ข้ามไปเนื้อหา

วัดพระธรรมกาย

พิกัด: 14°04′23.37″N 100°38′47.01″E / 14.0731583°N 100.6463917°E / 14.0731583; 100.6463917
หน้าถูกกึ่งป้องกัน
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ ธรรมกาย (แก้ความกำกวม)
วัดพระธรรมกาย
พระมหาธรรมกายเจดีย์
แผนที่
ชื่อสามัญวัดพระธรรมกาย
ที่ตั้งคลองหลวง ตำบลคลองสาม อำเภอคลองหลวง ปทุมธานี 12120
ประเภทวัดราษฏร์
นิกายเถรวาท มหานิกาย
เจ้าอาวาสพระครูปลัดรัตนวีรวัฒน์ (รังสฤษดิ์ อิทฺธิจินฺตโก)
พระเผด็จ ทตฺตชีโว (ปฏิบัติหน้าที่โดยพฤตินัย) [2]
ความพิเศษพระอุโบสถได้รับรางวัลชมเชยสถาปัตยกรรมดีเด่น ประจำปี 2541[1]
จุดสนใจการเข้าสักการะมหาวิหารพระมงคลเทพมุนีและพระมหาธรรมกายเจดีย์
กิจกรรมงานบุญทุกวันอาทิตย์ งานบุญวันอาทิตย์ต้นเดือน
เว็บไซต์th.dhammakaya.net
icon สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

วัดพระธรรมกาย เป็นวัดในสังกัดมหานิกาย ก่อตั้งเมื่อ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2513 ตั้งอยู่ ณ ตำบลคลองสาม อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี

วัดพระธรรมกายเป็นที่เคลือบแคลงสงสัยของประชาชน และเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์ในสื่อมวลชนอย่างต่อเนื่อง แต่สื่อมวลชนจำนวนหนึ่งได้ขอขมาในภายหลัง อย่างไรก็ดี สภารักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติได้ขึ้นวัดพระธรรมกายไว้ในบัญชีดำฐานเข้าข่ายเป็นภัยต่อความมั่นคงแห่งชาติ[3]

วันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 คณะรักษาความสงบแห่งชาติให้วัดพระธรรมกายเป็นเขตพื้นที่ควบคุมพิเศษ เพื่อจับกุมพระธัมมชโย[4]

ประวัติ

ยุคเริ่มต้น (พ.ศ. 2506–2521)

เมื่อพระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) มรณภาพไปแล้ว ลูกศิษย์ของท่านรวมถึงแม่ชีจันทร์ ขนนกยูง ได้สืบทอดสายปฏิบัติของวิชชาธรรมกาย ให้กับลูกศิษย์รุ่นใหม่ที่วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ[5] ในสมัยนั้น ไชยบูลย์ สุทธิพลศึกษาอยู่ที่มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ในปี พ.ศ. 2506 ไชยบูลย์ ได้ไปที่วัดปากน้ำ หลังจากที่ได้อ่านวารสาร วิปัสสนาบันเทิงสาร ซึ่งมีอ้างถึงคุณวิเศษของแม่ชีจันทร์[6][7]

ไชยบูลย์ได้ชักชวนเพื่อนนักศึกษาร่วมกิจกรรมที่วัดปากน้ำ คณะลูกศิษย์แม่ชีจันทร์จึงขยายมากขึ้น[7] มีอยู่หนึ่งคนในคณะลูกศิษย์ที่ชื่อเผด็จ ผ่องสวัสดิ์ (ซึ่งในภายหลังได้บวชเป็นพระภิกษุ และได้มาเป็นรองเจ้าอาวาสวัดพระธรรมกาย ชื่อพระเผด็จ ทตฺตชีโว). ในปี 2512 ไชยบูลย์เองได้บรรพชาอุปสมบทเป็นพระภิกษุ และได้รับฉายา "ธมฺมชโย" และต่อมาได้เริ่มสอนกรรมฐานที่วัดปากน้ำร่วมกับแม่ชีจันทร์[8] ในที่สุดคณะลูกศิษย์ได้ขยายไปเป็นจำนวนมาก ยากที่จะจัดกิจกกรมที่วัดปากน้ำภาษีเจริญต่อ[9] ดังนั้นในวันที่ 20 ก.พ. พ.ศ. 2513 แม่ชีจันทร์ พระธัมมชโย และพระทัตตชีโว พร้อมกับบรรดาลูกศิษย์ได้ย้ายไปตั้งศูนย์ปฏิบัติธรรมอีกต่างหาก โดยที่มีเริ่มต้นบนที่ดินแปลง 196 ไร่ในอำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี[10]

กระทรวงศึกษาธิการประกาศให้เป็นวัดตามกฎหมาย เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2520 ในชื่อ "ศูนย์พุทธจักรปฏิบัติธรรม" และต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น "วัดวรณีธรรมกายาราม" ได้ชื่อตามวรณี สุนทรเวช ธิดาของพระยาแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (สุ่น สุนทรเวช) กับคุณหญิงแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (ประหยัด สุนทรเวช) ผู้บริจาคสถานที่ และต่อมาได้เปลี่ยนชื่ออีกครั้งเป็น "วัดพระธรรมกาย" จนถึงปัจจุบัน[11][12] ได้รับอนุญาตให้ตั้งเป็นวัดโดยสมบูรณ์ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2522 ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 96 ตอนที่ 15 เมื่อวันที่ 6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2522[13][14]

ในสมัยแรกแม่ชีจันทร์ยังมีบทบาทที่สำคัญในการบอกบุญและการปกครอง ต่อมาเมื่อท่านอายุมากขึ้น จึงค่อย ๆ มอบให้ลูกศิษย์ของท่าน คือหลวงพ่อธัมมชโย และหลวงพ่อทัตตชีโวบริหารงานต่อ[9]

การเติบโต (พ.ศ. 2522–2539)

ในสมัย พ.ศ. 2520-2530 ในช่วงเวลาที่เศรษฐกิจในประเทศไทยเติบโตอย่างรวดเร็ว วัดพระธรรมกายเริ่มเป็นที่นิยมของประชาชนมากขึ้น.[15][16][17] วัดพระธรรมกายได้ถ่ายทอดค่านิยม มุ่งเน้นความสำเร็จทางธุรกิจ ความทันสมัย และการฝึกฝนตนเอง ซึ่งทำให้วัดเป็นที่ดึงดูดของประชาชนชนชั้นกลาง[18] อีกอย่างหนึ่งในสมัยนั้นประเทศไทยได้เปลี่ยนแปลงโดยฉับพลัน ทั้งด้านธรรมเนียมประเพณี และด้านสังคม ชนชั้นกลางจึงต้องการที่พึ่ง[19][20]

ตั้งแต่ช่วงแรกที่เริ่มสร้างวัดพระธรรมกายจะมุ่งเน้นกิจกรรมสำหรับนักเรียน และนักศึกษา ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2525 วัดพระธรรมกายได้ตั้งโครงการอบรมขึ้นมา โดยตั้งชื่อว่า ธรรมทายาท ซึ่งเป็นโครงการปฏิบัติธรรมที่มุ่งเน้นนักศึกษามหาวิทยาลัย[21] ต่อมานักศึกษที่ผ่านการอบรมโครงการนี้ ได้มาเป็นผู้ประสานงานในชมรมพุทธของมหาวิทยาลัยต่างๆ โดยที่ในช่วงเวลา พ.ศ. 2520–2530 มีผู้ประสานงานที่เป็นลูกศิษย์ของวัดประสานงานในชมรมพุทธในมหาวิทยาลัยหลายแห่งในประเทศไทย[22] และในปี พ.ศ. 2524 วัดพระธรรมกายจัดตั้งโครงการ ทางก้าวหน้า โดยที่มีโรงเรียนหลายแห่งในประเทศไทยสมัครเพื่อให้นักเรียนแข่งขันสอบความรู้ด้านคำสอนเรื่องจรียธรรมในพระพุทธศาสนา[23] ต่อมาในปี พ.ศ. 2522 วัดพระธรรมกายได้ปรับโครงการ ธรรมทายาท มาเป็นโครงการบวช ตามธรรมเนียมโบราณที่จะบวชสั้น[24] ซึงในเวลานั้นการบวชตามประเพณีมักบวชไม่นานนัก วัดพระธรรมกายจึงได้พยายามที่จะสวนกระแสดังกล่าว โดยการจัดบวช 2–3 เดือนเป็นอย่างน้อย[25] ในปี พ.ศ. 2529 วัดพระธรรมกายได้เริ่มอบรมผู้หญิงในโครงการอบรมระยะยาว[9]

ในสมัย พ.ศ. 2530 วัดพระธรรมกายมีคนร่วมพิธีกรรมสำคัญโดยเฉลี่ยจำนวน 50,000 คน[26] โครงการธรรมทายาทดังกล่าวเริ่มต้นในปี พ.ศ. 2522 โดยมีผู้มาอบรมเพียง 60 คน แต่ในปี พ.ศ. 2529 จำนวนเพิ่มขึ้นเป็นหลายพันคน[27] ในปี พ.ศ. 2533 มีพระประจำรวม 260 รูป สามเณรรวม 214 รูป และเจ้าหน้าที่วัดรวม 441 คน[9] ทางวัดพระธรรมกาย ริเริ่มจัดกิจกรรมอย่างกว้าง อย่างเช่น ชวนประชาชนร่วมกันบริจาคเลือด จัดอบรมปฏิบัติธรรมให้กับภาครัฐ และเอกชน[28] รวมทั้งส่งเสริมงานวิชาการด้านพระพุทธศาสนา ตัวอย่างเช่นในปี พ.ศ. 2527 มีการจัดทำซีดีพระไตรปิฎกที่สามารถสืบค้นคำสำคัญได้ ซึ่งได้ร่วมมือกับสมาคมบาลีปกรณ์ ประเทศอังกฤษ มหาวิทยาลัยมหิดล และมหาวิทยาลัย California ณ เมือง Berkeley สหรัฐอเมริกา[29]

