Kurgan hipotezi
 | Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya Türkçe dilbilgisi ve kuralları doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
| Makale serilerinden |
 |
Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir.
Kurgan modeli Hint-Avrupa kavimlerinin kökenleri ile ilgili olarak en fazla kabul görmüş olan önermedir. Kurgan çözümlemesi oldukça ilgi çekici ve birçok arkeolog ve dil bilimci tarafından tamamen ya da kısmen kabul görmüş bir çözümlemedir.[3][4]
Kurgan hipotezi ilk olarak 1950'li yıllarda Marija Gimbutas tarafından kurgulanmıştır. Gimbutas "Kurgan kültürü" nü birbirini takip eden dört periyodun bileşkesi olarak tanımıştır. En erkeni (Kurgan I) Bakır Çağı'nda (erken MÖ 4. binyıl) Dinyeper/Volga arasında bulunan Samara ve Seroglazovka kültürlerini de içerir. Bu kültürlerin göçebe hayvancıları, hipoteze göre, MÖ 3. binyıla kadar Karadeniz-Hazar steplerinde ve Doğu Avrupa'nın içlerine yayılmışlardır.[5]
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]
1956'da Doğu Avrupa'nın Tarihöncesi, Bölüm 1, kitabında ilk kez ortaya sürüldüğünde, Marija Gimbutas'ın Hint-Avrupa kökenleri arayışlarına katkısı arkeoloji ve dil bilimi disiplinlerinin sentezine öncülük etti. Hint-Avrupa köklerinin Kurgan modeli, Karadeniz-Hazar steplerini Proto-Hint-Avrupa (PHA) anavatanı olarak öne sürer. Çeşitli geç dönem PHA diyalektlerinin bölge boyunca konuşulmuş olduğu kabul ediliyor. Modele göre, Kurgan kültürü bütün Karadeniz-Hazar steplerini kapsayana kadar yayılmasını sürdürdü. (Kurgan IV MÖ 3000 civarındaki Yamna kültürü ile ilişkilendirilir.)
Atın evcilleştirilmesi ve daha sonra erken at arabasının kullanımından istifade eden Kurgan kültürü bütün Yamna bölgesinde yayıldı.[6] Atın evcilleştirilmesine dair ilk güçlü arkeolojik kanıt Ukrayna'daki Azak Denizi'nin kuzeyindeki Sredny Stog kültürüne aittir ve erken PHA veya MÖ 5. bin yılın PHA öncesi dönemine denk gelir.[6]
Ardından, steplerin ötesine ulaşan yayılma melez kültürlere veya Gimbutas'ın terimiyle "kurganlaşmış" kültürlere, yol açmıştır. Yaklaşık MÖ 2500'te Proto-Grekler'in Balkanlar'a göçü ve göçebe Hint-İrani kültürlerin doğuya göçü bu kurganlaşmış kültürlerden gelir.
Kurgan kültürü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gimbutas, 1956'da "Kurgan kültürü" terimini Sredny Stog II, Yamna ve İp Baskılı Seramik kültürü'nü (Doğu ve Kuzey Avrupa'nın çoğunun 4. ve 3. bin yılını kapsar) birleştiren daha geniş bir terim amacıyla tanımlamıştır ve ortaya sürmüştür.[7] "Kurgan kültürü" modeli, Kalkolitik Çağ'dan Erken Bronz Çağı'na pek çok kültürün arasındaki benzerliği varsayar. Modele ismini veren kurganlar önemli pek çok faktörün arasından sadece biridir. Arkeolojik kültürlerin gruplanmasında her zaman olduğu gibi, bir kültür ve diğerini ayıran çizgi netlikle çizilemez ve tartışmaya açıktır.
