Sęp płowy

Sęp płowy
	Gyps fulvus
	(Hablizl, 1783)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Gyps
Gatunek	sęp płowy
Synonimy
	Vultur fulvus Hablizl, 1783;
	Vultur fulvus Hablizl, 1783;
Podgatunki
	G. fulvus fulvus (Hablizl, 1783); G. fulvus fulvescens Hume, 1869;
	G. fulvus fulvus (Hablizl, 1783); G. fulvus fulvescens Hume, 1869;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sęp płowy^[4] (Gyps fulvus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).

Występowanie

Sęp płowy zamieszkuje w zależności od podgatunku:

Gyps fulvus fulvus – góry suchej południowej Europy (Półwysep Iberyjski, Bałkany), północno-zachodniej Afryki, południowo-zachodniej Azji – Azji Mniejszej, Bliskiego Wschodu, Półwyspu Arabskiego, Iranu aż po południowy i wschodni Kazachstan. Lęgnie się też na górzystych wyspach Morza Śródziemnego (Majorka, Sardynia, Kreta i Cypr)^[2]. Koczujące sępy mogą pojawiać się jednak z dala od terenów regularnego występowania.

W Polsce dawniej prawdopodobnie lokalnie lęgowy (ostatni zanotowany lęg w Pieninach w 1914 roku, nie jest to jednak niezbicie potwierdzona informacja), obecnie sporadycznie zalatujący^[5]. Niegdyś, do początku XX wieku lęgi wyprowadzał w Tatrach i Pieninach. To największy drapieżny ptak jakiego można spotkać w kraju, choć pojawia się nieregularnie i skrajnie nielicznie. Do 2021 odnotowano 80 stwierdzeń, łącznie obserwowano 112 osobników^[6]. Widywano pojedyncze osobniki i grupy złożone z 2–3 ptaków (choć dawniej nawet dochodzące do 18 osobników). Sępy pojawiały się prawie w każdym miesiącu (zwłaszcza w czerwcu), oprócz stycznia i listopada. 5 sępów posiadało obrączki ornitologiczne, dzięki czemu wiadomo, że pochodziły z Francji, Chorwacji i Szwajcarii. W trakcie pojawów szybowały nad terenami otwartymi lub nawet miastami – Opolem i Zakopanem^[7].

Gyps fulvus fulvescens – góry Afganistanu, Pakistanu i północnych oraz środkowych Indii.

Gatunek odnotowywany regularnie od poziomu morza do wysokości około 3000 m n.p.m.^[3]

Charakterystyka

Cechy gatunku

Brak dymorfizmu płciowego. Naga głowa i wygięta szyja, popielate nieraz pokryte rzadkim miękkim puchem, poniżej kryza z jasnych piór. Wierzch ciała szarorudy, spód jaśniejszy. Lotki i sterówki czarne. Dziób i nogi sinoniebieskie. U osobników młodocianych brak kryzy, którą zastępują pojedyncze sterczące szare pióra. Szybuje na skrzydłach uniesionych w kształcie litery V. Zarówno w tym locie, jak i ślizgowym, wykorzystują wznoszące prądy powietrza. W locie można podziwiać jego długie i szerokie skrzydła o wybrzuszonej tylnej krawędzi z rozczapierzonymi (palczastymi) lotkami pierwszorzędowymi i krótki, zaokrąglony ogon. Może żyć ponad 40 lat.
Sęp, gdy zleci na ziemię, porusza się po niej, skacząc lub krocząc. Natomiast by wznieść się w powietrze, potrzebuje rozpędu.

Wymiary średnie

Wielkością przewyższa wszystkie lęgowe ptaki szponiaste Polski, w tym orła przedniego.

długość ciała 95–110 cm^[2]
rozpiętość skrzydeł 240–280 cm^[2]
masa ciała 6–11 kg^[2]

Biotop

Góry i wyżyny. Tam, na skalnych ścianach znajdują się noclegowiska i lęgowiska sępów płowych. Z nich codziennie wyruszają na żerowiska.

Okres lęgowy

Toki

Jako ptak monogamiczny tworzy pary, które są sobie wierne przez całe życie. Początek toków ma miejsce już pod koniec jesieni.

Gniazdo

Na skalnej półce, w niszy, wychodni skalnej, jaskiniach, często w niewielkiej, luźnej kolonii złożonej z 10–20 par lęgowych. Partnerzy znoszą gałęzie na gniazdo, a potem wspólnie opiekują się potomstwem.

Jaja

Jeden lęg w roku, w zniesieniu jedno jajo składane w lutym lub marcu.

Wysiadywanie

Jajo wysiadywane jest przez okres 48 do 52 dni^[8] na zmianę przez oboje rodziców. Partnerzy po wykluciu razem karmią swoje jedyne pisklę w gnieździe. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 3 miesiącach.

Pożywienie

Głównie padlina, którą sęp wypatruje z powietrza. Ten wyspecjalizowany padlinożerca najczęściej wypatruje świeżo padłych średnich lub dużych ssaków. Za jedzeniem może oddalić się na dużą odległość od swego gniazda. Z padłej zwierzyny, w przeciwieństwie do orłosępów, wyjadają tylko wnętrzności i mięso.

Silny dziób i wydłużona szyja ptaka pozwala mu na dostanie się do wnętrzności padłych ofiar. W czasie wspólnego żerowania obowiązuje wśród sępów płowych hierarchia. Łapczywość niektórych osobników może być tak duża, że niektóre po zjedzeniu zbyt obfitej porcji pokarmu muszą go częściowo zwracać, bo nie są w stanie wzbić się do lotu.

Utrudniony dostęp do padliny i ostra rywalizacja o nią powodują, że sępy płowe żyjące na obszarze Hiszpanii i południowej Francji często polują na żywą zdobycz, w tym na zwierzęta gospodarskie; np. w północnej Hiszpanii w latach 2006–2010 zgłoszono 1165 przypadków zabicia zwierząt gospodarskich przez sępy płowe^[9].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sępa płowego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na 0,5–1,0 miliona dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za wzrostowy^[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[10]. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt figuruje jako wymarły ptak lęgowy.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Gyps fulvus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Orta, J., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Griffon Vulture (Gyps fulvus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Gyps fulvus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-15].
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 211. ISBN 83-919626-1-X.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-268-0130-3.
↑ E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ptaki. Cz. 1. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 143. ISBN 83-7227-891-1.
↑ Antoni Margalida, David Campión i José A. Donázar. Scavenger turned predator: European vultures' altered behaviour. „Nature”. 480, s. 457, 2011. DOI: 10.1038/480457b. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Gyps fulvus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwalive-2] Orta, J., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Griffon Vulture (Gyps fulvus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).

[iucn-3] Gyps fulvus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-15].

[5] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 211. ISBN 83-919626-1-X.

[kf2021-6] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.

[7] Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-268-0130-3.

[lz-8] E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ptaki. Cz. 1. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 143. ISBN 83-7227-891-1.

[Nature-9] Antoni Margalida, David Campión i José A. Donázar. Scavenger turned predator: European vultures' altered behaviour. „Nature”. 480, s. 457, 2011. DOI: 10.1038/480457b. (ang.).

[10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]