ఉగాండా

వికీపీడియా నుండి
Jump to navigation Jump to search
జమ్‌హూరి కా ఉగాండా
Republic of Uganda
Flag of ఉగాండా ఉగాండా యొక్క చిహ్నం
నినాదం
"దేవుడు , దేశం కొరకు" (For God and My Country)
జాతీయగీతం
ఉగాండా యొక్క స్థానం
ఉగాండా యొక్క స్థానం
రాజధానికంపాలా
అతి పెద్ద నగరం రాజధాని
అధికార భాషలు ఆంగ్లం, స్వాహిలి
ప్రజానామము ఉగాండన్
ప్రభుత్వం ప్రజాస్వామ్య రిపబ్లిక్కు
 -  అధ్యక్షుడు యొవేరీ ముసెవేని
 -  ప్రధానమంత్రి అపోలో సిమాంబి
స్వాతంత్ర్యము యునైటెడ్ కింగ్డమ్ నుండి 
 -  గణతంత్రరాజ్యము (వ్యవస్థ్తీకరణ ప్రభుత్వము) October 9, 1962 
 -  జలాలు (%) 15.39
జనాభా
 -  2007[1] అంచనా 30,900,000 (38th)
 -  2002 జన గణన 24,442,084 
జీడీపీ (PPP) 2007 అంచనా
 -  మొత్తం $32.767 billion[2] (98th)
 -  తలసరి $1,059[2] (160వది)
జీడీపీ (nominal) 2007 అంచనా
 -  మొత్తం $11.785 billion[2] (108వది)
 -  తలసరి $381[2] (166వది)
జినీ? (1998) 43 (medium) 
మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2008) Decrease 0.493 (low) (157వది)
కరెన్సీ Ugandan shilling (UGX)
కాలాంశం EAT (UTC+3)
 -  వేసవి (DST) not observed (UTC+3)
ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్ .ug
కాలింగ్ కోడ్ ++2562

1Rank based on 2005 figures.
2 006 from కెన్యా , టాంజానియా.

ఉగాండా లేదా గణతంత్ర ఉగాండా (ఆంగ్లం : The Republic of Uganda) తూర్పు ఆఫ్రికా లోని ఒక భూపరివేష్టిత దేశం. దీని ఉత్తరసరిహద్దులో దక్షిణ సూడాన్, తూర్పు సరిహద్దులో కెన్యా, దక్షిణసరిహద్దులో టాంజానియా నైఋతి సరిహద్దులో రువాండా పశ్చిమసరిహద్దులో కాంగో దేశాలు ఉన్నాయి. దీని రాజధాని కంపాలా నగరం. ఉగాండా ప్రపంచం లోనే ఇథియోపియా తర్వాత రెండవ అతి పెద్ద భూపరివేష్టిత దేశం.ఆ దేశం దక్షిణంలో గణనీయమైన భాగంలో విక్టోరియా సరస్సును కెన్యా టాంజానియాతో పంచుకుని ఉంది. ఉగాండా ఆఫ్రికా మహా సరస్సుల ప్రాంతంలో ఉంది. ఉగాండా నైలు నది పరీవాహక ప్రాంతంలో ఉండి, వైవిధ్యంగా ఉన్నా సాధారణంగా భూమధ్యరేఖ వాతావరణం కలిగి ఉంటుంది.

ఉగాండా పేరు ఆ దేశపు దక్షిణ భాగంలో పెద్ద భాగం రాజధాని కంపాలా ఉన్న బుగాండా రాజ్యం నుండి వచ్చింది. ఉగాండా జనాభా 1700 నుంచి 2300 సంవత్సరాల వరకు వేటాడడం - వస్తుసేకరణతో జీవించే ప్రజలు నివసించేవారు. ఆ తర్వాత బంటూ మాట్లాడే జనాభా దేశపు దక్షిణ భానికి వలసపోయారు.

1894 నుండి బ్రిటీష్ ఆ ప్రాంతాన్ని సంరక్షిత ప్ర్రంతంగా పాలించి పరిపాలనా చట్టాలను స్థాపించారు. ఉగాండా బ్రిటీషు నుండి 9వ 1962 అక్టోబరు అక్టోబరు 9 న స్వాతంత్ర్యం పొందింది. అప్పటి నుండి అడపాదడపా ఘర్షణలు, సైన్యంకి వ్యతిరేకంగా స్థానిక ప్రభువులు ప్రతిఘటించడం వలన వేలాది మంది ప్ర్రాణ నష్టం, లక్షలాది మంది స్థానచలనానికి కారణమైంది.

ఉగాండా అధికారిక భాషలు స్వాహిలి ఆంగ్ల భాష. లుగాండా దేశవ్యాప్తంగా విస్తారంగా మాట్లాడే భాష లుగాండా. రున్యోరో, రున్యాకొలే రుకీగా, లంగీ లాంటీ అనేక ఇతర భాషలు కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి. ఆ దేశపు అధ్యక్షుడైన యొవేరీ ముసెవెని దీర్ఘకాలిక గెరిల్లా యుద్ధం తర్వాత 1986 జనవరిలో అధికరం లోకి వచ్చారు.

చరిత్ర

[మార్చు]

1700-2,300 సంవత్సరాల క్రితం వరకు ఉగాండా నివాసితులు వేట-సంగ్రాహకులుగా ఉన్నారు. వీరు బంటు భాషా వాడుకరులు. బహుశా మధ్య ఆఫ్రికా నుండి వచ్చిన ప్రజలు అని భావిస్తున్నారు. అక్కడి నుండి దేశంలోని దక్షిణ ప్రాంతాలకు వలస వచ్చారు.[3][4]

మౌఖిక సాంప్రదాయం ఆధారంగా " కిటారా సాంరాజ్యం " గ్రేటు లేక్సు ఉత్తర సరస్సు ఆల్బర్టు, క్యోగా నుండి దక్షిణ సరస్సులు విక్టోరియా, టాంకన్యికా వరకు ఉన్న భూభాగాలలో విస్తరించింది.[5] బన్యురో-కిటారా బుగాండా, టోరో, అంకోలే, బుగోగ రాజ్యాల పూర్వగామిగా పేర్కొనబడింది .[6]

ఉగాండా ప్రొటెక్టెట్ జంఢా

కొంతమంది లువో బ్యూరోరో ప్రాంతంపై దాడి చేసి అక్కడ బంటు ప్రజలతో కలిసిపోయి బబీతో రాజవంశాన్ని (ఓంకుమామా (పాలకుడు) బనిరో-కటారా) స్థాపించారు.[7]

అరబు వర్తకులు 1830 లలో తూర్పు ఆఫ్రికాలోని హిందూ మహాసముద్రపు తీరప్రాంతాల నుండి కదిలి వచ్చారు. 1860 లో బ్రిటీషు అన్వేషకులు నైలు మూలం కోసం వెతుకుతూ వచ్చారు.[8]: 151  151 బ్రిటిషు ఆంగ్లిక మిషనరీలు 1877 లో బుగాండా రాజ్యంలోకి వచ్చారు (ఉగాండా మార్టియన్ల మరణానికి దారితీసిన పరిస్థితి) 1879 లో ఫ్రెంచి క్యాథలికు మిషనరీలు వచ్చారు. [9] బ్రిటీషు ప్రభుత్వం ఇంపీరియలు బ్రిటీషు ఈస్టు ఆఫ్రికా కంపెనీ 1888 లో ఆరంభించి ఈ ప్రాంతంలో వాణిజ్య ఒప్పందాలను చర్చించటం మొదలుపెట్టింది.[10]: 51–58  1886 నుండి ముస్లిం, క్రైస్తవుల మధ్య బుగండాలో వరుస యుద్ధాలు జరిగాయి. 1890 నుండి బా-ఇంగిల్జా ప్రొటెస్టంట్లు, బా-ఫ్రాంసా కాథలిక్కుల మధ్య యుద్ధాలు జరిగాయి. [11] పౌర అశాంతి, ఆర్థిక భారాల కారణంగా, ఐ.బి.ఇ.ఎ.సి ఈ ప్రాంతంలో తమ "తమ వృత్తిని కొనసాగించలేకపోయింది" అని పేర్కొంది.[12] బ్రిటీషు నైలు వాణిజ్యమార్గాన్ని కాపాడటానికి తీవ్రంగా ఆసక్తి చూపించింది. ఇది 1894 లో ఉగాండా ప్రొటెక్టరేటును సృష్టించేందుకు బ్రిటిషు ప్రభుత్వం బుగాండా, పరిసర ప్రాంతాలను విలీనం చేసింది.[10]: 3–4 

ఉగాండా సంరక్షిత ప్రాంతం (1894–1962)

[మార్చు]

1890 వ దశకంలో బ్రిటీషు ఇండియా నుండి 32,000 మంది కార్మికులు ఉగాండా రైల్వేని నిర్మించడానికి కాంట్రాక్టు కార్మిక ఒప్పందాల కింద నియమించబడ్డారు.[13] ఒప్పందం పూర్తి అయిన తరువాత కార్మికులలో చాలామంది భారతీయులు తమ దేశానికి తిరిగి వెళ్ళినప్పటికీ 2,724 మంది తూర్పు ఆఫ్రికాలో స్థిరపడాలని నిర్ణయించుకున్నారు.[14] తరువాత వారిలో కొంతమంది వ్యాపారుగా మారారు. వారు పత్తి, జిన్నింగు వాణిజ్యంలో, చిల్లర వ్యాపారంలో నియంత్రణ సాధించారు.[15]

1900 నుండి 1920 వరకు ఉగాండా దక్షిణ భాగంలో ఒక నిద్ర వ్యాధి అంటువ్యాధిగా ప్రబలింది. ఈవ్యాధి భారినపడి విక్టోరియా సరస్సు ఉత్తర తీరాల వెంట ఉన్న 2,50,000 మందికంటే అధికంగా ప్రజలు మరణించారు.[16]

స్వతంత్రం (1962 నుండి 1965)

[మార్చు]

ఉగాండా 1962 అక్టోబరు 9 న (క్వీను రెండవ ఎలిజబెతు, ప్రభుత్వాధిపతి, ఉగాండా రాణి నుండి) బ్రిటను నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందింది. 1963 అక్టోబరులో ఉగాండా రిపబ్లికుగా మారింది. కానీ కామన్వెల్తు ఆఫ్ నేషంసులో తన సభ్యత్వాన్ని కొనసాగించింది.

1962 లో జరిగిన మొదటి స్వాతంత్ర్య ఎన్నికలలో ఉగాండా పీపుల్సు కాంగ్రెసు (యు.పి.సి), కాబా ఎకెకా (కె.వై) మధ్య సంకీర్ణంతో గెలిచింది. యు.పి.సి, కె.వై, మిల్టను ఒబోటోతో మొదటి స్వాతంత్ర్య ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయబడింది. కార్యనిర్వాహక ప్రధాన మంత్రిగా బుగాండా కబాకా (రాజు) ఎడ్వర్డు రెండవ మూటేషా అధ్యక్షుడిగా (ఉత్సవ స్థానం) కల్పించారు.[17][18]

బుగాండా సంక్షోభం 1962–1966

[మార్చు]
Construction of the Owen Falls Dam in Jinja.
The Uganda Printers Building on Kampala Road, Kampala, Uganda

ఉగాండా స్వాతంత్ర్యం తరువాత సంవత్సరాలలో కేంద్ర ప్రభుత్వం, అతిపెద్ద ప్రాంతీయ సామ్రాజ్యం - బుగండా మధ్య సంబంధాలు ఉన్నాయి. [19] బ్రిటిషు ఉగాండా ప్రొటొరరేట్ సృష్టించినప్పటి నుండి ఒక అతిపెద్ద రాచరికాన్ని సమైక్య రాజ్యపరిధిలో అతిపెద్ద ఎలా నిర్వహించాలనే సమస్య ఎదురైంది. కలోనియలు గవర్నర్లు సమర్ధవంతమైన పాలనావిధానాలు అమలుచేయడంలో విఫలమయ్యారు. కేంద్ర ప్రభుత్వంతో బుగాండా క్రమరహిత సంబంధాలు పరిస్థితిని మరింత సంక్లిష్టం చేసింది. బుగాండా ఎప్పుడూ స్వాతంత్ర్యాన్ని కోరనప్పటికీ బ్రిటిషు లేనప్పుడు ప్రత్యేక హోదాతో వ్యవహరించడం వంటి ఇతర విషయాలపై వారికి అందుబాటులో విశేషఅధికారాల వంటి అమరిక వారికి సౌకర్యవంతంగా కనిపించింది. స్వాతంత్ర్యానికి ముందు బ్రిటీషు వలసరాజ్య అధికారులకు, బుగండాకు మధ్య జరిగిన పోరాటాల ద్వారా ఇది స్పష్టమైంది. [20]

బుగండాలో కబాక ఒక ప్రధాన రాజుగా ఉండాలని కోరుకునే ప్రజలు, ఉగాండాలోని ఇతర ప్రాంతాలతో కలిసి ఆధునిక లౌకిక రాజ్యాన్ని సృష్టించాలని భావించే ప్రజల మధ్య విభజనలు ఉన్నాయి. ఈ చీలిక ఫలితంగా రెండు ప్రధానమైన బగాండా ఆధారిత పార్టీలు - కాబాక యెక్కా (కబక మాత్రమే) కాథలికు చర్చి మూలాలు కలిగిన డెమోక్రటికు పార్టీ సృష్టించబడ్డాయి. ఈ రెండు పార్టీల మధ్య ఉన్న తీవ్రవ్యతిరేకత ఉండేది. ముఖ్యంగా పోస్ట్-కలోనియల్ పార్లమెంటుకు మొదటి ఎన్నికలు వచ్చాయి. కబక ప్రధానంగా డిపి నాయకుడైన బెనడిటో కివానుకాను ఇష్టపడలేదు.[21]

