Język pragermański
.PNG) Zasięg geograficzny kultur Germanów w okresie wspólnoty pragermańskiej Kultura jastorfska – obszar Dolnej Łaby Strefa północnoeuropejskiego Barbaricum | |
| Rekonstrukcja dla | |
|---|---|
| Obszar | |
| Przodek | |
| Przodek dla |
język pranordyjski (poświadczony) |
Język pragermański – rekonstruowany wspólny język ludów germańskich, wywodzący się z języka praindoeuropejskiego. Prajęzyk rodziny języków germańskich.
Sytuacja językowa i etniczna Europy w okresie wspólnoty pragermańskiej
[edytuj | edytuj kod]Wspólnota pragermańska, definiowana jako wspólnota języka i religii ludów germańskich, powstała około pięciu wieków przed naszą erą. Do początków IV w. n.e. używano stosunkowo jednolitego języka pragermańskiego[1]. Był to okres dominacji Rzymu i prawie na całym południu Europy i północy Afryki mówiono wówczas po łacinie. Wcześniej jednak Półwysep Iberyjski i tereny dzisiejszej Francji zamieszkiwały ludy posługujące się wczesnymi językami celtyckimi. Słowianie i Bałtowie mieli swoje siedziby na terenach dzisiejszej Białorusi i Ukrainy. Pozostała część Europy – północne tereny Niemiec, Półwysep Jutlandzki i południe Skandynawii – znajdowała się w większości we władzy Germanów.
Początki języka pragermańskiego
[edytuj | edytuj kod]Początki języka pragermańskiego owiane są tajemnicą. Niektórzy językoznawcy wysuwają ostrożne hipotezy, że język ten powstał w wyniku nawarstwienia się późnych dialektów praindoeuropejskich[2] na bliżej nieokreślony substrat języków uraloałtajskich. Inne hipotezy wskazują raczej na substrat azjanicki. Dowodem takiego właśnie przebiegu wydarzeń ma być fakt występowania we współczesnych językach germańskich dużej liczby słów nieindoeuropejskiego pochodzenia – zwłaszcza tych związanych z morzem i żeglugą, np. niem. See, ang. sea, niderl. zee, szw. sjö (rekonstruowana forma pragermańska – *saiwi-, *saiwa-) obok indoeuropejskich nazw niem. Meer (por. pol. morze, łac. mare). Należy tu jednak jeszcze cały szereg wyrazów ogólnych, takich jak niem. trinken – ang. drink – szwedz. dricka (= pić; rekonstruowana forma pragerm. *drenk); niem. Weib – ang. wife (= kobieta, żona; rekonstruowana forma pragerm.: *wiba)[3].
Innowacje fonetyczne i fonologiczne
[edytuj | edytuj kod]W języku pragermańskim pojawiło się w stosunku do praindoeuropejskiego kilka innowacji. Przede wszystkim zniknął ruchomy akcent wyrazowy, zastąpiony stałym akcentem padającym na samogłoskę tematyczną[4].
Co się tyczy spółgłosek, odkryto w języku pragermańskim tzw. pierwszą przesuwkę germańską (odkrycia dokonał Jakub Grimm). Polegała ona na regularnej zmianie artykulacji niektórych spółgłosek (zob. prawo Grimma).
Innowacje gramatyczne
[edytuj | edytuj kod]Język pragermański zachował wiele praindoeuropejskich własności gramatycznych. Niektóre były systematycznie rozbudowywane, tak że praindoeuropejski przegłos stał się podstawą nieregularnej odmiany czasownika (por. niem. sehen – sah – gesehen, ang. see – saw – seen, szw. se – såg – sett). Jednak już w języku pragermańskim rozwinęła się obok tego odmiana regularna, oparta na dodaniu przyrostka dla form czasu przeszłego (por. niem. liebte, ang. loved, szw. älskade). Również w języku pragermańskim rozwinęła się regularna odmiana przymiotnika oparta na końcówce -n (por. niem. das blaue Haus : des blauen Hauses). Uproszczony został też praindoeuropejski system przypadków, z którego język pragermański zachował mianownik, dopełniacz, celownik, biernik oraz narzędnik (obecny we wczesnych stadiach rozwoju języków zachodniogermańskich) i wołacz (obecny później w języku gockim), z których jednak ostatnie dwa są rekonstruowane jedynie w liczbie pojedynczej. Redukcji uległ też system czasów, z którego zachowały się tylko formy czasu teraźniejszego i przeszłego trybów oznajmującego i łączącego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Późne stadium języka pragermańskiego używanego na terenach Skandynawii między III a VII wiekiem n.e. określane jest jako język pranordycki.
- ↑ W kontekście początków języka pragermańskiego często zwraca się uwagę na zbieżności leksykalne z rodziną języków celtyckich, sugerujące istnienie językowej wspólnoty celto-germańskiej przed wyodrębnieniem się języka pragermańskiego.
- ↑ Wśród etymologów nie ma jednak zgody co do pochodzenia tych wyrazów. Istnieją teorie, że są to jednak wyrazy indoeuropejskie. Na przykład w przypadku wyrazów ang. wife : niem. Weib zwraca się uwagę na fonetyczną zbieżność z tocharskim wyrazem kwīpe (srom), rekonstruując praindoeuropejską formę ghwībh-.
- ↑ Obecności ruchomego akcentu wyrazowego w języku praindoeuropejskim dowodzą zaświadczone w językach historycznych opozycje: sanskr. pitár- (=ojciec) : bhráthar (brat); gr. férō (niosę) : éferon (niosłem) : eferétēn (nieśli we dwoje). W językach germańskich zaświadczony jest akcent stały, padający na sylabę rdzenia – goc. fádar, bróþar – niem. Váter : Brúder, ang. fáther : bróther.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański, Słownik terminologii językoznawczej, PWN, Warszawa 1970
- Indo-European Etymological Dictionary, Department of Comparative Indo-European Linguistics, Leiden University, url: https://web.archive.org/web/20040902040511/http://www.indo-european.nl/
- Aleksander Szulc, Języki germańskie, [w:] Bednarczuk Leszek (red.), Języki indoeuropejskie, t. II, PWN, Warszawa 1988, str. 735-740.
- Fausto Cercignani, Indo-European ē in Germanic, in Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 86/1, 1972, str. 104-110.
- Fausto Cercignani, Indo-European eu in Germanic, in Indogermanische Forschungen, 78, 1973, str. 106-112.
- Fausto Cercignani, Proto-Germanic */i/ and */e/ Revisited, in Journal of English and Germanic Philology, 78/1, 1979, str. 72-82.
- Fausto Cercignani, Early Umlaut Phenomena in the Germanic Languages, in Language, 56/1, 1980, str. 126-136.
- The American Heritage Dictionary of the English Language, Houghton-Mifflin, Boston 2000, url: http://www.bartleby.com/61/