Gimbatus'un "Kurgan kültürü"ne dahil ettiği kültürler:
- Bug-Dniester(en:Bug-Dniester culture) (MÖ 6. binyıl)
- Samara(en:Samara culture) (MÖ 5. binyıl)
- Kvalynsk (MÖ 5. binyıl)
- Sredny Stog (MÖ 5. binyılın ortası-MÖ 4. binyılın ortası)
- Dinyeper-Don (MÖ 5.-MÖ 4. binyıl)
- Usatovo (geç MÖ 4. binyıl)
- Maikop-Dereivka (MÖ 4. binyılın ortası-MÖ 3. binyılın ortası)
- Yamna
David Anthony, "Kurgan kültürü" teriminin faydasızlık derecesinde muğlak olduğunu düşünür. Ona göre "Kurgan kültürü o kadar geniş tanımlanmıştır ki höyük mezarı olan neredeyse herhangi bir kültür, hatta höyük mezarı olmayan bir kültür dahi, bu tanıma dahil edilebilir." Bu yüzden, terimi kullanmaz ve bunun yerine Yamna kültürünü ve onun diğer kültürlerle ilişkisini ele alır.[8] Maykop kültürünü bu kültürlere dahil etmez, çünkü konuştuklarının bir Hint-Avrupa dili değil bir Kafkas dili olduğunu tahmin eder.[9]
Kültür ve yayılma aşamaları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gimbutas'ın orijinal önerisi birbirini takip eden 4 Kurgan kültürü aşaması saptar:
- Kurgan I, Dniyper/Volga bölgesi, MÖ 4. binyılın ilk yarısı. Görünüşe göre Volga havzası kültürlerinden gelir. Altgrupları arasında Samara ve Seroglazovka bulunur.
- Kurgan II–III, MÖ 4. binyılın ikinci yarısı. Kuzey Kafkasya'daki Sredny Stog kültürü ve Maikop kültürünü kapsar. Taş halkalar, erken iki tekerlekli at arabaları, tanrıların insan biçimci dikili taşları.
- Kurgan IV veya Yamna kültürü, MÖ 3. binyılın ilk yarısı, Ural'dan Romanya'ya kadar bütün bozkırın kuşatılması.
Öne sürülen 3 ardışık yayılma dalgası vardır:
- 1. Dalga, Kurgan I'e kadar uzanır, aşağı Volga'dan Dniyper'e yayılış, Kurgan I ile Cucuteni-Trypillian kültürünün aynı anda varlığı. Göçlerin yansımaları Balkanlar'a kadar, Tuna boyunca Sırbistan'daki Vinča kültürü ve Macaristan'daki Lengyel kültürüne kadar etki alanı bulmuştur.
- 2. Dalga, MÖ 4. binyılın ortaları, Maikop kültüründen doğar ve MÖ 3000 civarı "kurganlaşmış" melez kültürlerin (Globular Amphora kültürü), Baden kültürü ve nihayet İp baskılı seramik kültürü) Kuzey Avrupa'ya ilerleyişi ile sonuçlanır. Gumbitas bunu Hint-Avrupa dillerinin Batı ve Kuzey Avrupa'ya ilk girişi olarak görür.
- 3. Dalga, MÖ 3000–2800, Yamna kültürünün steplerin ötesine yayılması, karakteristik höyük mezarların günümüz Romanya, Bulgaristan, Doğu Macaristan ve Gürcistan bölgelerine tekabül eden yerlerde görülmesi. Gürcistan'daki Trialeti kültürü ve Cucuteni-Trypillian kültürü'nün sonuna denk gelir (yaklaşık MÖ 2750).
Zaman çizelgesi
[değiştir | kaynağı değiştir]- 4500-4000 Erken PHA. Sredny stog, Dniyper-Don ve Samara kültürleri, atın evcilleştirilmesi (1. dalga).
- 4000-3500 Yamna kültürünün ortaya çıkışı, ilk kurgan yapım örnekleri. Kuzey Kafkasya'da Maikop kültürü. Hint-Hitit modelleri Proto-Anadolu dillerinin bu tarihten önce ayrıldığını öne sürer.