బుగాండా వెలుపల ఉన్న ఉత్తర ఉగాండాకు చెందిన " మిల్టను ఒబాటే " బెంగాండేతర మిత్రరాజ్యాల కూటమిని ఏర్పరచి " ఉగాండా పీపుల్సు కాంగ్రెసు " (యు.పి.సి) ని ఏర్పాటు చేసాడు. యు.పి.సి నాయకులు ప్రాంతీయ అసమానత్వం (బుగాండాకు విశేషాధికారం) వంటి వాటిని సరిదిద్దటానికి ప్రయత్నించారు. ఇది బుగాండా వెలుపల నుండి గణనీయమైన మద్దతును పొందింది. అయితే పార్టీ సంకీర్ణనాయకుల ఆసక్తిని భర్తీ చేయలేకపోయినా ఒబాటే ఒక ఫెడరల్ ఫార్ములా ఆధారంగా చర్చలు జరిపడంలో గొప్ప నైపుణ్యాన్ని ప్రదర్శించాడు.[22]

స్వాతంత్ర్య సమయంలో బుగండా సమస్య పరిష్కారం కాలేదు. పార్లమెంటులో మెజారిటీ రాజకీయ పార్టీ లేకుండా స్వాతంత్ర్యం సాధించిన కొన్ని కొలోనియలు భూభాగాల్లో ఉగాండా ఒకటి. స్వాతంత్ర్య పూర్వ ఎన్నికలలో యుపిసి బుగండాలో ఎటువంటి అభ్యర్థులను నియమించకుండానే 61 నేరుగా ఎన్నుకోబడిన 61 స్థానాలలో 37 స్థానాలలో విజయం సాధించింది (బయంగాండా వెలుపల). డి.పి. బుగాండా వెలుపల 24 స్థానాలలో విజయం సాధించింది. బుగాండాకు మంజూరు చేసిన "ప్రత్యేక హోదా"లు బుగాండా పార్లమెంటు ఎన్నికలను ప్రతిబింబిస్తూ 21 బుగాండా స్థానాలకు ఎన్నికైంది. కె.వై 21 స్థానాలలో గెలుపొందింది.[23][24] [25][26]

1964 లో యు.పి.సి. ప్రతినిధులు తమ ప్రతినిధుల గులులో సమావేశం అయ్యారు. ఒబుటే తన పార్టీ నియంత్రణ కోల్పోతున్నడనడానికి ఈ సమావేశం సాక్ష్యంగా ఉంది. కొత్త కార్యదర్శి అభ్యర్థి - గ్రేసు ఇబింగిరా, రాడికల్ జాన్ కాకోంగ్ల మధ్య పార్టీ ప్రధాన కార్యదర్శిని ఎన్నుకోవడంలో తీవ్రమైన పోరాటం జరిగింది. ఇబింగిరా తరువాత యు.పి.సి.లో ఒబోటో వ్యతిరేకంగా మారాడు. బుగండా, కేంద్ర ప్రభుత్వానికి మధ్య సంక్షోభానికి దారితీసిన తరువాతి కార్యక్రమాలను చూస్తున్నప్పుడు ఇది ఒక ముఖ్యమైన అంశం అయింది. యుపిసి వెలుపల ఉన్నవారికి (కె.వై. మద్దతుదారులతో సహా), ఒబాటో దీనావస్థకు సూచన అయింది. పరిశీలకులు యు.పి.సి. సమర్ధవంతమైన సంకీర్ణం కాదని తెలుసుకున్నారు.[27]

యు.పి.సి.- కె.వై కూటమి పతనం బహిరంగంగా అసంతృప్తి వెల్లడించింది. ఒబొటె, ఇతరులు బుగాండా "ప్రత్యేక హోదా" గురించి అసంతృప్తి చెందారు. 1964 లో విస్తారమైన బుంగాండా సామ్రాజ్యం కొన్ని ప్రాంతాల నుండి (కబాకాకు సంబంధ లేని ప్రజలు) డిమాండులకు ప్రభుత్వం స్పందించింది. వలసరాజ్య పాలనకు ముందు బంగాండా పొరుగున ఉన్న బన్యోరో సామ్రాజ్యంతో పోటీపడింది. బుగాండా బన్యోరో భాగాలను స్వాధీనం చేసుకుంది. బ్రిటిషు వలసవాదులు అధికారికంగా దీనిని బుగాండా ఒప్పందాలలో భాగంగా చేశారు. "కోల్పోయిన కౌంటీలు"గా పిలువబడే ఈ ప్రాంతాల్లోని ప్రజలు బన్యోరోలో భాగంగా ఉండాలని భావించారు. ఒబాటు ఒక ప్రజాభిప్రాయ సేకరణకు అనుమతించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. ఇది కబాకాను, బుగాండా మిగిలిన భాగాన్ని తీవ్రమైన ఆగ్రహానికి గురిచేసింది. ఓబాటును ప్రభావితం చేయటానికి కబాక ప్రయత్నాలు చేసినప్పటికీ కౌంటీల నివాసులు బన్యొరోకు తిరిగి వచ్చారు.[28] ప్రజాభిప్రాయాన్ని కోల్పోయిన తరువాత కె.వై బన్యొరోకు కౌంటీలను ఆమోదించడానికి బిల్లు మంజూరు చేయడానికి వ్యతిరేకించింది, తద్వారా యు.పి.సి.తో కూటమి ముగిసింది.

ఉగాండా రాజకీయాల గిరిజన స్వభావం కూడా స్పష్టంగా కనిపించింది. ఇంతకుముందు జాతీయ పార్టీగా ఉన్న యుపిసి ఓబోటోను సవాలు చేస్తున్నప్పుడు గిరిజన ప్రజల మధ్య విచ్ఛిన్నం అయింది. విభిన్నత ఆర్థిక, సామాజిక రంగాలలో స్పష్టంగా "ఉత్తర,దక్షిణ" జాతి విభజనలో కనిపించి తరువాత రాజకీయాలలో స్థిరపడిపోయింది. ఒబోటో తనకుతానే ఉత్తర ఐరోపా రాజకీయ నాయకులతో కలిసాడు: ఫెలిక్స్ ఓనామా, అలెక్స్ ఓజెరా. ఇబ్నెరిరా మద్దతుదారులు ఆయనతో ఖైదై జైలు శిక్ష అనుభవించారు. ప్రధానంగా దక్షిణ జార్జి మగజీ, బి. కిర్య, మతియాసు ఎన్కోబి. కాలక్రమేణా రెండు వర్గాల జాతి ముద్రను కోరుకున్నారు. "బంటు" (ప్రధానంగా దక్షిణ ఇబింగిరా కూటమి), "నిలోటిక్" (ప్రధానంగా ఉత్తర ఒబోటు వర్గం). ఒబోటే అరెస్టు చేసి ఇబింగైరకు మద్దతు ఇచ్చిన బంటు మంత్రులను ఖైదు చేసినప్పుడు ప్రభుత్వం బంటుతో యుద్ధానికి ఆసన్నమైనదన్న భావన మరింత బలపడింది.[29]

ఈ రెండు వర్గాల కలయిక ప్రభావవంతమైన శక్తిగా మారింది. మొట్టమొదటి బుగండా - బంగాడా మొదటి ప్రజలు బంటు సహజంగా ఇబింగరాతో కక్షకట్టింది. ఇబింగైరా కక్షలు మరితగా తీవ్రరూపందాల్చాయి. కబాకాను పడగొట్టాలని ఒబోటో ప్రయత్నిస్తున్నాడని నిందిస్తూ మరింత ఉద్వేగపర్చింది.[29]

వారు తరువాత ఒబాటోను వ్యతిరేకిస్తున్నారు. రెండవది - భద్రతా దళాలు - బ్రిటిషు వలసప్రభుత్వం ఉత్తర ఉగాండా నుండి సైన్యం, పోలీసు రంగాలలో అర్హతకు అనుగుణంగా కొత్త సిబ్బంధిని నియమించారు. స్వాతంత్ర్యం తరువాత ఉత్తర తెగలవారు (ముఖ్యంగా నిలోటికు) సైన్యం, పోలీసులు మీద ఆధిపత్యం చేసారు. వారు ఇప్పుడు ఒబోటోకు మరింత అనుబంధం పెంచుకున్నారు. ఆయన ఈ సంబంధాలనుతన అధికారాన్ని ఏకీకృతం చేసేందుకు ప్రయోజనకరంగా మార్చుకున్నాడు. 1966 ఏప్రెలులో ఒబోటు మొరోటో పట్టణం లోని ఎనిమిది వందల మందిని కొత్త సైనిక దళాలను మొరోటోలో చేర్చుకున్నాడు. వీరిలో ఉత్తర ప్రాంతం నుండి వచ్చిన వారు 70% ఉన్నారు.[30]

"ఉత్తర ప్రాంత ప్రజలు" ఆధిపత్యం వహించిన కేంద్ర ప్రభుత్వం, భద్రతా దళాలలో (ముఖ్యంగా జాతీయ స్థాయిలో ప్రభుత్వ స్థానాలు) అచోలీ ప్రజలు గణనీయమైన స్థానాలను దక్కించుకున్నారు.[31] ఉత్తర ఉగాండాలో స్వాతంత్ర్యానికి ముందు ఆర్థిక, సామాజిక ప్రయోజనాలు అందించిన "ప్రత్యేక హోదా" మీద వివిధ రకాల బుగాండా వ్యతిరేక భావాలు అభివృద్ధి చెందడానికి కారణంగా మారాయి. " ఒబోటో ఉత్తర ప్రాంతాల ప్రజలను గణనీయమైన సంఖ్యలో ఓబొటొ పౌర సేవా, సైన్యంలో చేర్చాడు.[31] అయితే "బంటు", "నిలోటికు" రెండింటి గుర్తింపులో ముఖ్యమైన అస్పష్టతలు కనిపిస్తాయి. ఉదాహరణకి బంటు వర్గంలో చారిత్రాత్మకంగా తీవ్రమైన ప్రత్యర్థులు బుగాండా, బునియోరో రెండూ ఉన్నాయి. తీవ్రమైన ప్రత్యర్థులైన లోగ్బారా, ఆచోలి, లాంగిలు నిలోటికు గుర్తింపు కలిగి ఉన్నారు. వీరు తరువాత ఉగాండా సైన్యం, రాజకీయాలలో ప్రాధాన్యత సంతరించుకున్నారు. ఈ అస్పష్టత ఉన్నప్పటికీ ఈ సంఘటనలు తెలియకుండానే ఉత్తర, దక్షిణ రాజకీయ విభజనకు దారితీస్తూ ఉగాండా రాజకీయాలను ప్రభావితం చేసాయి.

ప్రత్యర్థులు యు.పి.సి. విభజనను ఒబోటో బలహీనతను గ్రహించారు. స్థానిక స్థాయిలో కౌంసిలు స్థానాలలో ఆధిపత్యం వహించడం అసంతృప్తిని అధికం చేసింది. ఒబొటో స్వంత జిల్లాలో కూడా 1966 లో స్థానిక జిల్లా కౌన్సిలు అధిపతులను తొలగించడానికి ప్రయత్నాలు జరిగాయి. 1967 లో తదుపరి జాతీయ ఎన్నికలు UPC కు మరింత ఆందోళన కలిగించే వాస్తవాన్ని ఆవిష్కరించాయి. కె.వై (డి.పిలో తిరిగి చేరారు), యుపిసిలో పెరుగుతున్న వర్గీకరణ, యుపిసి అధికారం నుండి పతనం ఔతుందని సూచించాయి.

1966 ప్రారంభంలో పార్లమెంటు కొత్త చట్టంతో బుగాండా వెలుపల విస్తరించేందుకు కె.వై చేసిన ప్రయత్నాన్ని నిరోధించడు. తరువాత కె.వై. వారికి ఉన్న కొంత మంది ఎంపీలతో ప్రతిస్పందించింది. ఓచెంగు ఉత్తర ఉగాండాకు చెందినప్పటికీ కె.వైలో అత్యున్నత స్థాయికి చేరుకున్నాడు. కబాకాకు అత్యంత సన్నిహితుడుగా మారి బుగాండాలో పెద్ద భూభాగాన్ని బహుమతి పొందాడు. ఓబొటు పార్లమెంటులో లేనిసయంలో ఒబొటో సైన్యాధిపతి కల్నలు ఇడి అమీన్ సహకారంతో చట్టవిరుద్ధంగా కాంగో నుండి దంతం, బంగారం దోపిడీజరిగిందని ఆరోపించాడు. ఈ పధకం ఒబాటూ, ఓనామా, నీకోనులు ఈ పధకం నుండి ప్రయోజనం పొందారు అని ఆయన ఆరోపించారు.[32] పార్లమెంటు అమీన్‌ను అణిచివేసేందుకు, ఒబొటు జోక్యాన్ని దర్యాప్తు చేయటానికి అనుకూలంగా ఓటు వేసింది. ఇది ప్రభుత్వాన్ని కదిలించి దేశంలో ఉద్రిక్తతలు అధికరింపజేసింది.

యు.పి.సి. బుగాండా కాంఫరెంసు నుండి " గాడ్ ఫ్రే బినైసా(అటార్నీ జనరలు) " తొలగించడం నేపథ్యంలో కె.వై, ఇబింగిరా, ఇతర ఒబొటు ప్రత్యర్థులు ఉన్నారని విశ్వసించబడింది. ఇది యు.పి.సి.కి సవాలుగా మారింది.[25] ప్రతిస్పందనగా 1966 ఫిబ్రవరిలో ఒబొటో మంత్రివర్గ సమావేసంలో ప్రత్యేక అధికారాలు పొంది ఇబింగిరా, ఇతర ప్రముఖులను ఖైదుచేసింది.