ในปี พ.ศ. 2529 มูลนิธิธรรมกายได้รับการรับรอง จากองค์กรสหประชาชาติ[10] และเริ่มมีการประชุมการศึกษา เกี่ยวกับการศึกษาเพื่อส่งเสริมสันติภาพ สำหรับกลุ่มเยวชน เมื่อปี พ.ศ. 2559 มูลนิธิธรรมกายมีฐานะเป็นองค์กรที่ปรึกษาของคณะมนตรีเศรษฐกิจและสังคมแห่งสหประชาชาติ[28] ในสมัยนั้นมูลนิธิธรรมกายเริ่มสร้างความสัมพันธ์กับองค์กรพุทธต่างประเทศหลายองค์กร ตัวอย่างเช่นฟอควงซาน [en]ในไต้หวันและวัดพระพุทธเจ้า แสนพระองค์ [en]ในฮ่องกง เป็นต้น[9][10]

วัดพระธรรมกายเริ่มขยายพื้นที่มากขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ. 2527 เป็นต้นมา และตั้งแต่ปี พ.ศ. 2535 เป็นต้นมาทางวัดได้เริ่มตั้งศูนย์สาขาในสหรัฐ ประเทศญี่ปุ่น และไต้หวัน[30][9]

การวิจารณ์ และคดี (พ.ศ. 2540–2543)

ช่วงเวลาในปี พ.ศ. 2540 นั้นตรงกันกับเวลาของวิกฤตการณ์การเงินในเอเชีย (วิกฤตต้มยำกุ้ง) ส่งผลให้เศรษฐกิจตกต่ำเป็นวงกว้างโดยเฉพาะในกลุ่มของพนักงานบริษัทที่มีรายได้ประจำ สวนทางกับการเติบโตของวัดพระธรรมกายในเวลานั้น ทำให้เกิดการวิพากษ์วิจารณ์ถึงการดำเนินงานของวัด โดยมีการระบุภายในงานของ โรรี แมคเคนซี ว่าถ้าหากวิกฤตเศรษฐกิจของประเทศไทยในเวลานั้นไม่รุนแรงถึงขั้นสุด วัดพระธรรมกายที่ดำเนินกิจกรรมตามปกติของวัดตามที่ได้วางรากฐานมาอาจจะไม่ถูกวิจารณ์มากขนาดนี้[31]

ในปี พ.ศ. 2541 วัดพระธรรมกายถูกวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับการตีความด้านหลักธรรมคำสอนของพุทธศาสนาและรูปแบบในการประกอบศาสนกิจต่าง ๆ[32] จากชนชั้นนำในวงการคณะสงฆ์ของไทย เช่น พระธรรมปิฎก และ ส.ศิวรักษ์ จากการเผยแพร่คำสอนว่า "นิพพานเป็นอัตตา" นอกจากนี้ยังมาจากการออกแบบสถาปัตยกรรมที่แตกต่างจากขนบของพุทธจารีต ทั้งส่วนของพระพุทธรูป มหารัตนวิหารคด และมหาธรรมกายเจดีย์ รวมถึงการจัดพิธีกรรมต่าง ๆ ของวัดนั้นถูกวิจารณ์จากสาธารณชนว่ามีความหรูหราและอลังการ สวนทางกับสภาวะเศรษฐกิจในเวลานั้น[31] ประจวบเหมาะกับในปี พ.ศ. 2542 พระไชยบูลย์ ธมฺมชโย เจ้าอาวาสวัดพระธรรมกายในขณะนั้นเผชิญข้อกล่าวหาว่ายักยอกที่ดินของวัดมาเป็นของตนเอง และมีการถอนฟ้องในปี พ.ศ. 2549[33]

แม้จะเผชิญการวิพากษ์วิจารณ์และคดีความอย่างหนัก แต่วัดพระธรรมกายยังคงเดินหน้าจัดกิจกรรมต่าง ๆ ซึ่งแสดงถึงมวลชนจำนวนมหาศาลของคน เช่น การบวชอุบาสกแก้วเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จำนวน 200,000 คน ระหว่างวันที่ 29–31 มกราคม พ.ศ. 2542 และสามารถหาศิษยานุศิษย์ที่เป็นกำลังหลักคนใหม่เข้ามาได้เช่นกัน เช่น อนันต์ อัศวโภคิน, ทักษิณ ชินวัตร และ บุญชัย เบญจรงคกุล รวมถึงดารานักแสดงอีกจำนวนหนึ่ง[31]

การขอขมา

ภายหลังจากการนำเสนอข่าวในการวิจารณ์และโจมตีวัดพระธรรมกายและพระราชภาวนาวิสุทธิ์ (พระไชยบูลย์ ธมฺมชโย) ในช่วงปี พ.ศ. 2542 ทั้งในรูปแบบการใช้คำพูดล่วงเกิน การตัดต่อภาพล้อเลียน และข้อกล่าวหาต่าง ๆ เช่น การบิดเบือนคำสอนของพระพุทธเจ้า การอวดอุตริมนุสธรรม การลักทรัพย์ ฉ้อโกง การหลอกลวงประชาชน การโอนเงินของวัดให้สีกา การเล่นหุ้น เป็นวัดฉาว สำนักฉาว การกว้านซื้อที่ดินสร้างรีสอร์ท เป็นต้น ซึ่งในภายหลังได้มีการออกเนื้อความประกาศเผยแพร่เพื่อขอขมาเนื่องจากข้อมูลที่ได้นำเสนอไปไม่ตรงกับความเป็นจริง และสร้างความเข้าใจผิดให้กับประชาชน โดยลงเป็นกรอบข่าวขอขมาเพียงกรอบเล็ก ๆ ในหนังสือพิมพ์เท่านั้น โดยมีการขอขมาในกรณีดังกล่าวจากหนังสือพิมพ์ ตามวันและฉบับที่ ดังนี้[34]

  • หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ ปีที่ 14 ฉบับที่ 4655 วันพฤหัสบดีที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2544 ขอขมาต่อการนำเสนอในวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2542, 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542 และวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2542
    • ปีที่ 14 วันอาทิตย์ที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2544 หน้า 11 ขอขมาต่อการนำเสนอในวันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2542, 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2542 และวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2542
  • หนังสือพิมพ์สยามรัฐ วันอาทิตย์ที่ 16 กันยายน พ.ศ. 2544 ขอขมาต่อการเผยแพร่ข้อมูลที่คลาดเคลื่อนจากข้อเท็จจริงในวันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2543
    • ขอขมาต่อข้อความที่ก่อให้เกิดความเข้าใจผิดในช่วงเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2542 ถึงเดือนมกราคม พ.ศ. 2543
    • ปีที่ 52 ฉบับที่ 17691 วันพุธที่ 3 ตุลาคม พ.ศ. 2544 หน้า 13 ขอขมาต่อกรณีการตัดต่อภาพที่ก่อให้เกิดความเสียหาย และการใช้คำพูดกล่าวหาว่า "ชาวธรรมกายและเหล่าพระปลอมจอมมาร คงลิงโลดลำพองหัวใจเป็นอย่างยิ่งที่พระปลอมจอมมารได้รับประกันตัว" ซึ่งไม่ตรงกับความเป็นจริง
    • ปีที่ 52 ฉบับที่ 17710 วันจันทร์ที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2544 หน้า 13 ขอขมาต่อการใช้ถ้อยคำว่า "การถือครองที่ดินที่ได้รับบริจาค เรื่องราวนิคหกรรม เรื่องราวคำสอนว่าบิดเบือนลบล้างคำสอนของพระพุทธเจ้า การอวดอุตริมนุสธรรม ทำความผิดฐานลักทรัพย์ ยักยอกทรัพย์ ฉ้อโกง หลอกลวงประชาชน กระทำการในตำแหน่งเจ้าอาวาสเป็นเจ้าพนักงานที่ไม่เหมาะสม ต้องอาบัติปาราชิก เรียกวัดพระธรรมกายว่าวัดฉาว นำเงินบริจาคไปดำเนินการนอกวัตถุประสงค์ของผู้บริจาค หลอกขายพระดูดทรัพย์ หลอกขายบุญ เป็นวัดที่มีอิทธิพลเหนือองค์กรและเจ้าพนักงานของรัฐ เรียกพระราชภาวนาวิสุทธิ์ว่าเป็นอลัชชี เดียรถีย์ พระปลอมจอมมาร นายไชยบูลย์ พระฉาว ศาสดาลูกแก้ว พระนอกรีด ภิกษุมหาโจร เจ้าอาวาสวัดฉาว มีความสัมพันธ์อันลึกซึ้งกับหญิงสาว" ซึ่งไม่ตรงกับความเป็นจริง โดยเผยแพร่ถ้อยคำดังกล่าวช่วงเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2542 ถึงเดือนมกราคม พ.ศ. 2543
  • หนังสือพิมพ์มติชน ปีที่ 25 ฉบับที่ 8888 วันพุธที่ 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2545 ขอขมาต่อกรณีข้อกล่าวหาการรุกป่าสงวน 700 ไร่ในพื้นที่ของอุทยานควนจุก จังหวัดพังงา เนื่องจากทางวัดไม่ได้กระทำความผิดตามข้อกล่าวหาแต่อย่างใด
    • ปีที่ 26 ฉบับที่ 9262 วันเสาร์ที่ 19 กรกฎาคม พ.ศ.2546 ขอขมาต่อการใช้ถ้อยคำว่า "วัดฉาว สำนักฉาว เรียกพระราชภาวนาวิสุทธิ์ว่า นายไชยบูลย์ เจ้าสำนักฉาว กล่าวหาว่าเล่นหุ้น โอนเงินของวัดให้สีกา" ซึ่งไม่ตรงกับความเป็นจริง โดยเผยแพร่ถ้อยคำดังกล่าวช่วงเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2542 ถึงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2542
    • ปีที่ 26 ฉบับที่ 9263 วันอาทิตย์ที่ 20 กรกฎาคม พ.ศ.2546 ขอความต่อการใช้ถ้อยคำซึ่งไม่ตรงกับความเป็นจริง โดยเผยแพร่ถ้อยคำดังกล่าวช่วงเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2542 ถึงเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2542

