तुभालु

Tuuvalu (Tuvaluan)
तुभालु

ध्वांय राष्ट्रीय चिं
म्ये: Tuvalu mo te Atua (Tuvaluan) Tuvalu for the Almighty
तुभालुयागु नक्सा
राजधानी	Funafuti
तधंगु सहर	Funafuti
औपचारिक भाय	Tuvaluan English
सरकार	Unitary parliamentary constitutional monarchy
- Monarch	Charles III
- Governor-General	Tofiga Vaevalu Falani
- Prime Minister	Feleti Teo
Independence
- from the United Kingdom	1 October 1978
क्षेत्रफल
- फुकं	[[{{{area_magnitude}}}वर्ग मि |{{{area}}} किमि²]] (192nd)
	({{{areami²}}} वर्ग माइल)
- लयागु प्रतिशत (%)	negligible
जनसंख्या
- 2021 एस्टिमेटेड	11,900 (194th)
- 2017 सेन्सस्	10,645
- जनघनत्व	{{{population_density}}}/किमि² (27th) ({{{population_densitymi²}}}/वर्ग माइल)
कुल ग्राहस्थ उत्पादन (पि पि पि)	2023 एस्टिमेट
- फुकं	$63 million ([[List of countries by GDP (PPP)|]])
- प्रति छ्यं	$5,765 ([[List of countries by GDP (PPP) per capita|]])
मुद्रा	Tuvaluan dollar Australian dollar (AUD)
ई क्षेत्र	(UTC+12)
इन्टरनेट TLD	.tv
कलिंग कोड	++688

तुभालु (पुलां नां एलिस टापु) प्रशान्त महासागरय् ओशिनियाया पोलिनेसियाली उपक्षेत्रय् लाःगु छगू टापु देय् ख। थ्व देय् हवाई व अष्ट्रेलियाया दथुइ ला। सान्ता क्रुज टापुया पूर्व-उत्तरपूर्वय्, भानुआतुया उत्तरपूर्वय् ,नाउरुया दक्षिणपूर्वय्, किरिबातीया दक्षिणय्,टोकेलाउया पश्चिमय्, सामोआ व वालिस व फुटुनाया उत्तरपश्चिमय् व फिजीया उत्तरय् थ्व देय् ला।

तुवालु देय् ५° व १० ° दक्षिणया अक्षांश व १७६° व १८०° या देशान्तरया दथुइ दयाच्वंगु स्वंगु रीफ टापु व ६गु एटोलं दयेका तःगु दु। थ्व देय् अन्तर्राष्ट्रिय तिथि ध्वःया पश्चिमय् लाः। सन् २०१७या मनूल्या कथं तुभालुया जनसंख्या १०,६४५ दु। थ्व कथं थ्व देय् हलिमय् निगुगु दकलय् म्हो जनसंख्या दूगु देय् ख। थ्व देय् स्वया म्हो जनसंख्या दूगु देय् भ्याटिकन सिटी जक दु। नापं, अंग्रेजी आधिकारिक भाषा दूगु दकलय् म्हो जनसंख्या दूगु देय् थ्व हे ख। तुवालुया कुल बँ भूभाग २६ वर्ग किलोमिटर (१० वर्ग माइल) दु।

तुभालुया दकलय् न्हापांया बासिन्दात पोलिनेसियामि ख। करिब स्वद्वः दँ न्ह्यः शुरु जूगु प्रशान्त महासागरय् पोलिनेसियामितेगु आप्रवासनया छगू पुचः थन थ्यंगु ख । प्रशान्त टापुनाप युरोपमि स्वापूया यक्व न्ह्यः पोलिनेसियामितयेसं टापुतेगु दथुइ लःखतय् यक्व यात्रा याःगु ख। पोलिनेसियामि नेभिगेसन सीपं इमित डबल-हल सेलिङ क्यानो वा आउटरिगर क्यानोय् विस्तृत योजनाबद्ध यात्रा यायेत सक्षम यात। विज्ञतेगु धापू कथं पोलिनेसियामित सामोआ व तोङ्गा निसें तुभालुया एटोलय् थ्यन। थुकिलिं लिपाया मेलानेसिया व माइक्रोनेसियाय् पोलिनेसियामितेगु थप आप्रवासनया निंतिं छगू पलाःया रुपय् ज्या यात।

