Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Zielenicach

Kościół Niepokalanego Poczęcia
Najświętszej Maryi Panny

nr rej. A-380 z dnia 10.06.1972 r.
kościół parafialny
Kościół
Państwo	Polska
Miejscowość	Zielenice
Adres	Zielenice 30
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Niepokalanego Poczęcia NMP w Zielenicach
Wezwanie	Niepokalanego Poczęcia NMP
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem
Historia Data rozpoczęcia budowy 1681 Data zakończenia budowy 1691 Data poświęcenia 1 października 1691 Aktualne przeznaczenie sanktuarium Matki Bożej Zielenickiej Fundator Franciszek Szembek
Położenie na mapie gminy Radziemice Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie Polski Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Położenie na mapie powiatu proszowickiego Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
50°17′10,43″N 20°11′13,19″E
Strona internetowa

Obraz Koronacja cudownego obrazu Matki Bożej Zielenickiej

Obraz Kościuszko przed obrazem Matki Bożej Zielenickiej

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny – zabytkowy, parafialny kościół rzymskokatolicki znajdujący się w Zielenicach w województwie małopolskim. Jest to także sanktuarium Matki Bożej Zielenickiej.

Historia

Pierwsze wzmianki o kościele i parafii pochodzą z XIV wieku, dokładnie z 1346 roku. Pierwotnie kościół był drewniany, a pierwszym patronem parafii był św. Mikołaj. W latach 1551-1587 kościół był zajęty przez arian i służył jako zbór. W 1598 ówcześni właściciele Zielenic - Dobroszowscy, zapisują majątek jezuitom przy kościele Świętych Macieja i Mateusza w Krakowie.

W 1613 roku do kościoła w Zielenicach sprowadzono z jezuickiego kościoła Świętych Macieja i Mateusza w Krakowie obraz Matki Bożej Śnieżnej, kopię obrazu Salus Populi Romani z rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore. Obraz zasłynął cudami i został uznany za cudowny na mocy dekretu biskupiego z 1654 roku, co spowodowało wzmożony ruch pielgrzymkowy. Stary kościół stał się za mały dla dużej liczby pielgrzymów, podjęto wówczas decyzję o budowie nowego, większego. Nowy drewniany kościół wzniesiono w roku 1660.

Ważną datą dla parafii był 27 lipca 1681, kiedy to do Zielenic przybył ciężko chory Franciszek Szembek, aby modlić się do cudownego obrazu o przywrócenie do zdrowia. Kiedy rzeczywiście wyzdrowiał w podziękowaniu postanowił ufundować nowy, murowany kościół. Kamień węgielny pod jego budowę został poświęcony 18 lipca 1685 roku. Konsekracja kościoła pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny odbyła się 1 października 1691 roku. Z czasem wezwanie kościoła uległo zmianie, by obecnie nosić tytuł Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

W połowie XVIII wieku stan techniczny kościoła i zabudowań plebańskich był zły, o czym informują protokoły wizytacyjne. W 1773, po kasacie zakonu jezuitów, dobra zielenieckie zostają wystawione na sprzedaż. 7 maja 1858 pożar niszczy dzwonnicę oraz dach i sklepienia kościoła. Naprawa zniszczeń trwała do lat 80. XIX wieku. W 1883 do kościoła dobudowano babiniec (od strony północnej) wzniesiono nową, murowaną dzwonnicę oraz bramę. W 1904 wykonano nową posadzkę kościoła, wybudowano nową plebanię oraz założono nowy cmentarz. W latach 1911-1918 wykonano nowe pokrycie dachu (z eternitu) oraz postawiono sygnaturkę. Wówczas też wnętrze kościoła uzyskało nową dekorację malarską autorstwa Ludwika Konarzewskiego.

Po odzyskaniu niepodległości w Zielenicach odrodził się kult maryjny. W trakcie II wojny światowej kościół został zbombardowany.

W latach 80. XX wieku,w czasach proboszcza ks. Józefa Józefiaka FDP, kościół wraz z wyposażeniem został odrestaurowany. Wówczas dobudowano do kościoła kruchtę oraz przedsionek (proj. inż. E Goleń z Krakowa). Prace kontynuował proboszcz ks. Stanisława Drajczyk FDP. On też był inicjatorem powstania monumentalnych stacji drogi krzyżowej.

Do 1773 sanktuarium było pod opieką jezuitów, a w latach 1979–2007 – orionistów. Od 2007 gospodarzem parafii i sanktuarium jest diecezja kielecka.

10 czerwca 1983 papież Jan Paweł II na Jasnej Górze w Częstochowie ukoronował zieleniecki obraz papieskimi koronami.

Położenie

Sanktuarium znajduje się w południowej części wsi Zielenice (gmina Radziemice), która jest siedzibą parafii obejmującej 987 osób (2024). Jest zbudowany na szczycie wzgórza zwanego „Wzgórzem Opatrzności”. Kościół jest orientowany, z prezbiterium skierowanym w kierunku wschodnim oraz fasadą od zachodu.

Wokół kościoła znajduje się park o powierzchni 3 ha, w którym kilka lat temu posadzono 800 świerków oraz 2800 sosen. W parku rozlokowana została droga krzyżowa. Rzeźby, które się na nią składają są autorstwa profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Czesława Dźwigaja. Rzeźby są wykonane z brązu. Przedstawione w scenach drogi krzyżowej postaci są naturalnej wielkości.

