Cerasinops
| Cerasinops | |||
| Chinnery & Horner, 2007 | |||
| Okres istnienia: kampan 80–76,5 mln lat temu | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | neoceratopsy | ||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunki | |||
| |||
Cerasinops – rodzaj wymarłego dinozaura z grupy ceratopsów i rodziny leptoceratopsów. Uważany jest za jednego z bardziej bazalnych przedstawicieli tej rodziny. Odróżniał się od większości neoceratopsów dwunożnością, na którą wskazuje drobna budowa kończyn przednich, a od innych bazalnych amerykańskich neoceratopsów także otworami w kryzie. Jego skamieniałości znaleziono w skałach kampańskich w Montanie. Został opisany w 2007, a jego nazwa oznacza czereśniową twarz[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dinozaury rogate znane są od końca XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh opisał rodzaj Ceratops i utworzył nową rodzinę dinozaurów[2]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał kolejne znalezisko z Alberty. Skamieniałości znalezione podczas ekspedycji w 1910, znacznie różniły się od wcześniej znanego triceratopsa i w ogóle rodziny Ceratopsidae. Brown porównywał ich rozmiary, w tym wysokość nieprzekraczającą czterech stóp, do Brachyceratops, podkreślał prymitywne cechy zwierzęcia, które nazwał Leptoceratops. Postulował wprowadzenie nowej rodziny dinozaurów, która obejmie Leptoceratops i Brachyceratops. Wstrzymał się z tym jeszcze z uwagi na niekompletność szczątków, którymi dysponował[3]. Rodzina taka nie pojawiała się w piśmiennictwie aż do 1923[4].
Z upływem lat pojawiały się kolejne znaleziska, w tym opisane przez Gilmore'a z formacji Two Medicine na północy Montany. Jednakże najbardziej kompletny szkielet okrzyknięty leptoceratopsem odnaleziono w 1916 w skałach formacji St. Mary River w okolicy jeziora Buffalo, także w Montanie. Po stwierdzeniu odrębności anatomicznych umieszczono go w nowym gatunku Leptoceratops cerorhynchus[5], a później i nowym rodzaju Montanoceratops[6]. Dalsze ceratopsy bardziej bazalne od Ceratopsidae odkryto w Azji: Asiaceratops z 1989[7], Udanoceratops z 1992[8], Bainoceratops z 2003[9]. Systematyka tych rodzajów nie zawsze była pewna; ten ostatni zaliczany bywał do leptoceratopsów[10], ale też protoceratopsów[9] i Bagaceratopsidae[11]. Jeszcze mniej pewna jest też pozycja australijskiego Serendipaceratops opisanego w tym samym roku[12], porównywanego do leptoceratopsów[13]. W 2004 z formacji Two Medicine opisano Prenoceratops[14].
W 2007 autorka opisu Prenoceratops[14] Brenda Chinnery[1] i John Horner opisali nowy rodzaj dinozaura rogatego, nadając mu nazwę Cerasinops[1].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]
Cerasinops łączy w sobie cechy charakterystyczne dla leptoceratopsów amerykańskich i azjatyckich[1].
Czaszka
[edytuj | edytuj kod]Prooticum sięga dalej ku tyłowi niż u protoceratopsa i montanoceratopsa. Uznano to za cechę diagnostyczną rodzaju[1].
Kość czołowa mierzy 59,9 mm, jest bardziej wklęsła niż u Leptoceratops i Prenoceratops, z grzbietem kostnym niskiej wysokości, zakrzywiony ogonowo-bocznie, a także zagłębienie jak u Prenoceratops. Obie kości zrastają się ze sobą pośrodkowo. Występuje też kość przedczołowa, ograniczająca oczodół. Kość czołowa łączy się trzycentymetrowym szwem z dobrze rozwiniętą kością zaoczodołową[1].
W budowie kości ciemieniowej kreatorzy rodzaju zwracają uwagę na otwory nieobecne u innych amerykańskich bazalnych neoceratopsów. Obserwowano je u protoceratopsa, u którego występują bardziej bocznie. Odróżnia to kryzę Cerasinops od kryz jego krewnych z Ameryki[1].
Budowa kości łuskowej o wymiarach 126,7 mm na 121,5 mm, dość pierwotna, wskazuje na krótką, ale wysoką kryzę kostną. To kolejna cecha diagnostyczna, podobnie jak względnie głębokie zagłębienie zaskroniowe (posttemporal depression)[1].
Kość nosowa długości około 101 mm jest prosta, co też jest cechą diagnostyczną. Jest też krótsza i bardziej krępa niż u Prenoceratops. Kość powiekowa ma kształt trójkątny[1].
