Jan Stanisław Bystroń

Jan Stanisław Bystroń

Data i miejsce urodzenia	20 października 1892 Kraków
Data i miejsce śmierci	18 listopada 1964 Warszawa
profesor nauk humanistycznych
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1914 – filozofia Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1918 – etnologia
Profesura	1925
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek tytularny
Status PAU	członek korespondent
Uczelnia	Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Grób Jana Stanisława Bystrońa na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Jan Stanisław Bystroń (ur. 20 października 1892 w Krakowie, zm. 18 listopada 1964 w Warszawie) – polski etnograf i socjolog, profesor uniwersytetów w Poznaniu, Krakowie i Warszawie, członek Polskiej Akademii Nauk.

Życiorys

Był synem językoznawcy Jana i Marii z Cinciałów, wnukiem prawnika, etnografa i śląskiego działacza społecznego Andrzeja Cinciały. W 1910 ukończył gimnazjum w Krakowie. Podjął studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wśród jego profesorów byli m.in. Ignacy Chrzanowski i Kazimierz Morawski. W 1914 obronił na UJ doktorat na podstawie pracy Teoria rzeczywistości społecznej. W międzyczasie odbył także studia etnograficzne w Ecole des Hautes Etudes w Paryżu (1912–1913). Podczas I wojny światowej w 1915 w Wiedniu został członkiem zarządu Polskiego Archiwum Wojennego. W 1918 uzyskał stopień docenta etnologii na UJ (na podstawie pracy Zwyczaje żniwiarskie w Polsce).

W latach 1919–1925 był dyrektorem Instytutu Etnologii Uniwersytetu Poznańskiego, piastując katedrę etnologii i folkloru jako profesor nadzwyczajny. W 1925 przeniósł się na UJ, został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Etnologii i Socjologii. Od 1934 prowadził wykłady z socjologii i polskiej kultury ludowej na Uniwersytecie Warszawskim, kierując jednocześnie Katedrą Socjologii (do 1948). W latach 1934–1936 pełnił funkcję kierownika Departamentu Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1926–1932 pełnił funkcję sekretarza Komisji Etnograficznej PAU. W 1931 ożenił się z Jadwigą Misiakowską

W czasie okupacji był kilka miesięcy więziony na Pawiaku; brał udział w tajnym nauczaniu. W ostatnich latach życia ciężko chorował, cierpiał również na załamanie nerwowe po śmierci syna oraz z powodu wieloletniej choroby żony. Oficjalnie przeszedł na emeryturę rok przed śmiercią. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera 4-6-1).

Zainteresowania naukowe

W swych badaniach koncentrował się na kulturze polskiej, folklorze i twórczości ludowej. Uważał, że badania etnograficzne powinno się prowadzić w ograniczonym czasie i miejscu. W pracy Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926) określił zagadnienia etnografii, jej stosunek do innych nauk oraz podał systematykę dotyczącą grup zawodowych i etnicznych. Analizując dzieła literatury staropolskiej przedstawił panoramę życia towarzyskiego, rodzinnego, politycznego i wojskowego Polski XVI, XVII i XVIII wieku (Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, 1933, 2 tomy). Zajmował się koncepcjami socjologii polskiej do początków XX wieku. Jako pierwszy w Polsce uznał komizm za zjawisko socjologiczne. Na przełomie lat 20. i 30. prowadził badania śladów polskich w Algierii i na Bliskim Wschodzie, czego efektem była praca Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie, 1141–1914 (1930).

Do korzystania z dzieł Bystronia w pracy nad Encyklopedią staropolską (1937–1939) przyznał się Aleksander Brückner. Jan Bystroń był również encyklopedystą. Został wymieniony w gronie 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego wydanej w latach 1926–1928 gdzie napisał hasła związane z kulturą i obyczajem polskim .

Materiały archiwalne Jana Bystronia znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-104.

Członkostwo polskich towarzystw i akademii naukowych

• PAU (1933 członek korespondent)
• Towarzystwo Naukowe Warszawskie (1945 członek zwyczajny)
• PAN (1952 członek tytularny)
• Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1920 członek-korespondent, 1947 członek zwyczajny)
• Towarzystwo Naukowe we Lwowie (1931 członek czynny).

Publikacje

• O istocie życia społecznego (1915)
• Pojęcie narodu w socjologii polskiej (1916)
• Słowiańskie obrzędy rolnicze (1916)
• Słowiańskie obrzędy rodzinne (1916)
• Rozwój problemu socjologicznego w nauce polskiej (1917)
• Artyzm pieśni ludowej (1921)
• Wyobraźnia artystyczna B. Prusa (1922)
• Pieśni ludu polskiego (1925)
• Historia w pieśni ludu polskiego (1925)
• Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926)
• Pieśni ludowe z polskiego Śląska (1927–1938, z Józefem Ligęzą i Stefanem Marianem Stoińskim)
• Bibliografia etnografii polskiej (1929)
• Socjologia wychowania (1931)
• Socjologia. Wstęp informacyjny i bibliograficzny (1931)
• Przysłowia polskie (1933)
• Szkoła jako zjawisko społeczne (1934)
• Megalomania narodowa (1935)
• Nazwiska Polskie (1936)
• Księga imion w Polsce używanych (1938)
• Łańcuch szczęścia i inne ciekawostki (1938)
• Publiczność literacka (1938)
• Komizm (1939)
• Paryż (1939)
• Etnografia Polski (1947)
• Socjologia (1947)
• Warszawa (1949)

Odznaczenia

• Medal Niepodległości (17 września 1932)
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983.
• Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Jan Stanisław Bystroń (1892–1964), [w:] Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, Warszawa 1986, str. 308–324.
• Danuta Pędzińska, Bystroń Jan Stanisław, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, przew. kom. red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, wyd. 2, Warszawa; Poznań, PWN, 1983, ISBN 83-01-02722-3.
• AdamA. Pomieciński AdamA., Etnologia nieoczywista. Śladami Jana Stanisława Bystronia sto lat później, „Etnografia Polska”, 63 (1–2), 2019, DOI: 10.23858/EP63.2019.005, ISSN 0071-1861 .
• Marek Sierakowski, Myśl społeczna Jana Stanisława Bystronia, „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, T. 12, 2008, s. 161–179.
• JanJ. Szturc JanJ., Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI–XX wieku, Bielsko-Biała: Augustana, 1998, ISBN 83-85970-50-9, OCLC 835742676 . Brak numerów stron w książce
• Aleksander Brückner: Encyklopedia staropolska, tom I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. ISBN 83-01-09328-5.
• Trzaska: Katalog wydawnictw Trzaski, Everta i Michalskiego. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, 1939.Sprawdź autora:1.