Jan Zapolski (ksiądz)
,_Portret_trumienny_opata_Jana_Zapolskiego,_olej_na_blasze_cynkowej,_1689_r..jpg)
| ||
| ||
| Data urodzenia |
28 marca 1619 | |
|---|---|---|
| Data śmierci |
11 stycznia 1689 | |
| wikariusz generalny i komisarz Polskiej Prowincji Cystersów | ||
| Okres sprawowania |
1661–1689 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Inkardynacja | ||
Jan Zapolski herbu Pobóg[1] (ur. 28 marca 1619 w Rokszycach[1], zm. 11 stycznia 1689 w drodze z Piotrkowa Trybunalskiego do Lądu[2]) – od 1644 opat klasztoru cystersów w Lądzie, wcześniej kanonik katedry krakowskiej i gnieźnieńskiej i sekretarz króla Władysława IV, od 1661 komisarz i wikariusz generalny zakonu cystersów.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej, jego ojcem był pełniący urzędy kasztelana wieluńskiego oraz stolnika sieradzkiego Wojciech Zapolski, a matką Jadwiga z d. Lasocka. Jeszcze w młodości został kanonikiem kapituły przy katedrze wawelskiej[3] i katedrze gnieźnieńskiej[4], a wkrótce potem dodatkowo objął stanowisko jednego z sekretarzy króla Władysława IV i piastował je do końca życia. Następnie wstąpił do zakonu cysterskiego, składając śluby na początku 1643. W następnym roku mianowano go opatem klasztoru w Lądzie, którym pozostał do śmierci[3] (są też prace, w których śluby zakonne i mianowanie opatem lokuje się w tym samym, 1646[5]).
Był członkiem Trybunału Głównego Koronnego w 1648, gdy dodatkowo wybrano go na prezydenta tego ciała sądowniczego, i w roku następnym[4].
W 1651, w czasie powstania chłopskiego w dobrach zakonu cystersów, które wybuchło pod wpływem wysłanników Chmielnickiego, kierował wojskami przysłanymi przez biskupów Kazimierza Czartoryskiego i Karola Wazę do stłumienia powstania[6]. Podczas potopu szwedzkiego zgromadził oddział powstańczy i na jego czele w maju 1656 obległ i zdobył Koło[7], następnie wystawił chorągiew wojska[8], która jesienią tego roku wzięła udział w udanym ataku wojsk wielkopolskich na Brandenburgię (nie wiadomo, czy osobiście uczestniczył w tym najeździe)[9].
Na początku 1661 kapituła cysterskiej prowincji wybrała go wikariuszem generalnym i komisarzem Polskiej Prowincji Cystersów i na stanowisku tym pozostał do śmierci[5]. W 1673 doprowadził do powstania seminarium teologicznego dla cystersów, lokując je w klasztorze w Mogile[5]. Ponadto wspierał finansowo druk książek różnych autorów oraz naukę młodzieży[5].
Zapolski był inicjatorem barokowej przebudowy kościoła cystersów w Lądzie, w 1651 podpisał z architektem Tomassem Poncino kontrakt na przebudowę średniowiecznej świątyni. Po zatargach z architektem, zakończonych procesem przed sądem królewskim i wyrokiem dla Poncina oraz wieloletnim przestojem w pracach remontowych, w 1679 podjął decyzję o rozbiórce poprzedniej świątyni, a do budowy nowego kościoła zatrudnił królewskiego architekta Giuseppe Simone Bellottiego. W czasie rządów Zapolskiego zdążono wymurować wszystkie ściany, ale sklepienia i dekoracje, m.in. stiukami wykonano tylko dla wschodniej części kościoła: prezbiterium i transeptu (budowlę ukończyli następcy Zapolskiego). Zapolski był fundatorem stiuków na sklepieniu oraz stalli zachowanych w prezbiterium kościoła[10].
Zachował się portret Zapolskiego z planem Bellottiego w dłoni, malowany jeszcze za życia modela i przechowywany współcześnie w klasztorze[11], w którym znajduje się także jego portret z 1722 pędzla Adama Swacha na fryzie w dawnym kapitularzu klasztoru lądeckiego[12]. Ponadto jego portret trumienny (na początku XXI w. znajdował się w parafialnym kościele w Zagórowie)[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Nowiński 2020, s. 70.
- ↑ Nowiński 2020, s. 72.
- ↑ a b Nowiński 2020.
- ↑ a b Staręgowski 2020, s. 154.
- ↑ a b c d Nowiński 2020, s. 71.
- ↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa 1968, s. 158.
- ↑ Staręgowski 2020, s. 160.
- ↑ Kamiński 1936.
- ↑ Staręgowski 2020, s. 161.
- ↑ Nowiński 2020, s. 72, 73.
- ↑ Nowiński 2020, s. 69, 77.
- ↑ Nowiński 2020, s. 80.
- ↑ Nowiński 2020, s. 77, 78.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mikołaj Kamiński, Dawne opactwo zakonu cysterskiego w Lądzie nad Wartą. Zarys dziejów i zabytki sztuki, Ląd 1936. s. 77–78.
- Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
- Janusz Nowiński, Opat Lądu Jan Zapolski, inicjator barokowej przebudowy, wystroju i wyposażenia kościoła Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja w Lądzie, i jego portret, „Artifex novus” 4/2020, s. 68–84.
- Bartosz Staręgowski, 2020: Szabla i krucyfiks. Działalność wojskowa Jana Zapolskiego – opata lędzkiego. Nasza Przeszłość, tom 134, s.: 151-168. DOI: [1].