Architektura

Świątynia jest murowana z cegły i kamienia, otynkowana. Kościół składa się z jednej nawy podzielonej na 3 przęsła, do której przylega kwadratowe prezbiterium. Do budynku przylegają dobudowane w późniejszym czasie: zakrystia – dostawiona do nawy i prezbiterium od strony północnej, po przeciwległej stronie, od strony południowej prezbiterium znajduje się skarbczyk (budynek gospodarczy, obecnie kotłownia), od zachodniej strony do korpusu nawowego przylega duża, prostokątna kruchta. Dachy nawy i kruchty są dwuspadowe, prezbiterium przykryte jest kopułą z latarnią i cebulastym hełmem. W dachu nawy umieszczona jest neogotycka sygnaturka. Dachy pokryte są obecnie blachą.

Fasada kościoła jest jednokondygnacyjna, 3-osiowa, o podziale poprzez pilastry. Środkowe pole jest szersze niż pola boczne. W skrajnych osiach znajdują się nisze zamknięte półkoliście. Pilastry wspierają belkowanie z wydatnym gzymsem. Nad nim znajduje się szczyt ujęty w proste spływy. W środkowym polu szczytu znajduje się prostokątne, małe okno, w zwieńczeniu – trójkątny przyczółek. Do fasady dostawiona jest kruchta szerokości całej nawy głównej, kryta dwuspadowym dachem.

Zewnętrzne ściany gładkie, tynkowane. Jedynie prezbiterium, fasada i kruchta są podzielone pilastrami podtrzymującymi belkowanie.

Wnętrze

Kościół jednonawowy, ściany nawy są artykułowane podwójnymi pilastrami, które wspierają belkowanie. Sklepienie nawy kolebkowe na gurtach, które podobnie jak pilastry są podwójne. Nawa doświetlona jest lunetami (po 1 parze na każde przęsło). Prezbiterium doświetlone jest parą okien. Zwieńczone jest kopułą z latarnią. Łuk tęczowy jest półkolisty z belką tęczową o wykroju wklęsło-wypukłym, na którym znajduje się grupa Ukrzyżowania. Nad wejściem do nawy od strony zachodniej znajduje się drewniana empora wsparta na czterech marmurowych kolumnach.

Wnętrze kościoła

Wyposażenie i wystrój

Wnętrze kościoła zdobią ołtarze: główny z okresu baroku, oraz 4 boczne rokokowe.

• Ołtarz główny z ok. 1691 roku, barokowy, architektoniczny, ufundowany przez Franciszka Szembeka. Wykonany z drewna polichromowanego na czarno. W centralnej jego części znajduje się znajduje się obraz Matki Bożej Zielenieckiej, przywiezionej do Zielenic w 1613 roku, flankowany parami kolumn. Nad obrazem znajduje się trójkątny przyczółek z przedstawieniem Oka Opatrzności. W górnej części nastawy znajduje się owalny obraz przedstawiający ukrzyżowanego Chrystusa. W zwieńczeniu przełamany przyczółek, pośrodku którego umieszczony jest krzyż, a po bokach postaci aniołów. Ołtarz posiada dwie bramki, nad którymi znajdują się figury św. Mikołaja i św. Stanisława Biskupa..

• Ołtarze boczne przy ścianie tęczowej, barokowe z ok. 1691 roku, o architektonicznych nastawach, podobnych do ołtarza głównego. Lewy z obrazami przedstawiającymi św. Antoniego oraz św. Stanisława Biskupa i św. Pawła (w zwieńczeniu), prawy z obrazami św. Ignacego Loyoli i św. Stanisława Kostki (w zwieńczeniu). Polichromowane na czarno, zdobione dekoracją o motywach roślinnych.
• Ołtarze boczne przy ścianach nawy rokokowe, z lat 1775-1780. Lewy z obrazem Św. Jana Nepomucena i rzeźbami Św. Ignacego i św. Antoniego oraz przedstawieniem św. Ferraryusza w zwieńczeniu. W prawym umieszczono obraz św. Tekli, rzeźby przedstawiające św. Jana i św. Stanisława Boromeusza oraz w zwieńczeniu – obraz św. Karol Boromeusz.
• ambona – późnobarokowa z XVII wieku z przedstawieniami Ewangelistów na koszu.
• Chór muzyczny późnobarokowy, z parapetem zdobionym złoconymi elementami snycerskimi, prospekt organowy klasycystyczny z poł. XIX wieku.

• We wnętrzu znajduje się kilka cennych obrazów autorstwa artysty malarza Jana Molgi: m.in.: Uzdrowienie Franciszka Szenbeka i Kościuszko przed obrazem Matki Bożej Zielenickiej.
• Ściany kościoła pokrywają liczne wota składane przez pielgrzymujących do sanktuarium.

Dzwonnica

W sąsiedztwie kościoła znajduje się murowana dzwonnica z 1883 roku, która zastąpiła wcześniejszą drewnianą (zniszczoną przez pożar w 1858 roku). Dzwonnica, wybudowana na rzucie prostokąta, jest murowana z cegły, otynkowana, dwukondygnacyjna. Kryta dachem dwuspadowym. W środku znajdują się dwa XIX-wieczne dzwony.

Bibliografia i odnośniki

• Artykuł w Internetowym Kurierze Proszowickim. kurier.iap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-28)].
• Artykuł w Gazecie Miechowskiej. miechow.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-15)].
• Artykuł w gazecie Niedziela. niedziela.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].