Jump to content

San Marino

Igliwat an mga sumpay
Tikang ha Wikipedia
Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray
Repúblika han San Marino[1][2]

Repubblica di San Marino  (Initalyano)
Bandira han San Marino
Bandira
Eskudo San Marino
Eskudo
Darahonon: "Libertas" (Linatin)
"Kagawasan"
Awit: Inno Nazionale della Repubblica
"Nasodnon nga Himno han Repúblika"
Kahamutang han San Marino ha Europa
Kahamutang han  San Marino  (lunghaw)

ha kontinente nga Europeo  (masirom nga abohon)  —  [Legend]

Pamunuan San Marino
43°56′N 12°26′E / 43.933°N 12.433°E / 43.933; 12.433
Gidako-i nga panimungto Dogana
43°58′52.57″N 12°29′22.2″E / 43.9812694°N 12.489500°E / 43.9812694; 12.489500
Opisyal nga mga pinulungan Initalyano
Ethniko nga mga grupo
Mga Italyano
Relihiyon
Katolisismo Romano
(Mga) Tawag hin tawo Sammarinese
Kagamhanan Unitaryo nga parlamentaryo nga direktoryal nga repúblika
Enrico Carattoni
Matteo Fiorini
Magbabalaod Parlamento han San Marino
Paglugaríng
• tikang han Imperyo Romano
3 Septyembre 301 ADa
8 Oktubre 1600
Langyab
• Bug-os
 61.2 km2 (23.6 sq mi)[1] (191st)
• Katubigan (%)
 0
Kamolupyohan
• 2016 (Hulyo) estimate
 33,285[1] (ika-216)
• Densidad
 520/km2 (1,346.8/sq mi) (ika-23)
GDP (PPP) 2017 nga banabana
• Bug-os
 $2.09 ka bilyon[3] (ika-175)
• Per capita
 $60,651[3] (ika-11)
GDP (nominal) 2017 nga banabana
• Bug-os
 $1.55 ka bilyon[3] (ika-174)
• Per capita
 $44,947[3] (ika-13)
HDI (2013) 0.875[4]
hataas hin duro · ika-26
Salapi Euro (EUR)
Zona hin oras UTC+1 (CET)
• Summer (DST)
 UTC+2 (CEST)
Dapit hin pagmanehar tuo
Kodigo hin pagtawag +378 (+39 0549 pagtawag via Italya)
ISO 3166 nga kodigo SM
Internet TLD .sm
Mga ginkuhaan: [1][5]

An San Marino (Initalyano: [san maˈriːno]) nga an opisyal nga ngaran Republika han San Marino[1][2] (Initalyano: Repubblica di San Marino) nga agsob liwat tawagon nga Serenissima nga Republika han San Marino[2] (Initalyano: Serenissima Repubblica di San Marino) usá nga gin-enklave nga mikrostate nga ginpalibotan han Italya, nga nahamutang ha Italyano nga Peninsula ha dumagsaan nga dapit han Kabugkiran Apenino. An kadako hiní mga 61 km2 (24 sq mi) là, nga mayda kamolupyohan nga 33,562.[6] An pamunuan o kapital hini an Syudad han San Marino ngan an gidako-i nga syudad hini Serravalle. An San Marino amo an mayda gigamayi nga kamolupyohan han tanan nga api han Konseho han Europa.

An nasod nagkuha han ngaran tikang kan Marino, usá nga herrero (stonemason) nga tikang han Romano nga kolonya ha purô han Rab, nga nahamutang han yanâ-nga-adlaw nga Croatia. Han A.D. 257, binmulig hi Marino han pagtukod hin utro han mga muralya o bungbong han syudad han Rimini katapos han paggub'a hini han mga Liburniano nga mga pirata. Nagpadayon hi Marino pagtukod han naglulugaríng nga monastiko nga komunidad ha Bukid Titano han A.D. 301; amo nga, an San Marino mayda pag-angkon nga amo an gima-iha-i nga soberano nga estado ngan amo gihapon an gima-iha-i nga konstitusyonal nga republika.[7]

Gindudumara an San Marino han Batakan-Balaod han San Marino (Leges Statutae Republicae Sancti Marini), usá nga serye hin unom nga libro nga ginsurat ha Linatin han urhe nga ika-16 nga gatostuig, nga nagtutugon han sistema politika han nasod, ha iba nga mga butang. An nasod ginkikitâ nga amo an mayda gisayohi nga sinurat nga mga dokumento hin pan-gobyernohan, o batakan-balaod, nga ginagamit pa yanâ.[8]