- 3500-3000 Orta PHA. Yamna kültürü zirvesinedir. Geç Neolitik Avrupa toplumları ile temasların Globular Amphora ve Baden kültürlerini kurganlaştırır (2. dalga). Maikop kültürü, Bronz Çağı'na girişin ilk işaretlerini gösterir. Bronz silahlar ve aletler Yamna bölgesine geçer.
- 3000-2500 Geç PHA. Yamna kültürü Karadeniz stepleri boyunca yayılır (3. dalga). Corded Ware kültürü Ren Nehri'nden Volga'ya uzanır. Bu süreçlerden izole olan Anadolu ve Tokaryan dalları haricindeki gruplar hala teknoloji ve alışveriş yapabilecek kadar hafif temas halindedir. Satemizasyonun fonetik trendleri hala görülmektedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mallory 1989, s. 185.
- ^ Strazny 2000, s. 163.
- ^ See:
- Mallory: "The Kurgan solution is attractive and has been accepted by many archaeologists and linguists, in part or total. It is the solution one encounters in the Encyclopædia Britannica and the Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse."[1]
- Strazny: "The single most popular proposal is the Pontic steppes (see the Kurgan hypothesis)..."[2]
- ^ Mahir E. Ocak (Haziran 2015). "Hint Avrupa Dillerinin Anayurdu" (PDF). Bilim ve Teknik. 48 (881). TÜBİTAK. s. 66-71. 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020.
- ^ Gimbutas 1985, s. 190.
- ^ a b Parpola in Blench & Spriggs (1999:181). "The history of the Indo-European words for 'horse' shows that the Proto-Indo-European speakers had long lived in an area where the horse was native and/or domesticated (Mallory 1989:161–63). The first strong archaeological evidence for the domestication of the horse comes from the Ukrainian Srednij Stog culture, which flourished c. 4200–3500 BC and is likely to represent an early phase of the Proto-Indo-European culture (Anthony 1986:295f.; Mallory 1989:162, 197–210). During the Pit Grave culture (c. 3500–2800 BC) which continued the cultures related to Srednij Stog and probably represents the late phase of the Proto-Indo-European culture – full-scale pastoral technology, including the domesticated horse, wheeled vehicles, stockbreeding and limited horticulture, spread all over the Pontic steppes, and, c. 3000 BC, in practically every direction from this centre (Anthony 1986, 1991; Mallory 1989, vol. 1).
- ^ Gimbutas (1970) page 156: "The name Kurgan culture (the Barrow culture) was introduced by the author in 1956 as a broader term to replace and Pit-Grave (Russian Yamna), names used by Soviet scholars for the culture in the eastern Ukraine and south Russia, and Corded Ware, Battle-Axe, Ochre-Grave, Single-Grave and other names given to complexes characterized by elements of Kurgan appearance that formed in various parts of Europe"
- ^ David Anthony, The Horse, The Wheel and Language: How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world (2007), pp. 306–7: "Why not a Kurgan Culture?"
- ^ David Anthony, The Horse, The Wheel and Language: How Bronze-Age riders from the Eurasian steppes shaped the modern world (2007), p. 297.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anthony, David; Vinogradov, Nikolai (1995), "Birth of the Chariot", Archaeology, 48 (2), ss. 36-41.
- Blench, Roger; Spriggs, Matthew, (Ed.) (1999), Archaeology and Language, III: Artefacts, languages and texts, London: Routledge.
- Dexter, Miriam Robbins; Jones-Bley, Karlene, (Ed.) (1997), The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe: Selected Articles From 1952 to 1993 (İngilizce), Washington, DC: Institute for the Study of Man, ISBN 0-941694-56-9.
- Gimbutas, Marija (1956). The Prehistory of Eastern Europe. 1.
- Gimbutas, Marija (1970), "Proto-Indo-European Culture: The Kurgan Culture during the Fifth, Fourth, and Third Millennia B.C.", Cardona, George; Hoenigswald, Henry M.; Senn, Alfred (Ed.), Indo-European and Indo-Europeans: Papers Presented at the Third Indo-European Conference at the University of Pennsylvania, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, ss. 155-197, ISBN 0-8122-7574-8.