กรณีสหกรณ์เครดิตยูเนี่ยนคลองจั่น

วันที่ 16 ก.พ. 2560 ทางรัฐบาลมีคำสั่งใช้มาตรา 44 ให้พื้นที่บริเวณวัดพระธรรมกาย ต.คลองสาม อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี เป็นเขตพื้นที่ควบคุมพิเศษ ป้องกันไม่ให้มีบุคคลเข้าไปในพื้นที่และผลักดันผู้เกี่ยวข้องที่อยู่ในวัดออกนอกพื้นที่ เพื่อให้เจ้าหน้าที่กรมสอบสวนคดีพิเศษได้เข้าไปตรวจค้น พร้อมทั้งควบคุมตัวพระธัมมชโย เจ้าอาวาสวัดพระธรรมกาย ผู้ต้องหาตามหมายจับศาลอาญา คดีพิเศษเลขที่ 27/2559 ในข้อหาสบคบและร่วมกันฟอกเงินและร่วมกันรับของโจร[35][36]

โครงการด้านการคณะสงฆ์

โครงการเจริญพุทธมนต์ 5 ธันวามหาราช
จัดขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2546 ล่าสุดเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ. 2556
โครงการมุทิตาสักการะพระภิกษุ–สามเณรเปรียญธรรม 9 ประโยค
เริ่มปี พ.ศ. 2530 จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ในช่วงเดือนสิงหาคม นับถึงปี พ.ศ. 2556 เป็นครั้งที่ 26 โดยมีพระเปรียญธรรม 9 ประโยค ร่วมรับถวายมุทิตา จำนวน 1,132 รูป รวมมอบทุนการศึกษากว่า 7,924,000 บาท[37]
โครงการถวายทุนการศึกษาแก่สำนักเรียนบาลีทั่วประเทศ
เริ่มครั้งแรกในปี พ.ศ. 2546 นับถึงปี พ.ศ. 2556 เป็นครั้งที่ 10 โดยมอบทุนการศึกษาแก่สำนักเรียนที่สอบได้คะแนนสูงสุดในแต่ละประเภท รวมมอบทุนการศึกษา ปีละกว่า 4,000,000 บาท[37][38]

บุคคลสำคัญ

  • พระไชยบูลย์ ธมฺมชโย อดีตเจ้าอาวาสวัดพระธรรมกาย ประธานมูลนิธิธรรมกาย และเป็นผู้ต้องหาตามหมายจับของศาลอาญา ในข้อหาสมคบกันฟอกเงิน ร่วมกันฟอกเงิน และรับของโจร
  • พระเผด็จ ทตฺตชีโว เป็นรองเจ้าอาวาส

วิเคราะห์ทางการเมือง

การเผชิญหน้าระหว่างทหารและพระในการปิดล้อมวัดพระธรรมกาย พ.ศ. 2560

หลังการรัฐประหารในปี พ.ศ. 2557 วัดพระธรรมกายได้รับผลกระทบจากความเปลี่ยนแปลงทางการเมือง โดยมีการแจ้งข้อกล่าวหาว่าฉ้อโกงและรับของโจร และการออกหมายจับจากกรมสอบสวนคดีพิเศษในฐานความผิดฐานสมคบและร่วมกันฟอกเงิน และร่วมกันรับของโจร โดยช่วงแรกเป็นการต่อสู้ในกระบวนการยุติธรรม ก่อนที่ต่อมารัฐบาลของคณะรักษาความสงบแห่งชาติได้ใช้กำลังโดยอาศัยอำนาจตามมาตรา 44 ปิดล้อมวัดพระธรรมกายและค้นหาตัวพระไชยบูลย์ ธมฺมชโยด้วยกำลังตำรวจและทหารกว่า 4,240 นายในวันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 โดยถือเป็นการใช้กำลังเจ้าหน้าที่รัฐจำนวนมากในการดำเนินการกับวัดพระธรรมกายเป็นครั้งแรก[39]

หลักการ ความเชื่อ และวิถีชีวิต

พระของขวัญ

วัดพระธรรมกายมีหลักการในการเรียกพระเครื่องของตนเองว่า "พระของขวัญ"[40] ตามแนวทางของวัดปากน้ำ ภาษีเจริญ ซึ่งใช้เรียกพระผงขนาดเล็กที่สร้างขึ้นโดยพระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) เพื่อสมทบทุนในการสร้างโรงเรียนพระปริยัติของวัดปากน้ำ ภาษีเจริญในเวลานั้น[41] โดยสำหรับการเรียกว่าพระของขวัญของวัดพระธรรมกายนั้นมีเหตุผลเพื่อให้องค์พระนั้นเป็นเครื่องเตือนและระรึกถึงบุญที่ได้ร่วมทำในกิจกรรมต่าง ๆ ซึ่งแต่ละกิจกรรมจะมีพระของขวัญเฉพาะรุ่นตามแต่โอกาสและกิจกรรมนั้น ๆ[42] ซึ่งนอกจากตัวองค์พระซึ่งเป็นรูปเคารพแล้วยังมีการพิมพ์ในอีกด้านเป็นครูบาอาจารย์ คือ พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร)[43] และอาจมีการประดับด้วยกรอบหรืออัญมณีต่าง ๆ[44]

องค์กร และการบริหารงาน

มูลนิธิธรรมกายจัดตั้งขึ้นก่อนก่อตั้งวัด ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2513 เดิมใช้ชื่อว่า "มูลนิธิธรรมประสิทธิ์" โดยจดทะเบียนเป็นนิติบุคคล ณ กระทรวงมหาดไทย เมื่อวันที่ 6 สิงหาคม พ.ศ. 2513 เมื่อสร้างวัดพระธรรมกายเสร็จได้ขอแก้ไขเอกสาร เปลี่ยนชื่อเป็น "มูลนิธิพระธรรมกาย" เมื่อวันที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2525 ณ ศาลากลางจังหวัดปทุมธานี และเพื่อไม่ให้สับสนกับชื่อวัด จึงจดทะเบียนเปลี่ยนแปลงชื่อจาก "มูลนิธิพระธรรมกาย" เป็น "มูลนิธิธรรมกาย" โดยได้รับอนุญาตจากสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ตามหนังสือที่ ศธ 1304/6088 ลงวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2528[10][45]

องค์กรในสังกัด

วัดพระธรรมกาย ประกอบไปด้วยหน่วยงานภายใน ได้แก่

  1. สำนักองค์ประธาน
  2. สำนักประธานคณะกรรมการบริหาร
  3. สำนักบุคคลกลาง[46]
  4. สำนักการศึกษา
  5. สำนักสื่อสารองค์กร[47]
    • กองส่งเสริมและเผยแพร่
    • กองสื่ออินเตอร์เน็ต
    • ศูนย์ข่าวดีเอ็มซีนิวส์
    • กองภาพลักษณ์องค์กร
    • กองภาพลักษณ์ออนไลน์
    • ศูนย์ข้อมูลข่าวสาร
    • ศูนย์สื่อชุมชน
  6. สำนักสื่อ ดีเอ็มซี[47]
    • ฝ่ายพัฒนาและสนับสนุน
  7. สำนักสื่อธรรมะ[47]
  8. สำนักพัฒนาทรัพยากร[46]
  9. สำนักสาธารณูปการ
    • สำนักงานเลขานุการ
    • กองงานโลหะ
    • กองงานสนาม
    • กองธรรมอุทยาน
    • กองสิ่งแวดล้อม
    • กองครุภัณฑ์
    • กองสาธารณูปโภค
    • กองบุญสถาน
    • กองอาสาสมัครสาธารณูปการ
    • กองซ่อมบำรุงงานระบบอาคาร
    • กองจัดซื้อและวัสดุกลาง
    • กองอาคารสถานที่
    • กองอาคารมหาวิหารพระมงคลเทพมุนี
    • กองอาคารมหาวิหารคุณยายอาจารย์ฯ
    • กองมหาธรรมกายเจดีย์
    • กองอาคารสภาธรรมกายสากล
    • กองอาคารจอดรถ
  10. สำนักบริการกลาง
  11. สำนักศรัทธาพิบาล[48]
  12. สถาบันพัฒนาเยาวชนโลก
  13. สำนักกัลยาณมิตรสากล
  14. สำนักต่างประเทศ
  15. สำนักเผยแผ่[46]
  16. สำนักพระปริยัติธรรม[49]
    • ฝ่ายโรงเรียน
      • โรงเรียนพระปริยัติธรรม[50]
        • กองพระบาลี[51]
        • กองธรรม[52]
        • สำนักเรียนอภิธรรม[53]
    • ฝ่ายหมู่กุฏิ
  17. สถาบันพุทธศิลป์แห่งโลก