1966 మార్చిలో ఒబాటు అధ్యక్షుడు, ఉపాధ్యక్షుడు కార్యాలయాలు ఉనికిలో ఉంటుందని ప్రకటించారు - కబాకాను సమర్థవంతంగా తొలగించారు. వివాహం ద్వారా బుగండాతో సంబంధమున్న మునుపటి ఆర్మీ కమాండరు (ఒపలోటు) (ఒబాలోటుకు వ్యతిరేకంగా సైనిక చర్య తీసుకోవటానికి ఒపలోటు అయిష్ట వెలిబుచ్చడని విశ్వసించబడుతుంది) ను తొలగించి ఒబొటు అమీన్‌కు ఆర్మీ చీఫ్ కమాండరుగా మరింత అధికారాన్ని ఇచ్చాడు. ఓటుట్ రాజ్యాంగం రద్దు చేసి కొద్ది నెలలకాలం ఎన్నికలను నిలిపివేసింది. అమీన్ తిరుగుబాటుకు పాల్పడుతున్నాడని కబాకా పుకార్లను లేవదీయడం వంటి అనేక నేరాలకు పాల్పడ్డాడని నిందిస్తూ విదేశీ దళాలను మద్దతుగా రావాలని అభ్యర్థించాడు

  • కె.వై. ఇబింగిరా, బుగాండా లోని ఇతర వ్యతిరేక-వ్యతిరేక అంశాల మద్దతును కలిగి ఉన్న ఒక సమూహం గాడ్ఫ్రేయ్ Binaisa

ఒబొటు పలు ఊహాత్మక ప్రకటనలలో కబాకా అధికారాలను తగ్గించాడు:

  • ఫెడరలు యూనిట్ల స్వతంత్ర పబ్లికు సర్వీసు కమిషన్ రద్దు. ఇది బగాండాలోని పౌర సేవలను నియమించటానికి కబకా అధికారాన్ని తొలగించింది.
  • బుగాండా హైకోర్టు రద్దుచేయడం:- కబకాకు ఉన్న న్యాయ అధికారాన్నింటినీ తొలగించడం.
  • బుగాండా ఆర్థిక నిర్వహణను కేంద్ర నియంత్రణలో తీసుకురావడం.
  • బుగాండా ప్రభువుల భూముల నిర్మూలన:- తన ప్రజలపై కబకా ప్రధాన అధికార వనరులు ఒకటి.

బుగండా, కేంద్ర ప్రభుత్వానికి మధ్య కలిపించని అడ్డుగోడ నిర్మించబడింది. రాజీపడటం ద్వారా దీనిని నివారించవచ్చని చరిత్రకారులు వాదిస్తారు. ఒబాటు కబాకాను బలహీనంగా కనిపించింది. వాస్తవానికి, నాలుగేళ్ల క్రితం అధ్యక్ష పదవిని ఆమోదించి యుపిసికి మద్దతు ఇచ్చిన తరువాత కబాకా తన ప్రజలను విభజించి ఒకదానితో మరొకటి ప్రత్యర్థిగా మార్చాడు. బుగాండా రాజకీయ సంస్థల లోపల, మతం, వ్యక్తిగత ఆకాంక్షల కారణంగా అంతఃకలహాలు అధికమై సంస్థలను బలహీనపరచాయి. ఫలితంగా కేంద్ర ప్రభుత్వ కదలికలకు స్పందించడంలో విఫలం అయ్యాయి. కబాకా బాధ్యతా రహితుడుగా భావించబడ్డాడు.[33]

1966 మేలో కబక తన కదలికను చేశారు. బుగాండా నుండి పార్లమెంటు నుండి ఉగాండా ప్రభుత్వం వెలుపలకు వెళ్ళాలని (రాజధాని సహా, కంపాలా) కోరుతూ కబాక విదేశీయసహాయం కొరకు అభ్యర్థించాడు. ప్రతిస్పందనగా ఒబొటు కబాకా భవనం మీద దాడి చేయమని ఇడి అమీన్‌ను ఆదేశించాడు. కబాక ప్యాలెసు కోసం భయంకరమైనది పోరాటం జరిగింది. కాబాకా గార్డు అంచనా వేసిన దానికంటే మరింత ప్రతిఘటించాడు. బ్రిటీషు శిక్షణ పొందిన కెప్టెను " సుమారు 120 మంది ఆప్సాయుధబలగాలతో ఉన్న ఇడి అమీన్‌ను 12 గంటలకాలం నిలువరించారు " అని వ్యాఖ్యానించాడు.[34]

యుద్ధంలో 2000 మంది మరణించారని అంచనా వేయబడింది. సైన్యం బలమైన తుపాకులతో లోనికి ప్రవేశించింది. గ్రామీణప్రాంతాలలో తిరుగుబాటు జరుగుతుందని ఊహించబడింది. కొన్ని గంటల తరువాత ఒబొటు పత్రికావిలేఖరుల సమావేశంలో ఆయన విజయాన్ని ప్రకటించాడు. కాబాకా ప్యాలెసు నుండి వెలుపలకు పోయి మద్దతుదారుల సహకారంతో లండనుకు పారిపోయాడు. ఆయన మూడు సంవత్సరాల తరువాత మరణించాడు.

తిరుగుబాటుకు ముందు 1966–1971

[మార్చు]

1966 లో ఒబాటు నేతృత్వంలోని ప్రభుత్వం, రాజు మ్యుటేసే మధ్య అధికార పోరాటం తరువాత ఒబాటు రాజ్యాంగాన్ని సస్పెండు చేసి నామమాత్రంగా ఉన్న అధ్యక్షుడు, ఉపాధ్యక్షులను తొలగించాడు. 1967 లో ఒక నూతన రాజ్యాంగం ఉగాండాను గణతంత్రంగా ప్రకటించి సాంప్రదాయ రాజ్యాలను రద్దు చేసింది. ఒబాటును అధ్యక్షుడుగా ప్రకటించారు.[9]

1971 తిరుగుబాటు తరువాత –1979 అమీన్ పాలన ముగింపు

[మార్చు]

1971 జనవరి 25 న సైనిక తిరుగుబాటు తరువాత ఓబోటో అధికారం నుండి తొలగించి జనరలు ఇడి అమీన్ దేశ నియంత్రణను స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. తరువాత సైనిక మద్దతుతో నియంతగా ఉగాండాను అమీన్ ఎనిమిది సంవత్సరాల కాలం పాలించారు.[35] తన పాలనను నిర్వహించడానికి దేశంలో సామూహిక హత్యలు నిర్వహించారు. సుమారుగా 80,000-5,00,000 ఉగాండాలు అతని పాలనలో తమ ప్రాణాలను కోల్పోయారు.[36] తన క్రూరత్వాలు కాకుండా, ఆయన పారిశ్రామికవేత్తలను, భారతీయ అల్పసంఖ్యాక ప్రజలను ఉగాండా నుండి బహిష్కరించాడు.[37] 1976 జూన్‌లో పాలస్తీనా ఉగ్రవాదులు ఎయిర్ ఫ్రాన్స్ విమానాన్ని హైజాక్ చేసి, ఎంటెబ్బి విమానాశ్రయం వద్ద ప్రజలను నిర్బంధంలో ఉంచారు. పది రోజుల తర్వాత ఒక ఇస్రాయెలీ కమాండో రక్షించే వరకు 250 మంది ప్రయాణీకులను బందీగా ఉంచారు.[38] 1979 లో ఉగాండా-టాంజానియా యుద్ధం తర్వాత అమీన్ పరిపాలన ముగిసింది. దీనిలో ఉగాండా ప్రవాసుల సహాయంతో టాంజానియా దళాలు ఉగాండాపై దాడి చేశాయి.

1979 – ప్రస్తుతం

[మార్చు]
Belligerents of the Second Congo War. On December 19, 2005, the International Court of Justice found against Uganda, in a case brought by the Democratic Republic of the Congo, for illegal invasion of its territory, and violation of human rights.[39]

1986 జనవరిలో మునుపటి పాలనను కూల్చివేసినప్పటి నుండి యోవెరి ముసెవెని అధ్యక్షుడిగా ఉన్నారు.

ఆ సంవత్సరం ప్రారంభంలో ఉగాండాలో రాజకీయ పార్టీలు తమ కార్యకలాపాల వరకు పరిమితం చేయబడ్డాయి. ఈ పరిమితి హింసను తగ్గించటానికి ఉద్దేశించబడింది. ముస్సెవెని స్థాపించిన పార్టీరహిత ఉద్యమవ్యవస్థలో రాజకీయ పార్టీలు ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ వారు కేవలం ప్రధాన కార్యాలయ కార్యాలయాన్ని మాత్రమే నిర్వహించగలరు. వారికి శాఖలను తెరవడం, ర్యాలీలు నిర్వహించడం, ఫీల్డ్ అభ్యర్థులను ప్రత్యక్షంగా (ఎన్నికల అభ్యర్థులు రాజకీయ పార్టీలకు చెందినప్పటికీ) ఎన్నిక చేయడం వంటి ప్రాథమిక హక్కులు ఉండవు. 2005 జూలైలో బహుళ పార్టీల రాజకీయాలకు విధించిన పంతొమ్మిది సంవత్సరాల నిషేధం రాజ్యాంగ ప్రజాభిప్రాయసేకరణ ద్వారా రద్దు చేయబడింది.

1990 ల మధ్యకాలంలో ముసెవెన్ని కొత్తతరానికి చెందిన ఆఫ్రికను నాయకుడిగా పశ్చిమదేశాల చేత ప్రశంసించబడ్డాడు.[40]

రెండో కాంగో యుద్ధంలో కాంగోను ప్రజాస్వామ్య రిపబ్లికును ఆక్రమించిన సమయంలో 1998 నుండి 5.4 మిలియన్ల మరణాలు సంభవించాయి. ఆఫ్రికాలోని గ్రేట్ లేక్సు ప్రాంతంలో ఇతర ఘర్షణల్లో పాల్గొనడం కారణంగా అయన అధ్యక్షతపాలన మసకబారింది. ఆయన " లార్డ్సు రెసిస్టెన్సు ఆర్మీ "కి వ్యతిరేకంగా జరిగిన పౌర యుద్ధాన్ని సంవత్సరాలకాలం ఎదుర్కొన్నాడు. ఇది మానవజాతికి వ్యతిరేకంగా అనేక నేరాలకు పాల్పడింది. ఇందులో బాలల బానిసత్వం, అతియాకు ఊచకోత, ఇతర సామూహిక హత్యలు భాగంగా ఉన్నాయి. ఉత్తర ఉగాండాలో జరిగిన సంఘర్షణ వేలాది మంది మంది మరణానికి, లక్షలాది మంది స్థానభ్రంశం చెందడానికి కారణం అయింది.[41]

2005 లో పార్లమెంటు అధ్యక్ష పదవీకాల పరిమితులను రద్దు చేసింది. ముజెనీని హత్యాకాండకు మద్దతు ఇచ్చిన ఒక్కొక్క పార్లమెంటు సభ్యునికి $ 2,000 అమెరికా డాలర్ల చెల్లించడానికి నిధులు చెల్లించడానికి ప్రభుత్వ నిధులను వాడుకున్నది.[42] 2006 ఫిబ్రవరిలో అధ్యక్ష ఎన్నికలు జరిగాయి. అనేక మంది అభ్యర్థులకు వ్యతిరేకంగా ముసివేని సభ్యులు పోటీ పడ్డారు. వారిలో అత్యంత ప్రముఖమైన వ్యక్తి కిజ్జా బెసిగ్యే.

2011 ఫిబ్రవరి 18 న జరిగిన ఎన్నికలలో అధ్యక్షుడు యవర్రీ కగుటా ముసెవెనీని విజయం సాధించాడని 2011 ఫిబ్రవరి 20 న ఉగాండా ఎన్నికల కమిషను ప్రకటించింది. ప్రతిపక్షం ఫలితాల వలన సంతృప్తి చెందలేదు. వారు ఎన్నికలో అక్రమాలు జరిగాయని ఆరోపించారు. అధికారిక ఫలితాల ప్రకారం ముస్సెవే 68 % ఓట్లతో విజయం సాధించి తన సమీప పోటీదారు అయిన బెసిగ్యే (ముసివేని వైద్యుడు) ను అధిగమించాడు. ముస్సెవెనీ కానీ ఆయన నియమించే ఏ వ్యక్తి అయినా నిరంతరంగా అధ్యక్షుడుగా నియమింపబడతాడని ఆయన విలేఖరులకు చెప్పాడు. బసిగ్యే అక్రమంగా జరిగిన ఎన్నిక కచ్చితంగా చట్టవిరుద్ధమైన నాయకత్వానికి దారితీస్తుందని దీనిని ఉంగాండా ప్రజలు విమర్శనాత్మకంగా విశ్లేషించాలని పేర్కొన్నాడు. అరోపా ఎన్నికల పరిశీలన బృందం ఉగాండా ఎన్నికల ప్రక్రియ మెరుగుదల, లోపాలు గురించి నివేదించింది: "ఎన్నికల ప్రచారం, పోలింగు రోజు శాంతియుత పద్ధతిలో నిర్వహించబడ్డాయి. అయితే, ఎన్నికల ప్రక్రియ పరిపాలన లోపం, రవాణా వైఫల్యం కారణంగా ఉగాండా పౌరుల అసమ్మతికి కారణం అయింది. ఉగాండా ప్రజలు అధిక సంఖ్యలో ఎన్నికలలో పాల్గొనలేక పోయారని నివేదించింది.[43]

2012 ఆగస్టు నుండి అనామక హాక్టివిస్టు సమూహం ఉగాండా అధికారులను బెదిరించింది. గే వ్యతిరేక బిల్లుల మీద అధికారిక ప్రభుత్వ వెబ్సైట్లను హ్యాకు చేసింది.[44] స్వలింగ వ్యతిరేక బిల్లులు కొనసాగితే దేశానికి ఆర్థిక సహాయాన్ని తగ్గించాలని కొందరు అంతర్జాతీయ దాతలు బెదిరించారు.[45]

అధ్యక్షుడి కుమారుడు ముహుజీ కైన్సర్గబాను వారసుడిగా ప్రణాళికలు రూపొందించినట్లు వెలువడిన వార్తలతో ఉద్రిక్తతలు అధికరించాయి. [46][47][48][49]

భౌగోళికం

[మార్చు]
Regional map of Uganda.