सन् १५६९इ स्पेनिश अन्वेषक व मानकिपामि, अल्भारो डी मेन्डाना द्वीपसमूहय् थ्यंम्ह न्हापांम्ह युरोपेली जुल। वय्कलं टेरा अष्ट्रेलिसया मालेगु निंतिं यानाच्वंगु छगू अभियानया झ्वलय् नुइ टापुयात खंकल। फुनाफुति टापुयात सन् १८१९इ एलिस टापुया नां बिल। लिपा थ्व टापुपुचःयात हे अंग्रेजी हाइड्रोग्राफर अलेक्जेन्डर जर्ज फिन्डलें एलिस टापुया नामं म्हसीकल। १९गु शताब्दीया लिपांगु इलय् ग्रेट ब्रिटेनं एलिस टापुयात थःगु प्रभाव क्षेत्रय् लाःगु कथं नां तःगु दाबी यात। ९ व १६ अक्टोबर १८९२या दथुइ एचएमएस कुराकोआया क्याप्टेन हर्बर्ट गिब्सनं प्रत्येक एलिस टापुयात बेलायती संरक्षण क्षेत्र घोषणा यात। बेलायतं बेलायती पश्चिमी प्रशान्त क्षेत्र (BWPT)या छगू भागया रुपय् एलिस टापुया प्रशासन यायेत छम्ह रेजिडेन्ट कमिश्नरयात नियुक्त यात। सन् १९१६ निसें १९७५ तक्क गिल्बर्ट व एलिस आइल्याण्ड उपनिवेशया भागया रुपय् इमित व्यवस्थापन याःगु ख।

सन् १९७४य् गिल्बर्ट टापु व एलिस टापुया थःगु हे प्रशासन दयेमाः कि म्वाः धइगु निर्णय यायेत जनमत संग्रह जुल। थुकिया लिच्वः कथं गिल्बर्ट व एलिस टापुया उपनिवेश कानूनी रुपं १ अक्टोबर १९७५ खुनु मदया वन; सन् १९७६या १ जनवरीइ पुलांगु प्रशासन आधिकारिक रुपं अलग जुल व निगु ब्यागलं बेलायती उपनिवेश किरिबाती व तुभालु पलिस्था जुल। १ अक्टोबर १९७८य् तुभालु राष्ट्रमंडल दुने छगू सार्वभौम राज्यया रुपय् पूर्ण स्वतन्त्र जुल। थ्व छगू संवैधानिक राजतन्त्र ख गुकिलि जुजु चार्ल्स तृतीय तुभालुया जुजु ख। ५ सेप्टेम्बर २००० खुनु तुभालु संयुक्त राष्ट्र संघया १८९गु दुजः जुल।

थ्व टापुइ यक्व मात्राय् बुँ मदुगुलिं थ्व देय् आयात व नसाया निंतिं न्या लायेगु ज्याय् यक्व निर्भर जु। अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीयात लाइसेन्स बीगु न्या लायेगु अनुमति, अनुदान व ग्वाहालि परियोजना, कार्गो जहाजय् ज्या याइपिं तुभालुया नाविकतेसं छ्वःगु रेमिट्यान्स थनया अर्थतन्त्रया महत्वपूर्ण ब्व खः। थ्व देय् छगू क्वय् च्वंगु टापु देय् जूगुलिं जलवायु परिवर्तनया कारणं समुद्रया सतह अप्वइगु तसकं जोखिमय् लानाच्वंगु दु। थ्व चीधंगु टापु राज्यया गठबन्धनया छगू ब्व कथं अन्तर्राष्ट्रिय जलवायु वार्ताय् सक्रिय दु।

