Przejdź do zawartości

Sambar (rodzaj ssaków)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Sambar (rodzaj ssaka))
Sambar
Rusa
C.H. Smith, 1827[1]
Ilustracja
Sambar jednobarwny (R. unicolor)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

jeleniowate

Podrodzina

jelenie

Plemię

Cervini

Rodzaj

sambar

Typ nomenklatoryczny

Cervus unicolor Kerr, 1792

Gatunki

8 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Sambar[10] (Rusa) – rodzaj ssaków z podrodziny jeleni (Cervinae) w obrębie rodziny jeleniowatych (Cervidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w orientalnej Azji[11][12][13].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 130–210 cm, długość ogona 8–33 cm, wysokość w kłębie 55–160 cm; długość poroża samców 25–128 cm; masa ciała samic 40–230 kg, samców 40–350 kg[12][14].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1827 roku angielski przyrodnik Charles Hamilton Smith w rozdziale poświęconym systematyce ssaków w publikacji traktującej o królestwie zwierząt[1]. Smith wymienił kilka gatunków – Cervus mariannus Desmarest, 1822, Cervus peronii G. Cuvier, 1825 (= Cervus timorensis de Blainville, 1822), Cervus Axis unicolor Kerr, 1792, Cervus equinus[e] G. Cuvier, 1823, Cervus aristotelis G. Cuvier, 1823 (= Cervus Axis unicolor Kerr, 1792), Cervus hippelaphus C.H. Smith, 1826 (= Cervus Axis unicolor Kerr, 1792) – nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1949 roku duński zoolog Adriaan Cornelis Valentin van Bemmel na typ nomenklatoryczny wyznaczył sambara jednobarwnego (R. unicolor)[15].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Rusa (Rusas, Russa): mal. rusa ‘jeleń’[16].
  • Hippelaphus: gr. ιππελαφος ippelaphos ‘koń-jeleń’, od ιππος ippos ‘koń’; ελαφος elaphos ‘jeleń’[17]. Gatunek typowy: Bonaparte w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku; typ nomenklatoryczny (późniejsze oznaczenie) Cervus hippelaphus de Blainville, 1822 (= Cervus unicolor Kerr, 1792).
  • Melanaxis: gr. μελας melas, μελανος melanos ‘czarny’; rodzaj Axis C.H. Smith, 1827 (aksis)[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cervus alfredi P.L. Sclater, 1870.
  • Sambur (Sambar): hindi sambre ‘jeleń’, od sanskryckiego çambara ‘rodzaj jakiegoś jelenia’[19]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cervus aristotelis G. Cuvier, 1823 (= Cervus unicolor Kerr, 1792).
  • Roussa: wariant pisowni mal. rusa ‘jeleń’[16]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cervus equinus[f] G. Cuvier, 1823.
  • Ussa: forma mal. rusa ‘jeleń’ używana na Filipinach[20]. Gatunek typowy: Heude wymienił klikadziesiąt gatunków – Ussa barandanus[g] Heude, 1888, Ussa ambrosianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa brachyceros Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa chrysotrichos Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa corteanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822, Ussa crassicornis Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa dailliardianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa elorzanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa garcianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa gonzalinus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa gorrichanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa guevaranus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa guidoteanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa hipolitianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa longicuspis Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa macarianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa maraisianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa marzaninus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa microdontus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa nublanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa ramosianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa rosarianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa roxasianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa rubiginosus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa spatharius Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa telesforianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa tuasoninus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Ussa verzosanus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822), Cervus nigricans Brooke, 1876 i Ussa francianus Heude, 1888 (= Cervus mariannus Desmarest, 1822) – z kótrych gatunkiem typowym jest Ussa barandanus Heude, 1888.
  • Epirusa: gr. επι epi ‘blisko’[21]; rodzaj Rusa C.H. Smith, 1827. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Epirusa hilzheimeri Zdansky, 1925.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna gatunków w obrębie rodzaju Rusa jest kontrowersyjna. Rusa wydaje się być parafiletyczny w stosunku do Cervus, ponieważ badania molekularne przeprowadzone w 2020 roku wykazały, że R. timorensis i R. unicolor są bliżej spokrewnione z Cervus niż z R. marianna i R. alfredi[22]; jednakże inne badania molekularne i morfologiczne wskazują na bliski związek między Rusa i Rucervus[23]. Jest prawdopodobne, że Rusa zostanie podzielony na dwa odrębne rodzaje (jeden dla R. timorensis i R. unicolor, a drugi dla R. marianna i R. alfredi) lub włączony do Cervus[11]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[24][14][11]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[10] Podgatunki[12][11][14] Rozmieszczenie geograficzne[12][11][14] Podstawowe wymiary[12][14][h] Status
IUCN[25]
Rusa timorensis (de Blainville, 1822) sambar sundajski 7 podgatunków rodzimy dla Jawy i Bali; w czasach starożytnych introdukowany na Lombok, Flores, Sumbawa, Sumba, Timor, Celebes i Moluki; w ciągu ostatnich stuleci wprowadzony w wielu miejscach, w tym w Nowej Gwinei, na Wyspach Aru, Nowej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii, Mauritiusie i Komorach DC: 140–180 cm
DO: około 25 cm
MC: 50–135 kg 		 VU 
Rusa unicolor (Kerr, 1792) sambar jednobarwny 5 podgatunków Indie, Nepal i Sri Lanka na wschód do południowej Chińskiej Republiki Ludowej (włącznie z Hajnanem) oraz Tajwanu, naq południe do Borneo, Sumatry i powiązanych wysp; introdukowany do AUstralii, Nowej Zelandii, Południwej Afryki i Stanów Zjednoczonych DC: 160–210 cm
DO: 25–33 cm
MC: 90–350 kg 		 VU 
Rusa alfredi (P.L. Sclater, 1870) sambar kropkowany gatunek monotypowy Filipiny (zachodnie Visayas (Panay i Negros) DC: około 130 cm
DO: około 12 cm
MC: około 40 kg 		 EN 
Rusa marianna (Desmarest, 1822) sambar filipiński 3 podgatunki Filipiny (Luzon, Mindoro, Mindanao, Basilan, Samar i Leyte; introdukowany na Mariany (Guam, Saipan i Rota) oraz Karoliny (Pohnpei)) DC: około 140 cm
DO: 8–12 cm
MC: 40–60 kg 		 VU 

