għamlu attentat ta' kolp ta' stat biex jimponu gvern militari. Ir-Re Juan Carlos ħa f'idejh personalment il-kmand tal-forzi armati u ġiegħel lir-ribelli jċedu.

Fit-30 ta' Mejju 1982, wara referendum, Spanja daħlet fin-NATO u l-partit soċjalista (Partido Socialista Obrero Español), PSOE, tela' fil-poter. Fl-1986 Spanja daħlet fil-Komunità Europea.

Fl-1982 it-Tazza tad-Dinja tal-Futbol, intlagħbet Spanja u għenet biex il-pajjiż jerġa' jsir magħruf fid-dinja wara s-snin ta' dittatura u ta' tranżizzjoni għad-demokrazija. Anki l-Olimpjadi ta' Barċellona tal-1992 kienu ta' ġid għat-turiżmu u biex isiru magħrufin il-mod ta' ħajja u d-drawwiet ta' Spanja l-ġdida.

Is-snin disgħin tas-seklu 20 huma karatterizzati mill-gvernijiet ta' José Maria Aznar tal-Partit Popolari Spanjol (Partido Popular) b'ħafna progress ekonomiku u soċjali.

Spanja fis-seklu 21

El Temple, żona suburbana li tinsab fiż-żona metropolitana ta 'La Coruña, Galicia, Spanja.

Fl-1 ta' Jannar 2002, Spanja ma bagħetx tuża l-peseta bħala valuta u bdiet tuża l-ewro, li taqsam mat-18-il pajjiż ieħor taż-żona tal-ewro. L-ekonomija ta' Spanja kibret ħafna, iżjed mill-medja Ewropea, imma t-tkabbir spiċċa bil-kriżi ekonomika kbira li bdiet fl-2008.^[27]

Fil-11 ta' Marzu 2004, kien hemm attakki terroristiċi fuq xi ferroviji f'Madrid. Wara proċess li dam ħames xhur, ġie konkluż li l-attakki kienu saru minn grupp militanti lokali mnebbaħ minn al-Qaeda.^[28] L-attakki qatlu lil 191 ruħ u ferew lil iżjed minn 1,800. Jaħsbu li forsi l-attakki saru biex jinfluwenzaw ir-riżultat tal-elezzjoni ġenerali li kellha ssir tlett ijiem wara,^[29] li rebaħ il-PSOE, immexxi minn José Luis Rodríguez Zapatero.^[30]

Ġeografija

Spanja hi nazzjon fin-naħa tan-Nofsinhar tal-Punent tal-Ewropa li tokkupa 85 % mill-Peniżola Iberika. L-erja totali hi ta' 504,782 km², li minnhom 499,542 km² huma art u 5,340 km² huma ilma.

Panorama f'Kastilja-La Mancia

Il-konfini ta' Spanja huma maqsuma f'88 % (4.964 km) baħar u 12 % (1.917 km) art. Fit-Tramuntana hemm il-Baħar ta' Cantabria (Golf ta' Biskaja) u fin-Nofsinhar u x-Xlokk hemm il-Baħar Mediterran u l-Baħar tal-Baleariċi, fil-Punent il-Portugall u l-Oċean Atlantiku u fil-Grigal Franza u Andorra tul il-Pirenej. Il-kosta Mediterranja għandha tul ta' 1.660 km, filwaqt li tal-Atlantiku twila 710 km. Il-Pirenej jestendu għal 435 km mill-Baħar Mediterran sal-Golf ta' Biskaja. Fit-tarf t'isfel ta' Spanja hemm l-Istrett ta' Gibiltà, li jissepara lil Spanja u l-bqija tal-Ewropa mill-Marokk, fit-Tramuntana tal-Afrika. Il-muntanja Teide li hi għolja 3,718 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar hi l-ogħla waħda fi Spanja u l-ogħla quċċata tal-Atlantiku kollu. Hi t-tielet l-ikbar vulkan tad-dinja mill-bażi tagħha.^[31]

Barra l-Peniżola Iberika hemm numru ta' żoni Spanjoli oħra: il-Gżejjer Baleariċi fil-Baħar Mediterran, il-Gżejjer Kanarji fil-Grigal, madwar 108 km fix-Xlokk tal-Afrika; hemm ħames artijiet oħra ta' sovranità Spanjola (plazas de soberanía) fuq il-kosta tal-Marokk: Ceuta, Melilla, Islas Chafarinas, Peñón de Alhucemas u Peñón de Vélez de la Gomera.

Morfoloġija

It-territorju Spanjol hu muntanjuż, iddominat minn pjanuri għoljin u ktajjen ta' muntanji. Nistgħu niddistingwu tliet reġjuni ġeografiċi:

Il-pjanura għolja ċentrali tal-Meseta: vasta u semiarida, hija formazzjoni antika u tokkupa l-parti l-kbira taż-żona ċentrali tal-pajjiż. Hija maqsuma fi tnejn bil-muntanji. Fil-Lvant tispiċċa bil-Muntanji Iberiċi u bis-Sierra Morena fin-Nofsinhar. Fil-qalba ta' din iż-żona hemm il-belt kapitali Madrid.
Il-ktajjen tat-Tramuntana: huma magħmulin mill-Pirenej u mill-Cordillera Cantábrica li timxi tul il-kosta. Il-katina tal-Pirenej mhijiex antika waqt li l-muntanji tal-Cordillera Cantábrica huma iktar antiki. In-nixfa tal-Meseta u x-xita skarsa tar-reġjun Atlantiku jagħmlu l-vegetazzjoni rikka.
Il-Cordilleras Béticas, fin-Nofsinhar, huma magħmula minn sensiela ta' ktajjen muntanjużi, li fosthom hemm is-Sierra Nevada.

Ktajjen tal-muntanji

Sistema Iberika
Sistema Ċentrali
Pirenej
Cordillera Cantábrica
Cordilleras Béticas
Sierra Morena
Sierra Nevada

Pjanuri

Pjanura tal-Ebro
Depressjoni Betika
Pjanura tal-Andalusija
Meseta

Vulkani

Teide, Gżira ta' Tenerife (Hemm bosta vulkani fil-gżira)
Madwar 400 vulkan fil-gżira ta' Lanzarote

Idrografija

Xmajjar

Hemm ħafna xmajjar imma fihom ħafna kurrenti qawwijin u allura l-użu tagħhom bħala toroq għall-komunikazzjoni hu limitat. Dawn huma x-xmajjar ewlenin: Ebro, Turia, Jucar, Segura, Duero, Tago, Guadiana, u Guadalquivir.

Lagi

Fi Spanja m'hemmx lagi naturali kbar, però hemm ħafna għadajjar artifiċjali bl-iskop li jiżguraw il-ħtieġa tal-enerġija u tal-ilma. Bl-Ispanjol jissejħu pantanos jew embalses (partikolarment importanti humm l-embalses ta' Alcantara, ta' Torrejón u ta' Valdecañas fuq it-Tago, u dak ta' Mequinenza fuq l-Ebro.