ఈ దేశం తూర్పు ఆఫ్రికా పీఠభూమిలో ఉంది. ఇది 4 ° ఉత్తర, 2 ° దక్షిణ అక్షాంశాల మధ్య ఉంటుంది. ఉత్తరంలో 4 ° భూభాగం ఉంటుంది. 29 ° నుండి 35 ° తూర్పు రేఖాంశంలో ఉంటుంది. ఇది సముద్ర మట్టానికి 1,100 మీటర్లు (3,609 అడుగులు) ఎత్తులో ఉంటుంది. ఉత్తరప్రాంతంలో క్రమంగా సుడానీసు మైదానానం వైపు వాలుగా ఉంటుంది. కొన్ని అంతర్జాతీయ వర్తక సంస్థలు కెన్యాను గ్రేటరు హార్ను ఆఫ్ ఆఫ్రికాలో భాగంగా ఉన్నట్లు వర్గీకరించాయి.[50]

సరసులు

[మార్చు]

దక్షిణప్రాంతాన్ని అధికంగా ప్రపంచంలోని అతిపెద్ద సరస్సులలో ఒకటైన అనేక ద్వీపసమన్వితమైన విక్టోరియా సరస్సు భారీగా ప్రభావితం చేస్తుంది. రాజధాని కంపాలా సమీపంలోని ఎంటెబే నగరంతో సహా ఈ సరస్సు సమీపంలో అత్యంత ముఖ్యమైన నగరాలు ఉన్నాయి. [51] దేశానికి మద్యలో క్యోగా సరసు ఉంది. సరోవర పరిసరాలలో విస్తారమైన చిత్తడి భూములు ఉన్నాయి.[52]

భూబంధిత దేశంగా ఉన్నప్పటికీ ఉగాండాలో అనేక పెద్ద సరస్సులు ఉన్నాయి. బృహత్తర మైన విక్టోరియా, క్యోగా సరసులతో ఆల్బర్టు, ఎడ్వర్డు సరసు, జార్జి వంటి చిన్న సరసులు ఉన్నాయి.[51]

ఉగాండా దాదాపు పూర్తిగా నైలు నదీ ముఖద్వారంలో ఉంది. విక్టోరియా నైలు విక్టోరియా నుండి లేక్ క్యోగా వరకు కాలువల ద్వారా నీటిపారుదల సౌకర్యాలను అందిస్తూ కాంగో సరిహద్దులో ఆల్బర్టు సరస్సులో సంగమిస్తాయి. ఇది దక్షిణ సుడాను ఉత్తరం వైపు ప్రవహిస్తుంది. తూర్పు ఉగాండాలో ఒక ప్రాంతంలో సుయాం నది ప్రవహిస్తుంది. ఇది టర్కనా సర్కసు పారుదల ప్రాంతంలో ఉంది. కెన్యాలో ఉన్న లాటికిపి సరసు ఉగాండా ఈశాన్య భూభాగంలో ప్రవహిస్తుంది.[51]

ఆర్ధికరంగం

[మార్చు]

ఆ

[మార్చు]
Graphical depiction of Uganda's product exports in 28 color-coded categories.
Coffee fields in southwestern Uganda

ఉగాండా " బ్యాంకు ఆఫ్ ఉగాండా " కేంద్ర బ్యాంకుగా పనిచేస్తుంది. ఇది ఉగాండా షిల్లింగు ముద్రణతో పాటు ద్రవ్య విధానాన్ని నిర్వహిస్తుంది.[53]

2015 లో ఉగాండా ఆర్థికవ్యవస్థ ఎగుమతి ఆదాయాన్ని కింది వస్తువుల ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తుంది: కాఫీ ($ 402.63 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), ఆయిలు పునఃఎగుమతులు (US $ 131.25 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), మూల లోహాల ఉత్పత్తులు (US $ 120.00 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), చేపలు (US $ 117.56 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్ల), మొక్కజొన్న పొగాకు (సంయుక్త $ 73.13 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), టీ (US $ 69.94 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), చక్కెర (US $ 66.43 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్ల), తోలు (US $ 62.71 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), కోకో బీన్సు (US $ 55.67 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), బీన్సు (US $ 53.88 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్ల), నువ్వులు (US $ 52.20 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్ల), పూలు (US $ 51.44 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు), ఇతర ఉత్పత్తులు (US $ 766.77 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల్లు).[54]

దేశం స్థిరమైన ఆర్థిక వృద్ధిని అనుభవిస్తుంది. ఆర్థిక సంవత్సరం 2015-16 లో ఉగాండా స్థూల దేశీయ ఉత్పత్తి వృద్ధి 4.6 % వాస్తవ ఆదాయం, 11.6 % నామమాత్ర ఆదాయం నమోదు అయింది. ఇది 2014-15 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 5.0 % వృద్ధిరేటు ఉంది.[55]

దేశంలో అంవేషించబడని ముడి చమురు, సహజ వాయువు నిల్వలు ఉన్నాయి.[56] 1986 లో ఆర్థికరంగంలో వ్యవసాయం 56% భాగస్వామ్యం వహిస్తూ ఉండగా కాఫీ దాని ప్రధాన ఎగుమతిగా ఉంది. ప్రస్తుతం దానిని సేవారంగం అధిగమించింది. ఇది 2007 లో జి.డి.పి.లో 52% ఉంది.[57] 1950 వ దశకంలో బ్రిటీషు వలసరాజ్య పాలన సుమారు మంది వ్యవసాయం జీవనాధారంగా ఎంచుకున్న 5,00,000 రైతులను సహకార సంఘాలలో చేరేలా ప్రోత్సహించింది.[58] 1986 నుండి ఇడి అమీన్ పాలనలో, తదుపరి అంతర్యుద్ధం సమయంలో ధ్వంసం అయిన ఆర్థిక వ్యవస్థను ప్రభుత్వం (విదేశీ దేశాలు, అంతర్జాతీయ సంస్థల మద్దతుతో) పునరుద్ధరించింది.[59]

2012 లో ప్రపంచ బ్యాంకు ఉగాండాను భారీగా ఋణాలలో చిక్కుకున్న పేద దేశాల జాబితాలో చేర్చింది.[60]

ఆర్థిక వృద్ధి దారిద్య్ర నిర్మూలనకు దారితీయలేదు. 2000 - 2003 మధ్య సగటు వార్షిక ఆర్థికాభివృద్ధి 2.5 % ఉన్నప్పటికీ ఆ సమయంలో పేదరికం స్థాయిలు 3.8% అధికరించింది.[61] ఇది ఉద్యోగ రహిత వృద్ధిని నివారించే ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పింది. ఉగాండాలోనే కాకుండా ప్రపంచవ్యాప్తంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలు సమాన ఆర్థికాభివృద్ధికి అవసరమైన కృషిజరగాలని ఇది సూచిస్తుంది.[61]

1996 లో స్థాపించబడిన ఉగాండా " సెక్యూరిటీస్ ఎక్స్ఛేంజీలతో " అనేక ఈక్విటీలు జాబితా చేయబడ్డాయి. ప్రభుత్వం ప్రైవేటీకరణ కోసం స్టాక్ మార్కెటును ఒక అవెన్యూగా ఉపయోగించుకుంది. సెక్యూరిటీల మార్పిడిలో అన్ని ప్రభుత్వ ట్రెజరీ సమస్యలు ఇవ్వబడ్డాయి. కాపిటల్ మార్కెట్సు అథారిటీ 18 బ్రోకర్లు, ఆస్తి నిర్వాహకులు, ఇన్వెస్ట్మెంటు సలహాదారులకు లైసెన్సు ఇచ్చింది: ఆఫ్రికా అలయన్సు ఇన్వెస్ట్మెంటు బ్యాంకు, బరోడా క్యాపిటలు మార్కెట్సు ఉగాండా లిమిటెడు, క్రేను ఫైనాన్షియలు సర్వీసెసు ఉగాండా లిమిటెడు, క్రెస్టెడు స్టాక్సు అండ్ సెక్యూరిటీసు లిమిటెడు, డయ్యరు & బ్లెయిరు ఇన్వెస్ట్మెంటు బ్యాంకు, ఈక్విటీ స్టాకు బ్రోకర్లు ఉగాండా లిమిటెడు, రినైసన్సు క్యాపిటలు ఇన్వెస్ట్మెంటు బ్యాంకు, యు.ఎ.పి. ఫైనాన్షియలు సర్వీసెసు లిమిటెడు.[62] అధికారికంగా దేశీయ పొదుపు అభివృద్ధి మార్గాలలో ఒకటిగా పెన్షను సెక్టారు సంస్కరణ మీద దృష్టిని కేంద్రీకృతం చేసింది (2007).[63][64]

ఉగాండా సాంప్రదాయకంగా మొంబాసా హిందూ మహాసముద్రం పోర్టును చేరడానికి కెన్యా మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. హిందూ మహాసముద్రాన్ని చేరుకోవడానికి ప్రత్యామ్నాయ మార్గంగా బుకాసా (ఉగాండా), ముసొమా (టాంజానియా) సరోవరతీర నౌకాశ్రయాల ద్వారా మార్గాన్ని స్థాపించే ప్రయత్నాలు వేగవంతం చేశాయి. ఈ మార్గాన్ని టాంజానియా లోతట్టు భాగంలో ఉన్న రషూకు రైల్వే, హిందూ మహాసముద్రంపై తంగ ఓడరేవులతో అనుసంధానించబడింది.[65]

ఉగాండా తూర్పు ఆఫ్రికా కమ్యూనిటీలో సభ్యదేశంగా ఉంది. ప్రణాళికాబద్ధమైన " ఈస్టు ఆఫ్రికను ఫెడరేషను " శక్తివంతమైన సభ్యదేశంగా ఉంది.

ఉగాండాకు పెద్ద సంఖ్య విదేశాల ఉపాధిదారులు ఉన్నారు. ఉగాండా ప్రజలు అధికంగా యునైటెడు స్టేట్సు, యునైటెడు కింగ్డంలలో నివసిస్తున్నారు. ఈ వలసలు విరాళాలు, ఇతర పెట్టుబడులు (ప్రత్యేకంగా ఆస్తి) ద్వారా విస్తారంగా ఉగాండా ఆర్థిక వృద్ధికి సహకరిస్తున్నాయి. ప్రపంచ బ్యాంకు నివేదిక ఆధారంగా 2016 లో ఉగాండా US $ 1,099 బిలియన్లు విదేశాల ఉపాధిదారుల ఆదాయం లభించిందని. తూర్పు ఆఫ్రికా కమ్యూనిటీలో ఉగాండా కెన్యా (US $ 1.574 బిలియన్) తరువాత స్థానంలో ఉంది.[66] కాంగో డెమొక్రాటికు రిపబ్లికు, [67] దక్షిణ సుడాను, [68] రువాండా దేశాలకు ఉగాండా వాణిజ్య కూడలిగా ఉంది.[69]

2016 నవంబరులో " ఉగాండా బ్యూరో ఆఫ్ స్టాటిస్టిక్సు " 4.6 % ద్రవ్యోల్భణం ప్రకటించింది.[70] 2016/17 ఆర్థిక సంవత్సరంలో నమోదైన 5.7% పోలిస్తే, 2017/18 తో ఆర్థిక సంవత్సరంలో ద్రవ్యోల్బణం 3.4% పడిపోయిందని ఉగాండా గణాంక సంస్థ పేర్కొంది.[71]

పరిశ్రమలు

[మార్చు]

అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి అంచనాల ఆధారంగా 26,349 ( $ మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు) జి.డి.పి.తో నామమాత్రపు స్థూల దేశీయ ఉత్పత్తితో ప్రపంచ దేశాలలో ఉగాండా 102 వ స్థానంలో ఉందని అంచనా వేయబడింది.[72] ప్రపంచ బ్యాంకు నామమాత్రపు జి.డి.పి.లో ఉగాండా నామమాత్రపు జి.డి.పి. 25.891 ($ మిలియనల అమెరికా డాలర్లు) ఉంది.[73] జి.డి.పి. ఆధారంగా కొనుగోలు శక్తి సమతుల్యతలో ఐ.ఎం.ఎఫ్. వర్గీకరణలో ఉగాండా 86 వ స్థానం (91,212 మిలియన్ల డాలర్లు), ప్రపంచ బ్యాంకు వర్గీకరణలో 90 వ స్థానం (79,889 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు) గా పేర్కొంది.[72][73]

1990 నుండి ఉగాండా ఆర్థిక వ్యవస్థ అభివృద్ధి చెందుతూ ఉంది. వాస్తవ స్థూల దేశీయోత్పత్తి (జి.డి.పి) 1990-2015 మద్యకాలంలో వార్షికంగా సగటున 6.7% అధికరించింది. అదే సమయంలో తలసరి జీడీపీ తలసరి 3.3% అధికరించింది.[74]

బీదరికం

[మార్చు]
Street views in Kampala

ఉగాండా ప్రపంచంలో పేద దేశాలలో ఒకటి. 2012 లో జనాభాలో 37.8% మంది రోజుకు 1.25 అమెరికా డాలర్ల ఆదాయంతో మాత్రమే జీవిస్తున్నారు.[75] 1992 లో దేశం మొత్తంలో 56% ప్రజలు పేదరికం అనుభవిస్తుండగా 2009 లో 24.5% తగ్గించడంలో దేశం అపారమైన పురోగతి సాధించినప్పటికీ దేశంలోని గ్రామీణ ప్రాంతాలలో పేదరికం అలాగే ఉండిపోయింది. ఉగాండాలో 84% ప్రజలు గ్రామీణప్రాంతాలలో నివసిస్తున్నారు.[76]

ఉగాండా గ్రామీణ ప్రాంతాలలోని ప్రజలు ఆదాయం కొరకు ప్రధాన వనరుగా వ్యవసాయంపై ఆధారపడతారు. వ్యవసాయ రంగంలో 90% గ్రామీణ మహిళలు పనిచేస్తున్నారు.[77] వ్యవసాయ పనులతో పాటు, గ్రామీణ మహిళలు తమ కుటుంబాల బాధ్యత వహిస్తున్నారు. సగటు ఉగాండా మహిళ రోజువారీ పనులకు 9 గంటలు గడుపుతుంది. ఆహారం, వస్త్రాలు తయారు చేయడం, నీరు, వంటచెరకును ఇంటికి చేర్చడం, వృద్ధులకు, అనారోగ్య అనాథలపట్ల శ్రద్ధ వహించడం వంటివి. రోజుకు 8 - 10 గంటలు పనిచేసే పురుషులతో పోలిస్తే మహిళలు రోజుకు 12 - 18 గంటలు పనిచేస్తుంటారు. సగటున 15 గంటలు పనిచేసే మహిళలు పురుషుల కంటే అధికంగా అధిక సగటు గంటలు పని చేస్తారు.[78]