Kategorie IUCN:  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe z obszarów Azji:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Niepoprawna późniejsza pisownia Rusa C.H. Smith, 1827.
  2. ↑ Młodszy homonim Hippelaphus Goldfuss, 1820 (Bovidae).
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hippelaphus Bonaparte, 1837 (nie jako mianownik w liczbie pojedynczej).
  4. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Sambur Heude, 1888.
  5. ↑ Podgatunek R. unicolor.
  6. ↑ Podgatunek R. unicolor.
  7. ↑ Podgatunek R. marianna
  8. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b C.H. Smith: The seventh order of the Mammalia. The Ruminantia. W: E. Griffith (red.) & G. Cuvier: The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 4. London: G.B. Whittaker, 1827, s. 105. (ang.).
  2. ↑ J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 62. (ang.).
  3. ↑ Ch.-L. Bonaparte: Iconografia della fauna italica: per le quattro classi degli animali vertebrati. T. 1. Roma: Tip. Salviucci, 1832-1841, s. strona nienumerowana. (wł.).
  4. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 179. (ang.).
  5. ↑ S. Müller & H. Schlegel: Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche overzeesche bezittingen. Cz. 3. Leiden: In commissie bij. S. en J. Luchtmans en C.C. van der Hoek, 1839–1844, s. 210. (niderl.).
  6. ↑ C.J. Sundevall. Methodisk öfversigt af Idislande djuren, Linnés Pecora. „Kungliga Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. För år 1844, s. 177, 1844. (szw. • łac.). 
  7. ↑ a b c d P.M. Heude. Etude sur les ruminants de l’Asia orientale. Cerfs des Philipines et de l’Indo-Chine. „Mémoires concernant l’histoire naturelle de l’Empire chinois”. 2 (1), s. 8, 1888. (fr.). 
  8. ↑ R. Lydekker: Catalogue of the ungulate mammals in the British Museum (Natural History). Cz. 4: Artiodactyla, families Cervidæ (deer), Tragulidæ (chevrotains), Camelidæ (camels and llamas), Suidæ (pigs and peccaries), and Hippopotamidæ (hippopotamuses). London: The Trustees, 1915, s. 91. (ang.).
  9. ↑ a b c O. Zdansky. Fossile Hirsche Chinas. „Palaeontologia Sinica”. C. 2, s. 3–90, 1925. (niem.). 
  10. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 176. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  11. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 312. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  12. ↑ a b c d e S. Mattioli: Family Cervidae (Deer). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 417–418. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  13. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Rusa. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 591. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  15. ↑ A.C.V. van Bemmel. Revision of the rusine deer in the Indo-Australian archipelago. „Treubia”. 20 (2), s. 211, 1949. (ang.). 
  16. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 613.
  17. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 325.
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 407.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 617.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 703.
  21. ↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 93. (ang.).
  22. ↑ N.S. Heckeberg. The systematics of the Cervidae: A total evidence approach. „PeerJ”. 8, s. e8114 (1–3), 2020. DOI: 10.7717/peerj.8114. (ang.). 
  23. ↑ C.P. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2011, s. 71–107. ISBN 978-1-4214-0093-8. (ang.).
  24. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-28]. (ang.).
  25. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
  26. ↑ E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. (2). 25, s. 1259, 1908. (niderl.). 
  27. ↑ G.H.R. von Koenigswald. Beitrag zur Kenntnis der fossilen Wirbeltiere Javas I. teil. „Wetenschappelijke Mededeelingen (Dienst van den Mijnbouw in Nederlandsch Indië)”. 23, s. 1–127, 1933. (niem.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sambar_(rodzaj_ssaków)&oldid=74493662”