โรงเรียนพระปริยัติธรรม

ก่อตั้งขึ้นในช่วงปลายปี พ.ศ. 2528 โดยมีพระไชยบูลย์ ธมฺมชโย และ พระมหา ดร. สมชาย ฐานวุฑฺโฒ ผู้อำนวยการสำนักการศึกษา นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2535 – พ.ศ. 2556[37] ปัจจุบันในปี พ.ศ. 2567 มีพระภิกษุ – สามเณรสอบผ่านเปรียญธรรม 9 ประโยค จำนวน 107 รูป[54] และมีฆารวาสสอบผ่านบาลีศึกษา 9 ประโยค จำนวน 9 คน[55]

สถาบันอุดมศึกษา

วัดพระธรรมกาย ได้มีดำริให้สร้างหลักสูตรระดับอุดมศึกษา ที่เน้นไปในด้านมนุษยศาสตร์และพุทธศาสตร์ จึงได้ก่อตั้งมหาวิทยาลัยธรรมกาย แคลิฟอร์เนีย (Dhammakaya Open University: DOU) ขึ้น ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนา ในระบบการศึกษาทางไกล จัดตั้งขึ้นตามรัฐบัญญัติการอุดมศึกษาและอาชีวศึกษาเอกชนรัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา ในปัจจุบันมี 3 หลักสูตรคือ 1) ประกาศนียบัตรประกอบด้วย 2 หลักสูตร คือ Pre-Degree และ หลักสูตรสัมฤทธิบัตร 2) หลักสูตรปริญญาตรี สาขาพุทธศาสตรบัณฑิต 4 ปี 3) หลักสูตรปริญญาโท สาขา พุทธศาสตร์มหาบัญฑิต 2 ปี ทั้งนี้พระภิกษุจะได้รับการงดเว้นค่าลงทะเบียนตลอดทุกหลักสูตร[30] ขณะที่ในประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2556 สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (สกอ.) ได้ขึ้นบัญชีให้มหาวิทยาลัยธรรมกาย แคลิฟอร์เนีย เป็นมหาวิทยาลัยที่ไม่ได้รับการรับรองจากต่างประเทศในประเทศนั้น ๆ ที่ตั้งอยู่ ซึ่งจะไม่ได้รับการรับรองวุฒิจาก สกอ. ในประเทศไทยได้[56]

สถานีโทรทัศน์

ดีเอ็มซี
ชื่ออื่นDhammakaya Media Channel
ประเทศ ไทย
พื้นที่แพร่ภาพ ไทย และทั่วโลก[57]
คำขวัญช่องนี้ช่องเดียว
The Only One Channel
สำนักงานใหญ่วัดพระธรรมกาย
คลองหลวง ตำบลคลองสาม
อำเภอคลองหลวง ปทุมธานี 12120
แบบรายการ
ภาษาภาษาไทย
ภาษาอังกฤษ
ภาษาจีน
และภาษาอื่นๆ[58]
ระบบภาพ576ไอ (4:3 คมชัดมาตรฐาน) (2545–2556)
576ไอ (16:9 คมชัดมาตรฐาน) (2556–2559)
ความเป็นเจ้าของ
เจ้าของมูลนิธิศึกษาธรรมเพื่อสิ่งแวดล้อม
วัดพระธรรมกาย
ประวัติ
เริ่มออกอากาศ9 พฤษภาคม พ.ศ. 2545 (22 ปี)
ยุติออกอากาศ7 ธันวาคม พ.ศ. 2559 (8 ปี)

DMC ย่อมาจาก Dhammakaya Media Channel[59] เป็นช่องรายการธรรมะ คือ ทีวีช่องคุณธรรม สื่อสีขาวที่น้อมนำธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มาเผยแผ่ ออกอากาศผ่านดาวเทียมตลอด 24 ชั่วโมง[60]

โดยพระธัมมชโยได้มีความตั้งใจว่า "จะเป็นรายการที่ทำให้ผู้ชมมีจิตใจผ่องใส ไม่เศร้าหมอง เพลิดเพลินกับธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จิตใจจะผูกพันอยู่กับพระรัตนตรัยและบุญกุศล" และ "มีรายการที่เหมาะกับคนทุกเพศทุกวัย เช่น รายการโรงเรียนอนุบาลฝันในฝันวิทยา, นานาเทศนา, พุทธประวัติ, ชาดก 500 ชาติ, New News, ข่าว DNN ข่าว DMC News, ไปวัดไปวา, ปฏิบัติการกุ๊กกิ๊ก, พลังมด ฯลฯ"[61][57][58] ในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2555 รายการปรโลกนิวส์ยังได้ถ่ายทอดบทบรรยายโดยพระธัมมชโยเกี่ยวกับชีวิตหลังความตายและอดีตชาติของสตีฟ จอบส์ ซึ่งได้กล่าวไว้ว่าหลังจากได้เสียชีวิตแล้ว ตัวเขาก็ได้ไปบังเกิดใหม่เป็น "เทพบุตรภุมมเทวาระดับกลางสายวิทยาธรกึ่งยักษ์"[62][63][64][ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]

ดีเอ็มซีถูกคณะกรรมการกิจการกระจายเสียงและกิจการโทรทัศน์ ในคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ พักใช้ใบอนุญาตเป็นเวลา 30 วัน เมื่อวันที่ 7 ธันวาคม พ.ศ. 2559 ตามคำร้องขอของกรมสอบสวนคดีพิเศษ โดยระบุเหตุผลว่าดีเอ็มซีเสนอข่าวสารระดมศิษยานุศิษย์ของวัดให้ไปรวมตัวที่วัดเพื่อขัดขวางการปฏิบัติการของเจ้าหน้าที่ ก่อนภายหลัง กสทช.สั่งเพิกถอนใบอนุญาตของดีเอ็มซีถาวร โดยระบุเหตุผลว่าเนื้อหาที่ออกอากาศปลุกปั่นยุยงให้เกิดความแตกแยกในราชอาณาจักร[65] ทั้งนี้ ดีเอ็มซียังคงออกอากาศผ่านทางอินเทอร์เน็ตโดยใช้สถานีโทรทัศน์จีบีเอ็น (GBN) (ชื่อเดิมคือ ดีโอเอทีวี, DoA TV; Dhammakaya of America TV และ DIMC TV) ซึ่งออกอากาศจากประเทศสหรัฐอเมริกา แต่ในทางปฏิบัติ การออกอากาศของสถานีฯยังคงดำเนินการออกอากาศจากวัดพระธรรมกาย จ.ปทุมธานีเช่นเดิมแล้วส่งสัญญาณไปยังสหรัฐอเมริกา ซึ่งรายการที่ออกอากาศยังใช้ผังรายการเดิมของดีเอ็มซีเช่นเดิม[66]

สาขาวัดในต่างประเทศ

ดูเพิ่ม: รายชื่อสาขาของสายธรรมกาย § วัดพระธรรมกาย, และ รายชื่อศูนย์สาขาของวัดพระธรรมกาย

วัดพระธรรมกายได้เผยแผ่พระพุทธศาสนาไปหลายประเทศทั่วโลก วัดศูนย์สาขาแรกในต่างประเทศ ตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2535 ที่แคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา จนกระทั่งในปี 2558 มีวัดศูนย์สาขาอยู่มากกว่า 100 แห่ง อาทิ วัดพระธรรมกายลอนดอน วัดพระธรรมกายเมลเบริ์น วัดภาวนาไทเป วัดพระธรรมกายซีแอตเติ้ล ฯลฯ [30]

