Sicco

Sicco (Sikko^[a], Siggo^[b]; II połowa X wieku) – Prus, kapłan pogański (religii etnicznej Prusów) i zarazem przywódca zabójców świętego Wojciecha, wspomniany w dwóch najstarszych utworach hagiograficznych poświęconych temu męczennikowi. Miano, pod jakim występuje, traktowane jest na ogół jako imię konwencjonalne.

Sicco w źródłach

Żywot pierwszy św. Wojciecha autorstwa najpewniej Jana Kanapariusza podaje, że Sicco zadał misjonarzowi cios włócznią w serce. Uczynił to jako pierwszy z napastników z powodu pełnienia kapłańskiej funkcji^[1]. W redakcji awentyńskiej tekstu^[c] przywódca-kapłan nazywany jest Sicco, natomiast w montekasyńskiej zabójca nie jest wymieniony z imienia, lecz określony mianem „starca”^[2].

Z kolei Żywot drugi św. Wojciecha Brunona z Kwerfurtu nie wspomina, aby „wódz i herszt bandy” Prusów był kapłanem, jakkolwiek i w tym przekazie to on wymierza pierwsze uderzenie. Ponadto w żywocie przekazano informację, że stracił on brata w walce z Polanami^[3]. Tylko w redakcji krótszej tego utworu pojawia się pod imieniem Sicco^[4].

Oprócz wymienionych wyżej tekstów Sicco jako przywódca Prusów występuje także w czeskim, wierszowanym żywocie świętego Wojciecha Quatuor immensi, pochodzącym najpewniej z przełomu XIII i XIV stulecia, wyraźnie opierającym się na przekazie przypisywanym Kanapariuszowi^[5].

Interpretacje

Przyjmuje się, iż najprawdopodobniej, mimo powyższych różnic, we wzmiankowanych tekstach hagiograficznych mowa jest o tej samej osobie^[6]. Brak informacji, iż przywódca Prusów był kapłanem, występujący sporadycznie, wynika z opieraniu się na przekazie autorstwa Brunona i lekceważeniu Żywota pierwszego. Być może Kwerfurczyk celowo pominął ten wątek, aby wyeliminować pobudki rytualne czy sakralne napastników, zamiast tego wprowadzając motyw zemsty^[7]. Niewykluczone jednak, że przekaz o pomszczeniu śmierci brata przez Sicca nie jest wymysłem autora Żywota drugiego, lecz pochodzi od samych Prusów, którzy w trakcie rozmów o wykup szczątków biskupa mogli w ten sposób usprawiedliwiać się przed wysłannikami władcy polskiego Bolesława Chrobrego^[8]. Zachowanie napastników, zapewne wojowników ze straży grodowej, przy zabójstwie misjonarza – jak choćby pierwszy cios zadany przez kapłana bronią wyróżniającą się wielkością („ogromny oszczep”), która mogła mieć w związku z tym specjalny charakter – interpretuje się jako chęć zachowania pewnych elementów rytualnych zwykle towarzyszących wykonaniu wyroku śmierci wydanego przez wiec (w przypadku Wojciecha za złamanie nakazu opuszczenia ziem pruskich)^[9].

Etymologia imienia

Miano Sicco kopiści żywotów najczęściej uznawali za imię własne, niekiedy za nazwę pospolitą, a w jednym przypadku za skrót od łacińskiego słowa siccarius – „skrytobójca”^[10]. Uznanie tego słowa za imię Prusa występuje jeszcze w literaturze^[11], choć jest ono traktowane także jako imię konwencjonalne. Najprawdopodobniej było to określenie kapłana, zniekształcenie rzeczywistego terminu zigo („chodzący”, „kroczący”), wśród Prusów oznaczającego kapłanów wędrujących między osadami, w których wypełniali oni swoje obowiązki (udzielanie rad, leczenie, modlitwy do bogów), a podczas wypraw wojennych byli wróżbitami, na początku walki mieli zaś obowiązek zadania pierwszej rany^[12]. Dlatego też znaczna część prac poświęconych świętemu Wojciechowi, szczególnie popularnonaukowych biografii, podając, iż pierwszy cios zadał kapłan, nie wymienia już miana Sicco^[13].