Xtut

Barra mill-fruntiera ma' Franza, Andorra, Ġibiltà u l-Portugall, Spanja hi mdawra għalkollox bil-baħar, l-Oċean Atlantiku fit-Tramuntana, il-Majjistral u parti żgħira mil-Lbiċ, kif ukoll il-Baħar Mediterran fil-Lvant, il-Grigal u n-Nofsinhar ta' Ġibiltà. Mal-Peniżola Iberika rridu nżidu wkoll il-Kanarji, kollha kemm huma fl-Atlantiku u l-Baleariċi, li jinstabu kompletament fil-Mediterran.

Minħabba t-tul enormi tax-xtut tagħha u d-diversità tal-pożizzjonijiet tagħhom, Spanja għandha tulijiet ta' kosta li huma differenti ħafna minn xulxin. Il-kosta Atlantika, li l-parti l-iżjed lejn il-Lvant tissejjaħ il-Baħar ta' Cantabria (li hi stess hi parti mill-Golf ta' Biskaja), hi karatterizzata b'bajjiet impressjonanti li jalternaw ma' sikek impressjonanti li ffurmaw bir-riħ oċeaniku qawwi u bix-xita spissa. Fuq kollox fil-parti l-iżjed lejn il-Lvant, il-kosta hi mħarbta u għandha ħafna fliegi u qaliet twal, imsejħin rias, tipiċi tal-Galizja, li jidħlu fi xtut mimlijin sikek li diffiċli li tidħol fihom, fosthom il-famuża Costa de la Muerte.

Il-kosta Mediterranja hi differenti għalkollox, ħafna iżjed ħelwa u inqas imħarbta (ħlief il-golf ta' Valencia u ż-żona tad-delta tal-Ebro u xi promontorji, għalkemm fiha wkoll xi tulijiet imsikkin). Fuq kollox il-klima hi ħafna iżjed moderata u adattata għat-turiżmu tal-għawm. Fuq il-kosta Mediterranja nsibu bosta bliet famużi bħal Barċellona, Valencia u Malaga, barra l-lokalitajiet turistiċi bħal Lloret de Mar u Tarifa. Il-kosta Mediterranja tinqasam ġeografikament f'ħames partijiet: l-iżjed 'il fuq hemm il-Costa Brava, li testendi mill-fruntiera Franċiża sa Barċellona; il-Costa Daurada li testendi mill-belt kapitali Katalana sa ħalq l-Ebro; il-Costa del Azahar sa Dénia (eskluża) li tinkludi l-Golf ta' Valencia kollu; il-Costa Blanca sa Cabo de Gata; u fl-aħħar il-Costa del Sol madwar in-naħa t'isfel kollha ta' Spanja sal-Fliegu ta' Ġibiltà. Il-kosta Mediterranja, minħabba t-turiżmu kbir li fiha, hi inqas preżervata mill-kosta Atlantika u hi magħrufa għal xi abbużi kbar fil-bini.

Gżejjer

Il-gżejjer ewlenin huma miġburin f'żewġ arċipelagi: il-Gżejjer Baleariċi u l-Gżejjer Kanarji. Il-Baleariċi qegħdin fil-Mediterran, mhux 'il bogħod mill-komunità ta' Valencia u huma magħmulin minn erba' gżejjer prinċipali, Mallorca, Menorca, Ibiża u Formentera. Il-Kanarji min-naħa l-oħra qegħdin fl-Atlantiku, maġenb in-naħa t'isfel tal-Marokk u 1,000 km 'l bogħod mil-Lbiċ tal-Peniżola Iberika. Ġeografikament jagħmlu parti mill-kontinent Afrikan. Dawn huma Gran Canaria, Lanzarote, Fuerteventura, Tenerife, La Palma, La Gomera u El Hierro. Imbagħad hemm gżejjer żgħar oħra, ħafna iċken, bħall-Gżejjer Cies.

Klima

Nistgħu naqsmu Spanja fi tliet żoni klimatiċi prinċipali, skont il-pożizzjoni ġeografika u l-kundizzjonijiet orografiċi:^[32]^[33]^[34]

il-klima Mediterranja, karatterizzata minn sjuf nixfin u sħan. Skont il-Klassifikazzjoni tal-klimi ta' Köppen din hi dominanti fil-peniżola, b'żewġ varijetajiet: Csa u Csb.
il-klima steppika (Bsh, Bsk), insibuha fil-parti tal-Lbiċ tal-pajjiż, l-iżjed fir-reġjun ta' Murcia u fil-wied tal-Ebro. Kontra l-klima Mediterranja, l-istaġun niexef idum iżjed mis-sajf.
il-klima oċeanika (Cfb), insibuha fin-naħa ta' fuq tal-pajjiż, l-iżjed fir-reġjun tal-Pajjiżi Baski, Asturias, Cantabria u parti mill-Galizja. B'kuntrast mal-klima Mediterranja, it-temperaturi xitwin u sajfin huma influwenzati mill-baħar u m'hemmx dik in-nixfa tas-sajf.

Barra dawn it-tipi prinċipali, nistgħu nsibu wkoll sottotipi oħra, bħall-klima Alpina tal-Pirenej u fis-Sierra Nevada, u klima subtropikali tipika fil-Gżejjer Kanarji.

Demografija

Gruppi etniċi

Il-popolazzjoni hi magħmula fil-part l-kbira minn Spanjoli li jappartienu għal diversi gruppi etniko-lingwistiċi (Kastiljani, Katalani-Valenciani, Galizjani, Baski, eċċ) u minn minoranza ta' barranin, li fil-bidu tal-2008, kienet tirrappreżenta ftit iżjed minn 11% tal-popolazzjoni globali: 5.2 miljuni minn 46 miljun bejn wieħed u ieħor^[35]. Il-komunitajiet fejn hemm l-iżjed barranin huma tal-Katalonja, bi 'l fuq minn miljun ruħ, ta' Madrid, b'kważi miljun u ta' Valencia, b'madwar 800,000 ruħ. Hemm għadd kbir ta' immigranti mill-Ewropa tal-Lvant, (l-iżjed Rumeni, li bħalissa jirrappreżentaw il-komunità alloġena l-iżjed numeruża fil-pajjiż), Afrikani ta' Fuq, li ħafna minnhom huma klandestini (impjegati l-iżjed fl-agrikultura ta' Spanja t'Isfel), u Latinoamerikani.

Popolazzjoni

Id-distribuzzjoni tal-popolazzjoni mhijiex uniformi għax hi kondizjonata mill-forma tat-territorju: fuq il-kosti, matul il-widien tax-xmajjar u fiż-żoni li huma ekonomikament iżjed avvanzati u li fihom żviluppaw l-agrikoltura u l-industrija, id-densità taqbeż it-300 abitant kull km². Min-naħa l-oħra f'ħafna erji tal-meseta, id-densità hi taħt id-29 abitant kull km². Il-popolazzjoni urbana (77 %) dejjem tikber.

Il-popolazzjoni totali ta' Spanja kienet, skont l-istima tas-sena 2010, ta' 45,054,694 abitant, b'densità medja ta' 81 abitant kull km², maqsuma mal-komunitajiet awtonomi li jagħmlu parti mir-renju.

Il-fenomenu tal-urbanizzazzjoni hu reċenti ħafna, u llum 70% tal-Ispanjoli jgħixu fil-bliet li ħafna minnhom żvillupaw b'mod mhux ippjanata u bi problemi, kultant gravi, ta' tniġġiż.