వారి ఆదాయాలకు అదనంగా గ్రామీణ మహిళలు జంతువుల పెంపకం, విక్రయించడం వంటి చిన్న తరహా వ్యవస్థాపక కార్యక్రమాలలో పాల్గొంటారు. ఏదేమైనా వారి పనిభారం కారణంగా ఈ ఆదాయం-ఉత్పత్తి కార్యకలాపాలకు తక్కువ సమయం కేటాయించబడుతుంది. పేదలు వారి పిల్లల పాఠశాల విద్యాభ్యాసానికి మద్దతు ఇవ్వలేవు. బాలికలు చాలా సందర్భాలలో ఇంటి పనులు చేయడానికి, వివాహం చేసుకోవడానికి పాఠశాలలను వదులుతున్నారు. ఇతర అమ్మాయిలు వేశ్యావృత్తిలో పాల్గొంటారు. ఫలితంగా యువతులు వయసైన, మరింత లైంగిక అనుభవజ్ఞులైన భాగస్వాములను కలిగి ఉన్నారు. ఇది మహిళలకు హెచ్.ఐ.వి. వంటి ప్రమాదకరమైన వ్యాధులకు గురిచేస్తుంది. ప్రభావితం చేయడంలో అసమానమయిన ప్రమాదానికి గురిచేస్తుంది, ఉగాండాలో నివసిస్తున్న పెద్దలలో 57% ప్రజలు హెచ్.ఐ.వి.తో బాధపడుతుంటారు.[79]

గ్రామీణ ఉగాండాలో ప్రసూతి ఆరోగ్యం జాతీయ విధాన లక్ష్యాలను, మిలెనియం డెవలప్మెంట్ గోల్సు చేరుకొనడంలో విఫలం అయింది. భౌగోళిక కారణాల వలన వైద్యసౌకర్యాలను అందుకోలేక పోవడం, రవాణా లేకపోవడం, ఆర్థిక సమస్యలు తల్లి ఆరోగ్యం సేవలను పొందడానికి చేయడానికి అడ్డంకులుగా ఉన్నాయి.[80] ఇంటర్మీడియట్ ట్రాన్సుస్పోర్టేషను మెళుకువలు దేశంలోని గ్రామీణ ప్రాంతాలలోని తల్లి ఆరోగ్య సంరక్షణ సేవలు మహిళల అందుబాటుకు తీసుకొనిరావడానికి ఒక సాధనంగా అవలంబించబడుతుంది.[81]

మహిళల పేదరికాన్ని తగ్గించడానికి లింగ అసమానత ప్రధాన అవరోధంగా ఉంది. పురుషుల కంటే స్త్రీలు తక్కువ సాంఘిక స్థితికి గురవుతారు. చాలామంది మహిళలకు స్వతంత్రంగా వ్యవహరించడానికి, కమ్యూనిటీ జీవితంలో పాల్గొనడానికి, విద్యావంతులుకావడానికి వీలుకాని పరిస్థితులు ఎదురౌతూ ఉన్నాయి. దుర్వినియోగచేస్తున్న వ్యక్తులపై ఆధారపడడం మహిళాశక్తిని శక్తిని తగ్గిస్తుంది.[82]

వాయుమార్గం

[మార్చు]

ఉగాండాలో ప్రస్తుతం 35 విమానాశ్రయాలు ఉన్నాయి. నాలుగు ఎయిర్పోర్టులు ప్రయాణీకుల సేవలను వాణిజ్య విమానయాన సంస్థలలో నిర్వహించాయి. ఉగాండాకు అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం "ఎంటెబే అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము ". ఉగాండా రాధాని అతిపెద్ద నగరం అయిన కంపాలా నైరుతీ భాగంలో 25 మైళ్ళ దూరంలో ఉంది.[83] 2017 లో విమానాశ్రయం నుండి 1.53 మిలియన్ల మంది ప్రయాణించారు. అంతకుముందు సంవత్సరం కంటే ఇది 8% ఎక్కువ.[84] రెండవ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం " హోమియా ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్పోర్టు నిర్మాణంలో ఉంది.[85]

రహదారులు

[మార్చు]

ఉగాండాలో రోడ్డు రవాణా అత్యంత ముఖ్యమైన మార్గంగా ఉంది. 95% రవాణా, ప్రయాణాలు రహదారి ట్రాఫికు ద్వారా నిర్వహించబడుతుంది. ఉగాండాలో రహదారి నెట్వర్కు పొడవు సుమారుగా 80,448 మైళ్ళు (1,29,469 కిమీ)ఉంటుంది. ఈ రహదారులు 4% సుమారు (3,293 మైళ్ళు) (5,300 కి.మీ.) పాదచారుల దారి నిర్మించబడు ఉంటుంది. రహదారులు జిల్లా రహదారులు (20,916 మైళ్ళు - 26%), పట్టణ రహదారులు (5,631 మైళ్ళు - 7%), కమ్యూనిటీ రోడ్లు (40,224 మైళ్ళు - 50%) జాతీయ రహదారులు (13,676 మైళ్ళు - 17%) గా విభజించబడ్డాయి.[86] రహదారి నెట్వర్కులో జాతీయ రహదారులు 17% వరకు ఉంటాయి. కానీ మొత్తం రహదారిలో ప్రయాణాలలో 80% పైగా జాతీయరహదారిలో జరుగుతూ ఉంటాయి.[87] ఉగాండాలో 83,000 ప్రైవేటు కార్లు ఉన్నాయి. అనగా 1000 మందికి 2.94 కార్లు.[88]

రైలుమార్గం

[మార్చు]

ఉగాండా లోని రైలుమార్గం పొడవు 783 మైళ్ళు. పొడవైన పంక్తులు కంపాల నుండి టోరోరో (155 మైళ్ళు), కంపాల నుండి కాసీస్ (207 మైళ్ళు), ఉత్తర లైను రైలు మార్గం టొరోరో నుండి పాక్వాచి (398 మై).[89]

సమాచార రంగం

[మార్చు]
An advertisement for a mobile phone carrier on a van in Kampala.

34 మిలియన్ల జనాభాలో 21 మిలియన్ల మంది చందాదారులు [90] సేవలకు టెలికమ్యూనికేషన్సు కంపెనీలు సేవలందిస్తున్నాయి.[91] మొబైలు ఫోన్లను ఉపయోగించి 95% ఇంటర్నెటు కనెక్షన్లు అందించబడుతున్నాయి.[92]

మొత్తం మొబైలు, ఫిక్సెడు టెలిఫోనీ సబ్‌స్క్రిప్షన్లు 20 మిలియన్లకు పైగా పెరిగాయి. 21 మిలియన్ల మందికి 1.1 మిలియన్ల మంది వినియోగదారుల (5.4% పెరుగుదల) పెరుగుదలను సాధించారు. అంతకుముందు త్రైమాసికంలో Q4 2014 (అక్టోబరు-డిసెంబరు) లో 4.1% శాతం అభివృద్ధి చెందింది.[90]

Mobile & Fixed Telephony[90]
Indicators Q4 2014 Q1 2015 Change (%)
Mobile Subscriptions (prepaid) 20,257,656 21,347,079 5.4
Mobile Subscriptions (post-paid) 108,285 110,282 1.8
Fixed subscriptions 324,442 349,163 7.6
Tele-density 56.5 62.5 10.6
National status 20,690,383 21,806,523 5.4

విద్యుత్తుచ్ఛక్తి

[మార్చు]

ఉగాండాలో అధిక భాగం బొగ్గు, చెక్క నుండి శక్తిని పొందుతూ ఉన్నారు. ఆల్బర్టు సరసుప్రాంతంలో చమురు కనుగొనబడింది. మొత్తం 9,50,00,000 ముడి చమురు బారెలు ఉంటుందని అంచనా వేసింది.[56] " హెరిటేజి ఆయిలు " ఉగాండాలో అతిపెద్ద ముడి చమురు నిల్వను కనుగొని అక్కడ కార్యకలాపాలు కొనసాగిస్తుంది.[93]

నీటి సరఫరా , పారిశుద్ధ్యం

[మార్చు]

2006 ఒక ప్రచురణ నివేదిక ఆధారంగా ఉగాండా నీటి సరఫరా, పారిశుధ్యం రంగం 1990 ల మధ్యకాలం నుండి పట్టణ ప్రాంతాలలో గణనీయమైన పురోగతి సాధించిందని భావిస్తున్నారు. ఇది కవరేజ్లో గణనీయమైన పెరుగుదలను అలాగే కార్యాచరణ, వాణిజ్య పనితీరులో కనిపిస్తుంది. ఉంది.[94]: 3–4  1998-2003 మద్యకాలంలో సెక్టార్ సంస్కరణలు చేపట్టబడ్డాయి. నగరాలు, పెద్ద పట్టణాలలో పనిచేస్తున్న " నేషనలు వాటరు అండు సేవర్జేజు కార్పోరేషను " వ్యాపారీకరణ, ఆధునికీకరణ చేయడం, అలాగే చిన్న పట్టణాలలో వికేంద్రీకరణ, ప్రైవేటు రంగం పాల్గొనడం సంస్కరణలలో భాగంగా ఉన్నాయి.[95]: 15 

ఈ సంస్కరణలు ప్రధానంగా అంతర్జాతీయ దృష్టిని ఆకర్షించినప్పటికీ జనాభాలో 38% మంది 2010 లో మెరుగైన నీటి వనరులు అందుబాటులో లేవు. మెరుగైన పారిశుద్ధ్యం గణాంకాలను విస్తృతంగా విభజిస్తారు. ప్రభుత్వ గణాంకాల ఆధారంగా ఇది గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 70% పట్టణ ప్రాంతాల్లో 81% నీటిసరఫరా అందుబాటులో ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు.[96] అయితే ఐక్యరాజ్యసమితి గణాంకాల ప్రకారం ఇది కేవలం 34% మాత్రమే ఉన్నట్లు భావిస్తున్నారు.[97]

" 2004 పేదరిక నిర్మూలన కార్యాచరణ ప్రణాళిక " పేదరికంతో పోరాడడానికి నీటి, పారిశుద్ధ్య రంగం కీలకమైనదిగా గుర్తించబడింది.[98] 2006 ప్రచురణ నివేదిక ఆధారంగా బాహ్య దాతలు, జాతీయ ప్రభుత్వం, ప్రభుత్వేతర సంస్థల నుండి ఆర్థిక మద్దతును పొందడానికి సమగ్ర వ్యయ ప్రణాళికను పరిచయం చేసింది.[99] పి.ఇ.ఎ.పి. అంచనా ఆధారంగా 2001 నుండి 2015 వరకు, US $ 1.4 బిలియన్ లేదా US $ 92 మిలియన్లకు నీటి సరఫరా కవరేజ్ పెంచడానికి అవసరమైంది 95%, గ్రామీణ ప్రాంతాలలో $ 956 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు, నగర ప్రాంతాలు, పెద్ద పట్టణాలు 281 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు, చిన్న పట్టణాలు 136 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్లు అవసరమవుతాయని భావిస్తున్నారు.[98]

విద్య

[మార్చు]
Students in Uganda
Children attending a primary education program for conflict-affected students

2002 - 2005 గణాంకాలు అనుసరించి ఉగాండా అక్షరాస్యత 66.8% (76.8% పురుషులు, 57.7% స్త్రీలు).[59] 2002-2005 విద్యాభివృద్ధి కొరకు ప్రభుత్వం జీడీపీలో 5.2% వ్యయం చేస్తూ ఉంది.[100]

ఆరోగ్యం

[మార్చు]

హెల్త్ సిస్టమ్. 2000 ల ప్రారంభంలో 1,00,000 మందికి 8 మంది వైద్యులు ఉన్నారు.[100] 2001 లో ఉగాండా ప్రభుత్వ ఆరోగ్య సౌకర్యాల వాడుకరి రుసుములను తొలగించటం ఫలితంగా 80% వాడుకరుల అభివృద్ధికి దారితీసింది. ఇందులో సగం కంటే అధికం పేదప్రజలు (20% పేదలు) ఉన్నారు.[101] ఈ విధానం ఉగాండా తన మిలీనియం డెవలప్మెంటు గోల్సును సాధించడంలో సహాయపడింది. అసమానతలు తగ్గించడంలో లక్ష్యాలను సాధించడానికి ఇది ఉదాహరణగా ఉంది.[61] ఈ విధానం ఉన్నప్పటికీ పలువురు వినియోగదారులు సొంత వైద్య సామగ్రిని అందించకపోతే వారు (జెన్ఫెర్ అంకుకో ప్రచారక సందర్భంలో జరిగినట్లుగా) తగిన జాగ్రత్త తీసుకోరు.[102] ఆసుపత్రులలో సమాచార వసతులు పేలవంగా ఉన్నాయి.[103] ఆరోగ్య సేవలతో అసంతృప్తి, [104] ఆరోగ్యం సేవలను అందించే దూరాలు ఉగాండాలో ప్రజలకు ఆరోగ్య రక్షణ నాణ్యతను (ప్రత్యేకంగా పేద, వృద్ధులకు) తగ్గిస్తుంది.[105] పేద, గ్రామీణ ప్రజలకు సబ్సిడీలు, ప్రభుత్వ ప్రైవేటు భాగస్వామ్యాలను విస్తరించి బాధిత ప్రజలకు వైద్యసేవలను అందుబాటులోకి తీసుకురావడానికి కృషిచేయడం అవసరమని గుర్తించారు.[105] 2012 లో ఆయుఃప్రమాణం 53.45 సంవత్సరాలుగా అంచనా వేయబడింది.[106] 2012 లో 1,000 మందికి 61 మరణాలు శిశు మరణాల సంభవించాయి.[107]

