พระสงฆ์

พระ วัดศาสนาพุทธแบบทิเบต Rato Dratsang ประเทศอินเดีย มกราคม 2558

สงฺฆ เป็นคำภาษาสันสกฤต ที่ใช้ในภาษาอินเดียหลายภาษา รวมทั้งภาษาบาลี ซึ่งหมายถึง "สมาคม" "การชุมนุม" "บริษัท" หรือ "ชุมชน" ในภาษาเหล่านี้ สงฺฆมักถูกใช้เป็นนามสกุล ในบริบททางการเมือง ในอดีตมีการใช้คำนี้เพื่อแสดงถึงสภาที่ปกครองในสาธารณรัฐหรืออาณาจักร และมีการใช้โดยสมาคมทางศาสนามาช้านาน รวมทั้งพุทธศาสนิกชน เชน และซิกข์ จากประวัติศาสตร์นี้ พุทธศาสนิกชนบางคนกล่าวว่าสาย สงฺฆ แสดงถึงสถาบันประชาธิปไตยที่เก่าแก่ที่สุดที่ยังหลงเหลืออยู่ของมนุษยชาติ เนื่องจากสังฆะหมายถึงกลุ่มคน ที่อยู่ร่วมกันด้วยสามัคคีธรรม 5 อย่างคือ 1.ร่วมกันคิด 2.ร่วมกันทำ 3.ร่วมกันตรวจสอบ 4.ร่วมกันแก้ไข และ 5.ร่วมกันรับผิดชอบ

สังฆะในทางพุทธคือชุมชนเเห่งการเรียนรู้ แต่เดิมมีลักษณะเป็นเหมือนโรงเรียน เป็นความสัมพันธ์ระหว่างศิษย์กับอาจารย์ที่สั่งสอนกัน และระหว่างศิษย์พี่ศิษย์น้องศิษย์ร่วมสำนักเรียนที่แนะนำกัน มิใช่ความสัมพันธ์แบบเจ้านายลูกน้องและผู้ปกครองผู้ใต้ปกครอง แม้แต่พระธรรมวินัยที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ให้เป็นศาสดาแทนพระองค์ ก็มีความหมายว่าให้เป็นครูแทนพระองค์ มิใช่ผู้ปกครอง พระพุทธเจ้าทรงตั้งสังฆะขึ้นมาเพื่อให้เป็นชุมชนที่ต่างจะช่วยเหลือกันและกันในการการเรียนรู้ การปฏิบัติธรรมและสร้างความดี

ในศาสนาพุทธ สงฺฆ หมายถึงหมู่ของ ภิกษุ และ ภิกษุณี หมู่คณะเหล่านี้เรียกตามธรรมเนียมว่า ภิกษุสงฆ์ หรือ ภิกษุณีสงฆ์ อริยบุคคลไม่ว่าจะเป็นบรรพชิตหรือไม่ก็ตาม เรียกว่า อริยสงฆ์

ตามศาสนาพุทธนิกายเถรวาทและนิจิเร็นโชชู คำว่า สงฺฆ ไม่ได้หมายถึงหมู่สาวก (สาวกฆราวาส) และไม่ได้หมายถึงหมู่พุทธศาสนิกชนโดยรวม

ความหมาย

สงฆ์ หรือ สงฺฆ ในภาษาบาลีแปลว่า หมู่ เช่นในคำว่าภิกษุสงฆ์ แปลว่า หมู่ภิกษุ ใช้ในความหมายว่า ภิกษุทั้งปวงก็ได้ เช่น"จีวรนี้เป็นของสงฆ์ ควรจะจัดเป็นพิธีสงฆ์ถวาย"

เมื่อใช้ควบกับคำว่า พระ เป็น พระสงฆ์ ซึ่งมีความหมายว่าภิกษุ เช่น "นิมนต์ภิกษุสงฆ์มาฉันในงานเมื่อวาน มีพระสงฆ์มาเป็นจำนวนมาก" ตามพระวินัย ภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปจึงเรียกว่าสงฆ์ เช่นในคำว่า สังฆกรรม (กรรมที่สงฆ์ คือภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปพึงทำรวมกัน)

ประเภทของพระสงฆ์

พระไตรปิฎกภาษาบาลีได้กล่าวถึงถึง พระสงฆ์ ไว้ 2 ประเภท ได้แก่ สาวกสงฆ์ และ ภิกขุสงฆ์

สาวกสงฆ์

สาวกสงฆ์ หรือที่สมัยหลังนิยมเรียกว่า อริยสงฆ์ คือหมู่พระอริยบุคคล ไม่ว่าเป็นคฤหัสถ์หรือบรรพชิต ไม่ว่าเป็นมนุษย์หรือเทวดา ที่เป็นสาวกของพระพุทธเจ้า โดยการบรรลุมรรคผล อริยบุคคล 4 ประเภท คือ

1. พระโสดาบัน
2. พระสกทาคามี
3. พระอนาคามี
4. พระอรหันต์

ภิกขุสงฆ์

ภิกขุสงฆ์ หรือที่สมัยหลังนิยมเรียกว่า สมมุติสงฆ์ คือ หมู่ภิกษุ ที่ได้รับการอุปสมบทตามพระบรมพุทธานุญาต จากพระเถระตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปเรียกว่าสงฆ์ เนื่องจากคำว่าสงฆ์แปลว่าหมู่ จึงเรียกหมู่พระภิกษุว่าภิกษุสงฆ์ และหมู่พระภิกษุณีว่าภิกษุณีสงฆ์ จัดเป็น 4 วรรค ตามตามพระบรมพุทธานุญาตให้ทำสังฆกิจตามพระวินัย คือ จตุวรรค 4 รูป ปญฺจวรรค 5 รูป ทสวรรค 10 รูป วิสติวรรค 20 รูป แต่ถ้าพระภิกษุ 2-3 รูป เรียกว่า คณะ (เนื่องจากแบ่งพวกกันฝ่ายละ 2 รูปมิได้) ถ้าพระภิกษุรูปเดียว จัดเป็นบุคคล

สังฆคุณ

• สุปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติดีงาม
• อุชุปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติตรง ถูกต้อง
• ญายปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติชอบ , เพื่อธรรมเป็นเครื่องออกจากทุกข์
• สามีจิปฏิปณฺโณ ผู้ปฏิบัติสมควร , เหมาะสม
• อนุตฺตรํ ปุญฺญเขตฺตํ โลกสฺส เป็นเนื้อนาบุญของโลก ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งกว่า
• อาหุเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขานำมาบูชา (นำมาถวาย เช่นนำมาใส่บาตรขณะบิณฑบาตร)
• ปาหุเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขาจัดไว้ต้อนรับ (จัดไว้รอท่าให้ท่านมารับ เช่น การนิมนต์มาฉันที่บ้าน)
• ทกฺขิเนยฺโย เป็นสงฆ์ควรแก่การรับทักษิณาทาน (การเอ่ยปากขอเองจากท่าน)
• อฺญชลีกรณีโย เป็นผู้ที่บุคคลทั่วไปควรทำอัญชลี (การประนมมือ)

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548