Il-territorju tal-pajjiż hu maqsum f'komunitajiet awtonomi li jgawdu ċerta awtonomija skont l-istorja tagħhom.

Reliġjonijiet

Skont studju reċenti magħmul minn Arda^[36]:
Insara: 90,14 %.
Anjostiċi: 6,94 %.
Musulmani: 1,57 %.
Atej: 1,10 %.
Lhud: 0,13 %.
Oħrajn: 0,12 %.

Lingwi

L-ilsien uffiċjali hu l-Kastiljan jew l-Ispanjol. F'xi komunitajiet awtonomi xi lingwi huma kouffiċjali mal-Kastiljan: il-Katalan/il-lingwa ta' Valencia f'Katalonja, il-Gżejjer Baleariċi u fil-Komunità ta' Valencia: il-Galizjan f'Galizja u l-Bask fil-Pajjiżi Baski u Navarra. L-istat Spanjol u l-amministrazzjonijiet tal-periferija jipproteġu u jinkoraġġixxu l-użu, fil-kuntest lokali, ta' xi lingwi mitkellma li però ma jgawdux l-istatus ta' ko-uffiċjalità bħall-Asturjan, il-Leoniż, id-djalett ta' Estremadura, l-Aragoniż. Fil-wied tal-Aran mal-Kastiljan u l-Katalan, hu rikonoxxut ukoll l-Araniż, tip ta' Gaskon tal-grupp lingwistiku Oċċitan. F'Concepción ħdejn Ġibiltà in n-ies jitkellmu l-Llanito u l-Ingliż bħala t-tielet ilsien.
Fil-bliet awtonomi Afrikani ta' Ceuta u Melilla jitkellmu wkoll l-Għarbi u l-Berberu u parti mill-popolazzjoni titkellem il-Franċiż bħala t-tielet jew ir-raba' lingwa.

Suddiviżjonijiet amministrattivi

Komunitajiet awtonomi

Spanja hi maqsuma f'17-il komunità awtonoma (comunidades autónomas, singular: comunidad autónoma) li jerġgħu jinqasmu f'50 provinċja. Hemm ukoll żewġt ibliet awtonomi: Ceuta u Melilla (iddeżinjati uffiċjalment bħala Plazas de Soberanía en el Norte de África).

Ceuta, Melilla u xi gżejjer ċkejknin huma li baqa' mill-imperu kolonjali vast li kellu l-pajjiż. Il-gżejjer fihom xi 0.65 km² u għandhom 312 abitant. B'kollox Spanja għandha territorji ta' 31.65 km² fl-Afrika ta' Fuq, b'popolazzjoni ta' 138,228 abitant.

Provinċji u muniċipji

Il-ħamsin provinċja attwali ta' Spanja miġbura minn komunitajiet awtonomi.

Meta daħlet is-sistema tal-komunitajiet awtonomi, il-poter tal-provinċji naqas. Għadhom jintużaw bħala distretti elettorali, għall-kodiċi postali u bħala riferimenti ġeografiċi.

Hemm sitt komunitajiet awtonomi li huma magħmulin minn provinċja waħda biss: Asturias, il-Gżejjer Baleariċi, Cantabria, La Rioja, Madrid, Murcia, u Navarra.

Il-provinċji jerġgħu jinqasmu f'muniċipji (bl-Ispanjol municipio). Bħala l-kap tal-muniċipju hemm l-alcalde jew is-sindku.

Bliet prinċipali

Bliet prinċipali ta' Spanja
Madrid Barċellona Valencia Sivilja		Belt	Komunità Awtonoma	Popolazzjoni		Belt	Komunità Awtonoma	Popolazzjoni	Zaragoza Malaga Murcia Palma di Mallorca
	1	Madrid	Komunità ta' Madrid	3.273.049	11	Alicante	Komunità ta' Valencia	334.418
	2	Barċellona	Katalonja	1.619.337	12	Córdoba	Andalucía	328.547
	3	Valencia	Komunità ta' Valencia	809.267	13	Valladolid	Kastilja u León	315.522
	4	Sivilja	Andalusija	704.198	14	Vigo	Galicia	297.124
	5	Zaragoza	Aragona	675.121	15	Gijón	Prinċipat tal-Asturji	276.854
	6	Malaga	Andalusija	573.969	16	La Coruña	Galizja	244.162
	7	Mursja	Reġjun ta' Mursja	448.700	17	Hospitalet de Llobregat	Katalonja	241.750
	8	Palma di Mallorca	Gżejjer Baleariċi	404.681	18	Santa Cruz de Tenerife	Gżejjer Kanarji	240.266
	9	Las Palmas de Gran Canaria	Gżejjer Kanarji	383.308	19	Granada	Andalusija	235.692
	10	Bilbao	Pajjiż Bask	353.187	20	Vitorja	Pajjiż Bask	239.154
	Statistiki tal-2010^[37]

Żoni prinċipali metropolitani

Poż.	Komuni	Reġjun	Prov.	Abitanti
1	Madrid	Madrid	Madrid	5.883.521
2	Barċellona	Katalonja	Barċellona	3.150.380
3	Valencia	Komunità ta' Valencia	Valencia	2.463.592
4	Sivilja	Andalusija	Sivilja	1.438.451
5	Málaga	Andalusija	Malaga	965.371
6	Bilbao	Pajjiż Bask	Bilbao	949.939
7	Oviedo-Gijón	Asturji	Asturji	857.495
8	Alicante-Elche	Komunità ta' Valencia	Alicante	725.395
9	Zaragoza	Aragona	Zaragoza	688.343
10	Vigo	Galizja	Pontevedra	659.632

Popolazzjoni tal-gżejjer

1. Tenerife 886,033 ab.; il-Gżejjer Kanarji
2. Mallorca 846,210 ab., il-Gżejjer Baleariċi
3. Gran Canaria 829,597 ab.
4. Lanzarote 132,366 ab.
5. Ibiza 113,908 ab.
6. Fuerteventura 94,386 ab.
7. Menorca 86,697 ab.
8. La Palma 85,933 ab.
9. La Gomera 22,259 ab.
10. El Hierro 10,558 ab.
11. Formentera 7,957 ab.
12. Arosa 4,889 ab.
13. La Graciosa 658 ab.
14. Tabarca 105 ab.
15. Ons 61 ab.

Tmexxija tal-istat

Skont il-Kostituzzjoni tal-1978, Spanja hi monarkija ereditarja parlamentari, fejn ir-re għandu r-rwol li jirrappreżenta l-pajjiż, imma wkoll li jiggarantixxi l-unità u d-demokrazija.

Il-poter eżekuttiv hu f'idejn il-Kunsill tal-Ministri (Consejo de Ministros), immexxi minn Prim Ministru, bil-fiduċja tal-parlament.

Il-poter legiżlattiv hu fi ħdan parlament bikamerali, il-Cortes Generales b'mandat ta' erba' snin, magħmul minn:

il-Kungress tad-Deputati (Congreso de los Diputados), kamra ta' 350 deputat, eletti b'sistema proporzjonali;
is-Senat tar-Renju ta' Spanja (Senado), kamra ta' 259 senatur, li minnhom 208 huma eletti direttament u 51 indirettament mill-kunsilli reġjonali.