Na kości jarzmowej o długości 120,2 mm biegną dwa grzebienie: pionowy i poziomy, co też zaliczono do cech diagnostycznych, jak i niezwykły kształt kości kwadratowej oraz bardzo potężnie zbudowaną kość nadkątową (surangular), mierzącą 73,1 mm długości i 92,3 mm wysokości. Szczególnie dobrze rozwinął się fragment kontaktujący się z wyrostkiem dziobiastym kości zębowej. Kość ta ma też wydatny grzebień biegnący od miejsca połączenia z wspomnianym wyrostkiem do panewki stawu żuchwowego. Kość stawowa jest natomiast krótka, acz szeroka, owalna, położona pod kątem 30° od poziomu. O słabo zachowanej kości kątowej dużo powiedzieć nie można, aczkolwiek zdaje się nie różnić istotnie od swych homologów u form bazalnych, może poza tym, że sięga dalej ku przodowi[1].
Kość szczękowa mierzy około 73 mm, jest wysoka i obejmuje dół przedoczodołowy. Zachowany fragment kości przedszczękowej nosi ślady korzeni zębów, podobnie jak u azjatyckich neoceratopsów, w przeciwieństwie do amerykańskich[1].
Kość zębowa jest głęboka, mierzy do 194,5 mm. Na żuchwie zwraca uwagę wąski wyrostek dziobiasty. Rząd zębów ułożony jak u Protoceratops, Prenoceratops czy Montanoceratops[1].
Zęby przypominają te należące do Leptoceratops czy Prenoceratops[1].
Jego cechą charakterystyczną są guzy potyliczne podstawowe (basioccipital tubera) pośrednie między protoceratopsem i montanoceratopsem. Dziobowo do nich przebiega kanał tętnicy szyjnej wewnętrznej, położony w miarę prosto i pionowo, dłuższy niż u Montanoceratops, Prenoceratops czy Leptoceratops. Kłykieć potyliczny mierzący 2,76 mm, sferycznego kształtu, buduje w dwóch trzecich kość potyliczna podstawowa, w pozostałej jednej trzeciej exoccipital. Niepołączone kłykcie można by interpretować jako oznakę niedorosłości holotypowego okazu, ale niezrośnięte nie były jednak u niedojrzałego montanoceratopsa czy Prenoceratops. Foramen magnum ogranicza też kość supraoccipitale[1].
Kręgosłup
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze trzy kręgi szyjne nie zrastają się ze sobą. Obrotnik kształtem przypomina obecny u leptoceratopsa, z wyrostkiem kolczystym krótszym niż u protoceratopsa, zrastającym się z trzonem. Kręgi te są dość krótkie w kierunku osiowym, czym przypominają montanoceratopsie, jednak rodzaje te odróżnia kształt wyrostków poprzecznych najbliższego z tych kręgów. Wyrostki poprzeczne Cerasinops są położone pod wysokim kątem. Występuje też brzuszny grzebień. Trzony mają owalne[1].
Kręgi grzbietowe od 10 do 12 mają przyrośnięte wyrostki kolczyste (inaczej niż u montanoceratopsa), czego nie obserwuje się w kręgach krzyżowych. Żebra są cienkie i wąskie, nie wyróżniają się niczym szczególnym. Klatka piersiowa uległa kompresji bocznej. Kręgi ogonowe mają wysokie i proste wyrostki kolczyste, a także prętowate dystalne szewrony[1].
Kończyny
[edytuj | edytuj kod]
Niezwykłą cechą nowego rodzaju były bardzo krótkie i smukłe przednie kończyny. Kreatorzy rodzaju zwracają uwagę na istotność stosunku długości przednich i tylnych łap u ceratopsów, związanego ze sposobem poruszania się. Niewielkie, smukłe neoceratopsy przypominają budową ciała raczej psitakozaury niż bardziej zaawansowane ewolucyjnie ceratopsy. Psitakozaury poruszały się na tylnych kończynach i to samo dotyczyć mogło niektórych smuklejszych Neoceratopsia. W przypadku Cerasinops stosunek ten wynosił trzy piąte, przednie łapy były nie tylko krótsze niż u jakiegokolwiek innego neoceratopsa (Leptoceratops – od 0,64 do 0,72, Microceratops – 0,71), ale jeszcze krótsze niż u psitakozaurów (wspomniany stosunek 0,62), co wskazuje, że zwierzę używało ich inaczej niż kończyn tylnych[1].
