Eʼtiqod
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
Eʼtiqod — dunyoqarash negizida aks etuvchi ijtimoiy-falsafiy, huquqiy, maʼnaviy-axloqiy, estetik iqtisodiy va ekologik bilimlarning takomillashgan koʻrinishi; muayyan gʻoyaga boʻlgan ishonch.
Eʼtiqod — dunyoqarash shaxs, jamoa, guruh va jamiyat aʼzolarini maʼlum bir gʻoya, taʼlimot, yoki dinga qatʼiy ishonish asosida uni haq deb bilib, shu taʼlimot toʻgʻrisidagi tasavvur va bilimlarni tashkil qiladi. Inson shu gʻoyani yoki dinni oʻzining faoliyat dasturi deb hisoblaydi.
Eʼtiqod - ajratib turuvchi tur yoki toifaga bo'lishda qatnashadi. Har bir mavjudot o'z hududi maydonida boshqa hududdan farq etish uchun turli belgilarni shakllantirishadi. Misol tariqasida odamlarni umumiylashtirish xizmat ko'rsatishga uringan diniy e'tiqod: Odamlarni ezgulikga daʼvat etuvchi Xristian eʼtiqodi insoniylikga — mexribon, tushunishni biladigan, hamdard, tabiatni sevuvchi qalb egasi. Hudojoʻylik. Xristian eʼtiqodi yaʼni Isus Xrista bilan bogʻliq bo'lgani uchun Hudoga ishonish Xristos deyiladi. Xristianlar hochga qoqilgan Isus Xristning o'limida sodir bo'lgan zilzilada qirollik taxtiga ikkiga bo'lingandan so'ng ishonch uyg'onib sigʻinadilar. Ma'lum vaqtga hayvonlar insoniylikga chorlagan Iso Masixning Hudoga ishonish davati boshqa turli dinlarda raqobatga aylanib odamlar orasida dinlar yanada jiddiy tarzdagi niqoblar ko'rinishida "Troya oti" bo'lib xizmat qilishni boshladi. Isus Xrist yaxshi odamlar uchun Inson koʻzgusi xisoblanadi va shu sababli hoch ramzida dini koʻrsatiladi.
Ikkinchi eʼtiqod Oʻrta Osiyoda Isus Xrist tarixidan soʻng yangi eʼtiqod turi Islom dini Muhammad paygʻambar ostida boshlanadi. Arab podshohlari Xristian eʼtiqodi kirib kelmasligi uchun Islom dinini butun Osiyoga yoyishadi. Xristian va Islom dini bir-biriga oʻxshash har ikki din ham Hudo borligiga ishonishadi. Lekin Buyuk Britaniya ilmiy axborot jurnali „Scinise“ 2008-yilda Islom dini vakillari Xristian eʼtiqodi odamlarini koʻp qoralashlarini yozib oʻtilgan. Bu holat aynan Hudo o'g'li va hochga qoqilgan Isus Xrista bilan bogʻliqligi gapirilgan. Unga koʻra: Xristianlar Hudoga emas Isus Xristga sigʻinishadi. Jon MakArtur shu savolga shunday javob bergan: Isus Xrist Hudoga ishonish nima ekanligini anglatib berdi va Isus Xrist insonlarning inson ekanligimizni koʻrsatuvchi yuzimizdur. Hudo bizga oʻz elchilarini paygʻambarlarni yubordi, Hudo bizni shu paygʻambarlardek boʻlishimizni istaydi hayvonga o'xshab bir-birimizga raqib bo'lishmizni emas, deb javob beradi.
Eʼtiqod erkinligi butun jahon jamiyatida qonunan ximoya qilinadi, unga koʻra: har qanday eʼtiqod vakili jamiyatga zararsiz shaxs boʻlsa uning eʼtiqodi jinoyat deb hisoblanmaydi.