สิ่งก่อสร้าง

  • มหาธรรมกายเจดีย์ เจดีย์รูปโดมทรงกลมแบบสถูปสาญจี เส้นผ่าศูนย์กลางที่ฐาน 194.40 เมตร ความสูง 32.40 เมตร ประกอบด้วย 3 ส่วน ซึ่งสื่อถึง พุทธรัตนะ ธรรมรัตนะ และสังฆรัตนะ ภายนอกของมหาธรรมกายเจดีย์ส่วนพุทธรัตนะมีการเรียงต่อองค์พระธรรมกายประจำตัวที่สลักชื่อเจ้าของไว้จำนวน 300,000 องค์ ส่วนภายในมหาธรรมกายเจดีย์บรรจุพระธรรมกายประจำตัว จำนวน 700,000 องค์ฐานขององค์พระจารึกนามของผู้บริจาคเพื่อสร้างองค์พระธรรมกายประจำตัวเช่นเดียวกัน และพระบรมพุทธเจ้า นอกจากนี้ภายในเจดีย์ยังประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งมหาธรรมกายเจดีย์ออกแบบด้วยหลักวิศวกรรมให้คงอยู่ได้ไม่ต่ำกว่าหนึ่งพันปี[67][68] และเป็นสถานที่ประกอบศาสนพิธีกลางแจ้ง ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาจะมีคนจากทั่วโลกเดินทางมาร่วมงานหลายแสนคน และในทุกวันมีพิธีบูชามหาธรรมกายเจดีย์[69][70] มหาธรรมกายเจดีย์เริ่มก่อสร้างเมื่อวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2538 โดยเริ่มมีการประดิษฐานพระธรรมกายประจำตัวตั้งแต่ปี พ.ศ. 2541 และมีการประดิษฐานครั้งสุดท้ายในปี พ.ศ. 2553
  • มหารัตนวิหารคด อาคารสองชั้นในรูปแบบคล้ายสเตเดียม ความยาวด้านละ 1 กิโลเมตร รอบมหาธรรมกายเจดีย์ ทั้งสี่ ทางวัดพระธรรมกายด้านคาดว่าสามารถจุคนได้หนึ่งล้านคน[71] และทางวัดก็ยังได้ระบุว่า เป็นสถานที่รวมพุทธบุตรและพุทธบริษัท 4 ทั่วโลกนับล้านให้เป็นหนึ่งเดียวกัน เพื่อพบปะสนทนาธรรมและร่วมกันสร้างสันติสุข[69]
  • มหาวิหารพระมงคลเทพมุนี อาคารรูปทรงกลมแบบสาญจิเจดีย์คล้ายจานคว่ำเหมือนมหาธรรมกายเจดีย์ เป็นที่ประดิษฐานรูปหล่อทองคำหลวงพ่อสด จนฺทสโร เพื่อสักการบูชาและระลึกถึงพระคุณของท่าน ภายในมหาวิหารพระมงคลเทพมุนี บรรจุเรื่องราวอัตชีวประวัติของท่าน เพื่อศึกษาค้นคว้า เริ่มก่อสร้างเมื่อวันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2539 และมีพิธีเปิดเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2549[72]
  • อุโบสถวัดพระธรรมกาย เมื่อวันเสาร์ที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2520 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จแทนพระองค์ เพื่อวางศิลาฤกษ์ และในวันอังคารที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2523 มีพิธีผูกพัทธสีมา ภายในอุโบสถรองรับพระภิกษุเข้าร่วมประกอบสังฆกรรมพร้อมกันได้ครั้งละ 200 รูป มีรูปลักษณ์แบบศิลปไทยประยุกต์ ออกแบบโดยยึดหลักความเรียบง่ายและมีความสง่า โดยได้รับรางวัลชมเชยสถาปัตยกรรมดีเด่น ประจำปี 2541 จาก สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์[1]
  • สภาธรรมกายสากล อาคารปฏิบัติธรรมขนาดใหญ่ พื้นที่กว่า 150 ไร่ ประกอบด้วยชั้น 1 เป็นชั้นจอดรถ และมีห้องประชุมหลายขนาด ตั้งแต่ 500 คนขึ้นไป สำหรับอบรมศีลธรรมแก่ข้าราชการ พนักงานรัฐวิสาหกิจ นักเรียน นักศึกษา พนักงานบริษัท ฯลฯ ชั้น 2 ใช้เป็นสถานที่สวดมนต์ ปฏิบัติธรรม ฟังพระธรรมเทศนา ซึ่งใช้ในงานบุญทุกวันอาทิตย์ และงานบุญใหญ่ของวัดตลอดทั้งปี สามารถจุคนได้ประมาณ 300,000 คน[68][73]
  • วิหารคุณยายอาจารย์มหารัตนอุบาสิกาจันทร์ ขนนกยูง วิหารทรงพีระมิดหกเหลี่ยมทองคำ สูง 29 เมตร ภายในเป็นห้องหยกประดิษฐานรูปหล่อทองคำแม่ชีจันทร์ ขนนกยูง และเป็นสถานที่ปฏิบัติธรรม สามารถรองรับคนได้ 300 คน[74][75]
  • หอฉันคุณยายอาจารย์มหารัตนอุบาสิกาจันทร์ ขนนกยูง อาคารชั้นล่างโปร่ง มีส่วนสำนักงาน 4 ชั้น ส่วนของหลังคาสร้างเป็นยอดรูปทรงกลมคล้ายมหาธรรมกายเจดีย์ ภายในรูปทรงกลมเป็นภาพแม่ชีจันทร์ ขนนกยูง หอฉันฯ ถูกใช้เป็นที่ฉันภัตตาหารของภิกษุ สามเณร เป็นโรงทานแก่ญาติโยมที่มาถวายภัตตาหาร รวมถึงประยุกต์ใช้ในการประกอบพิธีกรรมของวัด เช่น การถวายกองทุนโคมประทีปในวันมาฆบูชา การถวายกองทุนผ้าไตรจีวร การถวายกองทุนผ้าอาบน้ำฝน การถวายกองทุนคิลานเภสัช การถวายกองทุนเครื่องกันหนาว รวมถึงใช้เป็นสถานที่เตรียมงานบุญใหญ่ของวัด เช่น การพับผ้าไตรจีวรจำนวนมากที่ใช้ประกอบพิธีอุปสมบทหมู่รุ่นต่าง ๆ การพับและเตรียมกระดาษชำระและช้อนส้อม เพื่อใช้ในงานวันคุ้มครองโลกซึ่งตรงกับวันเกิดของพระธัมมชโย[76]
  • อาคารภาวนา 60 ปีพระราชภาวนาวิสุทธิ์ อาคารรูปทรงกลมคล้ายมหาธรรมกายเจดีย์ เป็นสถานที่ปฏิบัติวิชชาธรรมกายชั้นสูง มิได้ให้บุคคลที่ไม่ได้รับอนุญาตเข้าออก[77]
  • อาคาร 100 ปี คุณยายอาจารย์มหารัตนอุบาสิกาจันทร์ ขนนกยูง อาคารรูปทรงกลม เริ่มก่อสร้างปลายปี 2552 (ยังไม่แล้วเสร็จ) เพื่อให้เป็นสำนักงานใหญ่ของวัด ห้องประชุมด้านวิชาการด้านพระปริยัติธรรมขนาดใหญ่ ห้องปฏิบัติธรรมสำหรับบรรพชิต อุบาสก อุบาสิกา ขนาดใหญ่ พิพิธภัณฑ์ที่เกี่ยวกับครูบาอาจารย์ของวัดพระธรรมกาย [78][79]
  • โรงเรียนพระปริยัติธรรม วัดพระธรรมกาย[37]
  • นอกจากนี้ ก็ยังมีอีกหลายอาคาร ตัวอย่างเช่น มหาวิทยาลัยธรรมกายแคลิฟอร์เนีย ศูนย์พยาบาลสงฆ์ วัดพระธรรมกาย หมู่กุฏิที่พักดวงใจ วัดพระธรรมกาย (สำหรับสามเณร) หมู่กุฎิคณะสงฆ์ วัดพระธรรมกาย อาคารสำนักงานใหญ่ อาคารศูนย์คอมพิวเตอร์ วัดพระธรรมกาย อาคารสถานีโทรทัศน์ DMC วัดพระธรรมกาย อาคารสถานีวิทยุกระจายเสียง DMC วัดพระธรรมกาย[80]

การวิพากษ์วิจารณ์

มหาวิหารพระมงคลเทพมุนี

วัดพระธรรมกายมีผู้ศรัทธาจำนวนหนึ่ง แต่ก็เป็นที่แคลงใจของประชาชนทั้งยังเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์ของสื่อมวลชนอย่างต่อเนื่อง แม้สื่อมวลชนจำนวนหนึ่งขอขมาแล้วก็ตาม[81] เป็นต้นว่า