Sicco i Drzwi Gnieźnieńskie

Dopatrywano się jego obecności także na przedstawieniach zdobiących Drzwi Gnieźnieńskie. Joachim Lelewel identyfikował Sicca z Prusem, który włócznią przebija misjonarza w scenie męczeństwa (kwatera 14), przy czym nie utożsamiał go z kapłanem, tego ostatniego widząc raczej w osobie zamierzającej się do ścięcia toporem głowy późniejszego świętego^[14]. Natomiast Jadwiga Karwasińska przypuszczała, iż kapłan-przywódca napastników został umieszczony w scenie dwunastej jako postać, która trzyma zakrzywioną laskę i wysuwa się na czoło grupy Prusów, słuchających nauczania biskupa^[15].

Uwagi

↑ Zdaniem Antoniego Mierzyńskiego taka forma pojawia się w Żywocie drugim św. Wojciecha, Mierzyński 1891 ↓, s. 2. Pisowni tej użyli także Lelewel 1857 ↓, s. 49 i Labuda 2000 ↓, s. 205.
↑ Formę tę wprowadził Krzysztof Hartknoch jako bliższą oryginalnemu terminowi, Mierzyński 1891 ↓, s. 9. Jako alternatywną pisownię wymienia ją Mielczarski 1967 ↓, s. 127.
↑ To jest powstałej w rzymskim klasztorze św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie, Labuda 2000 ↓, s. 15, 16.

Przypisy

↑ Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 90. Patrz też: Żywot I ↓, s. 84–85 (roz. 30).
↑ Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 91.
↑ Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 94. Patrz też: Żywot II ↓, s. 145 (roz. 30), 151 (roz. 33).
↑ Wyrozumski 1997 ↓, s. 9.
↑ Wyrozumski 1997 ↓, s. 12–13.
↑ Mielczarski 1967 ↓, s. 59, 127; Labuda 2000 ↓, s. 205, 211.
↑ Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 79–80, 91, 94.
↑ Mielczarski 1967 ↓, s. 127–128.
↑ Mielczarski 1967 ↓, s. 123, 125–129; Mielczarski 1982 ↓, s. 23–26; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 90–91.
↑ Mielczarski 1967 ↓, s. 127.
↑ Mielczarski 1982 ↓, s. 22; Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Labuda 2000 ↓, s. 205, 211}; Pobóg-Lenartowicz 2002 ↓, s. 37.
↑ Żywot I ↓, s. 84, przyp. 130}; Mierzyński 1891 ↓, s. 9–12; Mielczarski 1967 ↓, s. 127; Okulicz-Kozaryn 1983 ↓, s. 236.
↑ Karwasińska 1972 ↓, s. 584; Śmigiel 1990 ↓, s. 32; Rospond CM 2003 ↓, s. 9.
↑ Lelewel 1857 ↓, s. 48–49. Koncepcję tę powtarzają Hochleitner 1997 ↓, s. 44 i Kościelecka i Dzianisz 1998 ↓, s. kwatera XIV.
↑ Karwasińska 1956 ↓, s. 25.