Natapos an ekonomiya han nasod ha pananalapî, industriya, mga serbisyo ngan turismo. Usá iní han mga girikohi nga nasod ha kalibutan kun sukdon an GDP (per capita), nga mayda ihap nga maikukumpara han pinakamadukwag nga mga Europeo nga mga rehiyon. Ginkikita an San Marino nga mayda hataas in kamadig-on nga ekonomiya, upod hin usá nga gihamubo-i nga mga ihap hin pagkadesempleado o pagkawaray-trabaho ha Europa, waray nasodnon nga utang ngan in surplus ha budget.[1] Amo ini an nag-uusá nga nasod nga darudamo hin mga sarakyan kaysa hin katawhan. Ha ilarom hin paglantaw nga diplomátiko, sunod han pag-uná han Italya, usá ini han mga namumutnga nga api han grupo nga Uniting for Consensus[9].

Kaagi

[igliwat | Igliwat an wikitext]
Prinsipal nga barasahon: Kaagi han San Marino
Usá nga ritrato ni San Marino, an nagtukod han Repúblika han San Marino, ngan usá nga nangunguna nga personahe ha kultura

Binmiya hi San Marino han purô han Arba nga nahamutang ha yanâ-nga-adlaw nga Croatia upod han iya sangkay ha iya kinabuhi nga hi Leo, ngan kinmadto han syudad han Rimini nga herrero o stonemason. Katapos han Diocletianohanon nga Persekusyon nga sinmunod han iya mga Cristohanon nga mga pagwali, kinmalagiw hiyá ngadto han harani nga Bukid Titano, nga diín nagtukod hiyá hin guti-ay nga singbahan ngan tungod hiní nagtukod han yanâ nga syudad ngan estado han San Marino, nga agsob tinatawag pa gihapon nga "Titánico nga Repúblika".[10] An opisyal nga pitsa han pagtukod han yanâ nga Republika ginhahatag nga 3 Septyembre 301.

Ginkilala han Papado an paglugaríng han nasod han tuig 1631.

An pag-abante han ehersito ni Napoleon han 1797 nagdara hin madalî nga kataragman han paglugaríng han San Marino, kundi natalwas an nasod tikang hin kawara hin kagawasan tungod han usa nga mga Rehente hini, hi Antonio Onofri, nga ginkarespeto ngan ginkasangkay kan Napoleon. Tungod han iya pag-intervenir, hi Napoleon dida hin surat nga ginpadara kan Gaspard Monge, usá nga siyetista ngan komisaryo han Kagamhanan Franses para hin Siyensya ngan Arte, nagsaad nga igagarantiya ngan dadapigon an independensya han Repúblika. Hi Napoleon nag-offer pa ngani nga pahaluagon an teritoryo han repúblika sumala han mga panginahanglanon hiní. Waray iní nga kataposan nga offer karawti han mga Rehente, tungod hin kahadlok hin pagbulos ha urhe tikang han revanchismo han iba nga mga estado.[11][12]

An batakan-balaod han San Marino han 1600

Didâ han urhe nga bahin han proseso hin paghiusá han Italya han ika-19 nga gatostuig, nagsirbe an San Marino nga tagoan ngan sirungan para hin damo nga mga tawo nga ginperseguir tungod han ira pagsuporta han paghiusa han Italya. Ha pagkilala hini nga suporta, ginkaráwat ni Giuseppe Garibaldi an hangyo han San Marino nga diri mahilakip han bag-o nga Italyano nga estado.

Ginhimo an Mangulo han Estados Unidos nga hi Abraham Lincoln nga usá nga bungtohanon ha dungog (honorary citizen) han gobyerno han San Marino. Nagsurat hiyá hin pagbaton nga diin nagsiring hiyá nga an repúblika nagpamatuod nga "an gobyerno nga nahitukod ha mga prinsipyo nga repúblikano mahihimo nga maidudumara nga maginmadig-on ngan magmaiha."[13][14]