Obręcz kończyny górnej nie przedstawia istotnych odrębności względem innych bazalnych neoceratopsów. Długa łopatka, mierząca 274 mm, nie jest zbyt wysoka, proksymalnie trochę wyższa niż dystalnie, gdzie jest też wąska. Brzeg grzbietowy ma silnie wklęsły. Kość krucza, długa jak u protoceratopsa, mierzy zaś 99 mm. Płyta mostka jest węższa niż u montanoceratopsa, z brzegiem bocznym mniej zakrzywionym niż u pokrewnych rodzajów[1].
Smukła zwłaszcza na bliższym końcu kość ramienna liczy 260,3 mm. Jej proksymalny koniec prawdopodobnie ustawiony był pod kątem do trzonu, na którym widnieje grzebień naramienno-piersiowy, dobrze rozwinięty tylko dystalnie. Kość ta przypomina spotykaną u Prenoceratops[1].
Jedna z cech diagnostycznych rodzaju dotyczyła także dalszej części kości łokciowej, mierzącej 206 mm. Chinnery i Horner określają ją jako najciekawszą spośród szkieletu pozaczaszkowego. Na końcu dalszym występowało przyśrodkowo zagięcie. U pokrewnych rodzajów także obserwuje się takie zagięcie, ale znacznie słabiej wyrażone, tak dobrze jak u Cerasinops czy może jeszcze lepiej obserwowano wyłącznie u Udanoceratops. Cecha ta może świadczyć o dwunożności tych zwierząt[1].
Kość promieniowa nie wyróżnia się niczym szczególnym[1].
Badacze przeprowadzili również badanie histologiczne kości przednich kończyn, wykrywając inny układ kanałów kostnych, biegnących podłużnie, a nie koliście, jak w kościach tylnych kończyn[1].
Kość udowa mierzy 352 mm. Kość piszczelowa liczy 344,6 mm, podobnie jak kość udowa, a kość strzałkowa – 333 mm. Podobny wymiar kości udowej i piszczelowej cechuje także montanoceratopsa, różniąc ten rodzaj i Cerasinops od leptoceratopsa i protoceratopsa o dłuższej piszczeli oraz Ceratopsidae o dłuższej kości udowej. Głowa kości udowej Cerasinops sięga długiego krętarza większego, kończącego się brzusznie do niej. Krętarz mniejszy jest krótszy, krętarz czwarty natomiast duży i nierówny, sięgając dystalnie sześcioma centymetrami trzonu i zaginając się lekko bocznie. Kość kończy się kłykciami, przy czym boczny jest większy od przyśrodkowego[1].
Piszczel przypomina swe homologi u Protoceratops i Leptoceratops. Ma szeroki koniec bliższy z bruzdą dzielącą głowę i wyrostek ogonowy z powierzchnią stawową dla kości udowej. Inna bruzda wiąże się z połączeniem ze strzałką. Koniec dalszy jest szeroki[1].
Kość strzałkowa jest duża w końcu bliższym, dalej zaś zakrzywiona[1].
Na kości skokowej próżno szukać wyrostków czy grzbietów obecnych u montanoceratopsa czy protoceratopsa. Kość piętowa nosi grzbiet bloczkowy[1].
III kość śródstopia, mierząca ponad 170 mm, jest dłuższa od pozostałych[1].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj Cerasinops został opisany w 2007 przez Brendę Chinnery i Johna R Hornera. Nazwę utworzyli od łacińskiego słowa cerasinus oznaczającego czereśnię oraz słowa ops oznaczającego twarz. Nazwę taką umotywowali ciemnoczerwonym odcieniem skamieniałości, znalezionym wśród także czerwonych skał miejsca typowego. Okaz nazywano wcześniej Cera. W rodzaju autorzy umieścili pojedynczy gatunek zaopatrzony w epitet gatunkowy hodgskissi, utworzony od nazwiska posiadacza terenu, na którym znaleziono skamieniałości, człowieka zwącego się Wilson Hodgskiss. Holotypem obrano będący pod opieką Museum of the Rockies okaz MOR 300, obejmujący około 80% kośćca dorosłego zwierzęcia. Zaliczono doń też okazy z Narodowego Muzeum Historii Naturalnej o numerach katalogowych 13863 i 13864. Jako miejsce typowe podano Museum of the Rockies TM-012, Red Rocks Site, Hrabstwo Teton (Montana)[1].
Autorzy rodzaju zaliczyli Cerasinops do neoceratopsów i leptoceratopsów[1].