2012 జూలైలో దేశంలోని కిబాలే జిల్లాలో ఎబోలా వ్యాప్తి జరిగింది.[108] 2012 అక్టోబరు 4 న ఆరోగ్యం మంత్రిత్వ శాఖ కనీసం 16 మంది మరణించిన తరువాత అధికారికంగా ఈ వ్యాప్తి ముగిసిందని ప్రకటించారు.[109]

2013 ఆగస్టు 16 న కాంగో క్రిమినలు హెమోరేజికు ఫీవరు అనుమానంతో ఉత్తర ఉగాండాలో ముగ్గురు మరణించారని అని ఆరోగ్య మంత్రిత్వ శాఖ ప్రకటించింది.[110]

అరుదైన హెచ్.ఐ.వి. విజయం సాధించిన దేశాలలో ఉగాండా ఒకటిగా ఉంది.[100] 1980 లలో 30% జనాభాలో ఇన్ఫెక్షను ఉండగా 2008 చివరి నాటికి 6.4% నికి పడిపోయింది.[111] అయినప్పటికీ 1990 ల మధ్యకాలంలో పోలిస్తే ఇటీవలి సంవత్సరాలలో స్వల్పంగా అధికరించింది.[112][113]

ప్రత్యుత్పత్తి ఆరోగ్యం. లైంగికంగా చురుకుగా ఉన్న పెళ్ళి కాని మహిళల్లో సగం కంటే తక్కువ మంది గర్భనిరోధక పద్ధతిని ఉపయోగిస్తున్నారు. 2000 నుండి 2011 వరకు ఇది మార్చబడింది. అయితే వివాహిత మహిళలలో కేవలం 26% మాత్ర2011 మేలో గర్భనిరోధకాలను ఉపయోగించారు. గర్భనిరోధక వాడకం కూడా పేదలలో ( ~ 15%), సంపన్న మహిళలు (~ 40%) ఉంది.[114] దీని ఫలితంగా ఉగాండా మహిళలకు ~ 6 పిల్లలను (వారు ~ 4 ని మాత్రమే కావాలని అనుకున్నప్పటికీ ) కలిగి ఉన్నారు. 2011 ఉగాండా డెమోగ్రాఫికు అండ్ హెల్తు సర్వే ఆధారంగా 40% కంటే ఎక్కువ జననాలు ప్రణాళికారహితంగా జరుగుతున్నాయి. 2010 లో ఉగాండా ఆరోగ్య మంత్రిత్వశాఖ దేశపు మరణాల సంఖ్యలో 8% సురక్షితంకాని గర్భస్రావం కారణంగా జరుగుతున్నాయని తెలియజేసింది.[114] 2006 ఉగాండా డెమోగ్రాఫికు హెల్తు సర్వే గర్భధారణ సంబంధిత సమస్యల కారణంగా దాదాపుగా 6,000 మంది మహిళలు మరణిస్తున్నారని సూచించారు.[115] అయితే " ఫ్యూచరు హెల్తు సిస్టమ్సు " ద్వారా ? పైలట్ అధ్యయనాలు ఈ రేటు గణనీయంగా తగ్గిందని తెలియజేసింది. ఇది ఆరోగ్య సేవలు, క్లినిక్లకు రవాణా కొరకు ఒక రసీదును పథకం అమలు చేయడం ద్వారా తగ్గించబడింది.[116][117] మహిళల ఖత్నా ఆచారం ప్రాబల్యం తక్కువగా ఉంది: ఒక 2013 యు.ఎన్.ఐ.సి.ఇ.ఎఫ్. నివేదిక ఆధారంగా [118] ఉగాండాలో మహిళలలో 1% మంది మాత్రమే ఖత్నా చికిత్స పొందుతున్నారు. ఈ విధానం దేశంలో చట్టవిరుద్ధం.[119]

చట్టం

[మార్చు]

ఉగాండా ప్రభుత్వం " అలైడు డొమస్టికు ఫోర్సెసు " వ్యతిరేకిస్తున్న హింసాత్మక తిరుగుబాటు సైనికశక్తిగా గుర్తించబడుతుంది. ఈ తిరుగుబాటుదారులు " ఉగాండా పీపుల్సు డిఫెన్సు ఫోర్సు " ప్రత్యర్థులుగా, అల్-షాబాబ్కు అనుబంధంగా ఉంటారు.[120]

గణాంకాలు

[మార్చు]
Population[121]
Year Million
1950 5.1
2000 24.0
2016 41.5

దేశం గణనీయమైన జనాభాపెరుగుదల సమస్యను ఎదుర్కొంటున్నది.[122][dubious – discuss] ఉగాండా జనాభా 1969 నాటికి 9.5 మిలియన్లకు అధికరించింది. 2014 లో ఇది 34.9 మిలియన్లకు చేరింది. చివరి అంతర్యుద్ధ కాలం (2002 సెప్టెంబరు) నుండి గత 12 సంవత్సరాల్లో జనాభా 10.6 మిలియన్లు అధివృద్ధి చెందింది.[123] ఉగాండాలోని 15 సంవత్సరాల వయస్సు కలిగిన ప్రజలసంఖ్య ప్రపంచంలో అతి తక్కువగా ఉంది.[59] ఉగాండా ప్రపంచంలో ఐదవ అతి పెద్ద సంతానోత్పత్తి రేటు మహిళకు సరాసరి 5.97 (2014 అంచనాలు).[59]

1972 లో ఇడి అమీన్ బహిష్కరించడానికి ముందు ఉగాండా-ఆసియన్లు (ఎక్కువగా భారత సంతతికి చెందినవారు) సుమారుగా 80,000 మంది భారతీయులు ఉన్నారు. తరువాత ఇది 7,000 గా తగ్గించబడింది. 1979 లో అమిన్ పతనం అనంతరం చాలామంది భారతీయులు ఉగాండాకి తిరిగి వచ్చారు. ఉగాండాకు చెందిన దాదాపు 90% భారతీయులు కంపాలాలో ఉన్నారు.[124]

2018 నవంబరు నాటికి యు.హెచ్.హెచ్.ఆర్.సి.ఆర్ ఆధారంగా ఉగాండా భూభాగంలో 1.1 మిలియన్ల మంది శరణార్థులు ఉన్నారు.[125] చాలామంది ఆఫ్రికన్ గ్రేట్ లేక్స్ ప్రాంతం నుండి వచ్చారు. ముఖ్యంగా దక్షిణ సుడాన్ (68.0%), కాంగో డెమొక్రాటిక్ రిపబ్లిక్ (24.6%) లో పొరుగు దేశాల నుండి వచ్చారు.[125]

భాషలు

[మార్చు]
An ethnolinguistic map of Uganda

ఆఫ్రికన్ గ్రేట్ లేక్స్ ప్రాంతం అంతటా స్వాహిలీ విస్తారంగా ఉపయోగించే భాషగా ఉంది. 2005 లో ఇది దేశం రెండవ అధికారిక జాతీయ భాషగా ఆమోదించబడింది.[126][127] 2005 లో రాజ్యాంగం సవరించబడే వరకు ఇంగ్లీషు మాత్రమే అధికారిక భాషగా ఉంది. దేశంలోని దక్షిణ, నైరుతి ప్రాంతంలోని బంటు-మాట్లాడే ప్రజలకు స్వాహిలీ భాష అనుకూలంగా ఉండనప్పటికీ ఉత్తర ప్రాంతాలలో ఇది ఒక ముఖ్యమైన భాషా ఫ్రాంకాగా ఉంది. ఇది పోలీసు, సైనిక దళాలలో విస్తారంగా ఉపయోగించబడుతుంది. ఇది కాలనీల కాలంలో భద్రతా దళాలకు ఉత్తరాది నియామకం ఫలితం కావచ్చు. స్వాహిలీ స్థితి అధికారంలో ఉన్న రాజకీయ సమూహాల కారణంగా మారుతూ వచ్చింది.[128] ఉదాహరణకు వాయవ్య నుండి వచ్చిన ఇడి అమీన్ స్వాహిలీని జాతీయ భాషగా ప్రకటించారు.[129]

మతం

[మార్చు]
Church in Entebbe
Uganda National Mosque

2014 జనాభా లెక్కల ఆధారంగా ఉగాండా జనాభాలో 85% మంది క్రైస్తవులు ఉన్నారు. ముస్లింలు దాదాపు 14% మంది ఉన్నారు.[130] రోమను కాథలికు చర్చీల అనుచరులు (39.3%, 2002 లో 41.6%), ఆంగ్లికను చర్చి ఆఫ్ ఉగాండా (32% - 35.9%). ఎవాంజెలికలు, పెంటెకోస్టలు, బోర్న్-ఎగైను వర్గం 2002 లో 4.7% నుండి 2018 నాటికి 11.1%కు పెరిగింది. అడ్వెంట్సు, ఇతర ప్రొటెస్టంటు చర్చిలు మిగిలిన క్రైస్తవులలో చాలామందిని పేర్కొన్నారు. ఒక చిన్న తూర్పు సంప్రదాయ సమాజం కూడా ఉంది.[130][131] ఉగాండాలో తరువాత స్థానంలో ఇస్లాం మతం ఉంది. 2002 లో 12.1% - 13.7% మంది ముస్లిములు ఉన్నారు.[130]

2014 జనాభా లెక్కల ప్రకారం జనాభాలో మిగిలినవి (0.1 శాతం, 2002 లో 1%), ఇతర మతాలు (1.4 శాతం), నాస్థికులు (0.2 శాతం) ఉన్నారు.[130]

సైంసు , సాంకేతికత

[మార్చు]

2009 నాటి నుండి నేషనలు సైన్సు టెక్నాలజీ అండు ఇన్నోవేషను పాలసీ ఉంది. ఇది ఉగాండా అభివృద్ధి లక్ష్యాల సాధనకు సహజ వనరులను నిలకడగా ఉపయోగించుకునేలా శాస్త్రీయ విజ్ఞానం, నైపుణ్యాలు, సాంకేతికతలను రూపొందించి బదిలీ చేస్తూ జాతీయ సామర్ధ్యాన్ని బలోపేతం చేస్తాయి. విధానం " ఉగాండా విజన్ 2040 " పేరుతో ఇది 2013 ఏప్రిలులో ప్రారంభించబడింది. ఇది ఉగాండా సాంఘిక జీవితాన్ని వ్యవసాయ ఆధారితం నుండి 30 సంవత్సరాలలో ఆధునిక, సంపన్న సమాజంగా మార్చి ఉగాండాను అభివృద్ధి చెందిన దేశాంగా మార్చాలన్న లక్ష్యంతో రూపొందించబడింది. మంత్రిమండలి మాటలలో " ఉగాండా విజన్ 2040 " ప్రైవేటు రంగాన్ని బలోపేతం చేసేందుకు విద్య, శిక్షణను మెరుగుపరచడం, మౌలిక సదుపాయాలను ఆధునీకరించడం, సేవారంగం అభివృద్ధి చేయడం, వ్యవసాయ రంగాలు, పారిశ్రామికీకరణను ప్రోత్సహించడం, ఇతర లక్ష్యాలను సాధించి మంచి పాలనను ప్రోత్సహిస్తుందని వర్ణించబడింది. ఆర్థికాభివృద్ధికి చమురు, వాయువు, పర్యాటక రంగం, ఖనిజాలు, సమాచార, సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలు (ఐ.సి.టి.లు) సహకరిస్తాయని అంచనా వేస్తున్నారు.[132]

2008, 2010 మధ్యకాలంలో రీసెర్చ్ నిధులు జి.డి.పి.లో 0.33% నుండి 0.48%కి చేరుకున్నాయి. యు.ఎన్.ఇ.ఎస్.సి.ఒ. ఇంసిట్యూటు ఫరు స్టాటిస్టిక్సు ఆధారంగా 387 నుండి 823 వరకు పరిశోధకుల సంఖ్య రెట్టింపు అయింది. ఇదే కాలంలో మిలియన్ల మందికి 44 నుంచి 83 మంది పరిశోధకులకు అధికరించింది. నాలుగు పరిశోధకులలో ఒకరు ఒక మహిళ. ఉగాండా పరిశోధకులు కియోరా అని పిలవబడే కార్ల నమూనా తయారు చేయగలిగారు.[132]

సంస్కృతి

[మార్చు]
Cultural celebrations in Northern Uganda
Woman in Ruwenzori – Western Uganda

ఉగాండాలో అధిక సంఖ్యలో సమాజాలు ఉన్న కారణంగా విభిన్న సంస్కృతులు ఉన్నాయి. ఇడి అమీన్ పాలనలో బహిష్కరించబడిన అనేక ఆసియన్లు (ఎక్కువగా భారతదేశం నుండి) తరువాతి కాలంలో ఉగాండాకి తిరిగి వచ్చారు.[133]

క్రీడలు

[మార్చు]

బాక్సింగు ఉగాండా కొరకు అత్యధిక సంఖ్యలో ఒలింపిక్ పతకాలు లభించడానికి సహకరిస్తుంది.[134] ఉగాండా నేషనలు బాక్సింగు జట్టును ది బాంబర్సు అని పిలుస్తారు.[135]

దేశంలో అత్యధికంగా జాతీయ బాస్కెట్బాలు జట్టు ఉంది. ఇది "ది సిల్బ్యాకు బాక్సు" అనే మారుపేరుతో ఉంది.[136] 2015 ఎఫ్.ఐ.బి.ఎ. ఆఫ్రికా చాంపియన్షిపులో ఆరంగేట్రం చేసింది.

