Arte

Forme de arte drento a ła Capeła dei Scrovegni de Pàdova.

L'arte, inte el so signifegà più vario, ła conprende tute łe atività umane - fate da na unica anima o de più - che, poiando tramite robe tecniche e e norme che regola el conportamento, dal studio e da ła esperiensa, ła porta a robe creative de espresion estetega.

Evołusion storega del conseto de arte

Vardando in manjiera atenta ła storia del conçeto de arte, podemo capire che col pasare del tenpo el ga subìo na trasformasion graduałe ma profonda.

In tel'antichità: Latino: Ars, Greco: Τεχνη indega ła capacità de na anima de aparir come ogni ojeto. Ła capacità ła xe ła conosensa de łe regołe.

In tel periodo elenistego le xe scumisiae łe prime clasificasion e łe arti łe se stà divixe in comuni e liberałi, a segonda che łe volese un sforso fixego o mentałe.

In tel Medioevo sà scomensià da novo a rivałutare łe arti comuni, che łe sarà ciamàe mecàneghe, ma łe continuarà a ver on ruoło subalterno rispeto a łe arti liberałi.

Ła poexia no se pol mia dir che ła sia inte l'anbito concetuałe de l'arte finora descrito, parché el poeta l'era considerà un vate che el faxea i versi "ispirà" dal Dio. No ghe xera mia na regoła inte łe conpoxision poetiche, almanco parlando del contenuto. Parché anca la poexia la vegnise considerà n'arte, xe stà Bernardo Segni che inte el 1549 ga tradoto in volgare la Poetega de Aristotele, opera 'ndo che lo stagira xà el contava ła poezia de tra łe altre arti.

Ła condision sociałe dei artisti che miiorò tanto inte el corso del Rinasimento, ła contribui a dividarli dai siensiati e dai artigiani.

C. Batteux inte el 1747 el scrive, intel so łibro Le bełe arti ridote ad on ùnzoło prinsipio, el sistema de łe bełe arti, indicando sinque arti - ła pitura, ła scultura, ła poéxia, ła muxega, ła dansa - a cui l'asociava do arti conese - l'ełocuensa e l'architetura - el cui caratere comun el staxea ne l'imitasion de ła realtà par el fin de creare ojeti bei.

Da ła fin del XVIII secoło scominsia łe prime crixi del conseto de beło e de arte.

Gèra drio nàsar de łe forme de espresion come ła fotografía, l'architetura industriałe, l'ojetistega par ła caxa, che gavémo da far rientrare intel conseto de arte.

Par sto motivo intel XX secoło se ga d'asà ła definision oniconprensiva de arte e de opara d'arte. El termine arte el divien on conseto verto.

Discipline artistiche

Łe pì conosue forte de arte, da andove nase altre forme de arte, ciamae arti minori:

• Pitura (inclusi il disegno, l'incixion e la grafega dijitałe)
• Scultura (inclusi l'oreficeria, l'arte tesiłe, l'araso e l'origami)
• Architetura
• Leteratura
• Muxega
• Bało
• Teatro
• Cine (inclusa ła videoarte)
• Fotografia (inclusa la multivixion)
• Fumeto

Prima divixion in categorie

• Arti vixive: Ste cuà le njien ciamae "arti vixive", parché le njien mostrae, a chi che łe vede, xà finie.
  • Pitura
  • Scultura
  • Architetura
  • Scritura (forma de leteratura)
  • Cine
  • Fotografia
  • Fumeto
• Arti performative: Ste cuà le njien ciamae "arti performative", parché par esare mostrae, bixogna farle al momento.
  • Mùxega
  • Bało
  • Teatro
  • Iłuxionismo
  • Letura (forma di letteratura)

Segonda divixion in categorie

• Arti vixive:
  • Arti figurative o Bełe Arti:
    • Pitura (in sto cuà anca el dixegno, inçixion e grafega dijitałe)
    • Scultura (in sto cuà anca l'oreficeria, l'arte tesiłe, el tapeo e l'origami)
    • Architetura
  • Fotografia
  • Scritura (forma de leteratura)
  • Fumeto
• Arti de sono
  • Muxega
  • Letura (forma de leteratura)
• Arti audiovixive
  • Teatro
  • Cine
  • Bało

Tersa divixion in categorie (1923 e 1964)

St'ultema divixion de łe arti, anca se no łe ciapa drento tute, la xe cheła de łe "nove arti". Scrita da cao intel 1923 dal poeta itałian Ricciotto Canudo, ła xe sta ingrandìa co łe ulteme dò voxe dal critego françexe Claude Beylie intel 1964:

1. Architetura
2. Pitura
3. Scultura
4. Muxega
5. Poexa
6. Bało
7. Cine
8. Aradio-tełevixion
9. Fumeto

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so arte
• el detien schemi gràfeghi so

Linganbi foresti

• arteTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• (EN) artEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) Opere riguardanti ArteOpen Library, Internet Archive.