प्रशासन

तुभालुया मानकिपा

तुभालुइ ६गु एटोल व स्वंगु रीफ टापु दु, गुकिलिं देय् या छगू जिल्ला दयेकि। दकलय् चिधंगु, निउलाकिता, निउताओया भागया रुपय् प्रशासित याइ। २०१७या जनगणना कथंया जिल्ला, इमिगु टापु ल्याः, व इमिगु जनसंख्या क्वय् बियातःकथं दु-

जिल्ला	टापुत	जनसंख्या
फुनाफुति	६	६,३२०
नानुमाङ्गा	१	४९१
नानुमिया	९	५१२
निउलाकिता	१	३४
निउताओ	१	५८२
नुइ	२१	६१०
नुकुफेताउ	३३	५९७
नुकुलाएले	१५	३००
भाइतुपु	९	१,०६१

सकल टापुइ थःगु हे उच्च-प्रमुख ( उलु-अलिकी ), थीथी उप-प्रमुख (अलिकि), व छगू सामुदायिक परिषद (फालेकाउपुले) दइ। फालेकाउपुले , गुकियात ते सिना ओ काना (भूमिया तुयु सं दुपिं) नं धाइ , अग्रजतेगु परम्परागत सभा ख।

उलु-अलिकी व अलिकीतेसं स्थानीय तहलय् अनौपचारिक अधिकारया प्रयोग याइ, थ्व अधिकार वंशया आधारय् जुइ। सन् १९९७इ फलेकाउपुले ऐन पारित जुइधुंका फलेकाउपुलेया अधिकार व ज्या पुले ओ कौपुले नाप साझा जुल, प्रत्येक एटोलय् निर्वाचित जुइम्ह छम्ह गांया नायः दु।

तुभालुइ छगू नगर परिषद (फुनाफुति) व ७गु टापु परिषदया निंतिं परिभाषित आइएसओ ३१६६-२ कोड दु। आः थःगु हे टापु परिषद दुगु निउलाकिता धाःसा निउताओया छगू भागया रुपय् प्रशासित जूगुलिं सूचीकृत मजू।

भाय्

तुभालु भाषा व अंग्रेजी तुभालुया राष्ट्रभाषा ख। तुभालुभाय् पोलिनेसियामि भाषाया एलिसियन पुचलय् ला। थ्व भाषा हवाई, माओरी, ताहितिया, रापा नुइ, सामोआ व तोङ्गन थें न्याःगु मेमेगु पोलिनेसियाली भाषा नाप स्वापू दु। थ्व भाय् माइक्रोनेसिया व उत्तरी व मध्य मेलानेसियाय् पोलिनेसियन आउटलायरय् ल्हाइगु भाय् नाप दकलय् अप्व स्वापू दु। तुभालु भाषां सामोआन भाषाया यक्व स्वरुप थिंका काःगु दु। थुकिया कारण १९गु शताब्दीया अन्त व २०गु शताब्दीया सुरुइ क्रिश्चियन मिसनरीतेगु प्रधान भाषा सामोआन भाषा जूगुलिं ख।

तुभालुमि भाषा थन लगभग सकसिनं ल्हाइ, धाःसा गिल्बर्टीज नाप तसकं ज्वःलाःगु माइक्रोनेसियन भाषा नुइइ नं ल्हाइ। अंग्रेजी भाय् नं छगू आधिकारिक भाय् ख तर न्हिथंया छ्येलेज्याय् थ्व भाय् ल्हाइमखु। संसद व आधिकारिक ज्याखँत तुभालु भासं संचालन जुइ।

हलिमय् थ्यंमथ्यं १३,००० तुभालु भाषा ल्हाइपिं दु। रेडियो तुभालु तुभालु-भाषाया कार्यक्रम प्रसारण याइ।

स्वयादिसँ

• देय्