Il-poter ġudizzjarju hu indipendenti.

Politika

Partiti politiċi u elezzjonijiet demokratiċi

L-ewwel elezzjoni demokratika wara l-mewt ta' Franco saret fil-15 ta' Ġunju 1977, u ntrebħet mil-lega Ċentru-Leminija, Unión de Centro Democrático (UCD), immexxija minn Adolfo Suàrez. Is-sistema politika hi msejsa fuq il-multipartitiżmu, imma minn xi żmien 'l hawn kien hemm żewġ partiti dominanti: il-Partido Socialista Obrero Español (PSOE) (Ċentru-Xellugi) u l-Partido Popular (PP) (Ċentru-Lemini). Iż-żewġ partiti dominanti alternaw fil-poter, imma kważi dejjem, minħabba s-sistema elettorali, kellhom jidħlu f'koalizzjoni ma' partiti żgħar. Il-partit Soċjalista mexxa l-gvern mill-1982 sal-1996 (immexxi minn Felipe González) u mill-2004 sal-2011 (immexxi minn José Luis Rodríguez Zapatero); il-partit popolari mill-1996 sal-2004 (immexxi minn José Maria Aznar) u mill-2011 sal-lum 2013 (immexxi minn Mariano Rajoy).

Organizzazzjonijiet internazzjonali

Membru tal-Organizzazzjoni tal-Ġnus Magħquda mill-14 ta' Diċembru 1955;
Membru tan-NATO mill-1982;
Membru tal-Unjoni Ewropea mill-1 ta' Jannar 1986.

Kultura

Arkitettura

Bl-arkitettura Spanjola, infissru l-eżempji kollha tal-arkitettura li nbnew maż-żminijiet fi Spanja u x-xogħlijiet tal-arkitetti moderni Spanjoli li nsibu mad-dinja kollha.

Minħabba d-diversità storika u ġeografika, l-arkitettura Spanjola gawdiet minn ħafna influwenzi. Perezempju, belt importanti bħal Cordoba, li twaqqfet mir-Rumani u allura għandha infrastruttura vasta ta' dik l-epoka, saret il-kapitali kulturali tad-dinastija Iżlamika al-Għumawijjun li bnew fuqha binjiet ta' arkitettura fina fl-istil Għarbi.^[38] Id-dinastiji Għarab li ġew wara fi Spanja, żviluppaw arkitettura tal-għaġeb, dejjem iżjed komplessa u karatteristika bħall-famuż kumpless tal-Palazz ta' Granada.

Fl-stess żmien, feġġew ir-renji Nsara li, ftit ftit żviluppaw l-istil tagħhom li fih integraw il-flussi Romaniċi u Gotiċi. L-istil gotiku ffjorixxa b'mod straordinarju. Hemm eżempji ta' dan l-istil mat-territorju nazzjonali kollu. L-istil mudéjar, li żviluppa mis-seklu 12 sas-seklu 17 mill-fużjoni ta' motivi bi stil Għarbi ma' mudelli tal-arkitettura Ewropea.

Il-parti l-kbira tal-arkitettura tas-seklu 20 hi fl-istil tal-Moderniżmu, stil li kellu l-epiċentru tiegħu f'Barċellona u Gaudí kien is-simbolu tiegħu. Mill-bidu tas-seklu 21 Spanja kellha rivoluzzjoni fl-arkitettura kontemporanja u arkitetti Spanjoli bħal Rafael Moneo, Santiago Calatrava, Ricardo Bofill u ħafna oħrajn kisbu fama mondjali.

Letteratura

Bit-terminu letteratura Spanjola nfissru x-xogħol letterarju kollu miktub bl-Ispanjol, li jinkludi l-letteratura bl-Ispanjol mhux bilfors miktuba minn Spanjoli. Minħabba d-diversità ġeografika u generazzjonali, il-letteratura Spanjola kellha ħafna influwenzi u ma tantx hi omoġenea. Fiha nsibu wħud mill-movimenti letterarji l-iżjed importanti.

Miguel de Cervantes x'aktarx hu l-kittieb l-iżjed famuż ta' Spanja u l-ktieb tiegħu Don Quixote hu meqjus bħala x-xogħol l-iżjed emblematiku fil-kanoni tal-letteratura Spanjola u wieħed mix-xogħlijiet klassiċi fundaturi tal-letteratura tal-Punent.^[39]

Ċinema

Iċ-ċinema Spanjola kellha suċċessi importanti internazzjonali, fosthom l-Oscar għall-films El laberinto del fauno (Il-labirint tal-fawna) u Volver.^[40] Fl-istorja twila taċ-ċinema Spanjola, ir-reġista Luis Buñuel kien l-ewwel li kiseb fama internazzjonali. Warajh kien hemm Pedro Almodóvar tard fis-snin 80 tas-seklu 20. Fost reġisti Spanjoli oħra ta' fama nsibu lil Segundo de Chomón, lil Florian Rey, lil Luis García Berlanga, lil Carlos Saura, lil Julio Medem u lil Alejandro Amenábar.

Ekonomija

L-ekonomija Spanjola reġgħet daħlet fost l-ekonomiji avvanzati tal-Punent tal-Ewropa. B'mod partikolari, fl-għaxar snin bejn l-1998 u l-2008, l-ekonomija Iberika kienet fost l-iżjed dinamiċi fiż-żona tal-ewro.^[41] Is-soċjetà u l-ekonomija Spanjola għaddew minn perjodu qawwi ta' bidla u tkabbir matul l-aħħar għoxrin sena tas-seklu 20. Wara li ħareġ mill-iżolament politiku u ekonomiku impost mid-dittatura faxxista, il-pajjiż infetaħ għall-kummerċ internazzjonali u ssieħeb fl-UE fl-1986. L-ekonomija gawdiet ukoll mit-twelid ta' kumpaniji industrijali ġodda u mid-dħul ta' kapital barrani li sfrutta l-pagi baxxi biex jibdew inizjattivi industrijali u kummerċjali. Żdiedu wkoll il-mezzi ġodda ta' komunikazzjoni li għenu biex jiżdied il-qligħ tas-sistema produttiva. Is-settur terzjarju hu l-ikbar wieħed: it-turiżmu u l-agrikoltura (l-għeneb u ċ-ċitru) huma żviluppati ħafna. Madankollu, mill-bidu tal-kriżi finanzjarja kbira li bdiet fl-2008 u l-kriżi tas-sistema bankarja li ġegħlet il-gvern Spanjol jitlob l-għajnuna mill-Bank Ċentrali Ewropew f'Ġunju 2012 minħabba li sfaxxa d-dħul mill-bejgħ tal-bini, l-ekonomija Spanjola daħlet fi kriżi profonda. Il-livell tal-qagħad qabeż il-25 % u l-klassifikazzjoni tad-dejn sovran li kienet tripla A tniżżlet (mill-aġenzija Moody’s) għal BAA3 b'prospett negattiv fl-14 ta' Ġunju 2012. Ir-rata tal-imgħax tas-self tal-gvern għal għaxar snin telgħet għal 7 % fis-sena.