  • การแสวงหาประโยชน์เชิงพาณิชย์ กรณีที่วัดพระธรรมกายนำเงินบริจาคไปลงทุนเพื่อแสวงหาประโยชน์เชิงพาณิชย์ โดยอ้างว่าเพื่อให้เงินเกิดดอกออกผลติดตามมานั้น ถูกวิจารณ์อย่างกว้างขวาง เช่น หนังสือพิมพ์ผู้จัดการเรียกวัดพระธรรมกายเป็น "แหล่งพุทธพาณิชย์ขนาดใหญ่ของโลก"[3]
  • การยักยอกทรัพย์ กรณีที่วัดพระธรรมกายถูกพระธัมมชโย เจ้าอาวาส ยักยอกทรัพย์ โดยปรากฏว่าโฉนดที่ดินมากมายของวัดมีชื่อพระธัมมชโยเป็นเจ้าของ เรื่องนี้ถูกนำเข้ามหาเถรสมาคมและเกิดเป็นคดีอาญาในเวลาต่อมา การไต่สวนดำเนินมาเจ็ดปี แต่สุดท้ายอัยการสูงสุดได้มีมติให้ถอนฟ้อง เนื่องจากพระธัมมชโยได้คืนที่ดินให้แก่วัดพระธรรมกายแล้ว[82]
  • การธุดงค์ในเมือง กรณีที่วัดพระธรรมกายจัดให้พระสงฆ์ออกเดินธุดงค์ในเมือง เรียกว่า "ธุดงค์ธรรมชัย" โดยให้นำเครื่องลาดมาปูรองที่เดิน โปรยบุปผชาติบนเครื่องลาด และจัดให้ประชาชนซึ่งเป็นสาวกมาเฝ้าแห่แหนริมเครื่องลาด ทั้งมีขบวนแห่อย่างวิจิตรอลังการมาตั้งแต่เดือนธันวาคม 2554[83] นั้น ก่อปัญหาการจราจรในเมือง และถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวาง[84][85][86] เป็นต้นว่า
    • สุวิทย์ ทองประเสริฐ อดีตหลวงปู่พุทธะอิสระ วิจารณ์ว่า "การจะทำกิจกรรมอะไรก็ตาม หากทำแล้วเบียดเบียนตน ทำให้คนอื่นเดือดร้อน ก็ถือว่า ผิดหลักพุทธศาสนา...พุทธศาสนิกชนต้องต่อต้าน...ไม่น่าจะเป็นการเผยแพร่ธรรม น่าจะเป็นการทำร้ายพระธรรมมากกว่า รวมทั้งทำให้พระธรรมของพระผู้มีพระภาคเจ้ามัวหมอง การเดินธุดงค์บนดอกกุหลาบดอกดาวเรือง ไม่ไช่วิธีของพระภิกษุที่สันโดษ...นอกจากพระเดินธุดงค์แล้ว นักเรียนและประชาชนยังถูกเกณฑ์ให้ไปตากแดดรับคณะ ไม่ได้ไปเพราะศรัทธา แต่ไปเพราะโดนเกณฑ์ไป ศรัทธาที่เกิดจากการแสดงเป็นศรัทธาที่หลอกลวง ไม่ใช่ศรัทธาที่บริสุทธิ์...เรื่องนี้มหาเถรสมาคมทำอะไรอยู่ สำนักพระพุทธศาสนาแห่งชาติทำอะไรอยู่"[87] ตรึงใจ บูรณสมภพ สมาชิกวุฒิสภา และประธานกรรมาธิการการศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรม ของวุฒิสภา เห็นว่า "ไม่เหมาะสม เนื่องจากการเดินธุดงค์ตามหลักพระพุทธศาสนา คือ พระสงฆ์ต้องจาริกไปตามเขา อยู่อย่างสมถะ เพื่อทำให้จิตใจเป็นอิสระ ไม่ใช่มาเดินในเมืองหลวงท่ามกลางกิเลสที่มีสีสันแห่งบริโภคนิยม"[85]
    • อย่างไรก็ดี วัดพระธรรมกายชี้แจงสั้น ๆ ว่า กิจกรรมดังกล่าวไม่ผิดหลักพุทธศาสนา[85] และได้รับการสนับสนุนจากพงศ์เทพ เทพกาญจนา รองนายกรัฐมนตรี ด้วย[84] ขณะที่นพรัตน์ เบญจวัฒนานันท์ ผู้อำนวยการสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ กล่าวรับรองในทำนองเดียวกันว่า "เป็นการรวมชาวพุทธให้มาร่วมกิจกรรม แม้ว่าจะมีผลกระทบด้านการจราจรบ้าง...เหมือนการจัดทำบุญตักบาตรพระสงฆ์หลายหมื่นรูปที่ถนนเยาวราช ซึ่งเป็นเรื่องดี ไม่อยากให้มองแต่แง่ลบอย่างเดียว อยากให้มองว่าสิ่งใดเป็นประโยชน์มากกว่า"[88]
  • การอ้างว่า สตีฟ จอบส์ ตายแล้วเป็นอมนุษย์ กรณีที่วัดพระธรรมกายเผยแพร่สารคดีชุด แวร์อิสสตีฟ จอบส์ (Where is Steve Jobs) ตั้งแต่วันที่ 17 สิงหาคม 2555 ความว่า พระธัมมชโย เจ้าอาวาสวัด ได้ใช้ญาณตรวจสอบพบว่า สตีฟ จอบส์ ตายแล้วไปเกิดเป็นวิทยาธรกึ่งยักษ์อยู่ในพิภพซึ่งทับซ้อนอยู่กับมนุษยโลก เพราะเขายังห่วงหาอาลัยในธุรกิจ[3] นั้น ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นการอวดอุตริมนุษยธรรม และพระไพศาล วิสาโล เห็นว่า เข้าข่ายปาราชิก[89]
  • การจัดการพนัน กรณีที่วัดพระธรรมกายเปิดให้สาธารณชนกด "ถูกใจ" (like) หน้าเฟซบุ๊กของวัด แล้วลงชื่อเสียงเรียงนามพร้อมที่อยู่สำหรับติดต่อกลับ เพื่อชิงรางวัลพระพุทธรูปทองคำมูลค่าสิบล้านบาท เมื่อวันที่ 3 กรกฎาคม 2556 นั้น ถูกนักนิติศาสตร์วิพากษ์วิจารณ์ว่า เป็นการขยายฐานลูกค้าของวัด และเป็นการจัดการพนันโดยแจ้งชัดซึ่งตามกฎหมายแล้วต้องขออนุญาตจากกระทรวงมหาดไทยก่อน อย่างไรก็ดี นพรัตน์ เบญจวัฒนานันท์ ผู้อำนวยการสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ กล่าวว่า ไม่ผิดอะไร เป็นเรื่องมโนสาเร่ไม่ควรใส่ใจ เพราะเป็นเพียงวิธีดึงดูดความสนใจของวัด และเห็นว่า ที่กิจกรรมนี้ถูกมองว่าเป็นการแสวงหาผลประโยชน์บางประการนั้น "ก็เพราะวัดแห่งนี้มีภาพลักษณ์ที่คนนอกมักมองว่าเลวอยู่ก่อนแล้ว"[90]
  • กิจกรรมของวัดพระธรรมกายยังเป็นหัวเรื่องหนึ่งที่นิยมศึกษาและวิจัย เช่น งานวิทยานิพนธ์ของพระมหาวุฒิชัย วชิรเมธี ที่ได้รับการเผยแพร่อย่างกว้างขวางบนอินเทอร์เน็ตกลางปี 2556 เมื่อสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานถูกวิพากษ์วิจารณ์ที่บังคับให้ข้าราชการครูเข้าอบรมยังวัดพระธรรมกาย[91] โดยพระมหาวุฒิชัยได้วิจัยเกี่ยวกับงานวิชาการต่างๆ ของพระพรหมคุณาภรณ์ (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) แล้วสรุปว่า วัดพระธรรมกายเป็นอันตรายต่อความมั่นคงของพระพุทธศาสนาและต่อสังคมไทยอย่างลึกซึ้งถึงรากฐาน[91]