Didâ han Syahan nga Gera han Kalibotan, pagdeklara han Italya hin gera ha Austria-Hungarya han 23 Mayo 1915, nagpabilin nga neutral o waray-inuugupan an San Marino ngan an Italya nagkaada hin pangontra nga paglantaw han Sammarinese nga pagwaray-pag-ugop, nga diin nagsuspetso hirá nga an San Marino bangin nagpapanimalay hin mga Austriyano nga mga espiya nga matatagaan hin akseso han bag-o nga estasyon hin radiotelegrama hini. Naningkamot an Italya nga pumirit hin pagtukod hin grupo hin Carabinieri didâ han repúblika ngan utdon an mga linea hin telephon han waray ini sumigi. Duha ka grupo hin tagnapulò ka boluntaryo inmapi han mga Italyano nga puwersa ha pag-away didto han Italyano nga frente, an syahan nga grupo mga na-kombate ngan an ikaduha usá nga medical nga corps nga nagpapadalagan hin Pula nga Krus nga hospital ha kampo. An pagkaada hiní nga hospital nagdangat nga an Austriya-Hungarya nagsuspinde hin mga diplomátiko nga mga relasyon hiní han repúblika.[15]

Tikang han 1923 tubtub 1943, nailarom an San Marino han pagdumara han Partido Fascista Sammarinese (PFS).

Mga Britániko nga tropa ha Bukid Titano han pag-awayan ha San Marino, Septyembre 1944

Didâ han Ikaduha nga Gera han Kalibotan, nagpabilin nga waray-inuugopan an San Marino, bisan pa nga sayop nga ginsumat hin reporte nga barasahon didâ han The New York Times nga nagdeklara iní hin gera han Reino Unido han 17 Septyembre 1940.[16] Nagpadará hin mensahe an gobyerno nga Sammarinese ngadto han Britániko nga gobyerno nga diin nagsiring hirá nga waray magdeklara hin gera an San Marino han Reino Unido.[17]

Tuló ka adlaw katapos han kahulog tikang ha poder ni Benito Mussolini ha Italy, nahulog an pagdumara han PFS ngan an bag-o nga kagamhanan nagpasamwak hin waray-pag-ugop han pag-awayan. Nahibalik ha poder an mga Fascista han 1 Abril 1944 kundi ginpabilin an neutralidad o an pagwaraypag-ugop. Bisan pa, han 26 Hunyo 1944 ginbombahan an San Marino han Royal Air Force, ha pagtuo nga an San Marino ginsakop han mga Aleman nga mga puwersa ngan gin-gamit pag tirok hin mga hinipos ngan mga bala. Nagdeklara hiton ngahaw nga adlaw an Sammarinese nga gobyerno nga waray mga militar nga instalasyon o kagamiton nahamutang ha teritoryo hiní ngan waray nakig-away nga puwersa gintugotan pagsulod.[18] Ginkarawat han San Marino in pira ka yukot nga mga sibilyan nga mga refugee han pagtabok han mga puwersa Alyada han Linea nga Gothi.[19] Han Septyembre 1944, gin-okupahan ini hin madalî han mga Aleman nga puwersa, nga ginlupig han mga Alyado nga puwersa han Pag-awayan han San Marino.

Nagkaada an San Marino han syahan nga komunista nga gobyerno han kalibotan nga napilì nga demoktratiko – usa nga koalisyon han Partido Komunista Sammarinese ngan han Partido Sosyalista Sammarinese, nga nagkapot hin poder han panahon tikang han 1945 tubtub 1957.[20][21]

An San Marino amo an giguti-ayi nga republika han kalibotan, bisan pa man kun gintipa ini nga pagkangkon han Nauru han pakakuha han Nauru hin paglugaring han 1968, kay an kanan Nauru katunaan nga masa mga 21 km2 (8.1 sq mi) là. Kundi an yakan-balaod han Nauru nga naglalakip han mga nagpapalibot nga katubigan naglalakip hin 431,000 km2 (166,000 sq mi), usá nga langyab nga pira ka yukot nga darudako kaysa han teritoryo han San Marino.[22]

Nagin api han Konseho han Europa an San Marino han 1988 ngan han Nasyones Unidas han 1992. Diri ini api han Unyon Europeo, diri liwat api han Eurozone pero nagamit ini han euro nga salapî hiní.