Turiżmu

Matul l-aħħar erbgħin sena l-industrija tat-turiżmu Spanjola kibret ħafna tant li saret it-tieni l-ikbar waħda fid-dinja, b'valur smat ta' 40 biljun ewro fl-2006, u tagħmel madwar 5 % tal-PDG.^[42]^[43] Il-klima ta' Spanja, il-monumenti storiċi u kulturali, il-pożizzjoni ġeografika tagħha, flimkien ma' infrastruttura moderna, jikkontribwixxu biex jagħmluha waħda mid-destinazzjonijiet l-iżjed imfittxa.

Enerġija

Spanja hi wieħed mill-pajjiżi ta' quddiem fil-livell mondjali fl-iżvilupp tal-produzzjoni tal-enerġija rinnovabbli. Fl-2010 Spanja saret l-aqwa fid-dinja fil-produzzjoni tal-enerġija solari, aqwa mill-Istati Uniti b'impjant enormi, ħdejn Alvarado, Badajoz.^[44]^[45] Spanja hi wkoll il-produttur Ewropej ewlieni tal-enerġija mir-riħ. Fl-2010 it-turbini tagħha pproduċew 42,976 GWh, 16.4% tal-enerġija totali prodotta fi Spanja.^[46]^[47]^[48] Fid-9 ta' Novembru 2010, l-enerġija mir-riħ kellha waqt storiku meta laħqet 53% tad-domanda tal-enerġija elettrika tat-terraferma^[49] u ġġenerat kwantità ta' enerġija ekwivalenti għal 14-il reattur nukleari.^[50] L-enerġiji rinnovabbli l-oħra użati fi Spanaj huma l-idroelettriku, il-bijomases u l-enerġija tal-baħar (qed jinbnew 2 impjanti).^[51]

Is-sorsi mhux rinnovabbli ta' enerġija użati fi Spanja huma in-nukleari (8 reatturi operattivi), il-gass, il-faħam u ż-żejt.

Trasport

Is-sistema tat-toroq ewlenin hi ta' tip ċentralizzat, b'sitt awtostradi li jgħaqqdu lil Madrid mal-Pajjiżi Baski, ma' Katalonja, ma' Valencia, ma' Andalusija tal-punent, ma' Estremadura u ma' Galizja. Barra minn dawn, hemm toroq ewlenin oħra mal-kosta tal-Atlantiku (minn Ferrol sa Vigo), f'Cantabria (minn Oviedo sa San Sebastián) u mal-kosta tal-Mediterran (minn Girona sa Cadiz).

Ix-xibka tal-ferrovija ta' veloċità għolja li għandha Spanja hi l-iżjed mifruxa fl-Ewropa u t-tieni l-iżjed mifruxa fid-dinja wara ċ-Ċina.^[52]^[53]F'Ottobru tal-2010 Spanja kellha total ta' 3,500 km ta' linji ta' veloċità għolja li jgħaqqdu Malaga, Sivilja, Madrid, Barċellona, Valencia u Valladolid, b'treni li jilħqu veloċità ta' 300 km/h. F'dak li jirrigwarda l-puntwalità, hi t-tieni fid-dinja (98.54 % jaslu fil-ħin) wara x-Shinkansen tal-Ġappun (99 %).^[54] Jekk l-objettivi tal-programm ambizzjuż ta' Alta Velocidad Española jintlaħqu, sal-2020 Spanja jkollha 7,000 km ta' linji ferrovjarji b'veloċità għolja li jgħaqqdu kwazi l-bliet kollha ma' Madrid f'inqas minn tliet sigħat u ma' Barċellona f'inqas minn erba' sigħat.

Fi Spanja hemm 47 ajruport pubbliku. L-iżjed traffikuż minnhom hu l-ajruport ta' Madrid-Barajas, b'50.8 miljun passiġġier fl-2008. L-ajruport ta' Barċellona (El Prat) b'30 miljun passiġġier fl-2008 hu importanti wkoll. Hemm ajruporti kbar oħra f'Gran Canaria, Malaga, Valencia, Sivilja, Mallorca, Alicante u Bilbao.

Sport

L-interess sportiv fi Spanja hu ddominat mill-futbol. Real Madrid CF u FC Barcelona huma tnejn mit-timijiet tal-futbol li kellhom l-iżjed suċċess. It-Tim nazzjonali tal-futbol ta' Spanja, rebaħ il-Kampjonat Ewropew tal-Futbol fl-1964, fl-2008 u fl-2012 u t-Tazza tad-Dinja tal-Futbol fl- 2010.

Il-basketball, it-tennis, iċ-ċikliżmu, il-handball, il-motoċikliżmu u l-Formula 1 kollha żdiedu fil-popolarità u s-suċċess li kellhom bis-saħħa ta' ċampjins Spanjoli f'dawn l-oqsma. Il-Logħob Olimpiku tas-Sajf 1992 saru Barċellona. L-industrija tat-turiżmu ġabet titjib fl-infrastruttura sportiva, b'mod partikolari fl-oqsma tal-isport akwatiku, tal-golf u l-iskiing.

Rafael Nadal li bħalissa hu l-aqwa plejer tat-tennis Spanjol rebaħ diversi titli tal-Grand Slam. Anki t-tim Spanjol tat-Tazza Davis kiseb riżultati tajbin ħafna b'ħames titli mirbuħa bejn l-2000 u l-2011. Fin-naħa ta' fuq ta' Spanja, il-logħba tal-pelota hi popolari ħafna. Alberto Contador hu l-aqwa ċiklista Spanjol u rebaħ diversi titli tal-Grand Tour fosthom tliet titli tat-Tour de France, imma wara ġie skwalifikat minħabba d-drogi.

Nies notevoli minn Spanja

Averroes kien filosfu, tabib, matematiku e ġurista Għarbi
Isabella ta' Kastilja, reġina konsorti ta' Sqallija mill-1469 sal-1504, reġina ta' Kastilja mill-1474 sal-1504, u reġina konsorti ta' Aragona, Valencia, Sardenja, Mallorca u reġina titulari ta' Korsika, Kontessa konsorti ta' Barċellona u tal-kontej Katalani mill-1479 sal-1504.
Hernán Cortés
Vasco Núñez de Balboa
Juan Sebastián Elcano
Francisco Pizarro
Filippu II
Tirso de Molina
Lope de Vega
Miguel de Cervantes
Diego Velázquez
Calderón de la Barca
Francisco de Goya
Baltasar Gracián
Santiago Ramón y Cajal
Antoni Gaudí
Pablo Ruiz Picasso
Joan Miró
Raimondo Lullo
Michele Serveto
Ignacio de Loyola (San Injazju Loyola)
Menchu Gal
María Dolores Pradera
Jacinto Benavente
Antonio Ortiz Echague
Federico García Lorca
Luis Buñuel
Salvador Dalì
Pedro Almodovar