ดูเพิ่ม

อ้างอิง

  1. ↑ 1.0 1.1 รางวัลสถาปัตยกรรมดีเด่น ประจำปี 2541
  2. ↑ Head, Jonathan (2560-03-22). "The curious case of a hidden abbot and a besieged temple". BBC (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 6 ต.ค. 2560. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |access-date= (help)
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "ธรรมกายสุดเพี้ยน! ปลุกวิญญาณ 'สตีฟ จ็อบส์'". ผู้จัดการรายวัน. 2555-08-22. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-11-26. สืบค้นเมื่อ 2555-08-22. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  4. ↑ ทหาร-ตำรวจพรึ่บ! ล้อมวัดพระธรรมกาย “ดีเอสไอ” ประกาศให้ ปชช.เลี่ยงถนนคลองหลวง http://manager.co.th/Crime/ViewNews.aspx?NewsID=9600000016155 เก็บถาวร 2017-02-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
  5. ↑ Heikkilä-Horn 2539, p. 94.
  6. ↑ Rajakaruna, J. (28 ก.พ. 2551). "Maha Dhammakaya Cetiya where millions congregate seeking inner peace" [มหาธรรมกายเจดีย์ สถานที่ที่คนแสงหาสันติสุขภายในรวมเป็นล้าน]. Daily News (ศรีลังกา) (ภาษาอังกฤษ). Lake House.
  7. ↑ 7.0 7.1 McDaniel, Justin (2549). "Buddhism in Thailand: Negotiating the Modern Age". ใน Berkwitz, Stephen C. (บ.ก.). Buddhism in World Cultures: Comparative Perspectives [พระพุทธศาสนาตามวัฒนธรรมต่างๆ ในโลก มุมมองในแง่เปรียบเมียบ] (ภาษาอังกฤษ). Santa Barbara, California: ABC-CLIO. ISBN 1-85109-787-2.
  8. ↑ Heikkilä-Horn 1996, p. 94.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 เฟื่องฟูสกุล 2541.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 Sirikanchana, Pataraporn (2010). "Dhammakaya Foundation" [มูลนิธิธรรมกาย]. ใน Melton, J. Gordon; Baumann, Martin (บ.ก.). Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices (ภาษาอังกฤษ) (2 ed.). ABC-CLIO.
  11. ↑ "สำเนาที่เก็บถาวร". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-04. สืบค้นเมื่อ 2013-06-16.
  12. ↑ Zehner, Edwin (2533). "Reform Symbolism of a Thai Middle–Class Sect: The Growth and Appeal of the Thammakai Movement" [สัญลักษณ์เชิงปฏรูปในกลุ่มศาสนาระดับชนชั้นกลาง การเติบโต และแรงดึงดูด ของสำนักธรรมกาย]. Journal of Southeast Asian Studies (ภาษาอังกฤษ). Cambridge University Press ในนามของ Department of History National University of Singapore. 21 (2).
  13. ↑ "จาก "บ้านธรรมประสิทธิ์" สู่ "มหาธรรมกายเจดีย์"". ช่อง 8 (โทรทัศน์). มหากาพย์ ธรรมกาย. Vol. 3. 29 พ.ค. 2559. เหตุการณ์เกิดขึ้นที่ 1:52. สืบค้นเมื่อ 15 พ.ย. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  14. ↑ Heikkilä-Horn 2015.
  15. ↑ Falk, Monica Lindberg (2550). Making fields of merit: Buddhist female ascetics and gendered orders in Thailand [การสร้างเนื้อนาบุญ นักบวชผู้หญิง และการแยกเพษในหมู่นักบวชในประเทศไทย] (ภาษาอังกฤษ). Copenhagen: NIAS Press. ISBN 978-87-7694-019-5.
  16. ↑ McDaniel 2553, pp. 41, 662.
  17. ↑ Bechert 2540, p. 176.
  18. ↑ Scott 2552, p. 52.
  19. ↑ Swearer 2534, p. 656.
  20. ↑ Taylor 2532, p. 126.
  21. ↑ เฟืองฟูสกุล, อภิญญา (1 ม.ค. 2536). "Empire of Crystal and Utopian Commune: Two Types of Contemporary Theravada Reform in Thailand" [อาณาจักรแก้ว และหมู่คณะตามอุดมคติ การปฏิรูปเถรวาทในประเทศไทยแบบสมัยใหม่ สองแนวทาง]. Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia (ภาษาอังกฤษ). 8 (1): 157.
  22. ↑ Scott 2552, p. 44.
  23. ↑ Mackenzie 2007, pp. 42–3.
  24. ↑ Newell, Catherine Sarah (1 เม.ย. พ.ศ. 2051). Monks, meditation and missing links: continuity, "orthodoxy" and the vijja dhammakaya in Thai Buddhism [พระภิกษุ สมาธิ และสิ่งต่อเชื่อมที่หายไป การสืบทอด ความเชื่อดั้งเดิม และวิชชาธรรมกายตามพระพุทะศาสนาแบบไทย] (Ph.D.) (ภาษาอังกฤษ). Department of the Study of Religions, วิทยาลัยบูรพคดีศึกษาและการศึกษาแอฟริกา มหาวิทยาลัยลอนดอน. p. 130. {{cite thesis}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  25. ↑ Zehner, Edwin (2005). "Dhammakāya Movement" [ขบวนการธรรมกาย]. ใน Jones, Lindsay (บ.ก.). Encyclopedia of Religion (ภาษาอังกฤษ). Vol. 4 (2 ed.). Farmington Hills: Thomson Gale. p. 2325.
  26. ↑ Zehner, Edwin (มิ.ย. พ.ศ. 2556). "The church, the monastery and the politician: Perils of entrepreneurial leadership in post-1970s Thailand" [โบสถ์ วัด และนักการเมือง โทษภัยของผู้นำนักบริหารในประเทศไทย ยุคหลัง ค.ศ.1979]. Culture and Religion (ภาษาอังกฤษ). 14 (2). doi:10.1080/14755610.2012.758646. ISSN 0143-8301. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  27. ↑ Keyes, Charles F (2536). "Buddhist Economics and Buddhist Fundamentalism in Burma and Thailand". ใน Marty, Martin E.; Appleby, R. Scott (บ.ก.). Fundamentalisms and the state: remaking polities, economies, and militance. The Fundamentalism Project (ภาษาอังกฤษ). Vol. 3. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-50884-6.
  28. ↑ 28.0 28.1 Litalien, Manuel (ม.ค. พ.ศ. 2553). Développement social et régime providentiel en thaïlande: La philanthropie religieuse en tant que nouveau capital démocratique [ประเทศไทย การพัฒนาสังคม และคณะผู้ปกครองที่โชคดี การบริจาคทางศาสนาในรูปแบบใหม่ที่เป็นทุนประชาธิปไตย] (PDF) (Ph.D. Thesis) (ภาษาฝรั่งเศส). Université du Québec à Montréal. {{cite book}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  29. ↑ =Burford, Grace G. (2005). "Pali Text Society" (PDF). ใน =Jones, Lindsay (บ.ก.). Encyclopedia of Religion (ภาษาอังกฤษ). Vol. 10 (2 ed.). Thomson-Gale. p. 6956. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2 March 2017.{{cite encyclopedia}}: CS1 maint: extra punctuation (ลิงก์)
  30. ↑ 30.0 30.1 30.2 บัญชานนท์, พงศ์พิพัฒน์. "รู้จัก "เครือข่ายธรรมกาย"". Forbes. สืบค้นเมื่อ 2024-12-09.{{cite news}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 "วิบากกรรมธรรมกาย ก่อนเผชิญอำนาจเบ็ดเสร็จ" (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน). 2017-02-22.
  32. ↑ "วิบากกรรมธรรมกาย ก่อนเผชิญอำนาจเบ็ดเสร็จ" (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน). 2017-02-22.
  33. ↑ เรือนอินทร์, พรรณราย (2017-02-21). "เจาะชีวิต 'ธัมมชโย' จาก 'ภิกษุ' สู่ 'ผู้ต้องหา'".
  34. ↑ "รวมสื่อขอขมาต่อวัดพระธรรมกาย". kalyanamitra.org.
  35. ↑ ทหาร-ตำรวจพรึ่บ! ล้อมวัดพระธรรมกาย "ดีเอสไอ" ประกาศให้ ปชช.เลี่ยงถนนคลองหลวง http://manager.co.th/Crime/ViewNews.aspx?NewsID=9600000016155 เก็บถาวร 2017-02-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
  36. ↑ Tostevin, Matthew; Satrusayang, Cod; Thempgumpanat, Panarat (24 ก.พ. 2560). "The power struggle behind Thailand's temple row" [การต่อสู้ด้านอำนาจ ที่ทำให้เกิดการขัดแย้งเกี่ยวกับศาสนา]. Reuters (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 25 ก.พ. 2560. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 37.3 "29 ปีบนเส้นทาฃธรรม". ดอกเบี้ยธุรกิจ. 1 มี.ค. 2542. p. 1.
  38. ↑ "มอบทุนสนับสนุนพระบาลีหว่า 3 ล้านบาทในวันสมาธิโลก". แนวหน้า. 7 ส.ค. พ.ศ. 2556. p. 21. สืบค้นเมื่อ 29 พ.ย. พ.ศ. 2559 – โดยทาง Matichon E-library. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  39. ↑ "ตำรวจทหารหลายพัน ค้นวัดพระธรรมกาย ยังไม่พบพระธัมมชโย". www.benarnews.org. สืบค้นเมื่อ 2024-12-09.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  40. ↑ "พระของขวัญ: พระของขัวญเพื่อการตรึกระลึกถึงบุญ". www.kalyanamitra.org.
  41. ↑ "พระของขวัญ วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ – วัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม".
  42. ↑ "พระของขวัญ: พระของขัวญเพื่อการตรึกระลึกถึงบุญ". www.kalyanamitra.org.
  43. ↑ "พระของขวัญ: พระของขัวญเพื่อการตรึกระลึกถึงบุญ". www.kalyanamitra.org.
  44. ↑ "พระของขวัญ: พระของขัวญเพื่อการตรึกระลึกถึงบุญ". www.kalyanamitra.org.
  45. ↑ คณะทีมงานประชาสัมพันธ์ (19 ธ.ค. 2541). "เอกสารชี้แจงฉบับที่ 2/2541-พระราชภาวนาวิสุทธิ์กับการถือครองที่ดิน". www.dhammakaya.or.th. จังหวัดปทุมธานีh: มูลนิธิธรรมกาย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 12 มี.ค. 2548.