- Gimbutas, Marija (1982), "Old Europe in the Fifth Millenium B.C.: The European Situation on the Arrival of Indo-Europeans", Polomé, Edgar C. (Ed.), The Indo-Europeans in the Fourth and Third Millennia (İngilizce), Ann Arbor: Karoma Publishers, ISBN 0897200411
- Gimbutas, Marija (1985), "Primary and Secondary Homeland of the Indo-Europeans: comments on Gamkrelidze-Ivanov articles", Journal of Indo-European Studies, 13 (1 ve 2), ss. 185-201
- Gimbutas, Marija; Dexter, Miriam Robbins; Jones-Bley, Karlene (1997), The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe: Selected Articles from 1952 to 1993 (İngilizce), Washington, D. C.: Institute for the Study of Man, ISBN 0941694569
- Gimbutas, Marija; Dexter, Miriam Robbins (1999), The Living Goddesses (İngilizce), Berkeley, Los Angeles: University of California Press, ISBN 0520229150
- Krell, Kristina yıl=1998, Archaeology and Language, Bölüm 11. Gimbutas' Kurgans - PIE homeland hypothesis, a linguistic critique, II, Blench and Spriggs
- Mallory, J.P.; Adams, D.Q., (Ed.) (1997), Encyclopedia of Indo-European Culture (İngilizce), London: Fitzroy Dearborn, ISBN 1-884964-98-2, 11 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
- Mallory, J.P. (1991), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, Londra: Thames & Hudson, ISBN 0-500-27616-1.
- Mallory, J.P. (1996), Fagan, Brian M. (Ed.), The Oxford Companion to Archaeology (İngilizce), New York & Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-507618-4, 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Eylül 2020
- Schmoeckel, Reinhard (1999), Die Indoeuropäer. Aufbruch aus der Vorgeschichte ("The Indo-Europeans: Rising from pre-history") (Almanca), Bergisch-Gladbach (Germany): Bastei Lübbe, ISBN 3404641620
- Strazny, Philipp (Ed). (2000), Dictionary of Historical and Comparative Linguistics (1 bas.), Routledge, ISBN 978-1-57958-218-0
- Zanotti, D. G. (1982), "The Evidence for Kurgan Wave One As Reflected By the Distribution of 'Old Europe' Gold Pendants", Journal of Indo-European Studies, 10, ss. 223-234.
| Hazar kağanları |  | |
|---|---|---|
| Diğer kişiler | Alp Ilteber • Alp Tarkan • Balgatzin • Barcık • Bulchan • Hazer Tarkhan • Oleg • Gotialı John • IV. Leon • Papatzys • Pesakh • Ras Tarkan • Serach • Sfengus • Svyatoslav • Theodora • Çiçek • Yitzhak ha-Sangari | |
| Coğrafi yerler | Altın Tepeler • Azak • Belencer • Chersonesos • Dinyeper • Dağıstan • Gözleve • İtil • Kefe • Kafkaslar • Kazarki • Kerç • Kırım • Hamlic • Hazaran • Humar • Levedia • Saltovo-Mayaki • Samandar • Sambalut • Sambat • Samiran • Samosdelka • Sakşın (Saray Batu) • Sarkel • Semikarakorsk • Sudak • Taman • Tmutarakan | |
| Bağlantılılar | Abazalar • Alanlar • Arsiya • Belencerler • Karaçaylar • Başkurtlar • Burtalar • Kırım Gotları • Doğu Slavları • Kuzey Kafkasya Hunları • Juhuri • Kabarlar • Çerkesler • Lazlar • Lezgiler • Macarlar • Mordvinler • Oğuzlar • Onogurlar • Peçenekler • Sabirler • Serir • İdil Bulgarları | |
| Araştırmacılar | ||
| Kalanlar | ||