bliet l-aktar popolati

Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Madrid
Barċellona
Barċellona
Barċellona
Barċellona
Barċellona
Barċellona
Barċellona
Valencia
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Sevilla
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Zaragoza
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Málaga
Murcia
Murcia
Murcia
Murcia
Murcia
Murcia
Murcia
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Las Palmas de Gran Canaria
Alicante
Alicante
Alicante
Alicante
Alicante
Alicante
Alicante
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Bilbao
Córdoba
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Valladolid
Vigo
Vigo
Vigo
Vigo
Vigo
Vigo
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Hospitalet de Llobregat
Gijón
Gijón
Gijón
Gijón
Gijón
Gijón
Gijón
Vitoria
Vitoria
Vitoria
Vitoria
Vitoria
Vitoria
Vitoria
Vitoria
La Coruña
La Coruña
La Coruña
La Coruña
La Coruña
La Coruña
Elche
Elche
Elche
Elche
Elche
Elche
Elche
Elche
Granada
Granada
Granada
Granada
Granada
Granada
Granada
Granada
Badalona
Badalona
Badalona
Badalona
Badalona
Badalona
Badalona
Badalona
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Tarrasa
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Sabadell
Cartagena
Cartagena
Cartagena
Cartagena
Cartagena
Oviedo
Oviedo
Oviedo
Oviedo
Oviedo
Oviedo
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
Móstoles
Móstoles
Móstoles
Móstoles
Móstoles
Santa Cruz de Tenerife
Pamplona
Pamplona
Pamplona
Pamplona
Pamplona
Pamplona
Pamplona
Almería
Almería
Almería
Almería
Almería
Almería
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Alcalá de Henares
Leganés
Leganés
Leganés
Leganés
Leganés
Leganés
Leganés
Leganés
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
San Sebastián
Fuenlabrada
Fuenlabrada
Fuenlabrada
Fuenlabrada
Fuenlabrada
Getafe
Getafe
Getafe
Getafe
Getafe
Getafe
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Castellón de la Plana
Burgos
Burgos
Burgos
Burgos
Burgos
Burgos
Burgos
Burgos
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Albacete
Santander
Santander
Santander
Santander
Santander
Santander
Alcorcón
Alcorcón
Alcorcón
Alcorcón
Alcorcón
Alcorcón
San Cristóbal de La Laguna
San Cristóbal de La Laguna
San Cristóbal de La Laguna
San Cristóbal de La Laguna
San Cristóbal de La Laguna
San Cristóbal de La Laguna
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Marbella
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Logroño
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Badajoz
Salamanca
Salamanca
Salamanca
Salamanca
Salamanca
Salamanca
Salamanca
Lérida
Lérida
Lérida
Lérida
Lérida
Lérida
Lérida
Lérida
Huelva
Huelva
Huelva
Huelva
Huelva
Dos Hermanas
Tarragona
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Torrejón de Ardoz
Parla
Parla
Parla
Parla
Parla
Parla
Mataró

Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Mataró
Algeciras
Algeciras
Algeciras
Algeciras
Algeciras
León
León
León
León
León
León
León
León
León
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Santa Coloma de Gramanet
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Alcobendas
Jaén
Jaén
Jaén
Jaén
Jaén
Jaén
Cádiz
Cádiz
Cádiz
Cádiz
Cádiz
Cádiz
Cádiz
Reus
Reus
Reus
Reus
Reus
Reus
Reus
Reus
Roquetas de Mar
Roquetas de Mar
Roquetas de Mar
Roquetas de Mar
Roquetas de Mar
Gerona
Gerona
Gerona
Gerona
Gerona
Orense
Orense
Orense
Orense
Telde
Baracaldo
Baracaldo
Baracaldo
Baracaldo
Baracaldo
Baracaldo
Rivas-Vaciamadrid
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Santiago de Compostela
Lorca
Lorca
Lugo
Lugo
Lugo
Lugo
Lugo
Lugo
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
Las Rozas de Madrid
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
San Cugat del Vallés
Cáceres
Cáceres
Cáceres
Cáceres
Cáceres
Cáceres
Cáceres
San Fernando, Cádiz
San Fernando, Cádiz
San Fernando, Cádiz
San Fernando, Cádiz
San Fernando, Cádiz
San Sebastián de los Reyes
San Sebastián de los Reyes
San Sebastián de los Reyes
San Sebastián de los Reyes
Mijas
Mijas
Mijas
Mijas
Mijas
Mijas
Mijas
Mijas
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
Cornellá de Llobregat
El Ejido
El Puerto de Santa María
El Puerto de Santa María
El Puerto de Santa María
El Puerto de Santa María
El Puerto de Santa María
El Puerto de Santa María
Torrevieja
Guadalajara
Guadalajara
Guadalajara
Guadalajara
Guadalajara
Guadalajara
Pozuelo de Alarcón
Pozuelo de Alarcón
Pozuelo de Alarcón
Pozuelo de Alarcón
Pozuelo de Alarcón
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Chiclana de la Frontera
Torrente, Valencia
Toledo
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Fuengirola
Melilla
Melilla
Melilla
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Vélez-Málaga
Arona
Arona
Arona
Talavera de la Reina
Talavera de la Reina
Talavera de la Reina
Talavera de la Reina
Talavera de la Reina
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
San Baudilio de Llobregat
Ceuta
Ceuta
Ceuta
Ceuta
Ceuta
Ceuta
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Pontevedra
Orihuela
Valdemoro
Valdemoro
Valdemoro
Valdemoro
Valdemoro
Coslada
Coslada
Coslada
Coslada
Coslada
Rubí, Barcelona
Rubí, Barcelona
Manresa
Gandía
Estepona
Estepona
Estepona
Estepona
Estepona
Estepona
Estepona
Estepona
Alcalá de Guadaíra
Palencia
Palencia
Palencia
Palencia
Palencia
Palencia
Palencia
Guecho
Guecho
Guecho
Guecho
Guecho
Guecho
Guecho
Molina de Segura
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Benalmádena
Santa Lucía de Tirajana
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Avilés
Ciudad Real
Ciudad Real
Ciudad Real
Ciudad Real
Ciudad Real
Paterna
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Majadahonda
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Benidorm
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Torremolinos
Sagunto
Sagunto
Sanlúcar de Barrameda
Villanueva y Geltrú
Villanueva y Geltrú
Villanueva y Geltrú
Villanueva y Geltrú
Villanueva y Geltrú
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Castelldefels
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Viladecans
Collado Villalba
Collado Villalba
Collado Villalba
Collado Villalba
Collado Villalba
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
El Prat de Llobregat
Arrecife
Boadilla del Monte
Boadilla del Monte
Boadilla del Monte
Boadilla del Monte
Boadilla del Monte
Boadilla del Monte
Ferrol
Ferrol
Ferrol
Ferrol
Ferrol
Ferrol
La Línea de la Concepción
Granollers
Ponferrada
Ponferrada
Ponferrada
Ponferrada
Ponferrada
Ponferrada
Ponferrada
Irún
Irún
Irún
Irún
Irún
Irún
Irún
Irún
San Vicente del Raspeig
Alcoy
Alcoy
Alcoy
Alcoy
Alcoy
Alcoy
Mérida
Mérida
Mérida
Mérida
Mérida
Mérida
Mérida
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Zamora
Arganda del Rey
Motril
Sardañola del Vallés
Ávila
Ávila
Ávila
Ávila
Ávila
Ávila
Pinto
Pinto
Pinto
Pinto
Pinto
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Colmenar Viejo
Linares, Jaén
Linares, Jaén
Linares, Jaén
Linares, Jaén
Granadilla de Abona
Granadilla de Abona
Granadilla de Abona
Huesca
Huesca
Huesca
Huesca
Huesca
San Bartolomé de Tirajana
Cuenca
Cuenca
Cuenca
Cuenca
Cuenca
Calviá
Elda
Siero
Siero
Siero
Siero
Ibiza
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Villarreal
Mollet del Vallès
Utrera
Tres Cantos
Tres Cantos
Tres Cantos
Tres Cantos
Torrelavega
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Rincón de la Victoria
Segovia
Segovia
Segovia
Segovia
Segovia
Segovia
Adeje