Mga kasarigan

[igliwat | Igliwat an wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 San Marino nga entrada ha The World Factbook
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "San Marino". Encyclopædia Britannica. 2012. Ginkuhà 1 Marso 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 San Marino. Imf.org.
  4. ↑ Filling Gaps in the Human Development Index Ginhipos 5 Oktubre 2011 han Wayback Machine, United Nations ESCAP, Pebrero 2009
  5. ↑ "San Marino" (PDF). UNECE Statistics Programme. UNECE. 2009. Ginhipos tikang han orihinal (PDF) han 2017-06-30. Ginkuhà 13 Marso 2010.
  6. ↑ "Informazioni sulla popolazione – Repubblica di San Marino, portale ufficiale". Sanmarino.sm. Ginhipos tikang han orihinal han 2016-11-12. Ginkuhà 11 Nobyembre 2016.
  7. ↑ "Europe's Micro-States: (04) San Marino". Deutsche Welle. 24 Hulyo 2014. Ginkuhà 28 Hulyo 2014.
  8. ↑ "The United States has "the longest surviving constitution."". PolitiFact.com. Ginkuhà 26 Septyembre 2012.
  9. ↑ "'UNITING FOR CONSENSUS' GROUP OF STATES INTRODUCES TEXT ON SECURITY COUNCIL REFORM TO GENERAL ASSEMBLY - Meetings Coverage and Press Releases". Un.org. Ginkuhà 3 Agosto 2017.
  10. ↑ Charles, comte de Bruc, The Republic of San Marino (Cambridge: 1880).
  11. ↑ "From 1500 to beginning 1800, Napoleon in San Marino". Sanmarinosite.com. Ginhipos tikang han orihinal han 18 Mayo 2009. Ginkuhà 24 Oktubre 2009. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  12. ↑ Histoire abrégée des traités de paix entre les puissances de l'Europe depuis la Paix de Westphalie, Christophe-Guillaume Koch, ed., Paris, 1817, vol. V, p. 19.
  13. ↑ "San Marino". United States Diplomatic History (ha Ininggles). U. S. Department of State. Ginkuhà 29 Mayo 2011.CS1 maint: unrecognized language (link)
  14. ↑ Irving Wallace, The Book of Lists 3
  15. ↑ "San Marino e la Prima Guerra Mondiale". Educazione.sm. Ginkuhà 24 Oktubre 2009.
  16. ↑ "GALES SCATTER NAZI CHANNEL FLEETS; ITALIANS THRUST DEEPER INTO EGYPT (9/18/40)" (ha Ininggles). 209.157.64.200. 18 Septyembre 2010. Ginhipos tikang han orihinal han 2013-02-24. Ginkuhà 16 Septyembre 2013.CS1 maint: unrecognized language (link)
  17. ↑ Diplomatic papers, 1944, p. 292
  18. ↑ Diplomatic papers, 1944, p. 291
  19. ↑ "Guerre Mondiali e Fascismo nella storia di San Marino". Sanmarinosite.com. Ginhipos tikang han orihinal han 10 Abril 2014. Ginkuhà 24 Oktubre 2009. Cite uses deprecated parameter |deadurl= (help)
  20. ↑ Manali Desai (27 Nobyembre 2006). State Formation and Radical Democracy in India. Taylor & Francis. p. 142. ISBN 978-0-203-96774-4. https://books.google.com/books?id=60m9znJQmmkC&pg=PA142. Ginkuhà 31 Agosto 2013. 
  21. ↑ Alan James Mayne (1 Enero 1999). From Politics Past to Politics Future: An Integrated Analysis of Current and Emergent Paradigms. Greenwood Publishing Group. p. 59. ISBN 978-0-275-96151-0. https://books.google.com/books?id=6MkTz6Rq7wUC&pg=PA59. Ginkuhà 31 Agosto 2013. 
  22. ↑ "Fishery and Aquaculture Country Profiles: Nauru". Food and Agriculture Organization of the United Nations. Ginkuhà 27 Mayo 2010.
Mga Nasod ha Europa
Albanya | Alemanya | Andorra | *Armenya | *Aserbaiyan | Austrya | Belarus | Belhika | Bosnya ngan Hersegovina | Bulgarya | Dinamarka | Eslovakya | Eslovenya | Espanya | Estonya | Finlandya | Fransya | Gresya | *Georgia/Heorhya | Hungarya | Irlanda | Islandya | Italya | *Kasahistan/Kazakhstan | Kroasya | Lestenstin | Letonya | Lituanya | Luxemburgo | Malta | Moldavya | Monaco | Montenegro | Nederlandes/Paises Bajos | Norte nga Macedonia | Noruega | Polonya | Portugal | Reino Unido | Rumanya | *Rusya | San Marino | Serbya | Suwesya | Suisa | Syudad han Vaticano | Republika Tseka | *Tsipre | *Turkeya | Ukranya
Iba nga mga teritoryo: Akrotiri ngan Dhekelya | Esvalbard | Feroe nga Islas | Guernsey | Hibraltar | Jan Mayen | Jersey | Isla han Man
An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: San Marino
Ginkuha tikang ha "https://war.wikipedia.org/w/index.php?title=San_Marino&oldid=7642242"