Bibliografia

Brunon z Kwerfurtu: Świętego Wojciecha żywot drugi. W: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego. tłum. Kazimierz Abgarowicz, wstęp i kom. Jadwiga Karwasińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 87–155.
Jan Kanapariusz: Świętego Wojciecha żywot pierwszy. W: Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego. tłum. Kazimierz Abgarowicz, wstęp i kom. Jadwiga Karwasińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 23–87.
Jan Banaszkiewicz: Dwie sceny z żywotów i z życia św. Wojciecha: misjonarz i wiec Prusów, martyrium biskupa. W: Ludzie, Kościół,`wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna). red. Wojciech Iwańczuk i Stefan K. Kuczyński. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2001, s. 79–95. ISBN 83-7181-223-X.
Janusz Hochleitner: Dzieje życia i kultu św. Wojciecha. Elbląg: 1997. ISBN 83-905644-3-2.
Jadwiga Karwasińska: Drzwi gnieźnieńskie a rozwój legendy o św. Wojciechu. W: Drzwi gnieźnieńskie. red. Michał Walicki. T. 1. Warszawa: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1956, s. 20–42.
Jadwiga Karwasińska: Wojciech-Adalbert. W: Hagiografia polska. Słownik bio-bibliograficzny. red. o. Romuald Gustaw OFM. T. II: L-Z. Poznań-Warszawa-Lublin: Księgarnia Św. Wojciecha, 1972, s. 572–589.
Anna Kościelecka, Paweł Dzianisz: Żywot św. Wojciecha na Drzwiach Gnieźnieńskich obrazami spiżowymi w XII wieku opowiedziany. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1998. ISBN 83-7015-425-5.
Gerard Labuda: Święty Wojciech: biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Wydawnictwo Funna, 2000, seria: Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. ISBN 83-912844-8-4.
Joachim Lelewel: Drzwi kościelne płockie i gnieźnieńskie z lat 1133, 1155. Poznań: nakładem księgarni J.K. Żupańskiego, 1857. [dostęp 2014-02-18].
Stanisław Mielczarski: Misja pruska św. Wojciecha. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1967.
Stanisław Mielczarski. Przyczyny śmierci św. Wojciecha. „Studia Warmińskie”. t. XIX (1982), s. 19–31, 1982. Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne. ISSN 0127-6624.
Antoni Mierzyński: Co znaczy Sicco. Studyum archeologiczno-literackie. odbitka z „Przeglądu Naukowego i Literackiego”. Lwów: księgarnia Wł. Łozińskiego pod zarządem Wł.J. Webera, 1891.
Łucja Okulicz-Kozaryn: Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX-XIII w.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00854-5.
Anna Pobóg-Lenartowicz: Święty Wojciech. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002, seria: Wielcy Ludzie Kościoła. ISBN 83-7097-973-4.
Stanisław Rospond CM: Święty Wojciech. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, 2003, seria: Twój patron. ISBN 83-7216-358-8.
Kazimierz Śmigiel: Święty Wojciech: biskup-męczennik 956–997. Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”, 1990.
Jerzy Wyrozumski: Legenda pruska o świętym Wojciechu. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 1997. ISBN 83-7052-904-6.

[1] Zdaniem Antoniego Mierzyńskiego taka forma pojawia się w Żywocie drugim św. Wojciecha, Mierzyński 1891 ↓, s. 2. Pisowni tej użyli także Lelewel 1857 ↓, s. 49 i Labuda 2000 ↓, s. 205.

[2] Formę tę wprowadził Krzysztof Hartknoch jako bliższą oryginalnemu terminowi, Mierzyński 1891 ↓, s. 9. Jako alternatywną pisownię wymienia ją Mielczarski 1967 ↓, s. 127.

[4] To jest powstałej w rzymskim klasztorze św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie, Labuda 2000 ↓, s. 15, 16.

[3] Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 90. Patrz też: Żywot I ↓, s. 84–85 (roz. 30).

[5] Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 91.

[6] Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 94. Patrz też: Żywot II ↓, s. 145 (roz. 30), 151 (roz. 33).

[7] Wyrozumski 1997 ↓, s. 9.

[8] Wyrozumski 1997 ↓, s. 12–13.

[9] Mielczarski 1967 ↓, s. 59, 127; Labuda 2000 ↓, s. 205, 211.

[10] Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 79–80, 91, 94.

[11] Mielczarski 1967 ↓, s. 127–128.

[12] Mielczarski 1967 ↓, s. 123, 125–129; Mielczarski 1982 ↓, s. 23–26; Banaszkiewicz 2001 ↓, s. 90–91.

[13] Mielczarski 1967 ↓, s. 127.

[14] Mielczarski 1982 ↓, s. 22; Wyrozumski 1997 ↓, s. 9; Labuda 2000 ↓, s. 205, 211}; Pobóg-Lenartowicz 2002 ↓, s. 37.

[15] Żywot I ↓, s. 84, przyp. 130}; Mierzyński 1891 ↓, s. 9–12; Mielczarski 1967 ↓, s. 127; Okulicz-Kozaryn 1983 ↓, s. 236.

[16] Karwasińska 1972 ↓, s. 584; Śmigiel 1990 ↓, s. 32; Rospond CM 2003 ↓, s. 9.

[17] Lelewel 1857 ↓, s. 48–49. Koncepcję tę powtarzają Hochleitner 1997 ↓, s. 44 i Kościelecka i Dzianisz 1998 ↓, s. kwatera XIV.

[18] Karwasińska 1956 ↓, s. 25.

[a]

[b]

[1]

[c]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]