Chinnery i Horner przeprowadzili analizę fologenetyczną. Za grupę zewnętrzną obrali pachycefalozaury jako reprezentantów dwóch podrodzin zaawansowanych ewolucyjnie Ceratopsidae wybrali triceratopsa i centroaura. W badaniu uwzględnili wszystkie znane ówcześnie bazalne neoceratopsy prócz Kulceratops i Asiaceratops, w przypadku których nie dysponowano wystarczającym materiałem. Uwzględniono 122 cechy. Kierując się metodą największej parsymonii, wybrano dwa najkrótsze drzewa, które różnią się jedynie pozycją Bagaceratops. Wyniki przedstawiają się następująco[1] (uproszczono):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Szczątki Cerasinops znaleziono w na terenie montańskiego hrabstwa Teton. Znalezione szczątki spoczywały wśród skał dolnej formacji Two Medicine, datowanej na kampan, między 76,5 a 80,0 milionów lat temu[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Brenda J. Chinnery, John R. Horner, A new neoceratopsian dinosaur linking North American and Asian taxa, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 3, 27, 2007, s. 625–641, DOI: 10.1671/0272-4634(2007)27[625:ANNDLN]2.0.CO;2 (ang.).
- ↑ Othhniel Charles Marsh, A new family of horned Dinosauria, from the Cretaceous, „American Journal of Science”, 36 (216), 1888, s. 477-478, DOI: 10.2475/ajs.s3-36.216.477 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-03] (ang.).
- ↑ Barnum Brown, Leptoceratops, a new genus of Ceratopsia from the Edmonton Cretaceous of Alberta, „Bulletin of the AMNH”, 33 (36), 1914, s. 567-580 (ang.).
- ↑ Xu Xing i inni, A new leptoceratopsid (Ornithischia: Ceratopsia) from the Upper Cretaceous of Shandong, China and its implications for neoceratopsian evolution, „PLoS ONE”, 5 (11), 2010, e13835, DOI: 10.1371/journal.pone.0013835 (ang.).
- ↑ Barnum Brown, Erich Maren Schlaikjer, The skeleton of Leptoceratops with the description of a new species, „American Museum novitates”, 1169, 1942 (ang.).
- ↑ Peter J. Makovicky: A Redescription of the Montanoceratops cerorhynchus Holotype with a Review of Referred Material. W: Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth, Peter Dodson: New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010. [dostęp 2010-08-31].
- ↑ L.A. Nessov, L.F. Kaznyshkina, G.O. Cherepanov, Mesozoic ceratopsian dinosaurs and crocodiles of central Asia, [w:] Bogdanova & Khozatskii, Theoretical and Applied Aspects of Modern Palaeontology, 1989, s. 144-154.
- ↑ S.M. Kurzanov, A giant protoceratopsid from the Upper Cretaceous of Mongolia, „Paleontologicheskii Zhurnal”, 3, 1992, s. 81-93 (ros.).
- ↑ a b V.S. Tereschenko, V.R. Alifanov, Bainoceratops efremovi, a new protoceratopid dinosaur (Protoceratopidae, Neoceratopsia) from the Bain-Dzak Locality (South Mongolia), „Paleontological Journal”, 37 (3), 2003, s. 293–302 (ang.).
- ↑ V.S. Tereschenko, On Polymorphism of Protoceratops andrewsi Granger et Gregory, 1923 (Protoceratopidae, Neoceratopsia), „Paleontological Journal”, 52 (4), 2018, s. 429–444 (ang.).
- ↑ Eric M. Morschhauser, Hailu You, Daqing Li & Peter Dodson, Phylogenetic history of Auroraceratops rugosus (Ceratopsia: Ornithischia) from the Lower Cretaceous of Gansu Province, China, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 38 (sup1), s. 117-147, DOI: 10.1080/02724634.2018.1509866 (ang.).
- ↑ Thomas Hewitt Rich, Patricia Vickers-Rich, Protoceratopsian? ulnae from Australia, „Records of the Queen Victoria Museum”, 113, 2003, s. 1-12 (ang.).
- ↑ Rich i inni, Serendipaceratops arthurcclarkei Rich & Vickers-Rich, 2003 is an Australian Early Cretaceous ceratopsian, „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”, 38 (4), 2014, s. 456-479 (ang.).
- ↑ a b Brenda Chinnery, Description of ''Prenoceratops pieganensis'' gen. et sp. nov. (Dinosauria: Neoceratopsia) from the Two Medicine Formation of Montana, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 3, 24, 2004, s. 572–590, DOI: 10.1671/0272-4634(2004)024[0572:doppge]2.0.co;2 (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