2011 జూలైలో ఉగాండా విలియంసుస్పోర్టు (పెన్సిల్వేనియా) నిర్వహించబడిన " 2011 లిటిలు లీగు వరల్డు సీరీసు " సౌదీ అరేబియా బేస్బాలు జట్టు వీసా సమస్యలను ఆ సిరీస్లో పాల్గొనకుండా నిరోధించినప్పటికీ సమస్యలను అధిగమించి మొట్టమొదటిసారిగా పాల్గొన్నది. ఈ క్రీడలలో ఉగాండాజట్టు " ధరణ్ ఎల్ఎల్ "ను ఓడించింది.[137] ఉగాండా నుండి లిటిల్ లీగు జట్లు అర్హత సాధించి " 2012 లిటిలు లీగు వరల్డు సిరీసు " కు హాజరైంది.[138]

చలనచిత్రాలు

[మార్చు]

ఉగాండా చిత్ర పరిశ్రమ సాపేక్షంగా ఆరంభదశలో ఉంది. ఇది త్వరగా అభివృద్ధి చెందుతోంది కానీ ఇప్పటికీ కలగలుపుగా పలు సవాళ్లను ఎదుర్కొంటూ ఉంది. చలనచిత్రసీమ అమాకుల, ఇంటర్నేషనలు ఫిల్ము ఫెస్టివలు, మైషా ఆఫ్రికా ఫిల్ము ఫెస్టివలు, మాన్య హ్యూమన్ రైట్సు ఫెస్టివలు వంటి చలన చిత్రోత్సవాలను విస్తరించబడుతూ పరిశ్రమకు మద్దతు ఇస్తూ ఉంది. ఏమైనప్పటికీ చిత్రపరిశ్రమ హాలీవుడులో పెద్ద బడ్జెటు చిత్రాల నిర్మాతలు దేశంలో తమదృశ్యాలు చిత్రీకరించేలా చేయడానికి ఖండలోని నైజీరియా, దక్షిణాఫ్రికా వంటి దేశాలతో పోటీ పడుతుంది.[139]

ఉగాండా నిర్మించిన మొట్టమొదటి గుర్తింపు పొందిన చిత్రం " ఫీలింగ్సు స్ట్రగులు ". 2005 లో ఈ చిత్రానికి " హజ్జీ అష్రఫు సేస్మోవేరెరే " రచించి, దర్శకత్వం వహించాడు.[140] ఇది ఉగాండాలో చిత్రం ఆరంభ సంవత్సరాన్ని సూచిస్తుంది. పలువురు ఔత్సాహికులు విభిన్న సామర్థ్యాలలో తమని తాము వర్గీకరించడంలో పలువురు ఔత్సాహికులు సగర్వంగా ఉన్నారు.[141]

స్థానిక చిత్ర పరిశ్రమ రెండు రకాల చిత్ర నిర్మాతలను ధ్రువీకరించబడింది. మొట్టమొదటిసారిగా చిత్రనిర్మాతలు నొలీవుడు, వీడియో ఫిల్ము ఎరా చలన చిత్ర తయారీకి ఉపయోగించుకుంటూ గెరిల్లా జీవన విధానాన్ని సుమారు రెండు వారాలలో చిత్రించి తాత్కాలిక వీడియో హాలులో ప్రదర్శించారు. రెండో చిత్రం చలన చిత్రం " ఆస్థెటికు ".కానీ పరిమిత నిధులతో దాత ఇచ్చే గదు కోసం పోటీ పెనుగులాడు మీద ఆధారపడి నిర్మించబడింది.[139]

ఉగాండాలో సినిమా అభివృద్ధి చెందుతున్నప్పటికీ ఇది ఇప్పటికీ ప్రధాన సవాళ్లను ఎదుర్కొంటోంది. నటన, సంకలనం నైపుణ్యాలను మెరుగుపరుచుకునే సాంకేతిక సమస్యలతో, నిధులు, ప్రభుత్వం మద్దతు, పెట్టుబడి లేకపోవడం వంటి సమస్యలు ఉన్నాయి. చలన చిత్ర నిర్మాణానికి దేశంలో ఎటువంటి పాఠశాలలు లేవు. బ్యాంకులు చలనచిత్ర వ్యాపారాలకు ఋణాలను విస్తరించవు. చిత్రాల పంపిణీ, మార్కెటింగు పేలవంగా ఉన్నాయి.[139][141]

2014 లో ఉగాండా కమ్యూనికేషన్సు కమిషను (యుసిసి) ఉగాండా టెలివిజనుకు 70% ఉగాండాలో ప్రసారం చేయడానికి అవసరమైన నిబంధనలను ప్రారంభించింది. దీనితో 30% స్వతంత్ర తయారీకి వదిలివేసింది. ఉగాండా ఫిల్ము, యు.సి.సి నియమాలు ప్రధాన టెలివిజను కొరకు ఉగాండా తయారీకి మద్దతు ఇవ్వడంతో ఉగాండా చిత్రం సమీప భవిష్యత్తులో మరింత ప్రముఖంగా, విజయవంతంగా మారుతుందని భావించబడింది.[141]