Etiqod oʻrtasida qoʻzgʻolon judayam koʻp uyushtirilgan va bu hali ham davom etmoqda. 1571-yilda Amerika va Yevropa hududlarida Anarxistlar ikki tur eʼtiqodchilarni protestant va katoliklarni bir-birilariga gij-gijlash orqali urush keltirib chiqarishgan ayni shu holat Arab podshohligida ham kuchli avj olgan, Adolf Gitler dunyoni egallash uchun fashezm nomi ostida yaxudiylarni yo'q qilish kabi bi'tatlar bilan urush o'chog'ini yoqadi, Saudiya, Iroq va boshqa ayrim musulmonchilik partiyalari islomni ximoya qilish orqali urush boshlamoqda. Shunga oʻxshash urushlar orasida dinini targʻib qilish, himoyalash kabi mantiqsiz qon toʻkilishlar koʻp sodir etilgan sababli ham demokratiya tizimi davlatlarda yanada kengaytirilgan.
Eʼtiqod tarqalishi - eʼtiqodsiz xalqni oʻzi yoʻq, eʼtiqod turi insonlar uchun jumboq savollarga asosan "nima uchun" va „qanday yaralgan?“ kabi soʻzlarga qarab eʼtiqod koʻrinishi: iloh, mabud va hokozo. Har bir tiriklikni yaralishida nimadir sababchi deb hisoblangani uchun ham yaratuvchisi bor deb kelinadi. Hindiston va yovoyyi changalzorlarda yashovchi hindular orasida: yer, osmon, suv va hayvonlar koʻrinishidagi oʻylab topilgan mabudlarga sigʻinishadi. Bu guruhdagi hindular oʻta yovoyyi, manqurtlik belgilariga ega murosa qurib boʻlmaydigan odamlar xisoblanadi.
Ekspeditsiya izlanishlar va taqqoslash ishlarida shunisi maʼlum boʻldiki insonlar eʼtiqodini oʻzini ichki hohishlariga qarab ishlatishadi. Mayeris hindular qabilasi yirtqich hayvon timsoxga sigʻinadi asli kelib chiqishi toʻda sardori ochlikga qarshi kurashish uchun yirtqichdek kuchli boʻlish kerak deya „ojiz boʻlma yirtqich boʻl“ deb ruhiyatni koʻtaradi va bu avlodlar orasida kuchli bogʻliqlik berish natejasida to'liq bir ertak bilan „Timsox mabud“ ulugʻlanadi va bora-bora eʼtiqod va timsoh haqida ertaknamo afsonalar aytiladi. Mayeris hindular xatto timsoxga oʻxshash uchun bel terisini kesib timsox terisiga oʻxshatishga harakat qilishadi. Buni oqibatida qonga infektsiya tushirish yoki koʻlga tushganda timsox uchun oʻljaga aylanish bilan tugagan. Bu yerda boshlangʻich eʼtiqod yaxshilik uchun xizmat qilishda qatnashib keyinchalik oʻzini yoʻq qilishda qatnashganligi aytilmoqda. Odatda hayvoniylik tuygʻulari: jang qilish, qonsirash, egalik qilish tushunchalari eʼtiqodni zaxarlab olishi oson boʻladi. Chunki Germaniya olimlari tomonidan odam miya faoliyati haligacha ongli fikr yuritmasligi aytib oʻtildi. Bunda odamlarda haligacha yovoyyilik belgilari yoʻqolmaganligi aytilmoqda. Diniy ekstremizm bunga yaqqol misol. Isomni targʻib etish va ximoyalash bu shunchaki bir baxona buni ortida hokimyat, qurol sotuvchilar, siyosat oʻyinlari turadi xolos, omi odamlarni boshqarish uchun dinni sindirish kerak boʻlarkan shunda u tigʻli qurolga aylanadi, deydi dinshunos olim Antonio Moresson. Eʼtiqod taʼlimi bugungi davrda gʻarb mamlakatlarida ilmiy metodiklar bilan ketishi aytiladI.