Salomon Luria
| |
| Data urodzenia |
1510 |
|---|---|
| Data śmierci |
1573 |
| Miejsce pochówku | |
| Rabin Lublina | |
| Okres sprawowania |
do 1555 |
| Rektor jesziwy w Lublinie | |
| Okres sprawowania |
od 1567 |
| Wyznanie | |
Salomon ben Jechiel Luria (hebr. שלמה לוריא), zwany Maharszalem (skrót od Morenu ha-Raw Rabi Szlomo Luria, tj. „Naszym Nauczycielem Salomonem Lurią”, także: Rabim Salomonem z Litwy (ur. 1510 w Brześciu Litewskim[1], zm. 7 listopada 1573[2][3] w Lublinie) – rabin aszkenazyjski, znawca i komentator halachy i Talmudu, kabalista.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny wywodzącej się z Alzacji. Był synem Jankiela Lurii, rabina, talmudysty ze Słucka, potomkiem Salomona Jicchakiego i kuzynem Mojżesza Isserlesa. Pierwsze nauki Luria pobierał w Poznaniu, u swojego dziadka, rabina Izaaka Klauberga. Następnie uczył się w Lublinie u Szaloma Szachny, a później w jesziwie w Ostrogu u rabina Kalmana Haberkastena, którego córkę, Lipkę, później poślubił[4].
Początkowo był rabinem Brześcia Litewskiego, po czym został powołany na przełożonego jesziwy w Ostrogu. Był naczelnym rabinem Wołynia. W 1555 został naczelnym rabinem Lublina, a w 1567 król Zygmunt II August nadał mu tytuł rektora tamtejszej jesziwy[4].
Luria był kabalistą i przeciwnikiem szkoły scholastycznej uprawianej przez Mojżesza Issrelesa. Krytykował argumenty z Arystotelesa. Sprzeciwiał się także metodzie dialektycznej (pilpul), którą zapoczątkował w Lublinie Jakub Polak. W okresie kierowania lubelską jesziwą skupił wokół siebie grono wybitnych nauczycieli i uczniów[5]. Nauki pobierali u niego m.in. Eliasz Baal Szem z Chełma oraz Joszua Falk Kohen.
Pochowany został na starym kirkucie lubelskim. Na jego pierwszej macewie, zastąpionej w 1876 nowszą, wyryto:
Tu leży najsilniejszy z silnych,
Król wszystkich mędrców i nauczycieli,
Silny jak Synaj, a przecież podnoszący góry,
Wielka pochodnia, która latami dawała nam światło.
W jego dziele „Morze Salomona" i wielu innych.
Jego imię znane jest na całym świecie,
bowiem wychował i rozsławił wielu uczniów.
To on, wielki, cud świata, nasz Pan
Salomon, syna Pana Jechiela Lurii.
12 Kislew roku 5334 (1573) powołany został
do akademii zaświatów,
by tam rozstrzygać o wiedzy i wierze.
Tak spadła korona z naszej głowy[6].
Na cześć Maharszala została nazwana największa i główna synagoga lubelskiej gminy żydowskiej, wchodząca w skład kompleksu synagogalnego na Podzamczu[7].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Jam szel Szlomo (ים של שלמה; Morze Salomona) – najważniejsza, acz niedokończona praca Lurii, traktująca o zawiłościach Talmudu i będąca szczegółową wykładnią wskazań halachicznych
- Chochmat Szlomo (חכמת שלמה; Mądrość Salomona) – glosa i komentarze do Talmudu
- Jeri’ot Szlomo (יריעות שלמה; Opisy Salomona, Przedstawienia Salomona) – komentarze do Tory
- Amudej Szlomo (עמודי שלמה; Filary Salomona) – komentarze do Sefer ha-Micwot Mosze ben Jaakowa z Coucy
- liczne responsa rabiniczne
- poezja liturgiczna (pijutim)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Borzymińska i Fijałkowski 2003 ↓, s. 69.
- ↑ Radzik 1995 ↓, s. 38.
- ↑ Solomon b. Jehiel Luria. [w:] Jewish Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2015-03-12]. (ang.).
- ↑ a b Monika Szabłowska-Zaremba, Salomon ben Jechiel Luria - Leksykon - Teatr NN [online], teatrnn.pl [dostęp 2020-01-12] (pol.).
- ↑ Bałaban 1991 ↓, s. 30.
- ↑ Bałaban 1991 ↓, s. 31.
- ↑ Katarzyna Kruk, Tadeusz Przystojecki, Synagoga Maharszala w Lublinie (nieistniejąca) - Leksykon - Teatr NN [online], teatrnn.pl [dostęp 2020-01-12] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Luria Salomon (Szlomo) ben Jechiel, [w:] Zofia Borzymińska, Paweł Fijałkowski, Polski Słownik Judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, tom 2, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7255-175-8.
- Majer Bałaban, Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin: Wydawnictwo FIS, 1991.
- Tadeusz Radzik, Żydzi w Lublinie: materiały do dziejów społeczności żydowskiej Lublina, tom 2, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej, 1995.