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ Uganda (01/08)
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "Uganda". International Monetary Fund. Retrieved 2008-10-09.
  3. ↑ "East Africa Living Encyclopedia – Ethnic Groups". African Studies Center, University of Pennsylvania.
  4. ↑ Martin, Phyllis and O'Meara, Patrick (1995). Africa. 3rd edition. Indiana University Press. ISBN 0253209846.
  5. ↑ Mwakikagile, Godfrey (2009). Ethnicity and National Identity in Uganda: The Land and Its People. New Africa Press. p. 87.
  6. ↑ Mwambutsya, Ndebesa (June 1990 – January 1991). "Pre-capitalist Social Formation: The Case of the Banyankole of Southwestern Uganda". Eastern Africa Social Science Research Review. 6 (2, 7 no. 1): 78–95. Archived from the original on 31 January 2008.
  7. ↑ ""Origins of Bunyoro-Kitara Kings"". Archived from the original on 10 డిసెంబరు 2006. Retrieved 20 మార్చి 2019., bunyoro-kitara.com.
  8. ↑ Stanley, H. M., 1899, Through the Dark Continent, London: G. Newnes, ISBN 0486256677
  9. ↑ 9.0 9.1 "Background Note: Uganda". Bureau of African Affairs, United States Department of State. November 2008. Retrieved 21 January 2017.
  10. ↑ 10.0 10.1 Pulford, Cedric (2011). Two Kingdoms of Uganda: Snakes and Ladders in the Scramble for Africa. Daventry: Ituri Publications.
  11. ↑ Beachey, R. W. (1962). "The Arms Trade in East Africa in the Late Nineteenth Century". The Journal of African History: 451. doi:10.1017/s0021853700003352.
  12. ↑ J. H. Kennaway (6 February 1893). "House of Commons: Address In Answer To Her Majesty's Most Gracious Speech – Adjourned Debate". Commons and Lords Hansard. Archived from the original on 28 జనవరి 2022. Retrieved 17 January 2017.
  13. ↑ Evans, Ruth (24 May 2000). "Kenya's Asian heritage on display". BBC. Retrieved 18 January 2017.
  14. ↑ Chao (26 అక్టోబరు 2014). "THE LUNATIC EXPRESS – A PHOTO ESSAY ON THE UGANDA RAILWAY". Thee Agora. Archived from the original on 22 ఏప్రిల్ 2016. Retrieved 18 జనవరి 2017.
  15. ↑ West, Stewart (February 2012). "Policing, Colonial Life and Decolonisation in Uganda, 1957–1960" (PDF). The Ferguson Centre for African and Asian Studies, Working Paper No. 03. pp. 3–4. Archived from the original (PDF) on 2015-09-30.
  16. ↑ Fèvre, E. M.; Coleman, P. G.; Welburn, S. C.; Maudlin, I. (April 2004). "Reanalyzing the 1900–1920 Sleeping Sickness Epidemic in Uganda" (PDF). Emerging Infectious Diseases. US: Centers for Disease Control and Prevention. Archived from the original (PDF) on 10 అక్టోబరు 2020. Retrieved 18 January 2017.
  17. ↑ "History of Parliament". Archived from the original on 20 ఫిబ్రవరి 2010. Retrieved 20 మార్చి 2019. (Website of the Parliament of Uganda)
  18. ↑ "Buganda Kingdom: The Uganda Crisis, 1966". Buganda.com. Archived from the original on 13 ఆగస్టు 2022. Retrieved 3 May 2010.
  19. ↑ Lee, J. M. (January 1964). "Uganda's first year of Independence". The Political Quarterly. 35 (1): 35–45. doi:10.1111/j.1467-923X.1964.tb01966.x.
  20. ↑ Young, Crawford (1979). The politics of cultural pluralism. Madison: University of Wisconsin Press. pp. 248–250. ISBN 9780299067441.
  21. ↑ Mutibwa, Phares (1992). Uganda since independence, a story of unfulfilled hopes. London: Hurst. ISBN 9781850650669.
  22. ↑ Kasozi, A. B. K. (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. Montreal: McGill-Queens's University Press. ISBN 9780773512184.
  23. ↑ Bade, Albert (1996). Benedicto Kiwanuka : the man and his politics. Kampala: Fountain Publ. ISBN 978-9970020089.
  24. ↑ Ciment, James (2006). Encyclopedia of conflicts since World War II (2nd ed.). London: Routledge. p. 311. ISBN 9780765680051.
  25. ↑ 25.0 25.1 Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 63.
  26. ↑ Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 71.
  27. ↑ Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 70.
  28. ↑ Lamwaka, Caroline (2016). The Raging Storm: A Reporter's Inside Account of the Northern Uganda War, 1986–2005. Kampala: Fountain Publishers. ISBN 978-9970252213.
  29. ↑ 29.0 29.1 Otunnu, Ogenga (2016). Crisis of Legitimacy and Political Violence in Uganda, 1890 to 1979. London: Palgrave Macmillan. ISBN 978-3319331553.
  30. ↑ Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 83.
  31. ↑ 31.0 31.1 Allen, Tim; Vlassenroot, Koen (2010). The Lord's Resistance Army: myth and reality. London: Zed. ISBN 9781848135635.
  32. ↑ Somerville, Keith (2017). Ivory: Power and Poaching in Africa. London: Hurst. ISBN 9781849046763.
  33. ↑ Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 64.
  34. ↑ Kasozi (1994). The social origins of violence in Uganda, 1964–1985. p. 85.
  35. ↑ "A Country Study: Uganda", Library of Congress Country Studies
  36. ↑ Keatley, Patrick (18 August 2003). "Obituary: Idi Amin". The Guardian. Retrieved 18 March 2008.
  37. ↑ "UK Indians taking care of business", The Age (8 March 2006). Retrieved 24 March 2013.
  38. ↑ "1976: Israelis rescue Entebbe hostages". BBC News. 4 July 1976. Archived from the original on 27 December 2012. Retrieved 27 December 2012.
  39. ↑ "Court orders Uganda to pay Congo damages". The Guardian. 20 December 2005
  40. ↑ "'New-Breed' Leadership, Conflict, and Reconstruction in the Great Lakes Region of Africa: A Sociopolitical Biography of Uganda's Yoweri Kaguta Museveni, Joseph Oloka-Onyango," Africa Today – Volume 50, Number 3, Spring 2004, p. 29
  41. ↑ "No End to LRA Killings and Abductions". Human Rights Watch. 23 May 2011.
  42. ↑ "Uganda term-limits bill grandfathers Museveni", The Washington Times, 23 April 2012, accessed 21 June 2015
  43. ↑ "Uganda 2011 Elections" (PDF). European Union Election Observation Mission. 20 February 2011.
  44. ↑ Roberts, Scott (13 November 2012) Hacktivists target Ugandan lawmakers over anti-gay bill. pinknews.co.uk
  45. ↑ Roberts, Scott (14 November 2012) Pressure on Uganda builds over anti-gay law. pinknews.co.uk
  46. ↑ Article 19. (2013). Uganda: Public Order Management Bill.
  47. ↑ Masereka, Alex. (2013). M7 Okays Public Order Bill Archived 2014-11-29 at the Wayback Machine. Red Pepper.
  48. ↑ United States Department of State (Bureau of Democracy, Human Rights and Labor). (2012). Uganda 2012 Human Rights Report.
  49. ↑ Natabaalo, Grace. (2013). Ugandan Police Shutdown Papers Over 'Plot'. Al Jazeera.
  50. ↑ Maxwell, Daniel, and Ben Watkins. "Humanitarian information systems and emergencies in the Greater Horn of Africa: logical components and logical linkages." Disasters 27.1 (2003): 72-90.
  51. ↑ 51.0 51.1 51.2 "Maps". Data Basin.
  52. ↑ బ్రిటానికా విజ్ఞాన సర్వస్వము లో ఉగాండా సమగ్ర వివరాలు
  53. ↑ "Section 4(2) of The Bank of Uganda Act" (PDF). Bank of Uganda. 2000. Archived from the original (PDF) on 12 అక్టోబరు 2017. Retrieved 17 January 2017.
  54. ↑ "2015 Statistical Abstract – Table 3.3a: Exports of merchandise (Flows) – CY" (PDF). Research and Policy Directorate, Bank of Uganda. p. 9. Archived from the original (PDF) on 18 జనవరి 2017. Retrieved 17 January 2017.
  55. ↑ "Monetary Policy Report" (PDF). Bank of Uganda. August 2016. Archived from the original (PDF) on 18 జనవరి 2017. Retrieved 17 January 2017.
  56. ↑ 56.0 56.1 Uganda's oil rush: Derricks in the darkness. Economist.com (6 August 2009). Retrieved 24 March 2013.
  57. ↑ "Uganda at a Glance" (PDF). World Bank. 13 నవంబరు 2009. Archived from the original (PDF) on 23 డిసెంబరు 2009. Retrieved 25 మార్చి 2019.
  58. ↑ W. D. Ogilvie: Interview with David Hines in 1999; obituary of David Hines in London Daily Telegraph, 8 April 2000.
  59. ↑ 59.0 59.1 59.2 59.3 Central Intelligence Agency (2009). "Uganda". The World Factbook. Archived from the original on 18 అక్టోబరు 2015. Retrieved 23 January 2010.
  60. ↑ "Economic Policy and Debt – Heavily Indebted Poor Countries (39 countries)".[permanent dead link]
  61. ↑ 61.0 61.1 61.2 "Economic growth and the MDGs – Resources – Overseas Development Institute". ODI. Archived from the original on 17 జూలై 2011. Retrieved 31 May 2011.
  62. ↑ "List of Licensed Investment Banks & Stock Brokerage Firms in Uganda". Use.or.ug. 31 డిసెంబరు 2001. Archived from the original on 23 ఏప్రిల్ 2014. Retrieved 25 మార్చి 2019.
  63. ↑ Kaujju, Peter (June 2008). "Capital markets eye pension reform Archived 11 మే 2011 at the Wayback Machine". The New Vision. Retrieved 9 February 2009.
  64. ↑ Rutaagi, Edgar (2009). "Uganda Moving Towards Pension Reforms Archived 7 జూలై 2011 at the Wayback Machine". The African Executive. Retrieved 9 February 2009.
  65. ↑ Mbunga, Paskal. "Tanzania And Uganda Agree To Speed Up Railway Project". Businessdailyafrica.com8 November 2011. Retrieved 27 June 2012.
  66. ↑ "Annual Remittances Data". World Bank. Archived from the original on 5 జనవరి 2017. Retrieved 17 జనవరి 2017.
  67. ↑ Ondoga, Ayiga (June 2008). "Arua: West Nile's business hub Archived 8 జూలై 2012 at Archive.today". The New Vision.
  68. ↑ Yoshino, Yutaka; Ngungi, Grace and Asebe, Ephrem. ""Enhancing the Recent Growth of Cross-Border Trade between South Sudan and Uganda" Archived 2012-01-03 at the Wayback Machine, Africa Trade Policy Notes.
  69. ↑ Muwanga, David (March 2010), "Uganda, Rwanda Border to Run 24hrs". AllAfrica.com.
  70. ↑ "November inflation increases to 4.6%".
  71. ↑ "Uganda sees drop in inflation in 2017/18 financial year - Xinhua - English.news.cn". www.xinhuanet.com. Archived from the original on 2022-03-28. Retrieved 2019-03-25.
  72. ↑ 72.0 72.1 GDP by IMF
  73. ↑ 73.0 73.1 GDP by World Bank
  74. ↑ Development Indicators World Bank
  75. ↑ "Poverty headcount ratio at $1.25 a day (PPP) (% of population)". World Bank. Retrieved 26 August 2015.
  76. ↑ "Enabling Poor People to Overcome Poverty in Uganda" (PDF). International Fund for Agricultural Development. Archived from the original (PDF) on 24 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 26 ఆగస్టు 2015.
  77. ↑ "IFAD Gender Strengthening Programme" (PDF). International Fund for Agricultural Development. Archived from the original (PDF) on 3 డిసెంబరు 2011. Retrieved 10 ఫిబ్రవరి 2012.
  78. ↑ "From Periphery to Center: A Strategic Country Gender Assessment" (PDF). World Bank. Retrieved 10 February 2012.
  79. ↑ "AVERTing HIV and AIDS". AVERT. Retrieved 10 February 2012.
  80. ↑ Ekirapa-Kiracho, E. (2011). "Increasing Access To Institutional Deliveries Using Demand And Supply Side Incentives: Early Results From A Quasi-Experimental Study". BMC International Health and Human Rights. 11 (Suppl 1): S11. doi:10.1186/1472-698x-11-s1-s11. PMC 3059470. PMID 21410998. Archived from the original on 14 నవంబరు 2012. Retrieved 26 May 2012.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  81. ↑ Peters, David; et al. (2011). "Exploring New Health Markets: Experiences From Informal Providers Of Transport For Maternal Health Services In Eastern Uganda". BMC International Health and Human Rights. 11 (Suppl 1): S10. doi:10.1186/1472-698x-11-s1-s10. Archived from the original on 14 నవంబరు 2012. Retrieved 26 May 2012.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  82. ↑ "Gender Equity Issues in Uganda". Foundation for Sustainable Development. Archived from the original on 4 జూన్ 2012. Retrieved 10 February 2012.
  83. ↑ Map Uganda
  84. ↑ "Airport hit 1.53Mio". Archived from the original on 2023-04-04. Retrieved 2019-03-25.
  85. ↑ "Uganda Second Airport". Archived from the original on 2019-03-23. Retrieved 2019-03-25.
  86. ↑ "Uganda Ministry of Works and Transports". Archived from the original on 2020-08-05. Retrieved 2019-03-25.
  87. ↑ "Uganda Road Network". Archived from the original on 2019-03-25. Retrieved 2019-03-25.
  88. ↑ Cars per Country
  89. ↑ "Railway Transport". Archived from the original on 2019-03-25. Retrieved 2019-03-25.
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 "Q1-Market Report 2015" (PDF). Reports & Surveys. UCC: Uganda Communications Commission. Archived from the original (PDF) on 23 నవంబరు 2015. Retrieved 15 February 2015.
  91. ↑ "National Population and Housing Census 2014" (PDF). Uganda Bureau of Statistics. Archived from the original (PDF) on 2017-01-10. Retrieved 2019-03-25.
  92. ↑ Hendrik Rood; Senior consultant; Stratix Consulting. "Uganda – Mobile Market – Insights, Statistics and Forecasts – BuddeComm – BuddeComm". Budde.com.au. Retrieved 30 May 2015.
  93. ↑ Heritage Oil |Timeline Archived 2020-09-30 at the Wayback Machine. Heritageoilplc.com. Retrieved 24 March 2013.
  94. ↑ Mugisha, Silver; Berg, Sanford V. (November 2006). "Struggling State-Owned Enterprises: NWSC's Turnaround in Uganda". SSRN 1088139. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  95. ↑ UN-Water; World Water Assessment Programme (2006). "National Water Development Report: Uganda. Prepared for 2nd UN World Water Development Report "Water, a shared responsibility"" (PDF). Retrieved 2008-05-05. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  96. ↑ Ministry of Water and Environment (2011). "Third Water and Environment Sector Performance Report". Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2011. Retrieved 16 July 2012.
  97. ↑ * World Health Organization; UNICEF. "Joint Monitoring Program". Archived from the original on 16 ఫిబ్రవరి 2008. Retrieved 25 మార్చి 2019.
  98. ↑ 98.0 98.1 Republic of Uganda; Ministry of Finance; Planning and Economic Development. "Poverty Eradication Action Plan (2004/5-2007/8)" (PDF). Archived from the original (PDF) on 10 అక్టోబరు 2008. Retrieved 7 మే 2008. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  99. ↑ Ministry of Water and Environment (Uganda) (September 2006). "Water and Sanitation Sector Performance Report 2006" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-03-18. Retrieved 13 May 2008. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  100. ↑ 100.0 100.1 100.2 "Human Development Report 2009 – Uganda [Archived]". Hdrstats.undp.org. Archived from the original on 29 April 2009. Retrieved 3 May 2010.
  101. ↑ The MDGs and equity[permanent dead link]. Overseas Development Institute, June 2010
  102. ↑ Dugger, Celia (29 July 2011). "Maternal Deaths Focus Harsh Light on Uganda". The New York Times. Retrieved 17 January 2012.
  103. ↑ Rutebemberwa, E.; Ekirapa-Kiracho, E.; Okui, O.; Walker, D.; Mutebi, A.; Pariyo, G. (2009). "Lack of effective communication between communities and hospitals in Uganda: A qualitative exploration of missing links". BMC Health Services Research. 9: 146. doi:10.1186/1472-6963-9-146. PMC 2731748. PMID 19671198.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  104. ↑ Kiguli, Julie; et al. (2009). "Increasing access to quality health care for the poor: community perceptions on quality care in Uganda". Patient Preference and Adherence. 3. Archived from the original on 14 నవంబరు 2012. Retrieved 26 May 2012.
  105. ↑ 105.0 105.1 Pariyo, G.; et al. (2009). "Changes in Utilization of Health Services among Poor and Rural Residents in Uganda: Are Reforms Benefitting the Poor?". International Journal for Equity in Health. Archived from the original on 14 నవంబరు 2012. Retrieved 26 May 2012.
  106. ↑ CIA World Factbook Archived 2018-12-17 at the Wayback Machine: Life Expectancy ranks
  107. ↑ CIA World Factbook Archived 2016-03-04 at the Wayback Machine: Infant Mortality ranks
  108. ↑ "Ebola Outbreak Spreads". Daily Express. Associated Press. 31 July 2012.
  109. ↑ Biryabarema, Elias (5 October 2012). "Uganda says it is now free of deadly Ebola virus". Reuters. Archived from the original on 24 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 25 మార్చి 2019.
  110. ↑ "Three die in Uganda from Ebola-like fever: Health Ministry". Yahoo News. Archived from the original on 20 ఆగస్టు 2013. Retrieved 16 August 2013.
  111. ↑ Kelly, Annie (1 December 2008), "Background: HIV/Aids in Uganda". The Guardian.
  112. ↑ "UNAIDS: Uganda Profile". UNAIDS.
  113. ↑ Kamali, A.; Carpenter, L. M.; Whitworth, J. A.; Pool, R.; Ruberantwari, A.; Ojwiya, A. (2000). "Seven-year trends in HIV-1 infection rates, and changes in sexual behaviour, among adults in rural Uganda". AIDS. 14 (4): 427–434. doi:10.1097/00002030-200003100-00017. PMID 10770546.
  114. ↑ 114.0 114.1 "Contraception and Unintended Pregnancy in Uganda". Guttmacher Institute (in ఇంగ్లీష్). 2016-02-14. Retrieved 2019-01-30.
  115. ↑ "Uganda Demographic and Health Survey 2006" (PDF). Measure DHS. Retrieved 17 January 2012.
  116. ↑ "Improving Access to Safe Deliveries in Uganda". Future Health Systems. Archived from the original on 23 డిసెంబరు 2011. Retrieved 17 January 2012.
  117. ↑ "Women's Perceptions of ANC and delivery care Services, a community perspective" (PDF). Future Health Systems. Archived from the original (PDF) on 14 నవంబరు 2012. Retrieved 25 మార్చి 2019.
  118. ↑ UNICEF 2013 Archived 2015-04-05 at the Wayback Machine, p. 27.
  119. ↑ "Uganda bans female genital mutilation". BBC News. 2009-12-10. Retrieved 30 May 2015.
  120. ↑ ADF recruiting in Mayuge, Iganga says army Archived 2014-11-29 at the Wayback Machine. Newvision.co.ug (3 January 2013). Retrieved 24 March 2013.
  121. ↑ "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 10 September 2017.
  122. ↑ Zinkina J., Korotayev A. Explosive Population Growth in Tropical Africa: Crucial Omission in Development Forecasts (Emerging Risks and Way Out). World Futures 70/2 (2014): 120–139.
  123. ↑ Uganda Bureau Of Statistics (UBOS) (November 2015). National Population and Housing Census 2014. Provisional Results (PDF) (Revised ed.). Kampala, Uganda. p. 6. Archived from the original (PDF) on 10 జనవరి 2017.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  124. ↑ "Uganda: Return of the exiles". Archived from the original on 11 జూన్ 2010. Retrieved 19 మే 2010.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link). The Independent, 26 August 2005
  125. ↑ 125.0 125.1 "Uganda Comprehensive Refugee Response Portal". Operational Data Portal. UNHCR. Archived from the original on 27 ఆగస్టు 2018. Retrieved 22 November 2018.
  126. ↑ "The Constitution (Amendment) Act 2005" (PDF). Retrieved 17 January 2017.[permanent dead link]
  127. ↑ "Museveni Signs 3rd Term Bill". New Vision (Kampala). 29 September 2005. From now on, Swahili is the second official language...
  128. ↑ Swahili Archived 14 జూలై 2007 at the Wayback Machine in the UCLA Language Materials Project
  129. ↑ "A Brief History of the Swahili Language" Archived 2017-05-12 at the Wayback Machine, glcom.com
  130. ↑ 130.0 130.1 130.2 130.3 "2014 Uganda Population and Housing Census – Main Report" (PDF). Uganda Bureau of Statistics. Archived from the original (PDF) on 12 అక్టోబరు 2017. Retrieved 17 April 2018.
  131. ↑ "2002 Uganda Population and Housing Census – Main Report" (PDF). Uganda Bureau of Statistics. Archived from the original (PDF) on 12 అక్టోబరు 2017. Retrieved 26 March 2008.
  132. ↑ 132.0 132.1 UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. 2015. pp. 471–565. ISBN 978-92-3-100129-1.
  133. ↑ Lorch, Donatella (22 March 1993). "Kampala Journal; Cast Out Once, Asians Return: Uganda Is Home". The New York Times. Retrieved 29 September 2011.
  134. ↑ "Uganda at the Olympics", Wikipedia (in ఇంగ్లీష్), 2018-12-31, retrieved 2019-01-06
  135. ↑ "Bombers finally begin 2018 Commonwealth Games training". Daily Monitor (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2019-01-06.
  136. ↑ Kaweru, Franklin, "Uganda's Silverbacks ranked 89th in latest FIBA rankings" Archived 12 అక్టోబరు 2015 at the Wayback Machine, KAWOWO Sports, 9 October 2015. Retrieved 26 October 2015.
  137. ↑ Adeyemi, Bandele (19 August 2011). "Frustrating View of Game Day". The New York Times. Retrieved 29 September 2011.
  138. ↑ "Major League Baseball seeks its next top players in the sport's 'next frontier': Africa" – via The Globe and Mail.
  139. ↑ 139.0 139.1 139.2 Telling the story against all odds; state of Uganda film industry Archived 2013-07-18 at the Wayback Machine. Cannes vu par. Retrieved on 19 July 2013.
  140. ↑ Rasmussen, Kristin Alexandra (2010) Kinna-Uganda: A review of Uganda's national cinema. Master's Theses. Paper 3892. The Faculty of the Department of TV, Radio, Film, Theatre Arts, San José State University, US
  141. ↑ 141.0 141.1 141.2 Ugandan film's leap – Theatre & Cinema. monitor.co.ug. Retrieved on 19 July 2013.


"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ఉగాండా&oldid=4334249" నుండి వెలికితీశారు