Kaligrafia

Fragment Biblii łacińskiej z 1407 r. (Lb 1:24–26)

Kaligrafia (gr. καλλιγραφία od καλὸς 'piękny' i γρᾰ́φειν 'pisać') – sztuka starannego i estetycznego pisania, często również zdobionego artystycznie. Nauka kaligrafii miała kształtować charakter oraz cierpliwość. Kaligrafia była podstawowym przedmiotem w szkołach. Do około 1960 r. była w Polsce przedmiotem nauczania początkowego, mającym na celu doskonalenie pisma odręcznego.

Kaligrafia w polskiej szkole przedwojennej

Od początku XX w. kaligrafii uczono w klasach początkowych na obowiązkowych zajęciach języka polskiego. Sztuka pisania traktowana była jako podstawa nauki zwykłego pisania.

Przed wojną wydawano wiele podręczników do nauki kaligrafii, a nauczyciele posiłkowali się różnymi tytułami. Najbardziej znany i polecany przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego było dzieło Stefana Tatucha Nauka pisma ozdobnego i użytkowego: podręcznik dla nauczycieli i uczniów seminariów nauczycielskich. Inną popularną książką był Podręcznik do nauki kaligrafii dla użytku szkolnego i domowego Józefa Czerneckiego, Józefa Szablowskiego i Stefana Tatucha. Autorzy tej monografii przekonywali, że uczniowie, którzy znają zasady dobrego pisania, w późniejszym życiu wystrzegają się nie tylko plam w zeszycie czy książce, ale także wszystkiego, co mogłoby splamić życie. Zachęcali do ćwiczenia pięknego pisania na fragmentach Pisma Świętego czy sentencji i prawd życiowych.

Celem kaligrafii jest: 1. wyuczenie dzieci pisma pięknego t. j. wyraźnego i kształtnego, 2. wpojenie wczesne w uczących się zamiłowania porządku, czystości i piękna.

J. Czernecki, J. Szablowski, S. Tatuch

W podręczniku wymieniono następujące metody nauczania :

• poglądowa – uczeń powinien nie tylko słuchać o pięknym pisaniu, ale również widzieć poprawnie zapisane znaki (na tablicy, w zeszycie, na wywieszonych planszach);
• posiłkowa pisania w powietrzu – przed pisaniem w zeszycie – omawianie przy pomocy specjalistycznego słownictwa danego znaku i jednoczesne kreślenie go w powietrzu;
• mechaniczna – ćwiczenie za pomocą kalki lub wzoru prawidłowo zapisanych liter;
• linearna – wykorzystywanie linii pomocniczych do zachowania koniecznych równości pisma;
• Carstairsa (amerykańska a raczej angielska) – ćwiczenia ramienia, ręki i palców potrzebne do odpowiedniego prowadzenia pióra;
• pisania w takt – wykonywanie czynności związanych z pisaniem i samo kreślenie znaków na komendę nauczyciela (wszyscy uczniowie równocześnie, w jednym czasie);
• genetyczna – rozkładanie znaków na części składowe w celu zrozumienia budowy pisma.

W polskiej szkole przedwojennej pisania uczono w kilku etapach :

1. w klasie pierwszej uczono czytania i pisania: przepisywano litery z tablicy nie zwracając uwagi na estetykę pisma,
2. następnie nauczano budowy liter: ćwiczono zapisywanie wyrazów bez odrywania pióra (do tego celu wykorzystywano zeszyty z czterema liniami);
3. od klasy czwartej skupiano się na trudniejszych odmianach znaków: pisano w zeszytach z jedną linią lub na gładkich kartkach;
4. w klasach najstarszych zachęcano do używania ozdobnych zawijasów przy literach, aby wykształcić indywidualny charakter pisma.

Pismo, którego uczono w przedwojennych polskich szkołach, przypominało krój copperplate (czyli kursywa angielska); było pochylone i składało się z linii o zróżnicowanej grubości  .

Zobacz też

• kaligrafia arabska
• kaligrafia chińska
• kaligrafia gruzińska
• kaligrafia japońska
• kaligrafia mongolska
• liternictwo
• typografia

Bibliografia

• Agata Kafarska: Kaligrafia w przedwojennej szkole. się rysuje, 2017-09-21.
• Agata Kafarska: Jak wyglądało przedwojenne pismo szkolne. się rysuje, 2017-10-09.
• Józef Czernecki, Józef Szablowski, Stefan Tatuch: Podręcznik do nauki kaligrafii dla użytku szkolnego i domowego. Lwów: 1904.
• AnnaA. Kamler AnnaA., Kaligrafia, [w:] Anna ŻbikowskaA.Ż. Migoń, MartaM. Skalska-Zlat (red.), Encyklopedia książki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017, s. 26-28 .
• Ewa Landowska, Barbara Bodziony: Piękna litera: uncjała, italika. Kraków: 2017.
• Stefan Tatuch: Nauka pisma ozdobnego i użytkowego: podręcznik dla nauczycieli i uczniów seminariów nauczycielskich. Lwów: 1927.

Linki zewnętrzne

• Polska strona poświęcona sztuce kaligrafii