  46. ↑ 46.0 46.1 46.2 "สำนักบุคคลกลาง, สำนักเผยแผ่, สำนักพัฒนาทรัพยากร, อาศรมอุบาสก, อาศรมอุบาสิกา สวดธัมมจักกัปปวัตตนสูตร และเวียนประทักษิณ บูชาธรรมเนื่องในวันธรรมชัย รอบพระมหาธรรมกายเจดีย์ วัดพระธรรมกาย อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี วันที่ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2561". ภาพดี ๆ ๐๗๒.
  47. ↑ 47.0 47.1 47.2 null (2016-05-20). "เปิดโครงสร้างทีมสื่อวัดพระธรรมกาย". www.komchadluek.net.
  48. ↑ "สรุปข่าวประจำวัน : สำนักศรัทธาภิบาลจัดโครงการพระอาจารย์พบสาธุชน". www.kalyanamitra.org. สืบค้นเมื่อ 2024-12-09.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  49. ↑ "เกี่ยวกับโรงเรียนพระปริยัติธรรม". โรงเรียนพระปริยัติธรรม วัดพระธรรมกาย.
  50. ↑ "ปทุมธานี 417 รูป ร่วมสอบนักธรรมชั้นตรี ที่วัดพระธรรมกาย เผยแผ่พระพุทธศาสนาให้กว้างไกล". สยามรัฐ. 2024-10-12.
  51. ↑ "กองพระบาลี". โรงเรียนพระปริยัติธรรม วัดพระธรรมกาย.
  52. ↑ "กองธรรม". โรงเรียนพระปริยัติธรรม วัดพระธรรมกาย.
  53. ↑ "สำนักเรียนอภิธรรม". โรงเรียนพระปริยัติธรรม วัดพระธรรมกาย.
  54. ↑ pariyat. "ทำเนียบ ป.ธ.๙". www.pariyat.com.
  55. ↑ pariyat. "ทำเนียบบาลีศึกษา ๙". www.pariyat.com.
  56. ↑ "มหาลัยใดบ้างที่เข้าข่ายผิดกฎหมาย และสกอ.ไม่รับรองวุฒิ ตรวจสอบด่วน!". www.kroobannok.com.
  57. ↑ 57.0 57.1 นาเจริญ, นิธิศ (20 พ.ย. 2559). "เปิดโครงสร้างทีมสื่อวัดพระธรรมกาย". คม ชัด ลึก. เนชั่นมัลติมีเดียกรุ๊ป. สืบค้นเมื่อ 10 พ.ย. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  58. ↑ 58.0 58.1 "ธรรมกายปฏิเสธนำเงินวัดไปเล่นหุ้น เตรียมยื่นคัดค้านปิดช่อง DMC". โพสต์ทูเดย์. โพสต์ พับลิชชิง. 7 ธ.ค. 2559. สืบค้นเมื่อ 8 มี.ค. 2560. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  59. ↑ DMC, DMC ย่อมาจาก
  60. ↑ "สำนักสื่อสารธรรมกาย เปิดแนวรบสื่อเต็มรูปแบบ". ช่องนาว. 31 พ.ค. 2559. สืบค้นเมื่อ 20 พ.ค. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  61. ↑ [1], Dhamma Media Channel (DMC) [ลิงก์เสีย]
  62. ↑ ปรโลกนิวส์ ตอน สตีฟ จ็อบส์ ตายแล้วไปไหน (dmc.tv)
  63. ↑ ธรรมกายเสนอสารคดี "สตีฟ จ็อบส์ตายแล้วไปไหน", ข่าวธรรมกาย-สตีฟ จ็อบส์ ถูกพูดถึงในรายการ "เรื่องเล่าเช้านี้", คำชี้แจงจากวัดธรรมกายเรื่องสตีฟ จ็อบส์ (ครั้งที่สอง) จากบล็อกนัน
  64. ↑ "ธรรมกายแจงปมภัยศาสนา". สำนักข่าวไทย. 3 มิ.ย. 2559. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2017-03-18. สืบค้นเมื่อ 8 มี.ค. 2560. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  65. ↑ "NBTC must abide by law". Bangkok Post. โพสต์ พับลิชชิ่ง. 3 ม.ค. พ.ศ. 2559. p. 9. สืบค้นเมื่อ 15 ก.พ. พ.ศ. 2560 – โดยทาง Matichon E-library. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  66. ↑ "ตั้ง ธัมมชโย เป็นเจ้าอาวาสกิตติมศักดิ์ ธรรมกายหันไลฟ์สดผ่าน FB-Youtube แทนหลังช่อง DMC ถูกปิด". บีอีซี-เทโร เอ็นเตอร์เทนเม้นท์. บริษัท บีอีซีเวิลด์ จำกัด (มหาชน). 9 ธ.ค. พ.ศ. 2559. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-12-20. สืบค้นเมื่อ 11 ธ.ค. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  67. ↑ Mackenzie 2550, pp. 41–2, 46–7.
  68. ↑ 68.0 68.1 Snodgrass, Judith (พ.ศ. 2546). "Building Thai Modernity: The Maha Dhammakaya Cetiya" [สร้างความทันสมัยแบบไทย มหาธรรมกายเจดีย์]. Architectural Theory Review (ภาษาอังกฤษ). 8 (2). doi:10.1080/13264820309478494. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  69. ↑ 69.0 69.1 ประวัติวัดพระธรรมกาย เก็บถาวร 2007-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน เว็บกัลยาณมิตร
  70. ↑ Scott 2552, p. 1.
  71. ↑ มหารัตนวิหารคด มหาบุญสถาน เพื่อการปฏิบัติธรรม
  72. ↑ "Visitor's Zone" [โซนผู้เชี่ยมชม] (ภาษาอังกฤษ). มูลนิธิธรรมกาย. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 11 ม.ค. พ.ศ. 2550. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |archivedate= (help)
  73. ↑ "Visitor's Zone" [โซนผู้เชี่ยมชม] (ภาษาอังกฤษ). มูลนิธิธรรมกาย. 19 ต.ค. พ.ศ. 2549. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 19 ต.ค. พ.ศ. 2559. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= และ |archivedate= (help)
  74. ↑ Seeger, Martin (ก.ย. พ.ศ. 2551). "The Changing Roles of Thai Buddhist Women: Obscuring Identities and Increasing Charisma". Religion Compass (ภาษาอังกฤษ). 3 (5): 811. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  75. ↑ "The Visitor's Zone" [โซนผู้เชี่ยมชม] (ภาษาอังกฤษ). มูลนิธิธรรมกาย. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2006-10-06. สืบค้นเมื่อ 2017-03-09.
  76. ↑ "The Visitor's Zone" [โซนผู้เชี่ยมชม] (ภาษาอังกฤษ). มูลนิธิธรรมกาย. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2006-12-07. สืบค้นเมื่อ 2017-03-09.
  77. ↑ Mackenzie 2550.
  78. ↑ ศรีเรือนทอง, มั่น (18 ธ.ค. พ.ศ. 2558). "เทคโนโลยีการก่อสร้างอาคารทรงกลมโครงสร้างถักสานด้วยเทคโนโลยีคอนกรีตสำเร็จรูป" (PDF). วารสารวิชาการสมาคมคอนกรีตแห่งประเทศไทย. 3 (1). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-03-18. สืบค้นเมื่อ 2017-03-09. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |date= (help)
  79. ↑ ""คอนเนคชั่น" ธรรมกาย". ช่อง 8 (โทรทัศน์). มหากาพย์ ธรรมกาย. Vol. 5. 31 พ.ค. พ.ศ. 2559. เหตุการณ์เกิดขึ้นที่ 0:15. สืบค้นเมื่อ 15 พ.ย. พ.ศ. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  80. ↑ "ภาพมุมสูงของวัดพระธรรมกาย". ทีเอ็นเอ็น24. 27 พ.ค. พ.ศ. 2559. สืบค้นเมื่อ 11 พ.ย. พ.ศ. 2559. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  81. ↑ ศรีสุวรรณ, สุชาติ (19 ก.ค. 2546). "คำชี้แจง". มติชน. p. 10. สืบค้นเมื่อ 8 มี.ค. 2560 – โดยทาง Matichon E-library. {{cite news}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  82. ↑ "ย้อนคดี ธัมมชโย ยักยอกทรัพย์วัดพระธรรมกาย อัยการตัดตอนถอนฟ้อง". Manager Online. 2553-05-15. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2016-03-05. สืบค้นเมื่อ 2556-03-23. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  83. ↑ ภิญญพันธุ์ พจนะลาวัณย์ (2555-04-06). "บทวิเคราะห์ธรรมกาย กฎหมายหมิ่นศาสนา และอำนาจศักดิ์สิทธิ์ที่ซ้อนรัฐ". ประชาไท. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  84. ↑ 84.0 84.1 "ขบวนภิกษุธรรมกายบุกกรุง! สาวกแห่โปรย "ดาวรวย" รับ "พงศ์เทพ" ยักไหล่ใช้ ร.ร.ปักกลด". ผู้จัดการ. 2556-01-25. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-05-30. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  85. ↑ 85.0 85.1 85.2 "หลายฝ่ายฉะ "ธุดงค์กลางเมือง" ไม่เหมาะสม "ธรรมกาย" อ้างไม่ผิดหลักศาสนา". ผู้จัดการ. 2555-04-04. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-07-09. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  86. ↑ "ธุดงค์นะจ๊ะ... ธรรมเกินนะฮะ!". ผู้จัดการ. 2555-04-05. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2012-06-28. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  87. ↑ ""หลวงปู่พุทธะอิสระ" ติงธรรมกายเดินธุดงค์ทำคนเดือดร้อน ผิดหลักศาสนา". ผู้จัดการ. 2556-01-29. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2013-02-01. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  88. ↑ "พศ.-ธรรมกายแจงธุดงค์กลางกรุง ไม่ผิดหลักศาสนา". ไทยรัฐ. วัชรพล (บริษัท). 2555-04-03. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  89. ↑ "อวดอุตริ! พระไพศาลชี้ 'สตีฟ จ็อบส์' ฉบับธรรมกาย เข้าข่ายอาบัติปาราชิก!". ไทยรัฐ. วัชรพล (บริษัท). 2555-08-21. สืบค้นเมื่อ 2556-07-08. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  90. ↑ "นักวิชาการชี้ กดแชร์ธรรมะ ธรรมกาย ลุ้น 10 ล้าน เข้าข่ายการพนัน". กะปุก. 2556-07-03. สืบค้นเมื่อ 2556-07-03. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  91. ↑ 91.0 91.1 "แชร์ว่อน!วิทยานิพนธ์พระว.'ธรรมกาย'อันตราย". คมชัดลึก. 2556-09-11. สืบค้นเมื่อ 2556-09-11. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)

บรรณานุกรม

แหล่งข้อมูลอื่น

การศึกษา
วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ วัดพระธรรมกาย

14°04′23.37″N 100°38′47.01″E / 14.0731583°N 100.6463917°E / 14.0731583; 100.6463917

บทความ
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=วัดพระธรรมกาย&oldid=12075750"