Adeje
Adeje
Adeje
Vic
Vic
Vic
Vic
Vic
Vic
Figueras
Figueras
Figueras
Figueras
Figueras
Gavá
Gavá
Gavá
Gavá
Gavá
Gavá
Mairena del Aljarafe
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Esplugas de Llobregat
Alcira
Manacor
Santurce

Santurce
Santurce
Santurce
Santurce
Santurce
Santurce
Santurce
Sant Feliu de Llobregat
Mislata
Denia
Denia
Puertollano
Portugalete
Portugalete
Portugalete
Portugalete
Portugalete
Portugalete
Portugalete
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Alhaurín de la Torre
Puerto del Rosario
Alcantarilla
Lucena
La Orotava
La Orotava
La Orotava
La Orotava
La Orotava
Puerto Real
Puerto Real
Blanes
Lloret de Mar
Santa Eulalia del Río
Antequera
Antequera
Antequera
Antequera
Antequera
Antequera
Antequera
Antequera
Igualada
Villafranca del Panadés
Basauri
Basauri
Basauri
Basauri
Basauri
La Rinconada
Soria
Soria
Soria
Soria
Soria
Soria
Soria
Burjasot
Vendrell
Écija
Marrachí
Plasencia
Plasencia
Plasencia
Plasencia
Plasencia
Plasencia
Ripollet
Rentería
Rentería
Rentería
Rentería
Rentería
Narón
Lluchmayor
Torre-Pacheco
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
San Fernando de Henares
Los Palacios y Villafranca
Arucas
Langreo
Langreo
Langreo
Langreo
Langreo
Langreo
Langreo
Olot
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
San Adrián de Besós
Santa Pola
Oleiros
Tudela
Tudela
Tudela
Tudela
Tudela
Tudela
Tudela
Villagarcía de Arosa
Don Benito
Los Realejos
Moncada y Reixach
Águilas
Águilas
Cambrils
Tomelloso
Teruel
Teruel
Teruel
Teruel
Teruel
Teruel
Teruel
Mieres
Mieres
Mieres
Mieres
Mieres
Mieres
Mieres
Onteniente
Onteniente
Villajoyosa
Arroyomolinos
Andújar
Burriana
Burriana
Burriana
Burriana
Burriana
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Miranda de Ebro
Yecla
Azuqueca de Henares
Azuqueca de Henares
Azuqueca de Henares
Azuqueca de Henares
Cieza
Galapagar
Galapagar
Galapagar
San Javier
Tortosa
Inca
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Sant Joan Despí
Mazarrón
Villena
Villena
Villena
Villena
Villena
Villena
Villena
Almendralejo
Almendralejo
Petrel
Petrel
Úbeda
San Roque
Aranda de Duero
Aranda de Duero
Aranda de Duero
Aranda de Duero
Aranda de Duero
Arteijo
Aldaya
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda
Ronda

Ħoloq esterni

Sit uffiċjali tat-Turiżmu Spanjol

Referenzi

^ ^a ^b ^ċ ^d [1] Spanja, Fond Monetarju Internazzjonali, aċċessata 10 ta' Ottubru 2012
^ Spanjol:islas Salvajes, Portugiż:Ilhas Selvagens
^ Anuario estadístico de España 2006. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente
^ Jesús-Luis Cunchillos y José-Ángel Zamora, Gramatica elemental fenicia, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1997 (pp. 141-154), ISBN 84-00-07702-4
^ ‘First west Europe tooth’
^ Oġġetti Awrinjazjani tipiċi instabu f'Cantabria (Morín, El Pendo, Castillo), il-Pajjiż Bask (Santimamiñe) u Catalonia. Id-datazzjoni bir-radjukarbonju tagħti dawn id-dati: 32,425 u 29,515 perjodu tal-bronz.
^ Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – Hispania
^ Payne Stanley G. A History of Spain and Portugal Ch. 1 Ancient Hispania
^ Id-Dhimma tipprovdi d-dritt għar-reżidenza bil-ħlas tat-taxxi. H. Patrick Glenn, Legal Traditions of the World, Oxford University Press, 2007, pg. 218–219.
^ Id-Dhimmi għandhom inqas drittijiet legali u soċjali mill-Misilmin imma iżjed dtittijiet minn dawk li mhumiex Misilmin. Lewis, Bernard, The Jews of Islam, Princeton: Princeton University Press (1984). ISBN 978-0-691-00807-3 p. 62
^ Thomas F. Glick Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages, Kap. 5: Ethnic Relations,
^ Stanley G.. A History of Spain and Portugal, Kap. 2: Al-Andalus
^ Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – Castile and Aragon
^ Payne Stanley G., A History of Spain and Portugal, Kap. 5 The Rise of Aragón-Catalonia
^ The Black Death [2]
^ The Treaty of Granada, 1492
^ Spanish Inquisition left genetic legacy in Iberia, New Scientist, 4 ta' Diċembru 2008
^ Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – The Golden Age
^ Imperial Spain Università ta' Calgary
^ Payne Stanley G., A History of Spain and Portugal Kap. 13 The Spanish Empire
^ Gascoigne Bamber, History of Spain: Bourbon dynasty: from AD 1700
^ David A. Bell, Napoleon’s Total War
^ (Gates 2001, p.20)
^ (Gates 2001, p.467)
^ Spanish Civil War crimes investigation launched
^ Relatives of Spaniards who fled Franco granted citizenship
^ Pfanner, Eric, Economy reaps benefits of entry to the ‘club’ : Spain’s euro bonanza Pfanner, Eric Ara wkoll: Spain’s economy / Plain sailing no longer
^ Al-Qaeda ‘claims Madrid bombings’ Madrid bombers get long sentences
^ "Del 11-M al 14-M: estrategia yihadista, elecciones generales y opinión pública". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-01-08. Miġbur 2013-03-13.
^ Spain awakes to socialist reality
^ Parque Nacional del Teide en todo sobre España
^ World Map of the Köppen-Geiger climate classification
^ [3]
^ [4]
^ cfr. is-sit tal-INE
^ Association of Religion Data Archives (ARDA) hi assoċjazzjoni Amerikana reżidenti fid-Dipartiment tas-Soċjoloġij tal-Università tal-Istat ta' Pennsylvania fl-Istati Uniti.
^ Instituto nacional de estadística
^ Cruz Jo, Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe: Perception and Other, Editur David R. Blanks u Frassetto, New York, Saint Martin’s Press, 1999.
^ ^a ^b The top 100 books of all time, The Guardian
^ Jordan Barry, Rikki Morgan-Tamosunas, Contemporary spanish cinema, Manchester University Press, 1998
^ www.spagna.cc
^ Global Guru
^ "Bank ta' Spanja - Rapport ekonomiku" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2008-07-26. Miġbur 2013-04-12.
^ Spain Is World’s Leader In Solar Energy
^ Spain becomes solar power world leader
^ Spain becomes the first European wind energy producer after overcoming Germany for the first time
^ Asociación Empresarial Eólica – Spanish Wind Energy Association – Energía Eólica
^ [ http://www.elpais.com/articulo/sociedad/eolica/supera/primera/vez/mitad/produccion/electrica/elpepusoc/20091109elpepisoc_2/Tes Méndez Rafael La eólica supera por primera vez la mitad de la producción eléctrica]
^ Wind power in Spain breaks new instantaneous power record
^ 14 reactores nucleares movidos por el viento
^ La Fuerza del Mar
^ "The Need for Speed–High Speed Rail in Europe: Do You Speak Spanish? Europe on Track". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-02-02. Miġbur 2013-04-12.
^ Spain has developed Europe’s largest high-speed rail network.
^ "Spain powers ahead with high-speed rail". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-21. Miġbur 2013-04-12.

Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Spanja

[imf2-1] ċ ^d [1] Spanja, Fond Monetarju Internazzjonali, aċċessata 10 ta' Ottubru 2012

[2] Spanjol:islas Salvajes, Portugiż:Ilhas Selvagens

[INEF2006-3] Anuario estadístico de España 2006. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente

[4] Jesús-Luis Cunchillos y José-Ángel Zamora, Gramatica elemental fenicia, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1997 (pp. 141-154), ISBN 84-00-07702-4

[5] ‘First west Europe tooth’

[6] Oġġetti Awrinjazjani tipiċi instabu f'Cantabria (Morín, El Pendo, Castillo), il-Pajjiż Bask (Santimamiñe) u Catalonia. Id-datazzjoni bir-radjukarbonju tagħti dawn id-dati: 32,425 u 29,515 perjodu tal-bronz.

[country-7] Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – Hispania

[hispania-8] Payne Stanley G. A History of Spain and Portugal Ch. 1 Ancient Hispania

[9] Id-Dhimma tipprovdi d-dritt għar-reżidenza bil-ħlas tat-taxxi. H. Patrick Glenn, Legal Traditions of the World, Oxford University Press, 2007, pg. 218–219.

[10] Id-Dhimmi għandhom inqas drittijiet legali u soċjali mill-Misilmin imma iżjed dtittijiet minn dawk li mhumiex Misilmin. Lewis, Bernard, The Jews of Islam, Princeton: Princeton University Press (1984). ISBN 978-0-691-00807-3 p. 62

[11] Thomas F. Glick Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages, Kap. 5: Ethnic Relations,

[chap2-12] Stanley G.. A History of Spain and Portugal, Kap. 2: Al-Andalus

[13] Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – Castile and Aragon

[14] Payne Stanley G., A History of Spain and Portugal, Kap. 5 The Rise of Aragón-Catalonia

[15] The Black Death [2]

[16] The Treaty of Granada, 1492

[17] Spanish Inquisition left genetic legacy in Iberia, New Scientist, 4 ta' Diċembru 2008

[cong-18] Rinehart Robert, Seeley, Jo Ann Browning, A Country Study: Spain – The Golden Age

[19] Imperial Spain Università ta' Calgary

[20] Payne Stanley G., A History of Spain and Portugal Kap. 13 The Spanish Empire

[21] Gascoigne Bamber, History of Spain: Bourbon dynasty: from AD 1700

[22] David A. Bell, Napoleon’s Total War

[23] (Gates 2001, p.20)

[24] (Gates 2001, p.467)

[25] Spanish Civil War crimes investigation launched

[26] Relatives of Spaniards who fled Franco granted citizenship

[27] Pfanner, Eric, Economy reaps benefits of entry to the ‘club’ : Spain’s euro bonanza Pfanner, Eric Ara wkoll: Spain’s economy / Plain sailing no longer

[28] Al-Qaeda ‘claims Madrid bombings’ Madrid bombers get long sentences

[29] "Del 11-M al 14-M: estrategia yihadista, elecciones generales y opinión pública". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-01-08. Miġbur 2013-03-13.

[30] Spain awakes to socialist reality

[31] Parque Nacional del Teide en todo sobre España

[32] World Map of the Köppen-Geiger climate classification

[33] [3]

[34] [4]

[35] r. is-sit tal-INE

[36] Association of Religion Data Archives (ARDA) hi assoċjazzjoni Amerikana reżidenti fid-Dipartiment tas-Soċjoloġij tal-Università tal-Istat ta' Pennsylvania fl-Istati Uniti.

[37] Instituto nacional de estadística

[38] Cruz Jo, Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe: Perception and Other, Editur David R. Blanks u Frassetto, New York, Saint Martin’s Press, 1999.

[top100books-39] The top 100 books of all time, The Guardian

[40] Jordan Barry, Rikki Morgan-Tamosunas, Contemporary spanish cinema, Manchester University Press, 1998

[41] www.spagna.cc

[guru-42] Global Guru

[43] "Bank ta' Spanja - Rapport ekonomiku" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2008-07-26. Miġbur 2013-04-12.

[44] Spain Is World’s Leader In Solar Energy

[45] Spain becomes solar power world leader

[46] Spain becomes the first European wind energy producer after overcoming Germany for the first time

[47] Asociación Empresarial Eólica – Spanish Wind Energy Association – Energía Eólica

[Graber2005-48] [ http://www.elpais.com/articulo/sociedad/eolica/supera/primera/vez/mitad/produccion/electrica/elpepusoc/20091109elpepisoc_2/Tes Méndez Rafael La eólica supera por primera vez la mitad de la producción eléctrica]

[49] Wind power in Spain breaks new instantaneous power record

[50] 14 reactores nucleares movidos por el viento

[51] La Fuerza del Mar

[52] "The Need for Speed–High Speed Rail in Europe: Do You Speak Spanish? Europe on Track". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-02-02. Miġbur 2013-04-12.

[53] Spain has developed Europe’s largest high-speed rail network.

[54] "Spain powers ahead with high-speed rail". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-21. Miġbur 2013-04-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

a • d • m Pajjiżi fl-Ewropa
Stati sovrani	Albanija · Andorra · Armenja · Awstrija · Ażerbajġan · Belġju · Belarussja · Bożnija-Ħerzegovina · Bulgarija · Ċekja · Ċipru · Danimarka · Estonja · Finlandja · Franza · Georgia · Ġermanja · Greċja · Irlanda · Italja · Iżlanda · Każakistan · Kroazja · Latvja · Liechtenstein · Litwanja · Lussemburgu · Maċedonja ta' Fuq · Malta · Moldova · Monaco · Montenegro · Norveġja · Pajjiżi l-Baxxi · Polonja · Portugall · Renju Unit · Rumanija · Russja · San Marino · Serbja · Slovakkja · Slovenja · Spanja · Turkija · Ukrajna · Ungerija · Vatikan · Żvezja · Żvizzera
Stati b'rikonoxximent limitat	Abkażja · Kosovo · Nagorno-Karabakh · Ossezja t'Isfel · Repubblika Torka tat-Tramuntana ta' Ċipru · Transnistrija